T.C. ÇEVRE ve ORMAN BAKANLIĞI ANTALYA İL ÇEVRE ve ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ Antalya İli, Kale - Demre Kumsalı Deniz Kaplumbağası (Caretta caretta, Chelonia mydas) Ve Yumuşak Kabuklu Nil Kaplumbağası (Trionyx triunguis) Populasyonlarının Araştırılması, İzlenmesi ve Korunması Projesi KESİN RAPOR Akademi Çevre Danışmanlık ve Taahhüt MERSİN KASIM 2006 i
TEŞEKKÜR Antalya İli, Kale (Demre) Kumsalı Deniz Kaplumbağası (Caretta caretta, Chelonia mydas) Ve Yumuşak Kabuklu Nil Kaplumbağası (Trionyx triunguis) Populasyonlarının Araştırılması, İzlenmesi ve Korunması projesi gerçekleştirirken yardım ve desteklerini görmüş olduğumuz Kent Pansiyonu sahibi Salih Topuz a, uyarılarımıza özenle uyan Otel ve pansiyon sahiplerine, yerel halka teşekkür ederiz. Bu çalışmaları destekleyerek zaman zaman çalışmalarımıza katılarak yanımızda yer alan Antalya İl Çevre Müdürü Mine Kara ya Doğa Koruma ve Doğa Koruma ve Milli Parklar Şube vekili Recep Kaşan ve Finike Doğa Koruma ve Milli Parklar Mühendisi Hasan Uysal a teşekkür ederiz. Alan çalışmalarında her türlü desteği esirgemeyen Mersin Üniversitesi ne teşekkürü bir borç biliriz. Dr. Erol KODAK ii
İÇİNDEKİLER 1.GİRİŞ...1 1.2. AMAÇ.. 13 1. 3. GERÇEKLEŞTİRİLEN FAALİYETLER...14 2. MATERYAL METOT 16 3.. BULGULAR..28 4.ÖNERİLER VE DEĞERLENDİRME..44 5. KAYNAKLAR.50 iii
ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 1. Caretta caretta nın morfolojik özellikleri.....4 Şekil 2. Chelonia mydas ın morfolojik özellikleri.... 5 Şekil 3. Demre Kumsalı.....10 Şekil 4. Kumsaldan bazı görüntüler....11 Şekil 5. a)anaç izleri ve yuva, b) Anaç denize ulaşmış halde... 12 Şekil 6. Kafes yerleştirme işlemi ve tabela konulması....14 Şekil 7. Kontrol açılışı ve yumurtalar.....15 Şekil 8. Kale (Derme) kumsalı nda Ergin Caretta caretta dişi bireylerine ait yuvalı ve yuvasız (iz) çıkışlarının aylara göre dağılımı..... 18 Şekil 9. Kale (Demre) kumsalı nda Ergin Dişi bireylere ait Yuvalı ve yuvasız (iz) çıkışlarının Bölgelere Göre Dağılımı...19 Şekil 10 Kale (Demre) Kumsalı ndaki yuvalı çıkışların denizden uzaklığa göre dağılımları.. 21 Şekil 11. Kale (Demre) Kumsalı ndaki yuvasız (iz) çıkışların denizden uzaklığa göre dağılımları.... 22 Şekil 12. Kale (Demre) kumsalı nda değişik yıllara ait yuva yoğunlukları..... 23 Şekil 13. Döllenmiş orta ve geç safhada embriyolar..26 Şekil 14 Dalyan Ağzında görülen Caretta caretta.32 Şekil 15. Dalyanda dalgakıran ve kum tepeleri....33 Şekil 16. Kum alımı.. 34 Şekil 17. Sülüklü bölgesinde havai fişek, Çayağzında ateş yakılması. 34 Şekil 18. Bilgilendirme çalışmaları... 35 Şekil 19. Demre kumsalı yuva dağılımı 36 iv
TABLOLAR DİZİNİ Tablo 1. Kale (Derme) kumsalı nda Ergin Caretta caretta dişi bireylerine ait yuvalı ve yuvasız (iz) çıkışlarının aylara göre dağılımı ve yüzde oranları... 17 Tablo 2. Demre (Kale) kumsalı nda Ergin Dişi bireylere ait yuvalı ve yuvasız (iz) çıkışlarının Bölgelere Göre Dağılımı ve Yüzde oranları.. 18 Tablo 3. Kale (Demre) Kumsalı ndaki Yuvaların Bölgelere Göre Yuva Tarihleri ve GPS Koordinatları 19 Tablo 4. Kale (Demre) Kumsalı ndaki yuvalı ve yuvasız (iz) çıkışların denizden uzaklığa göre dağılımları.. 19 Tablo 5. Kale (Demre) Kumsalı nda 1994, 1998 yuvalama alanı bulguları (1994 ve 1998) (Oruç ve ark., 2003) ve 2006 yılları üreme sezonlarında tespit edilen yuva sayı ve yoğunlukları. 22 Tablo 6. Kumsaldaki ortalama yuva derinlikleri ve istatiksel veriler 23 Tablo 7. Kumsaldaki ortalama yuva çapları ve istatiksel veriler 24 Tablo 8. Kumsallardaki ortalama kuluçka büyüklüğü ve istatiksel veriler 24 Tablo 9. Kumsallardaki ortalama kuluçka süresi ve istatiksel veriler.. 25 Tablo 10. Demre kumsalında kontrol açılışları sonucunda yuvalara ait bilgiler 25 Tablo 11. Predasyona uğramış yuva ve oranları 28 Tablo 12. Kumsallardaki predasyon, yavru çıkışı ve bozulma durumları. 28 Tablo 13. Kumsallardaki predasyona uğrayan ve uğramayan yumurta sayıları ve oranları. 29 Tablo 14. Kumsallardaki kontrol açılışı yapılmış Caretta caretta yuvalarında yumurtadan çıkmış yavruları yuva içinde kalma ve yuva yüzeyine ulaşma durumları. 29 Tablo 15. Kumsallardaki kontrol açılışı yapılmış Caretta caretta yuvalarında yumurtadan çıkmış yavruların yuva ağzında kalma ve yuvayı terk etme durumları. 30 Tablo 16. Kumsallardaki Caretta caretta yuvalarında yumurtadan çıkmış ve yuva ağzında kalmış yavruların ölüm ve canlılık durumları 30 Tablo 17. Kumsallardaki Caretta caretta yuvalarında yumurtadan çıkmış ve yuva terk etmiş yavruların denize giderken ölme ve denize ulaşabilme durumları 31 Tablo 18. Demre kumsalında bölgelere göre devamlı ıslak (DIA),yarı ısklak (yıa) ve kuru alan (KA) genişlikleri (cm) 31 v
vi
1.GİRİŞ Türkiye, biyoçeşitlilik yönünden, çok zengin bir fauna ve floraya sahiptir. Bu zenginliklerden biri de Türkiye'nin Akdeniz sahillerine düzenli olarak yuva yapan Caretta caretta (L. 1758) ve Chelonia mydas olarak adlandırılan deniz kaplumbağalarıdır (Baran ve ark. 2002). Ulusal mevzuatımız ve taraf olduğumuz uluslararası sözleşmeler gereği korumakla yükümlü olduğumuz türlerden Deniz Kaplumbağaları (Caretta caretta, Chelonia mydas) ve Yumuşak Kabuklu Nil Kaplumbağası (Trionyx triunguis) nın nesillerinin devamı öncelikle üremek için kullandıkları kumsallarda gerçekleştirdikleri yumurtlama faaliyetleri sırasında yapılan çalışmaların hassasiyeti ve bu kumsalları kullanan insanların duyarlılığına bağlı olmaktadır. Bu canlıların korunabilmesi için kumsallarda çeşitli koruma önlemlerinin alınması ve eğitim çalışmalarının her bir kumsalda ayrı ayrı yürütülmesi gerekmektedir. Türkiye sahillerinde yapılan ilk çalışma Hathaway (1972) tarafından yapılmış ve C. caretta ve C. mydas ın büyük olasılıkla Türkiye yi ziyaret ettikleri belirtilmiştir. Daha sonra, Başoğlu (1973), Başoğlu ve Baran (1982), Geldiay ve Koray (1982), Geldiay ve diğ. (1982), Geldiay (1983, 1984) Baran ve Kasparek (1989), Baran ve diğ., (1992) ise, deniz kaplumbağalarının Türkiye kıyılarındaki önemli yuva yapma yerlerini ve bu bölgelerdeki sorunları saptamış, ve bu çalışmalarda Ülkemiz sahillerinde yuvalama yoğunluğu açısından önemli 17 bölge tespit edilmiştir. Bunlardan ikisi (C. caretta ve C. mydas) Türkiye nin Akdeniz sahil şeridi boyunca 17 kumsala çıkarak yumurta bırakmaktadır (Baran ve Kasparek, 1989). Daha sonraki yıllarda yapılan çalışmalarla 17 önemli deniz kaplumbağaları alanına Olympos-Çıralı, Alata ve Yumurtalık kumsalları da eklenmiştir. Bern Sözleşmesi, Barcelona Anlaşması ve CİTES ile koruma altına alınan bu iki tür IUCN tarafından tehlike altındaki türler (EN) (Red List) listesinde yer almaktadır. Dünyada 8 tür deniz kaplumbağası yaşamaktadır. Bunlar, *Dermochelys coriacea (Deri Sırtlı Deniz Kaplumbağası), *Chelonia mydas (Yeşil Kaplumbağa), *Chelonia agassizii (Siyah Kaplumbağa),
