Bilişim ile Kalkınma Strateji Raporu 29.Mayıs.2012, 19.Aralık.2012 ve 09.05.2013 tarihlerinde gerçekleştirilen Bilişim Sektörü ile Kalkınma Bilişim Ekonomisi çalıştayı sonuçları sonucunda belirlenen strateji hedeflerini kapsar.
İçindekiler İçindekiler... 1 Şekiller ve Tablolar... 3 1 Kısaltmalar... 4 2 Yönetici Özeti... 5 3 Giriş... 7 4 Dünyada Bilişim Sektörünün Durumu... 9 4.1 AÇIK KAYNAK KODLU YAZILIMLAR... 11 4.2 MOBİL UYGULAMALAR... 12 4.3 BULUT BİLİŞİM UYGULAMALARI... 12 4.4 SOSYAL MEDYA UYGULAMALARI... 13 4.5 BİLEŞEN (KATMA DEĞER) UYGULAMALARI... 13 4.6 GÜVENLİK YAZILIMLARI... 14 4.7 KIBRIS TA DURUM... 14 5 Metodolojik Yaklaşım... 17 6 Bilişim Sektörü Düzeyi... 19 6.1 BULGULAR... 19 6.2 UZMANLAŞMA GEREKLERİ... 20 6.3 İSTATİSTİK SONUÇLAR... 21 7 Bilişim Sektörü GZFT Analizi... 27 8 Bilişim Sektörü vizyonu... 32 9 Bilişim Sektörü Çalıştayları... 34 9.1 BİRİNCİ ÇALIŞTAY SONUÇLARI... 34 9.1.1 Kuzey Kıbrıs ta faaliyet gösteren Bilişim firmalarının pazarlayabileceği ürünler/hizmetler... 34 9.1.2 Eğitim teknolojileri ve eğitim materyalleri pazarı... 38 9.1.3 Bilgi güvenliği ve standartları... 41 9.1.4 Veri merkezleri ve bulut bilişim fırsatları... 44 9.2 İKİNCİ ÇALIŞTAY SONUÇLARI... 47 9.3 ÜÇÜNCÜ ÇALIŞTAY SONUÇLARI... 49 10 Stratejinin Başarı Hedefleri... 51 10.1 KISA DÖNEM HEDEFLER (2012-2013)... 51
10.2 ORTA DÖNEM HEDEFLER (2013-2015)... 53 10.3 UZUN DÖNEM HEDEFLER (2015-2017)... 54 10.4 GENEL KOORDİNASYON VE İZLEME... 56 11 Sonuç... 57 Şekiller ve Tablolar Şekil 1: IDC tarafından öngörülen Bilişimde 3. Dalga... 9 Şekil 2: Bilişim Sektörü Stratejisi hazırlanırken uygulanan Metodoloji... 17 Şekil 3: Bilişim firmalarının bölgesel dağılımı... 21 Şekil 4: Ortalama çalışan sayıları... 21 Şekil 5: Birincil faaliyet alanları... 22 Şekil 6: Firmaların ikincil faaliyet alanları... 22 Şekil 7: Ana faaliyet alanları... 23 Şekil 8: İşyerleri tarafından sağlanan hizmetler ve ürünler... 23 Şekil 9: Yararlanılan teşvikler... 24 Şekil 10: Şirket kaynakları... 24 Şekil 11: Üniversite-sektör işbirliği... 25 Şekil 12: Hedef Pazar... 25 Şekil 13: Hedef Sektörler... 26 Şekil 14: Uzmanlaşma alanları... 26
1 Kısaltmalar BD BTHK BUB DİB DPÖ EEB İDÖ KOBIGEM KT (MMOB) BMO KTMMOB KTSO KTTO MB MEGSP OSS SB Bilişim Derneği Bilgi Teknolojileri ve Haberleşme Üst Kurulu Bayındırlık ve Ulaştırma Bakanlığı Dışişleri Bakanlığı Devlet Planlama Örgütü Ekonomi ve Enerji Bakanlığı İş Destekleme Örgütleri KOBİ Geliştirme Merkezi Kıbrıs Türk Bilgisayar Mühendisleri Odası Kıbrıs Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği Kıbrıs Türk Sanayi Odası Kıbrıs Türk Ticaret Odası Maliye Bakanlığı Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı Open Source Software Sağlık Bakanlığı
2 Yönetici Özeti Bilişim teknolojisi dünyayı ve iş yapış biçimlerini değiştirmeye devam etmektedir. Satıcılar, alıcılar, bankalar, kamu, sigorta şirketleri ve ilgili taraflar ile sözleşmelerin yapılmasının önündeki zaman ve mesafe engelleri bilişim kullanımının yaygınlaşması ile ortadan kalkmaya başladı. Bilişim herkesi, her yeri etkilemekte ve kitleleri birbirine daha yakınlaştırmak sureti ile zenginleşme, işsizliğin önlenmesi ve kalkınmada önemli bir potansiyel teşkil etmektedir. Bu raporda, Kuzey Kıbrıs ın ekonomik gelişim sürecine destek olunması amacıyla Bilişim Sektörünün geliştirilmesine yönelik gerçekleştirilmiş olan alan çalışmalarından elde edilen verilere ve gözlemlere dayalı olarak tespit edilen hedefler ortaya konulmaktadır. Bu çalışmanın temel hedefi, söz konusu alan araştırmalarından elde edilen veriler ışığında Kuzey Kıbrıs ta bilişim ürünleri geliştirme potansiyelini artırmaya dönük politika oluşturma sürecine katkı sağlamaktır. Bu amaçla bilişim açısından önem taşıyan dinamikler:- Kamu, KOBİ ler, Hukuki-Teknik Altyapı ve mevcut bilişim firmaları incelenerek bunlar arasındaki etkileşime vurgu yapan bir çalışma ortaya konmaktadır. Uluslararası özel ve kamu sermaye şirketleri, uluslar ile rekabet edebilmek, küçük ekonomiler için yeni yöntemler geliştirme ve rekabeti eşit kılma konusunda çabalara sevk etmiştir. Bilişim sektörü de bu konuda en önemli enstrüman olarak karşımız çıkmaktadır. Doğru yöntemler ile uygulandığında, bilişim firmalarının hem yerel, hem de uluslararası pazarda etkin olması mümkündür. Dış pazarlara erişiminde herhangi bir izolasyona tabi olmamasına rağmen ekonomisini büyütemeyen ülkelerde iki nokta göze çarpmaktadır. Eğitimsizlik ve sayısal uçurum olarak tabir edilen, bu ülkelerin dijital dünyada gelişmişler arasında yer almasını sağlayabilecek iki temel öğenin eksik olması olarak belirtilmektedir. Kuzey Kıbrıs ekonomisinin gelişmesinde engelleyici faktörler çeşitli raporlar ışığında ortaya konulmaktadır. Çözüm oluşturma noktasından bakıldığında, özellikle aşağıda vurgulanan engellerin aşılmasında bilişim sektörü en önde gelen destekleyicidir. - Mal ve hizmetlerin yurt dışı pazarlara erişiminde karşılaşılan izolasyonların aşılması - Dijital pazarlama ile uluslararası camia da fark edilme ve yaptırım oluşturma - Telekomünikasyon altyapısının gelişmesi ile dijital tabanlı hizmet çeşitliliğinin artması ve dünyaya pazarlanması - İhraç edilebilir ürünler arasında yazılıma dayalı ürünlerinin yer alması Ekonomik Kalkınma ve refahın artması, yapılacak yatırımlar ve bu yatırımların kısa/orta/uzun vade sürede geri dönüşleri ile doğru orantılıdır. Bilişim alanda en önemli yatırım unsuru olarak yer alan insan kaynağı konusunda Kuzey Kıbrıs ın önemli bir avantajı mevcuttur ve bu sayede diğer yatırım unsurları ile birleştiğinde kısa sürede önemli açılımlar sağlanabilecektir. Bu konuda sağlanacak eğitim hizmetleri ve teşvikler kısa sürede hedeflere ulaşılmasına katkı sağlayacaktır.