*Caretta caretta (Adi Deniz Kaplumbağası veya İribaş Kaplumbağa), *Ertmochelys imbricata (Atmaca Gagalı Kaplumbağa), *Lepidochelys olivace (Zeytin Yeşili Deniz Kaplumbağası), *Lepidochelys kempii (Gündüz Yuvalayan Kaplumbağa) ve *Natator depressus (Düz Kabuklu Deniz Kaplumbağası) dur (Lutz ve Musick, 1997). Çok uzun yıllardan beri dünya sularında yaşayan deniz kaplumbağalarının yuvalama yaptıkları kumsallar yavaş yavaş yok olmaktadır. Bu yok olmanın en büyük nedeni insan aktivitelerinin yoğunlaşmasındandır. Bu nedenle Akdeniz populasyonu için Türkiye de bulunan kumsallar büyük önem taşımaktadır. Bu turleri dunya genelinde tehdit eden faktorler; dogrudan besin maddesi olarak tuketilmeleri, yumurtalarının bazı ülkelerde toplanıp marketlerde satılması ve besin maddesi olarak kullamlması, bazi türlerin kabugunun süs eşyası yapımında yağından ise parfüm sanayinde faydalanılması, derisininin ayakkabı ve çanta yapımında kullanılması avlanmaları açısından bir tehdit oluşturmaktadır. Aynı zamanda üreme, beslenme ve kışlama alanlarının tahrip edilmesi, balıkçı ağlarına kazara takılarak boğulma, denizel ve karasal ortamdaki kirlenme ve doğal predasyon bu canlıları tehdit eden önemli faktörlerdir. Son yıllarda kentlerdeki çarpık yapılaşma, sanayileşmenin getirdiği kirlilik ve andropojenik atıklar nedeniyle sahillerimiz onarılamayacak düzeyde kirlenmektedir. Bu durum tüm deniz canlılarını etkilediği gibi özellikle deniz kaplumbağalarını geri dönüşümsüz bir şekilde etkilemektedir. Bu canlıların en önemli özelliklerinden bir tanesi de her yıl mutlaka aynı bölgede yumurta bırakmaya çalışmalarıdır. Bu nedenle talan edilen yada turizm sektörüne açılmış alanlardan ışıktan dolayı rahatsız olan bu canlılar yumurta bırakamamakta veya yumurta bıraksalar bile yavrular yanlış yönlenmeden dolayı denize kavuşamamaktadır. Türkiye de ve tüm dünya kıyılarındaki yumurtlama alanı olarak belirlenen bölgelere ait veriler her yıl düzenli olarak ortaya çıkarılmaya çalışılmaktadır. Populasyon çalışmaları dışında ülkemizde yapılan ekolojik çalışmalarda, Baran ve diğ. (2001) Deniz kaplumbağaları yavru ve yumurtalarına etki eden bazı invertabratlar üzerine 2
incelemeler yapmış, Oruç (2001), Doğu Akdeniz de ağ ile balık avının deniz kaplumbağaları üzerine etkisi üzerine araştırmalar yapmış, Türkozan ve diğ. (2001) de, İribaş kaplumbağaların karapaks plak varyasyonları üzerine araştırmalar yapmışlardır. Kaska ve Furness (2001) Akdeniz deki deniz kaplumbağası yumurta ve yavrularında ağır metalleri araştırmışlardır. Türkozan ve Durmuş, (2000), yeşil kaplumbağaların beslenme alanları ile ilgili araştırmalar yapmıştır. Embriyolojik çalışmalar ise, Türkozan ve Durmuş (2001) Türkiye de albino C. caretta ve C. mydas yavrular üzerine araştırmalar yapmış, Kaska ve Downie (1999), C. caretta ve C. mydas ların Akdeniz de embriyolojik gelişimleri üzerine araştırmalar yapmışlardır. Sıcaklık ve cinsiyet tahminleri üzerine yapılan çalışmalarda ise, Kaska ve diğ. (1998), Doğu Akdeniz deki İribaş ve Yeşil Kaplumbağaların yuvalarındaki doğal sıcaklık rejimlerini, yine Kaska (2000), İribaş ve yeşil kaplumbağa yuvalarındaki predasyonlar ve bunların cinsiyete etkisini araştırmıştır. Kaska ve diğ. (2001c), deniz kaplumbağalarında sıcaklığa bağlı cinsiyet tayinleri yapmıştır. Casale ve diğ., (1998) Akdeniz deki olgunlaşmamış C. caretta lara ait cinsiyet oranları üzerinde çalışmalarda bulunmuştur. Genetik çalışmalar olarak, Kaska ve diğ. (2001a), deniz kaplumbağalarının genetik materyallerini toplayıp PCR ile kopyalamışlardır. Ergene Gözükara ve ark. (2003) Alata sahillerinde 2002 üreme sezonunda yuva yapan ergin dişi deniz kaplumbağalarının iz, yuva, yumurta ve yavru sayıları ile üreme başarısını etkileyen faktörleri inceleyerek bilim dünyasına Alata kumsalını yeni bir üreme alanı olarak tanıtmışlardır. Canbolat (2004) Türkiye deki tüm yumurtlama alanlarının yuva, yumurta ve yavru sayıları açısından karşılaştırmasını yaptığı bir derleme çalışması yapmıştır. Aymak ve ark. (2005), Alata sahillerinde 2002-2003 üreme sezonunda yuva yapan ergin dişi deniz kaplumbağalarının iz, yuva, yumurta ve yavru sayıları ile üreme başarısını etkileyen faktörleri araştırarak Alata kumsalının yeni bir üreme alanı olarak kabul edilmesini ve kırmızı listeye alınmasını sağlamışlardır. Aymak ve ark. (2005), Alata sahillerinde üreme sezonunda yuva yapan ergin dişi deniz kaplumbağalarının yuvalarında yumurta ve yavruya zarar veren omurgasız istilasını araştırmışlardır. Elmaz ve Kalay, (2006), Kazanlı kumsalında 2004 üreme sezonunda yuva yapan ergin dişi deniz kaplumbağalarının iz, yuva, yumurta ve yavru sayıları ile üreme başarısını etkileyen faktörleri araştırmışlardır. Ergene ve ark, (2006a), Alata sahillerinde 2005 üreme sezonunda yuva yapan ergin dişi deniz kaplumbağalarının iz, yuva, yumurta ve yavru sayıları ile üreme başarısını 3
etkileyen faktörleri araştırmışlardır. Ergene ve ark (2006b), Alata sahillerinde Caretta caretta ve Chelonia mydas ın Karapaks varyasyonlarını, Aymak ve ark. (2006) yavrularda anormal ve albino bireyleri incelemişlerdir. 2. Kaplumbağaların Genel Özelikleri 2.1.Caretta caretta (LINNAEUS, 1758) Morfolojik Karakterleri Başın üst tarafında iki çift praefrontal bulunur. Bunlar arasında ayrı bir plak daha görülebilir. Üst kabukta 5 çift costal plak mevcuttur. Nuchal plak, 1. costale ile temastadır (Şekil 1). Bacakların dış kenarında en fazla 2 tırnak bulunur. Kabuğun uzunluğu 1m kadar olabilir. Büyük fertlerin ağırlığı 40kg-150kg kadardır. 450kg ağırlığında fertlerde bulunmuştur Şekil 1. Caretta caretta nın morfolojik özellikleri 2.2. Chelonia mydas (LINNAEUS, 1758) Morfolojik Karakterleri Başın üst tarafında yalnız bir çift praefrontal plak mevcuttur. Nuchal plak 1. costal plak ile temasta değildir. Üst kabukta 4 çift costal plak bulunur (Şekil 2). Bacaklarda genel olarak birer tırnak bulunur. Sırt tarafının rengi zeytin yeşilinden gri kahverengine kadar değişir. Bunun üzerinde ekseriyetle sarımsı veya kahverengimsi lekele bulunur. Plastron açık sarı veya beyazımsıdır. Kabuk uzunluğu 1.40 m. kadar olabilir. Ağırlığı en fazla 425 kg kadardır. Eti çok 4
makbuldür. Bu sebepten bazı ülkelerde ismi Çorba Kaplumbağası dır. Bazı ülkelerde eti için avlanmaktadır. Şekil 2. Chelonia mydas ın morfolojik özellikleri Deniz kaplumbağaları yeryüzünde milyonlarca yıldan beri yaşamakta ve kumsallara yuvalamak için gelmektedirler. Deniz kaplumbağaların ergin dişileri sadece üreme sezonunda yuva yapmak amacıyla kumsala çıkarken erginliğe ulaşmamış genç bireyler ile erkek bireyler karaya çıkmazlar. Erkek bireyler hayatlarının tamamını denizde geçirirler. Dişi kaplumbağalar genellikle 2-4 yılda bir yumurtlarlar ve aynı sezonda birden fazla yuva yapabilirler. Yuvalama dönemi Türkiye için Mayıs, Haziran, Temmuz ve Ağustos aylarıdır. Alanlara göre yuvalamanın yoğun olduğu ay değişebilir. Kumsala çıkan her dişi yumurtlamayabilir. Dişi kaplumbağanın kumsala çıktığı anda ortamda bulunan predatör, insan, çevresel faktörler veya kaplumbağanın yumurtlayacak uygun bir yer bulamaması nedeniyle tekrar denize dönebilir. 2.3. Trionyx triunguis (FORSKAL) 1775 Kabuk iskeletinde costal plak sayısı umumiyetle 8 çifttir ve genel olarak son plak iyi gelişmiştir. Birinci costalia arasında tek vertebrale bulunur. Endoplastron dik (nadiren dar) açı teşkil eder. Hypoplastron un median parçası geniş ve ekseriyetle serbest kenarı çok dişlidir. Üst 5
tarafı umumiyetle zeytin yeşili olup (baş boyun ve bacaklarda) sarı renkli küçük ve yuvarlak lekeler bulunur (Başoğlu ve Baran, 1977). Dalyan ve Göksu Deltası'nda Trionyx triunguis türüne ait örneklerin yuva yaptığı bilinmektedir (Atatür, 1979; Gramentz, 1990; Kasparek & Kinzelbach, 1991). Son dönemde Kasparek (1999) tarafından yapılan bu türle ilgili diğer bir çalışmada ise, Türkiye'deki Trionyx triunguis türünün yayılış bölgelerinden Dalyan ve Göksu Deltası'nın ikinci derecede önemli yuvalama bölgeleri olduğu açıklanmıştır. Birinci derecede önemli yuvalama bölgeleri Dalaman ve Seyhan Nehri'dir (ÖÇKB, 2004). ÖÇK nın 2004, 2005 yıllarında yapmış olduğu çalışmalarda Göksu Deltası nın da önemli yuvalama bölgeleri içinde yer aldığı görülmektedir. Trionyx triunguis Türkiye de bulunan dört tür tatlı su kaplumbağasından birisidir. Trionyx triunguis büyüklüğü ve siniye benzer bir yapı göstermesinden dolayı bazı bölgelerde halk arasında siniba olarak bilinir. İngilizce olarak Soft-shelled Nile turtle olarak adlandırılan bu kaplumbağa dilimize Yumuşak Kabuklu Nil Kaplumbağası veya Nil Yumuşak Kabuklusu olarak çevrilmiştir. Tipik yaşam yeri Nil olduğu için Nil kaplumbağası olarak da adlandırılır. Ayrıca deniz kaplumbağası gibi uysal olmayıp balık ağlarına zarar verdikleri için bazı bölgelerde halk arasında gavur kaplumbağa olarak da bilinir. Trionyx triunguis büyük, koyu renkli ve yumuşak kabuklu üsten bastırılmış görünümdedir. 3. FAALİYETİN AMACI Ulusal mevzuatımız ve taraf olduğumuz uluslararası sözleşmeler gereği korumakla yükümlü olduğumuz türlerden deniz kaplumbağaları (Caretta caretta ve Chelonia mydas) ve Yumuşak Kabuklu Nil Kaplumbağalarının (Trionyx triunguis) nesillerinin devamı öncelikle üremek için kullandıkları kumsallar ile çiftleşme, beslenme, kışlama ve göç alanlarının doğal durumlarının korunabilmesine bağlıdır. Antalya ili, Demre kumsallarında nesli tehlike altındaki türlerden olan Deniz Kaplumbağaları (Caretta caretta ve Chelonia mydas) ile Yumuşak Kabuklu Nil Kaplumbağası (Trionyx triunguis) populasyonlarının 2006 yılı üreme sezonunda izlenmesi, korunması ve alanlarla ilgili verilerin toplanması ve değerlendirilmesi ile daha önceki yıllarda başlatılan çalışmaların 2006 yılı üreme periyodu içinde devam ettirilmesi, kumsal alanların ve deniz 6
kaplumbağalarının aktif olarak korunması ve korumaya ilişkin önceliklerin belirlenmesini amaçlamaktadır. Ayrıca izleme, araştırma ve koruma faaliyetleri yanı sıra yuvalama kumsallarındaki sorunlarının aşılması için kıyıları aktif olarak kullanan yerel halk, balıkçı, ziyaretçi ve turizm yatırımcıları gibi farklı hedef gruplarına yönelik olarak eğitim ve bilinçlendirme çalışmaları, koruma faaliyetlerine katkı sağlanması ve kumsal kullanıcılarının pozitif yönlendirilmesi faaliyetlerimizin diğer amacını oluşturmaktadır. 4. FAALİYET KAPSAMINDA YAPILMIŞ OLAN İŞLERİN TANIMI: 1- Çalışma kapsamındaki kumsallarda yuvalamaları olumsuz etkileyen faktörler saptanması ve kumsalların yuvalamaya uygun hale gelmesine yönelik aktivitelerde bulunulması. 2- Faaliyet alanındaki yuvalamaların zamansal ve bölgesel dağılımı ile yoğunluğu saptanması, kumsalın her bir bölgesinde yuva, yumurta ve yavruları olumsuz etkileyen şartlar takip edilecek ve yeterli veri toplanabilecek aralıklarla düzenli olarak kumsal taranması yapılmıştır. Ergin bireylerin markalaması yapılamamıştır. 3- Deniz Kaplumbağası (Caretta caretta, Chelonia mydas) ve Yumuşak Kabuklu Nil Kaplumbağası (Trionyx triunguis) için yapılan saptamalar aşağıda sıralanmıştır; - Ergin dişi bireylerin kumsala çıkış tarih ve yerleri (GPS ile koordinatlarının tayini), kumsala çıkışların yuvayla sonuçlanma durumu - Yuvasız (iz) ve yuvalı çıkışların aylara göre dağılımı ve yüzde oranları, -Yuvasız (iz) ve yuvalı çıkışların kumsalın bölgelerine göre dağılımı ve yüzde oranları, - Yuvasız (iz) ve yuvalı çıkışların denizden uzaklığa göre dağılımı ve yüzde oranları, - Yuva derinlik çapları, kuluçka büyüklüğü ve kuluçka süresi, - Yuvalardaki predasyon, yavru çıkışı ve bozulma durumları, -Yumurtadan çıkmış yavruların yuva içinde kalma ve yuva yüzeyine ulaşma durumları, - Yavruların yuva ağzında kalma ve yuvayı terk etme oranları, - Yuva ağzında kalmış yavruların ölüm ve canlılık durumları, - Yavruların denize giderken ölme ve denize ulaşabilme durumları, - Kumsallardaki devamlı ıslak alan ve yarı ıslak alan uzunlukları (metre), - Her bir kumsal (Kazanlı, Alata ve Anamur) için 2006 yılındaki yuva yoğunluğunun geçmiş yıllardaki yuva yoğunlukları ile karşılaştırılması (yuva/km). 7