Bilişim ve İletişim sektöründeki ve çevremizdeki gelişmeler, Kuzey Kıbrıs için önemli bir fırsat ortamı yaratmıştır. Bunlar arasında bulut bilişim, sosyal ağlar, artan mobilite, açık kaynak kodlu yazılımların ticari değerlerinin artması en çok göze çarpan hususlardır ve bilişim sektörüne olan talebi arttırmaktadır ve dış kaynak kullanımını teşvik etmektedir. Bilişim konusunda Kuzey Kıbrıs için en önemli engelleyici unsurlar, iç pazar alışkanlığı, kurumsallaşmamış olmak, kısa vadeli hedeflere kilitlenmek, bilişim sektörünün ciddi projelendirme eksikliği ve yatırım/teşvik desteği alınamaması olarak göze çarpmaktadır. Raporun, ilerleyen kısımlarında başarılı bir bilişim stratejisinin uygulanması için gerekli olan kısa/orta ve uzun vade hedefler ortaya konulmaktadır. Bu hedeflerin tespiti için gerçekleştirilen toplantılarda katkı sağlayan tüm özel ve kamu kuruluşları ile kişilerin katkıları yadsınamaz.
3 Giriş Bilişim hizmetlerinin sunulması ve bu hizmetlerden yararlanılması, sektörün ortaya çıkmasından bu yana önemli ilerlemeler kaydetmiştir. Başlangıçta elit sayılabilecek kullanıcıların ve hizmet sunucularının kullanımında olan bilişim ürünleri, özellikle Telekom sektörünün gelişmesi ve buna paralel olarak internetin sağladığı karşılıklı regresyon ivmesi ile inanılmaz bir hızla toplum hayatının içine nüfuz etmiş ve ayrılmaz bir parçası olagelmiştir. Bu sayede Telekom sektörü hızla gelişti, sektör geliştikçe bilişim kullanımında çeşitlilik ve talep arttı ve talebi karşılamak için Telekom sektörü gelişmeye devam etti. Bilişim sektörü yatırım yapıldıkça, hayatın bir parçası olmaya devam ettikçe kazandıran bir unsur olma özelliğini bu gelişmelerle ispatlamıştır. Artık ülke ekonomilerinde gelişmişlik ölçülerinden birisi olarak toplum ve iş hayatında bilişimin nüfuzu kullanılmaya başlanmıştır. Bilişim sektörü, toplumun ve kurumların birlikte iş yapma ve iletişim köprüsü olma yolunda çok büyük ilerlemeler sağlamaktadır Sayısal uçurum (digital divide) gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler arasında hızla büyümektedir Gelişmekte olan ülkelerin çağı yakalamakta kullanabilecekleri en önemli enstrüman bilişim olarak karşımıza çıkmaktadır Fakirliğin azaltılmasında bilişimin kullanımı konusunda önemli araştırmalar yapılmakta ve gelişmekte olan ülkeler bilişim üzerinden girişimciliği ve dünya pazarına erişimleri teşvik edilmektedir Bilişim sektörünün ekonomiye etkisi incelendiğinde aşağıdaki gibi bir sınıflandırma yapmak mümkündür: Bilişim ürünleri tüketicisi olarak: Bilişim sektörünün gelişimine destek sağlar Bilişim ürünlerinin kullanımı ile sektörlerde etkinlik ve verimlilik artışı ile sağlanan fayda Katma değerli işler ile yeni iş kollarının yaratılmasına imkan sağlar Bilişim esaslı inovasyonu (yenilikçi düşünce) teşvik eder Bilişim sektörü üreticisi olarak: Yerel ekonomiye doğrudan girdi sağlar ve ihracat potansiyeli çok yüksektir AR&GE gelişimini destekler Rekabetçiliği arttırır (içerde ve dışarda) Yeni iş alanları yaratır ve inovasyonu (yenilikçiliği) arttırır Yüksek katma değer ve karlılık sağlar