- 2006 yılı üreme periyodunda geçmiş yıllarda markalama yapılmış ergin dişi bireyler tespit edilmemiştir bu sebeple bunlara ait veriler sayısal olarak verilememiştir. 4- Kumsallardaki deniz kaplumbağası yumurta ve yavrulara zarar veren etken ve predatörler belirlenmiş, predasyonla düşüş gösteren yavru başarısının arttırılması amacıyla yuvalar, predatörlere uygun kafeslerle korunmuştur. 5- Caretta caretta, Chelonia mydas ve Trionyx triunguis için yavru çıkışı olan yuva sayıları, yavru çıkış dönemleri, Caretta caretta için yuvada ya da denize giderken ölen yavru sayıları ve denize ulaşan yavru sayıları belirlenecektir. Ölümle sonuçlanmış vakalar incelenecek ve ölüm nedenleri belirlenecektir. 6- Kumsalların yoğun insan kullanımlarının olduğu plaj alanlarında yapılmış olan deniz kaplumbağası yuvalarında meydana gelebilecek olası zararları minimuma indirmek amacıyla bu bölgelerdeki yuvaların dışarıdan görülecek şekilde kafeslenmesi sağlanmıştır. 7- Son yıllarda yapılan bilimsel araştırma ve literatürler de göz önünde bulundurularak, Nil Kaplumbağası (Trionyx triunguis) türünün populasyon durumlarının belirlenmesi amacıyla yaşam alanlarını içeren izleme çalışmaları yapılacak, mevcut ve tahrip olmuş yaşam alanları belirlenerek alanların rehabilitasyonuna ait değerlendirme ve önerilere yer verilecektir. 8-.Trionyx triunguis türü kaplumbağaların biyolojileri ile ilgili bilgiler verilmesi ve yumurta bırakmayla sonuçlanmış ergin birey çıkışları ve yumurta bırakmayla sonuçlanmamış ergin birey çıkışları değerlendirilecektir. 9- Caretta caretta ve Chelonia mydas yavrularının yapay ışık kullanımından hangi bölgelerde ne derece etkilendiklerinin değerlendirmesi yapılacaktır. 10- Çevresel faktörlerin deniz kaplumbağaları üzerine etkileri belirlenecektir. 11- Deniz Kaplumbağalarının tanıtımı, türleri olumsuz etkileyen faaliyetleri ve koruma tedbirlerini içeren eğitim ve bilgilendirme materyalleri (broşür veya kitapçık) hazırlanacak ve dağıtımı yapılacaktır. 12- Bölgede kumsalı aktif olarak kullanan farklı hedef gruplarına (yerel halk, balıkçılar, öğrenciler, turistler, turizm yatırımcıları vb.) yönelik olarak eğitim hizmetlerini vermek amacıyla, araştırma istasyonunda en az bir uzman görevlendirilecektir. 13- Üreme kumsallarında Caretta caretta ve tespit edilmesi durumunda Chelonia mydas türlerine ait yuva yoğunluk dağılımı ve Trionyx triunguis türünün habitat ve yuva yoğunluk ve dağılımları uygun ölçekte bir harita üzerine işlenecektir. 8
14- Çevre ve Orman Bakanlığı ve İl Müdürlüğünün bilgisi dahilinde Yerel seviyede Balıkçılar, Turizmciler, Öğretmen ve Öğrenciler olmak üzere halka yönelik eğitim ve bilgilendirme toplantıları düzenlenecektir. 2. MATERYEL ve YÖNTEM 2. 1. Çalışma Alanı Antalya ili Kale ilçesine bağlı olan bu sahil 2,5 km uzunluğunda ve C. caretta için yuvalama sahilidir ve bir sezondaki toplam yuva sayısı 30 ile 50 arasında değişmektedir. Derme sahili Beymelek lagünü ile Kale ilçesi arasında yer alır. Bu araştırma Antalya il sınırları içerisinde yer alan Demre Kumsalı nda (Şekil 3) yapılmış ve Deniz Kaplumbağası populasyonları incelenmiştir. Antalya ili sınırları içinde yer alan kumsalın yaklaşık uzunluğu daha önce yapılmış olan çalışmalarda 8,5 km olarak belirlenmiş ve Kale (Demre) kumsalı 4 bölüme (Çayağzı; Sülüklü Plajı; Taşdibi; Beymelek) ayrılarak incelenmiştir. 2006 deniz kaplumbağaları üreme periyodunda ise bu kumsal 5 bölgeye ayrılarak incelenmiş ve yaklaşık uzunluğu 13 km olarak tespit edilmiştir. Demre kumsalına ait 5 bölge aşağıda tanımlanmaktadır. 1. DEMRE ÇAYAĞZI KUMSALI 2. DEMRE SÜLÜKLÜ KUMSALI 3. DEMRE TAŞDİBİ KUMSALI 4. BEYMELEK SIFAT KUMSALI 5. BEYMELEK DALYAN KUMSALI Demre kumsalına ait 5 bölge şekil 3 de görülmektedir. Şekil 9. Kale (Demre) kumsalı nda Ergin Dişi bireylere ait Yuvalı ve yuvasız (iz) çıkışlarının Bölgelere Göre Dağılımı. 9
Tablo 3. Kale (Demre) Kumsalı ndaki Yuvaların Bölgelere Göre Yuva Tarihleri ve GPS Koordinatları Bölge Yuva No Yuva Tarihi GPS Koordinatları Çay Ağzı 1 Haziran K 36,13,45; D 029,56,36 Çay Ağzı 2 Haziran K 36,13,48; D 029,56,31 Çay Ağzı 3 Haziran K 36,13,51; D 029,56,27 Çay Ağzı 4 03.07.06 K 36,13,49; D 029,56,30 Çay Ağzı 5 05.07.06 K 36,13,50; D 029,56,26 Çay Ağzı 6 07.07.06 K 36,13,47; D 029,56,34 Çay Ağzı 7 17.07.06 K 36,13,50; D 029,56,27 Çay Ağzı 8 18.07.06 K 36,13,41; D 029,56,40 Çay Ağzı 9 18.07.06 K 36,13,47; D 029,56,33 Çay Ağzı 10 Haziran K 36,13,47; D 029,56,35 Çay Ağzı 11 28.07.06 K 36,13,48; D 029,56,32 Çay Ağzı 12 01.08.06 K 36,13,47; D 029,56,35 Çay Ağzı 13 Haziran K 36,13,48; D 029,56,31 Sülüklü 14 30.06.06 K 36,13,18; D 029,58,40 Sülüklü 15 09.07.06 K 36,13,21; D 029,58,25 Sülüklü 16 11.07.06 K 36,13,08; D 029,58,56 Sülüklü 17 12.07.06 K 36,13,18; D 029,58,40 Sülüklü 18 25.07.06 K 36,13,21; D 029,58,29 Taş Dibi 19 03.07.06 K 36,13,34; D 029,59,33 Taş Dibi 20 Haziran K 36,13,38; D 029,59,42 Taş Dibi 21 23.07.06 K 36,14,00; D 030,00,39 Beymelek-Sıfat 22 Haziran K 36,14,29; D 030,01,30 Beymelek-Sıfat 23 06.07.06 K 36,14,28; D 030,01,29 Beymelek-Sıfat 24 08.07.06 K 36,14,59; D 030,02,22 Beymelek-Sıfat 25 09.07.06 K 36,14,27; D 030,01,29 Beymelek-Sıfat 26 09.07.06 K 36,14,50; D 030,02,05 Beymelek-Sıfat 27 09.07.06 K 36,14,08; D 030,00,56 Beymelek-Sıfat 28 10.07.06 K 36,14,57; D 030,02,18 Beymelek-Sıfat 29 18.07.06 K 36,14,23; D 030,01,20 Beymelek-Sıfat 30 18.07.06 K 36,14,28; D 030,01,29 Beymelek-Sıfat 31 21.07.06 K 36,14,48; D 030,02,01 Beymelek-Sıfat 32 Haziran K 36,14,50; D 030,02,05 Beymelek-Sıfat 33 Haziran K 36,14,33; D 030,01,37 Beymelek-Sıfat 34 Mayıs K 36,14,30; D 030,01,31 Beymelek-Sıfat 35 30.07.06 K 36,14,29; D 030,01,31 Beymelek-Sıfat 36 Temmuz K 36,14,503; D 030,01,525 Beymelek-Dalyan 37 Haziran K 36,15,19; D 030,03,02 Beymelek-Dalyan 38 Haziran K 36,15,22; D 030,03,08 Beymelek-Dalyan 39 Haziran K 36,15,34; D 030,03,48 Beymelek-Dalyan 40 Haziran K 36,15,35; D 030,03,49 Beymelek-Dalyan 41 Haziran K 36,15,35; D 030,03,50 Beymelek-Dalyan 42 Haziran K 36,15,37; D 030,04,02 Beymelek-Dalyan 43 03.07.06 K 36,15,19; D 030,03,01 Beymelek-Dalyan 44 04.07.06 K 36,15,25; D 030,03,16 10
Beymelek-Dalyan 45 12.07.06 K 36,15,09; D 030,02,40 Beymelek-Dalyan 46 12.07.06 K 36,15,09; D 030,02,41 Beymelek-Dalyan 47 14.07.06 K 36,15,23; D 030,03,11 Beymelek-Dalyan 48 13.08.06 K 36,15,35; D 030,03,54 Beymelek-Dalyan 49 Haziran K 36,15,29; D 030,03,30 Beymelek-Dalyan 50 26.07.06 K 36,15,35; D 030,03,52 Beymelek-Dalyan 51 Haziran K 36,15,15; D 030,02,51 Beymelek-Dalyan 52 Haziran K 36,15,37; D 030,04,01 Kale (Demre) Kumsalı ndaki ölçümleri alınan yuvalı ve yuvasız (iz) çıkışların denizden uzaklığa göre dağılımları Şekil 10 ve Tablo 4 de verilmiştir. Tablo 4. Kale (Demre) Kumsalı ndaki yuvalı ve yuvasız (iz) çıkışların denizden uzaklığa göre dağılımları Denize N Uzaklık (m) 0-5 5-10 10-15 15-20 20-25 Yuva 47 - - 3 5 1 Yuvasız (iz) 11 8 2 1 2 1 4 1 8 1 1 4 25-30 30-35 35-40 40-45 45-50 50-55 55-60 60-65 65-70 70-75 75-80 80-85 85-90 90-95 6 9 6 1 4 2 - - - - - - - - - 1 1 1 1 8 7 1 0 5 3-1 - - 1 - - 1 95-100 Yuva sayısı Yuva sayısı 12 10 8 6 4 2 0 11 9 6 6 5 4 3 2 1 0-5 5-10 10-15 15-20 20-25 25-30 30-35 35-40 40-45 45-50 50-55 Denize uzaklık Şekil 10 Kale (Demre) Kumsalı ndaki yuvalı çıkışların denizden uzaklığa göre dağılımları Denizden uzaklığı tespit edilen 47 tane yuvadan 3 tanesi (% 6.38) 10-15 m., 5 tanesi (% 10.63) 15-20 m., 11 tanesi (% 23.40) 20-25 m., 6 tanesi (% 12.76) 25-30 metre, 9 tanesi (% 11
19.14) 30-35 m., 6 tanesi (% 12.76) 35-40 m., 1 tanesi (% 2.12) 40-45 m., 4 tanesi (% 8.51) 45-50 m., 2 tanesi (% 4.25) 50-55 m. aralığında yer almaktadır. Yuvasız (iz) sayısı Yuvasız (iz) sayısı 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 18 14 14 12 11 11 10 8 7 5 3 2 1 1 1 0-5 5-10 10-15 15-20 20-25 25-30 30-35 35-40 40-45 45-50 50-55 55-60 65-70 80-85 95-100 Denize uzaklık Şekil 11. Kale (Demre) Kumsalı ndaki yuvasız (iz) çıkışların denizden uzaklığa göre dağılımları Denizden uzaklığı tespit edilen 118 tane yuvasız (iz) çıkışların 2 tanesi (% 1.69) 0-5 metre, 12 tanesi (% 10.16) 5-10 metre, 14 tanesi (% 11.86) 10-15 m., 18 tanesi (% 15.25)15-20 m., 14 tanesi (% 11.86 ) 20-25 m., 11tanesi (% 9.32) 25-30 metre, 11 tanesi (% 9.32) 30-35 m., 8 tanesi (% 6.77) 35-40 m., 7 tanesi (% 5.93) 40-45 m., 10 tanesi (% 8.47) 45-50 m., 5 tanesi (% 4.23) 50-55 m., 3 tanesi (% 2.54) 55-60 m., 1 tanesi (% 0.84) 80-85 m., 1 tanesi (% 0.84) 95-100 m. aralığında yer almaktadır. Şekil 11 ve şekil 12 dan da görüldüğü üzere yuvalama 20-25 m (11 tane % 23.40) arasında yoğunlaşmaktadır. Yuvasız (iz) çıkışların 15-20 m. (18 tanesi % 5.25) arasında yoğunlaştığı görülmektedir. Kale (Demre) kumsalı nda 2006 yılı üreme sezonu yuva yoğunluğu 6.11.yuva/km. olarak tespit edilmiştir. Kale (Demre) kumsalı için yuva yoğunluğunun geçmiş yıllardaki (1994 ve 1998 yılları üreme sezonları) yuva yoğunlukları ile karşılaştırılması (yuva/km) Tablo 5 ve Şekil 13 de verilmiştir. Tablo 5. Kale (Demre) Kumsalı nda 1994, 1998 yuvalama alanı bulguları (1994 ve 1998) (Oruç ve ark., 2003) ve 2006 yılları üreme sezonlarında tespit edilen yuva sayı ve yoğunlukları. Yıl Kumsal Uzunluğu (km.) Yuva sayısı Yuva Yoğunluğu Toplam iz (çıkış) Literatür 12
1994 2.2 km. lik Beymelek lagünü kıyı okunu kapsamaktadır. 39 yuva (C. caretta) 1998 Yaklaşık 8.5 km. 109 yuva (C. caretta) 2006 8.5 km. 52 yuva (C. caretta) (Yuva/km.) sayısı 18 yuva/ km 71 iz Yerli ve Demirayak (1996) 10.4 yuva/ km 296 Yerli ve ark. 1998 6.11 yuva 129 Bu çalışma /km Yuva yoğunluğu (%) 20 15 10 5 0 18 10,4 6,11 1994 1998 2006 Yıllar Şekil 12. Kale (Demre) kumsalı nda değişik yıllara ait yuva yoğunlukları Demre (Kale) kumsalından elde edilen veriler istatiksel olarak analiz edildiğinde, Caretta caretta yuvalarının derinliği yuvalamanın yoğun olduğu Beymelek Dalyan ve Sıfat kumsalında sırasıyla ortalama 40.5 cm ve 48.8 cm., ortalama çapı 25.25 cm. ve 25.8 cm. olarak ölçülmüştür (Tablo 6 ve Tablo 7). Demre kumsalında minimum yuva derinliği Çayağzında 40.55 cm ve maksimum yuva derinliği 49.75 cm Beymelek Sıfat kumsalında görülmüştür (Tablo 6). Tablo 6. Kumsaldaki ortalama yuva derinlikleri ve istatiksel veriler. Kumsal N Ortalama Min. Max. Standart Hata Standart (SE) (SD) Çayağzı 11 40,55 32 49 1,56 5,16 Sülüklü 5 48 45 52 1.28 2.86 Taşdibi 2 45 38 52 7 9.89 Beymelek 12 49.75 38 60 1.89 6.55 (Sıfat) Beymelek 15 47.2 31 53 1.47 5.69 (Dalyan) Sapma 13
Yuva çapı minimum 20.75 cm Sülüklü plajında ve maksimum 25.8 Beymelek Dalyan da belirlenmiştir (Tablo 8). Ortalamalarının düşük olduğu saptanmıştır. Demre kumsalında özellikle Sülüklü ve Taşdibinde düşük yuvalama olmasının temel sebebini kumul özelliği oluşturmaktadır. Kumsal fazla çakıllı ve yuva kazılmasına elverişli değildir. Tablo 7. Kumsaldaki ortalama yuva çapları ve istatiksel veriler. Kumsal N Ortalama Min. Max. Standart Hata Standart (SE) (SD) Çayağzı 11 22.27 20 26 0.57 1.9 Sülüklü 5 20.75 20 21 0.25 0.5 Taşdibi 2 23.5 21 26 2.5 3.53 Beymelek 12 25.25 20 30 0.88 3.05 (Sıfat) Beymelek 15 25.8 19 35 1.07 1.14 (Dalyan) Sapma Demre Kumsalında maksimum ortalama kuluçka büyüklüğü Beymelek Dalyanda 90.31 olarak belirlenmiş ve toplam yumurta sayısı bu alanda 1445 olarak sayılmıştır (Tablo 8). Demre kumsalı içerisinde yumurtlamaya en elverişli bölge bu alandır. Hem insan etkisinin az olması, turistik faaliyetlerin, ışık etkisinin olmaması ve kumul yapısının özelliği nedeniyle bu bölge tercih edilmektedir. Tablo 8. Kumsallardaki ortalama kuluçka büyüklüğü ve istatiksel veriler. Kumsal N Ortalama Min. Max. Toplam yumurta sayısı Standart Hata (SE) Standart Sapma (SD) Çayağzı 12 74.33 48 104 892 4.94 17.11 Sülüklü 5 74.8 53 93 374 7.19 16.08 Taşdibi 3 56.33 46 70 169 7.13 12.34 Beymelek (Sıfat) Beymelek (Dalyan) 13 88.92 41 147 1156 9.06 32.65 16 90.31 51 131 1445 6.91 27.64 Demre kumsalında ortalama kuluçka süresi Çayağzında 55.5 gün ve Beymelek te 44.2 gün olduğu saptanmıştır (Tablo 9). Kuluçka süresinin Beymelek te kısa olması elverişli bir yuvalama alanı olduğunu göstermektedir. 14
Tablo 9. Kumsallardaki ortalama kuluçka süresi ve istatiksel veriler. Kumsal N Ortalama Min. Max. Standart Hata (SE) Standart Sapma (SD) Çayağzı 2 55.5 51 60 4.5 6.36 Sülüklü - - - - - Taşdibi 1 55 Beymelek 2 46 45 47 1 1.41 (Sıfat) Beymelek (Dalyan) 5 44.2 43 46 0.58 1.30 Tamamı predasyona uğramamış olan 49 yuvadaki toplam yumurta sayısı 4036 olup, ortalama yumurta sayısı 82.36 (min: 46 - max: 137) dir. Bulunan ortalama yumurta sayısına göre, yumurtaları sayılamayan insan tahribatına maruz kalmış bir adet yuva ile köpek predasyonuna uğramış 2 adet yuvanın da dahil olduğu 52 yuvadaki toplam yumurta sayısı ve oranları hesaplanmıştır. Veriler tablo 10 da verilmiştir. Tablo 10. Demre kumsalında kontrol açılışları sonucunda yuvalara ait bilgiler Normal % Su % Tamamı % Toplam % Yavru altında Predasyon 52 yuva çıkışı kalan olmuş 3 olan 44 Yuva yuva 5 Yuva Toplam Yumurta 3662 --- 374 --- 246 --- 4282 --- sayısı Döllenmemiş 604 16.49 219 58.55 --- 823 19.22 yumurta sayısı Anormal yumurta 9 0.24 --- --- 9 0.21 sayısı Tanımsız yumurta sayısı --- 2 0.53 --- 2 0.04 Predasyona uğrayan yumurta sayısı Ölü embriyo sayısı Yumurtadan çıkan yavru sayısı 22 (Köpek) 0.60 ----- 246 (1insan + 2 Köpek) 100 268 6.26 1357 37.05 153 40.90 --- --- 1510 35.26 1670 45.61 --- --- --- 1670 39 15