Benzer şekilde, ülke, yerel ve sektör boyutunda ekonomiler bilişim ürünlerini daha çok işlerini kolaylaştırmak ve daha etkin hizmet sunmak çerçevesinde kullanma amaçlı olarak bilgi işlem kadroları ve kurumsal bilişim kullanıcıları ihdas ederek kullanmaya başladılar. Gelinen evrede, artık bilgi işlem kadrolarının yerini bilgi servisleri ve içerik üreticileri, sağlayıcıları almaya başlarken, kullanıcılarda hem kurumsal, hem de toplumun kendisi olmaya başlamıştır. Bilişim iş hayatını destekleyen unsur olmaktan hızla çıkıp, ekonominin gelişmesinde önemli aktör olma özelliğine ulaşmıştır. Avrupa Birliği ve Amerika gibi gelişmiş ekonomiler bu gelişmeleri Bilişim Ekonomisi, Bilişim Toplumu vizyonları içerisinde ele almış ve ulusal stratejilerin oluşturulmasında en önemli unsurlardan biri olarak gündeme almıştır. Tüm bu zorluklar içinde Kıbrıs Türk toplumu, ayrı ayrı ve benzerlik ve bütünlük arz etmeyen şekillerde, küresel pazara erişmeye ve gelirini yükseltmeye çalışmaktadır. Bu ise Merkezi Yönetimin yönlendirmesi ve Yerel Yönetimlerin, (STÖ) Sivil Toplum Örgütlerinin ve (İDÖ) İş Destek Kuruluşlarının (Odaların ve Birliklerin), Özel Sektörün ve Üniversitelerin liderlik rolü üstlenmesi yönünde ciddi bir ihtiyaç doğurmaktadır. Bilişim Sektörü ekonominin büyümesi ile ilgili olduğundan, Ekonomi ve Enerji Bakanlığı, Bayındırlık ve Ulaştırma Bakanlığı ortaklaşa Kıbrıs Türk Toplumunun (KTT) Bilişim ile kalkınması konusunda liderlik kurumu olarak görevlendirme yapmalıdır. Rekabetçi bir Bilişim sektörünün oluşması için yapılması gereken çok yatırım, işbirliği ve koordinasyona ihtiyaç bulunmaktadır. Özellikle bilişim alanında kümeleşme potansiyeli değerlendirilebilmeli ve bu çerçevede Üniversite-Sanayii-Sektör işbirliğini sağlayacak girişimler desteklenmelidir. Üniversite-Sanayi işbirliği temelinde düşünülmüş ve uygulamaya konulmuş olan DAÜ teknoparkta elde edilen olumsuz sonuç bu isteği kırmamalıdır. Rekabetçi bir bilişim sektörünün kısa vadede getireceği pozitif ivme göz önüne alınarak, sektörün yoğunlaştığı Lefkoşa bölgesinde bir girişim oluşturulmalıdır. Halen beklemekte olan teknopark ve inovasyon yasalarının bir an önce tamamlanması etkin ve rekabetçi sektör için kaçınılmaz gerekliliktir. Eğitim sektörünün bu inisiyatifin gerçekleşmesinde önemli katkısı olacağı şüphesizdir. Yeni nesil uzaktan öğrenim sistemlerinin gelişmekte olması yeni bir çığır açmaktadır. Halen yurtdışı programlarında yer alan eğitimler nerdeyse Kıbrıs ta yerinde verilen eğitimlerden daha pahalıya gelmektedir ve ciddi rekabet imkanı mümkündür. Bu eğitim programlarının uygulanabilmesine yönelik içeriklerin yeni nesil teknolojiye göre geliştirilmesi belli bir program çerçevesinde sağlanmalıdır. Özellikle çalıştay sırasında ortaya çıkan en önemli husus, Kıbrıs ın sosyal medya, veri merkezi, katma değer uygulamalar gibi internete talep yaratan altyapıya ihtiyaç olduğudur. Halen 30GB düzeyinde bulunan hat kapasitesi ve alternatifsizlik (TTNET) bu konuda ciddi bir engel yaratabilir. Bu nedenle orta vadede sektörün gelişmesine paralel olarak hat kapasitesi 3 misline çıkarılmalı ve TTNET dışında da alternatif güzergâhlar kesintisiz servis için düşünülmelidir.
4 Dünyada Bilişim Sektörünün Durumu IDC Analistleri tarafından yapılan araştırmalara göre 2013 yılından itibaren bütün (yazılım, donanım, ağ ürünleri, vb.) bilişim ürünlerine yapılacak olan yatırımlar 2.1 Trilyon doların üzerinde olacaktır. Aynı kurum tarafından önümüzdeki dönem 3. Dalga olarak tanımlanmaktadır ve birçok iş fırsatını beraberinde getirdiği belirtilmektedir. Üçüncü dalga olarak bahsedilen ürünler aşağıdaki gibi sınıflandırılmaktadır. - Mobil ürünler - Bulut Servisleri - Sosyal Teknolojiler - Büyük çaplı veriler Aşağıda yer alan şekilde belirtildiği gibi, üçüncü dalga özellikle kıbrıs gibi gelişmekte olan ve nitelikli insan gücünü barındıran ülkelere ciddi fırsatlar sunmaktadır. Bu dalga da rekabet edebilmek için gerekli adımların atılması ile ülke ekonomileri ciddi getirler sağlayabileceklerdir. Şekil 1: IDC tarafından öngörülen Bilişimde 3. Dalga IDC tarafından yapılan analizlere göre önümüzdeki dönemde, Orta ve Doğu Avrupa, Orta Asya ve Afrika, Latin Amerika, Asya/Pasifik (Japonya hariç) bilişim alanında yaklaşık %10 luk büyümeyi yakalayacak ve toplam pazarın %51 büyüklüğünde bir pazara ulaşacaktır.
Pazarın gelişmekte olan ülkelere doğru genişlemesi Kıbrıs a doğru yatırımları yapması durumunda, rekabette önemli avantaj sağlayacaktır. Gartner tarafından yapılan analizlerde, Bilişim sektöründe belirleyici alanlar aşağıdahi gibi öngörülmektedir (2013-2016). Bulut işlem Mobil uygulamalar ve medya tabletleri Sosyal iletişim ve katılım Video/Animasyon temelli uygulamalar Yeni kuşak analitik inceleme Sosyal analitik inceleme İçerik bilinçli işlem (WEB3 uygulamaları) Depolama sınıfı bellekler Birleştirilmiş işlemler (Ubiquitious computing) Bilişim Güvenliği (Cyber Security) Oyun temelli Eğitim (Gamification). Bu yeni alanlardan yeni rekabet sahalarının aşağıdaki gibi oluştuğu vurgulanmaktadır. Oyuncuların aşağıdaki konularda gelişmiş olması önemli avantaj sağlayacaktır. Teknoloji sayesinde «Off-shore» iş piyasası gelişmeye devam edecektir, yüksek nitelikli işgücüne ihtiyaç vardır Google Docs, Zoho, Salesforces.com gibi bulut platformlarına yöneliş hızlanmaktadır İnternete dayalı mobil teknolojiler Sosyal medya gittikçe büyümektedir Kitleler bilgi edinmek ve yönetmek için yeni yollar araştırmaktadır (Semantik WEB) Aşırı bilgi yığınları (Storage, analitik inceleme, v.b.) Siber güvenlik Yeni kuşak uzaktan eğitim sistemleri Oyun temelli öğrenme Önümüzdeki dönemde bilişim alanında firmaların aşağıdaki konulara yönelmesi ve uzmanlaşması beklenmektedir. Elektronik kitaplar, içerik, eğitim Mobil uygulamalar Arttırılmış gerçeklik (Augmented Reality)) Oyun temelli öğrenme