Demre Kumsalı nda 52 adet yuvaya bırakılan toplam yumurta sayısı 4282 olup, bu yumurtaların % 6.26 sı predasyona uğrarken, % 19.22 si döllenmemiş, % 0.21 i anormal yumurta, % 0.04 ü tanımsız yumurta oranlarıdır. 32.26 sı gelişimini tamamlayamamış olan ölü embriyo, % 39 u yumurtadan çıkan yavru oranlarıdır. Predasyona uğrayan 268 yumurtadan 186 tanesi (% 69.40) köpek, 82 tanesi (% 30.59) insan tarafından zarar görmüştür. Kale (Demre) kumsalı nda 2006 üreme sezonunda tespit edilen toplam 52 yuvanın 52 tanesinde kontrol açılışı gerçekleştirilmiştir. Çayağzı Kumsalında bulunan 1 yuva insanlarca yumurtaların tamamı alınmak suretiyle zarar görmüştür. Beymelek (Sıfat) kumsalında 3 yuva köpek predasyonuna maruz kalmıştır. Bunlardan 1 tanesi tamamen predasyona uğramıştır, yuvada bulunan 9 adet boş kabuk daha önce yavru çıkışını gerçekleştiğini göstermektedir. Buna benzer bir durum olan başka bir yuvada ise iki gün çoklu yavru çıkışı görüldükten sonra üçüncü günde köpek predasyonu gerçekleşmiştir. Bu yuvada sadece 8 adet boş kabuğa rastlanmıştır Diğer bir yuvada ise sadece 22 adet yumurta zarar görmüştür. Beymelek (Dalyan) kumsalında 1 yuvada yavru çıkışı gerçekleşmedi, kontrol açılışı neticesinde 71 adet döllenmemiş yumurta saptanmıştır. Kontrol açılışında yumurtalar evrelerine göre sınıflandırılmıştır (Şekil 13). Şekil 13. Döllenmiş orta ve geç safhada embriyolar Fırtınalı havalarda dalgaların etkisiyle yuvalar su altında kalabilmektedir. Sülüklü kumsalında bulunan 5 yuvanın tamamı hava şartları sebebiyle ve deniz hareketlerinin etkisiyle su altında kalmıştır. Beymelek (Sıfat) kumsalında 1 yuva dalgaların etkisinden korunmak amacıyla taşınmış ve yuvadan 7 yavrunun çıkışı sağlanmıştır. Kale (Demre) kumsalında predasyona uğrayan, su altında kalan ve yavru çıkışı olan yuvalara ait bilgiler Tablo 11 de verilmiştir. 16
Tablo 11. Predasyona uğramış yuva ve oranları Yuva sayısı % Tamamı predasyona uğrayan 3 5.76 Bir kısmı predasyona uğrayan 1 1.92 Su baskını yüzünden yavru çıkışı olmayan yuva 5 9.61 Yavru çıkışı olan yuva 44 84.61 Kale (Demre) Kumsalın da toplam 52 yuvadan 4 ünde (%7.69) predasyon olmuştur. Çayağzı bölgesi nde toplam 13 yuvadan 1 inde (% 7.69), Beymelek (Sıfat) bölgesi nde toplam 15 yuvadan 3 ünde (% 20) predasyon olmuştur. (Tablo 12) Çayağzı bölgesi nde toplam 13 yuvadan 12 sinde (% 92.30), Taşdibi bölgesi nde toplam 3 yuvadan 3 ünde (% 100),Beymelek (Sıfat)bölgesi nde toplam 15 yuvadan 15 sinde (% 100),Beymelek (Dalyan)bölgesi nde toplam 16 yuvadan 1 inde (%93.75 ) yavru çıkışı olmuştur.sülüklü bölgesi nde bulunan toplam 5 yuvadan su baskını yüzünden yavru çıkışı olmamıştır. (Tablo 12). Tablo 12. Kumsallardaki predasyon, yavru çıkışı ve bozulma durumları. Kumsal Predasyona uğrayan yuva Yavru çıkışı olan yuva Predasyona uğramayan yuva Yavru çıkışı olmayan yuva Toplam yuva Sayısı Oranı % Sayısı Oranı % Sayısı Oranı % Sayısı Oranı % Sayısı Çayağzı 1 7.69 12 92.30 12 92.30 1 7.69 13 Oranı % Sülüklü ---- ----- 5 100.00 ----- ----- 5 100.00 5 100.00 Taşdibi ----- ----- 3 100.00 3 100.00 ----- ------ 3 100.00 Beymelek (Sıfat) Beymelek (Dalyan) 3 20 12 80 15 100.00 ---- ----- 15 100.00 ---- ------ 16 100.00 15 93.75 1 6.25 16 100.00 17
Çayağzı kumsalındaki toplam 892 yumurtadan 82 tanesi (%8.41), Beymelek (Sıfat) kumsalındaki 1320 yumurtadan 186 tanesi (% 16.40) predsayona uğramıştır (Tablo 13). Kumsallardaki toplam 4282 yumurtadan 82 tanesi (% 1.91) Çayağzı kumsalında, 186 tanesi (% 4.34) Beymelek (Sıfat) kumsalında predasyon ağramıştır. Kumsallarda predasyona uğrayan toplam 268 yumurtadan 82 tanesi (% 30.59) Çayağzı kumsalı, 186 tanesi (% 69.40) Beymelek (Sıfat) kumsalında bulunmaktadır. Sonuç olarak predasyona uğrayan yumurta sayısı oranının Çayağzı kumsalında daha düşük, Beymelek (Sıfat) kumsalında en yüksek düzeyde olduğu görülmektedir Tablo 13. Kumsallardaki predasyona uğrayan ve uğramayan yumurta sayıları ve oranları. Kumsal Predasyona uğrayan Predasyona uğramayan Toplam yumurta yumurta yumurta Sayısı Oranı % Sayısı Oranı % Sayısı Oranı % Çayağzı 82 8.41 892 91.58 974 22.74 Sülüklü ------ ------ 374 100.00 374 8.73 Taşdibi ----- ------ 169 100.00 169 3.94 Beymelek 186 16.40 1134 85.90 1320 30.82 (Sıfat) Beymelek ------ ------ 1445 100.00 1445 33.74 (Dalyan) TOPLAM 268 6.25 4014 93.74 4282 100.00 Demre kumsallarında alanlara göre Caretta caretta ya ait yuvalardaki yumurtadan çıkan yavruların yuva içinde kalma ve yuva yüzeyine ulaşma durumları tablo 14 de verilmiştir. Buna göre, yumurtalardan çıkan yavruların yuva içinde kalma durumu Çayağzında %1.56, Faşdibi nde % 24.9, Sıfat ta % 12.34 ve Dalyan da % 10.66 olarak belirlenmiştir. Bölgelerin tamamında ise yuva yüzeyine ulaşan yavru 1493, yuva içinde kalan yavru 177 ve yumurtadan çıkan yavru 1670 olmuştur (Tablo 14). Tablo 14. Kumsallardaki kontrol açılışı yapılmış Caretta caretta yuvalarında yumurtadan çıkmış yavruları yuva içinde kalma ve yuva yüzeyine ulaşma durumları. 18
Kumsal Yuva yüzeyine ulaşan yavru Yuva içinde kalan yavru Yumurtadan çıkan yavru Sayısı Oranı % Sayısı Oranı % Sayısı Oranı % Çayağzı 252 98.43 4 1.56 256 15.32 Sülüklü - - - - - - Taşdibi 63 75.90 20 24.09 83 4.97 Beymelek 575 87.65 81 12.34 656 32.28 (Sıfat) Beymelek 603 89.33 72 10.66 675 40.41 (Dalyan) Toplam 1493 89.40 177 10.59 1670 100.00 Demre kumsalların da Caretta caretta ya ait yuvalardaki yumurtadan çıkan yavruların yuva ağzında kalma ve yuvayı terk etme durumları tablo 16 da verilmiştir. Buna göre, yumurtalardan çıkan toplam yavru sayısı 1670 olup, en yüksek orana sahip olan alan Beymelek Dalyan (40.41) bölgesidir (Tablo 15). Tablo 15. Kumsallardaki kontrol açılışı yapılmış Caretta caretta yuvalarında yumurtadan çıkmış yavruların yuva ağzında kalma ve yuvayı terk etme durumları. Kumsal Yuva ağzında kalan yavru Yuvayı terk eden yavru Yumurtadan çıkan yavru Sayısı Oranı % Sayısı Oranı % Sayısı Oranı % Çayağzı 23 8.98 233 91.02 256 15.32 Sülüklü - - - - - - Taşdibi 20 24.09 63 75.90 83 4.97 Beymelek 40 6.09 616 93.90 656 32.28 (Sıfat) Beymelek 108 16 567 84 675 40.41 (Dalyan) Toplam 191 11.44 1479 88.56 1670 100.00 Demre kumsallarında Caretta caretta ya ait yuvalardaki yumurtadan çıkan ve yuva ağzında kalan yavruların ölüm ve canlılık durumları tablo 16 de verilmiştir. Yuva ağzındaki ölü yavru oranı Sıfat plajında % 47.5 oranıyla en yüksek orandadır. 19
Tablo 16. Kumsallardaki Caretta caretta yuvalarında yumurtadan çıkmış ve yuva ağzında kalmış yavruların ölüm ve canlılık durumları. Kumsal Yuva ağzındaki ölü yavru Yuva ağzındaki canlı yavru Yuva ağzında kalan toplam yavru Sayısı Oranı % Sayısı Oranı % Sayısı Oranı % Çayağzı 12 52.17 11 47.83 23 12.04 Sülüklü - - - - - - Taşdibi 2 10 18 90 20 10.47 Beymelek 19 47.50 21 52.5 40 20.94 (Sıfat) Beymelek 34 31.48 74 68.52 108 56.5 (Dalyan) Toplam 68 35.60 124 64.92 191 100.00 Demre kumsalları nda Caretta caretta ya ait yuvalardaki yumurtadan çıkan yavruların denize giderken ölme ve denize ulaşabilme durumları tablo 17 de verilmiştir. Tablo 17. Kumsallardaki Caretta caretta yuvalarında yumurtadan çıkmış ve yuva terk etmiş yavruların denize giderken ölme ve denize ulaşabilme durumları. Kumsal Denize giderken ölen yavru Denize ulaşan yavru Yuvayı terk eden toplam yavru Sayısı Oranı % Sayısı Oranı % Sayısı Oranı % Çayağzı - - 256-256 1532 Sülüklü - - - - - - Taşdibi - - 83-83 4.97 Beymelek 1 0.15 655 99.85 656 32.28 (Sıfat) Beymelek - - 675-675 40.41 (Dalyan) Toplam 1-1668 - 1670 100.00 Demre kumsalları nda Caretta caretta ya ait yuvaların devamlı ıslak alan (DIA), yarı ıslak alan (YIA) ve kuru alan (KA) genişlikleriyle ilgili bilgiler Tablo 18 da verilmiştir. Demre kumsalında Devamlı ıslak alanın en büyük alanı kapladığı sektör Sülüklü plajında (377 cm) en küçük alanı Taşdibi plajında (210 cm) kaplamaktadır. Demre kumsalında yarı ıslak alanın en 20