Harekete duyarlı işlem (Gesture-based) Öğrenme analitiği (Yoğun veriler) Uluslararası finans modellerinde değişiklik (mobil bankacılık, ödeme sistemleri) Operatör çeşitliliğinde artış (Data, Internet, Electronic Media, Mobile Cellular, VoIP, VSAT, WEB TV, IPTV, vb.) Platformlara API eklentileri geliştirme (VAB, VAS, vb.) Dağıtık Geliştirme, ekipler Data Monitor tarafından yapılan araştırmaya göre tüm dünyada ki yazılım sektörü 2011 yılı itibarı ile %8,2 lik büyüme ile 267 Milyar USD ye ulaşmış bulunmaktadır. 2008 yılında yaşanan gerilemeden sonra sadece yazılım sektörü ile sağlanan bu sonuç birçok ülkenin ekonomisinden daha büyüktür. Yapılan analizlere göre sektörün özellikle yenilikçi ürünlerin devreye girmiş olması ile 2015 yılına kadar %7,7 lik bir büyüme göstereceği ve 2015 yılına kadar 350 Milyar USD lik bir hacme ulaşacağı tahmin edilmektedir. Halen yazılım dünyasının lideri olan Microsoft, yenilikçilik konusunda sıkıntı yaşamakta ve yeni ortaya çıkan yenilikçi firmalar (google, facebook, twitter, crytek, ANS, Onyx, salesforce vb.) pastayı paylaşmaktadır. Sektörün büyümesinde etkin olan teknolojiler aşağıdaki gibi sıralanmaktadır. - Devamlı büyümekte olan veri kapasiteleri - Mobil uygulamalar - Bulut Bilişim teknolojilerine geçiş - Yeni gelişmekte olan piyasalar 2011 sonuçlarına bilişim sektöründe hızla büyüyen ve gelişen, aynı zamanda ve birbiri ile bağlantılı trendler aşağıdaki gibi belirlenmiştir. - Kurumsal Sosyal Yazılımlar - Sanal Donanım Yazılımları - Ekip İşbirliği uygulamaları Uygulama geliştirme pazarında ise veri tabanı yönetim sistemleri önemli bir paya sahip olarak en hızlı büyümeyi sağlamıştır. Yazılım sektörünün dünyadaki konumunun belirlenmesinde aşağıdaki gibi bir sınıflandırma yapılmaktadır. Özellikle hızla büyüyen alt sektörlerin temelinde yer alan bu unsurlar kendi içerisinde de yeni fırsatların yaratılması ile göreceli büyüklüklere ulaşmış bulunmaktadır. 4.1 Açık Kaynak Kodlu Yazılımlar Open Source Conference-2012 sunuşlarında açıklanan aşağıdaki sonuçlar hızlı büyümeyi gözler önüne sermektedir.
Açık kaynak kodlu/ücretsiz uygulamalar gelişim evrelerini tamamlayarak belli olgunluk düzeyine ulaşmıştır. Birçok kurum kurumsal ve internet tabanlı uygulamalarını artık güvenli bir biçimde açık kaynak kodlu sistemlere dayandırmaktadır. Bu konu da bu sektörde yeni fırsatlar yaratmaktadır. Açık kaynak kodlu (OSS) uygulamalarının 2017 yılına kadar piyasanın %50 sine tekabül edeceği öngörülmektedir. Bunun yanında aynı dönemlerde misyon kritik uygulamaların %99.9 unun OSS platformunda işletileceği öngörülmektedir Mobil uygulamalarının %19 u, Mobil işletmelerin %15 i, Bulut bilişim uygulamalarının %40 ı sistemleri OSS tabanına oturtmuş ve yazılım maliyetlerinde ciddi avantajlar sağlamıştır. IDC tarafından açıklanan verilere göre OSS endüstrisinin, %22 lik bir büyüme ile 2013 yılında 8 Milyar USD lik bir paya ulaşacağı öngörülmüştür. Açık Kaynak kodlu ve özgür yazılımlar Kıbrıs ın iç pazarı için ciddi bir tehdit olarak karşımıza çıkmaktadır. İç pazarda yetkin olmayan firmaların bu yazılımları kullanarak iç piyasayı daraltmaları ve sürdürülebilir olmayan çözümlerin geliştirilmesi. Ancak, bu konuda yatırım yapılarak bu konudaki ürünlerde uzmanlaşmayla beraber değer katan yazılımlar geliştirmek sureti ile ciddi kazanç fırsatları olduğu da açıktır. 