büyük alanı kapladığı sektör Çayağzı plajında (211 cm) en küçük alanı Sülüklü plajında (1046 cm) kaplamaktadır (Tablo 18) Tablo 18. Demre kumsalında bölgelere göre devamlı ıslak (DIA),yarı ısklak (yıa) VE KURU ALAN (KA) genişlikleri (cm). YUVA çayağızı sülüklü taşdibi beymelek-dalyan DıA YıA DKA DıA YıA DKA DıA YıA DKA DıA YıA DKA N Minimum Maximum Mean Std. Statistic Statistic Statistic Statistic Std. Error Deviation Statistic 2 250,00 350,00 300,0000 50,0000 70,71068 2 2100,00 2130,00 2115,0000 15,0000 21,21320 2 700,00 3010,00 1855,0000 1155,0000 1633,417 4 250,00 560,00 377,5000 65,2399 130,47988 3 800,00 1500,00 1046,6667 226,9606 393,10728 3 350,00 1380,00 1023,3333 336,8646 583,46665 2 210,00 210,00 210,0000,0000,00000 0 1 2100,00 2100,00 2100,0000.. 15 250,00 500,00 288,0000 17,4629 67,63347 0 15 1000,00 4810,00 2896,0000 296,0000 1146,403 21
4. ÖNERİLER VE DEĞERLENDİRME Bu çalışmadaki gözlemler 26 Haziran 2006 de başlamış ve 27 Eylül 2006 tarihinde sona ermiştir. Toplam uzunluğu 13.5 km. olarak belirlenen Demre Kumsalı nda araştırma süresi boyunca koruma çalışmalarının yanında, C.caretta bireylerinin yuvalı ve yuvasız çıkışları, morfolojik ölçümleri, yuvaların sahil boyunca dağılımları, denize uzaklıkları, yuvalardan yavru çıkış durumları, çıkan yavruların kumsaldaki dağılımı, yavru sayıları, tarih bakımından yavruların yuvadan çıkışları, predasyonlar, yuva taşıma ve yavru çıkış durumunu etkileyen faktörler incelenmiştir. Bu değerler dikkate alındığında, Taşdibi, Sülüklü bölgesinin gerek kum özellikleri, gerekse otellerden gelen ışık nedenleriyle kaplumbağaların çok az bu bölgelere çıktıkları tespit edilmiştir. Çıkışlar daha çok Dalyan bölgesinde yoğunlaşmıştır. Bunun sebebi de hem etçil olan deniz kaplumbağalarının dalyan ağzı bölgesinde gündüz beslenmeleri ve akşamında da bu bölgeye yakın yere yuva yapmak için çıkmaları söylenebilir. Anaçların bu bölgede yoğun olarak bulundukları gözlemlenmiştir (Şekil 14). Gerek kum özelliklerinin uygun olması ve gerekse bu bölgede henüz kaplumbağaları rahatsız edici bir faaliyet bulunmayışı bu bölgede yuvaların yoğun olmasını sağlamaktadır. Bu bölgedeki problem dalgakıranın kum akıntısını engelleyerek dalyana doğru olan kum erozyonu ve özellikle dalgakıran civarında 1.5-2 metreyi bulan kum tepelerinin oluşturmasıdır (Şekil 15). Şekil 14 Dalyan Ağzında görülen Caretta caretta 22
Yapılan son bilim komisyonu toplantısında tek tip marka kullanılması yolunda karar alınmıştı, fakat sonuca ulaşılamamış olması nedeniyle bu markalar araştırıcılara ulaşamamıştır. Demre kumsalında total yuva 52 olarak tespit edilmiş ve çıkan anaç az sayıda olduğu için markalama amacıyla yakalanamamıştır. Tüm kumsallarda tek tip marka ve verilerin bir merkezde toplanmasıyla markalar aracılığı ile elde edilebilecek bilgilerle eksiklikler giderilebilir. Türkiye kumsallarında kullanılan markalama bilgileri tek merkezde toplanmadığı için bu bilgiler hali hazırda değerlendirilememektedir. Şekil 15. Dalyanda daldakıran ve kum tepeleri Deniz kaplumbağalarının en önemli üreme bölgesi lagünün ön tarafındaki kumul alandır. Turistik faaliyetler etkin olmamakla birlikte tarım arazilerinin kumsala doğru yönelmesi, kum alınımı ve lagün balıkçılığı bu bölgenin en önemli sorununu teşkil etmektedir. Sahilin batı kısmındaki anayol deniz kaplumbağalarını tehdit eden ana sorunlardan biridir. Demre sahili Koruma Alanı içerisinde değildir. Kumsalın bir bölümü 1. derece doğal sit alanı içerisinde yer almaktadır. Beymelek Lagünü ile sınırlanmış 2.2 km. lik alan Su Ürünleri Üretim ve Geliştirme Sahası içinde kalmaktadır. 23
Beymelek Sıfat ve Çayağzı bölgelerinde yoğun kum alımları gözlemlenmiştir. Hatta bir gece içerisinde birkaç kamyonluk kum alındığı tarafımızca belirlenmiştir. Şekil 16 de aynı günün içerisinde alınan kum miktarı görülmektedir. Şekil 23. Bilgilendirme çalışmaları Ayrıca kumsal genelinde; Kum alımı kumsal yapısını tamamen bozduğundan mutlaka engellenmesi Üreme sezonunda ateş yakılmaması Kumsalda görülebilen ışıkların perdelenmesi, Kumsalın akşam 20:00 ile sabah 08:00 kadar kullanılmaması, Kumsala araç ve hayvan sokulmaması, Denize naylon, poşet, torba, şişe, çöp v.s. atılmaması, 24
Yavru deniz kaplumbağalarına elle temas edilmemesi ve taşınmaması, Kumsalın 1 mil lik deniz sahası içinde sürat motoru kullanılmaması, Kumsalda gece eşya bırakılmaması, kumların kazılmaması ve kum alınmaması, Kaplumbağa yuvalarını korumak amaçlı yerleştirilmiş tel kafeslere dokunulmaması, Kumsalda kamp yapılmaması, Balık ağlarına takılan deniz kaplumbağalarının denize geri bırakılması, Lagün, kıyı balıkçılığının daha dikkatli yapılması ve balıkçıların bilgilendirilmesi gerekmektedir.. Bu kriterlere uyulması deniz kaplumbağalarının nesillerinin tükenmesi riskini azaltmış olacaktır. Bu bölge gibi yuvalama kapasitesi düşük olan alanların takip edilerek üreme alanı olarak koruma altına alınıp alınmayacağı yeniden değerlendirilmelidir. Bir sonraki üreme döneminde de takip edilerek yuvalama kapasitesinin net vortaya çıkarılması gerekmektedir. İki ya da üç yıllık çalışmalar alanın kapasitesi hakkında daha doğru bilgiler verecektir. Yuvaların işlenmiş olduğu harita Şekil 24 te sunulmaktadır. 25
Şekil 24. Demre kumsalı yuva dağılımı 26
5. KAYNAKLAR Aymak C., Ergene Gözükara S. and Kaska Y. The Research on Populatıon of Sea Turtle (Caretta caretta And Chelonıa mydas) Durıng Season 2002 And 2003 In Alata-Mersın, Turkey. 2nd Mediterranean Conference (Kemer, Turkey, 4-7 May 2005) Aymak C., Ergene Gözükara S., Katılmıs Y. Urhan R. and Ucar A. Invertebrate Infestatıon On Eggs Of The Loggerhead Turtle Caretta Caretta And The Green Turtle Chelonıa Mydas In Alata, Turkey2nd Mediterranean Conference (Kemer, Turkey, 4-7 May 2005) Aymak C.,Ergene S. and Kaska Y, 2006, Abnormality and Albino Marine Turtle (Chelonia Mydas) Hatchlings ın Mersin, Turkey. 3-8 April, 26 th Annual Symposium on Sea turtle Biology and Conservation, Island of Crete, Greece, p47. Atatür, M.K. (1979), Investigation on the Morphology and Osteology, Biotope and Distribution in Anatolia of T. triunguis (Reptilia, Testudines), with Some Observations on its Biology (in Turkish). Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Monograf. İzmir Ser. No., 18, 1-75. Atatür, M.K. (1992), Türkiye Deniz Kaplumbağaları Biyolojileri ve Korunmaları, T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Su Ürünleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Bodrum, Yayın No:8, 55s. Baran, İ. (1990), Sea Turtles in Turkey, Marine Turtle Newsletter, 48, 21-22. Baran, İ. ve Kasperek, M. (1989), Marine Turtles Turkey, Status Survay 1988 and Recommendation for Conservation and management, Prepared by WWF, 128pp. Baran, İ., Durmuş, H. ve Atatır, M.K. (1991), On Chelonia mydas (L.) (Reptilia: Chelonia) Population of Mersin-Kazanlı Region, Doğa Tr. J. of Zoology, 15, 185-194. Baran, İ., Durmuş, H., Çevik, E., Üçüncü, S. ve Canbolat, A.F. (1992), Türkiye Deniz Kaplumbağaları Stok Tespiti, Doğa Tr. J. of Zoology, 16, 119-139. Başoğlu, M. (1973), Sea Turtles and the Species Found Along the Coast of Neighboring Countries, Türk Biyoloji Dergisi, 23, 12-21. Başoğlu, M. (1973), A Preliminary Report on a Specimen of Soft-Shelled Turtle from Southwestern Anatolia, Ege Üniversitesi Fen Fakültesi İlmi Rapor Ser. No., 172, 1-11. Başoğlu, M. ve Baran, İ. (1982), Anadolu Sahillerinden Toplanan Deniz Kaplumbağası Materyeli Üzerinde Kısa Bir Rapor, Doğa Bilim Dergisi, Ser. A, 6(2), 69-71. Broderick, A. C. ve Godley, B. J. (1996), Population and Nesting Ecology of the Green Turtle, Chelonia mydas and the Loggerhead Turtle, Caretta caretta, in Northern Cyprus, Zoology in the Middle East, 13, 27-46. Broderick, A.C. ve Godley, B.J. (1994), Marine Turtles in Northern Cyprus. Results from Glasgow University Expeditions 1992-1993. Marine Turtle Newsletter, 67, 8-11. Canbolat, A.F. (1990), Dalyan Kumsalı nda Yuva Yapan Deniz Kaplumbağası, Caretta caretta (Linnaeus, 1758) Üzerine İncelemeler, Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi- Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 52s. Canbolat, A.F. (1991), Dalyan Kumsalı (Muğla, Türkiye) ında Caretta caretta (Linnaeus, 1758) Populasyonu Üzerine İncelemeler, Doğa-Tr. J. of Zoology, 15, 255-274. Canbolat, A.F. (1997), Dalyan ve Patara Caretta caretta (Linnaeus, 1758) Deniz Kaplumbağası Populasyonlarının Biyolojisi, Doktora Tezi. Hacettepe Üniversitesi- Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 454s. Canbolat, A.F. (1999), Köyceğiz- Dalyan ve Patara Özel Çevre Koruma Bölgeleri ndeki Kumsallarda Deniz Kaplumbağaları Populasyonlarının Araştırılması: Sonuç Raporu, Çevre Bakanlığı Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı, Ankara, 73s. Ergene S., Aymak C., Uçar A. H., 2006, Nesting Activity of the Marine Turtle (Chelonia mydas And Caretta caretta) During 2005 ın Alata, Mersin-Türkiye, 3-8 April, 26 th 27
Annual Symposium on Sea turtle Biology and Conservation, Island of Crete, Greece, p274. Ergene S., Aymak C., Uçar A. H., 2006, Carapacial Scute Variation ın Loggerhead Turtles and Green Turtles (Caretta Caretta And Chelonia Mydas). 3-8 April, 26 th Annual Symposium on Sea turtle Biology and Conservation, Island of Crete, Greece, p54. Ergene Gözükara S., Aymak C. ve Kaska Y.,2003, Alata Kumsalı(Mersin) nda Deniz Kaplumbağa (Caretta caretta ve Chelonia mydas) Populasyonlarının İncelenmesi, I. Ulusal Deniz Kaplumbağaları Sempozyumu, 4-5. Aralık (Sözlü Sunum). Erk akan, F. (1993), Nesting Biology of Loggerhead Turtles Caretta caretta L. on Dalyan Beach, Muğla-Turkey, Biological Conservation, 66, 1-4. Geldiay, R. (1983), Deniz Kaplumbağalarının (Caretta caretta caretta ve Chelonia mydas mydas) Populasyonları ve Korunmaları ile İlgili Tedbirler Araştırmalar, TÜBİTAK. Proje NO. WHAG-431,121s. Geldiay, R. (1984), Türkiye nin Ege ve Akdeniz Kıyılarında Yaşayan Deniz Kaplumbağalarının (Caretta caretta caretta L. ve Chelonia mydas mydas L.) Populasyonları ve Korunmaları ile İlgili Araştırmalar, Doğa Bilim Dergisi, A 8, 66-75. Geldiay, R. ve Koray, T. (1982), Türkiye nin Ege ve Akdeniz Kıyılarında Yaşayan Deniz Kaplumbağalarının (Caretta c. caretta ve Chelonia m. mydas) Populasyonları ve Korunmaları ile İlgili Tedbirler Üzerine Araştırmalar, TÜBİTAK. Proje No. WHAG- 431, 121s. Geldiay, R., Koray, T. ve Balik, S. (1982), Status of Sea Turtle Populations (Caretta c. caretta and Chelonia m. mydas) in the Northern Mediterranean Sea, Turkey, pp. 425-434 In: K. Bjorndal (ed), Biology and Conservation of Sea Turtles, Smithsonian Inst. Press, Washington, D.C. Gidis, M. ve Kaska, Y. (2004), Population Size, Reproductive Ecology and Heavy Metals in Eggshells of the Nile Soft-Shelled Turtle (Trionyx Triunguis) Around Thermal Lake Kükürtlü (Sulphurous), Muğla-Turkey, Fresenius Environmental Bulletin, 13 (5), 405-412 Gramentz, D. (1986), Cases of Contamination of Sea Turtles with Hydrocarbons, U.N.ROCC Info No:17, 25-27. Gramentz, D. (1988), Involvement of Loggerhead Turtle with the Plastic, Metal and Hydrocarbon Pollution in the Central Mediterranean, Marine Pollution Bulletin, 19(1), 11-13. Groombridge, B. (1988), Marine Turtle Conservation in the Eastern Mediterranean Field. Survay in Northern Cyprus. Final Report, WWF. Project 3852, Cambridge, UK. Groombridge, B. (1990), Marine Turtles in the Mediterranean: Distribution, Population Status, Conservation, Council of Europe, Nature and Environment Ser. No. 48, 98pp. Hathaway, R.R. (1972), Sea Turtles Unanswered Questions About Sea Turtles in Turkey, Balık ve Balıkçılık. 20, 1, 1-8. Hays, G.C., Godley, B.J. ve Broderick, A.C. (1999), Long-term Thermal Conditions on the Nesting Beaches of Green Turtles on Ascension Island, Mar Ecol Prog Ser, 185, 297 299. Ilgaz, Ç. ve Baran, İ. (2001). Reproduction Biology of the Marine Turtle Populations in Northern Karpaz (Cyprus) and Dalyan (Turkey), Zoology in the Middle East, 24, 35-44. Jacobson ER (1987) Reptile. In: HArkness JE (ed) Veterinary Clinics of North America: Small Animal Practise. Saunders Company, Philadelphia:1203-1225 Kaska, A., Başkale, E. ve Kaska, Y. (2001), Deniz Kaplumbağa Yuva Yerlerinin Değiştirilerek Korunması. IV. Ulusal Ekoloji Kongresi, Bodrum- Muğla, 5-8 Ekim 2001. Kaska, Y (2001) The need for sea turtle rescue center in Turkey; a preliminary work. Proceedings of the 21th International Sea Turtle Symposium. Philedelphia-USA 28