4.2 Mobil Uygulamalar Mobil geniş ağ bağlantılarının yaşamımıza girmesi ile mobil uygulamalar önem kazanmıştır. Toplumun internete erişiminde mobil bağlantılar daha çok öne çıkmaya başlamıştır. Halen 1 Milyar civarında olan abone sayısının 2016 da 4 Milyara ulaşması beklenmektedir. Bu durum mevcut tüm iş yapma şekillerini değiştirecek ve yazılım endüstrisi açısından birçok fırsat sunacaktır. Ayrıca Mobil araçların sağladığı Augmented Reality imkânı ile birçok farklı amaç için yazılım geliştirme fırsatı doğacaktır (m-sağlık/teşhis, m-turizm, vb.). 2011 yılı içerisinde yapılan analizlere göre, 2010 yılında 9 Milyar, 2011 yılında ise 29 Milyar mobil uygulama mobil araçlar tarafından indirilmiştir. Google-Android tabanlı yazılımlar yaklaşık olarak %44, Apple-IOS tabanlı yazılımlar ise %31 civarında indirilmiştir. Mobil uygulama satışlarından elde edilen gelir 2011 yılı için yaklaşık 7.3 Milyar USD dir ve 2015 yılında 36.7 Milyar USD büyüklüğüne erişecektir. 4.3 Bulut Bilişim Uygulamaları Önde gelen analistlerin yaptıkları tahminlere göre yeni iş hayatı tabanlı uygulamaların SaaS ortamlarında kullanımlarının Pazar büyüklüğü 2015 yılında toplam uygulamaların %24 üne ulaşacaktır. Tüm dünyadaki uygulamaların %13,1 inin SaaS platformunda işletileceği öngörülmektedir. 2010 yılında 8,7 Milyar USD olan Bulut Bilişim SaaS uygulamalarının pazar hacminin 2013 yılında 16,7 Milyar USD lik bir büyüklüğe erişeceği öngörülmektedir. Mobil tabanlı SaaS uygulamaları 1,2 Milyar USD lik bir pazara ulaşmıştır. 2016 yılında ise 3,7 Milyar USD ye erişmesi beklenmektedir.
Bulut Bilişim piyasasının 2011 yılında 40.7 Milyar USD olan hacminin 2020 yılına kadar 241 Milyar dolara büyümesi beklenmektedir. Bulut Bilişim uygulamaları Kıbrıs iç pazarı için ciddi bir tehdit oluşturmaktadır. Kıbrıs dışında yer alan bulut bilişim sağlayıcılarına iç pazarın kaptırılması ve iç pazarda geliştirilecek uygulamaların önünün kapanması söz konusu olabilecektir. Halen Kıbrıs dışında verilen bulut bilişim hizmetlerinin hem fiyatlarının yüksek oluşu ve kurumsal bilginin bu sistemlerde tutulmasına karşı olan mevcut direnç, bir fırsat olarak değerlendirilebilir ve bulut bilişim uygulamaların da önemli pozisyon elde edilebilir. 4.4 Sosyal Medya Uygulamaları E-Ticaret, m-ticaret ve sonunda f-ticaret ile sosyal medya uygulamaları birçok iş yapma biçimini baştan değiştirdi. Ülkeler bu nedenle kendi sosyal medya uygulamalarını geliştirme yolunda ilerlemeye başlamışlardır. Sosyal ağ yazılımları üzerinde yazılımcılar tamamlayıcı yazılımlar geliştirmekte ve bu uygulamaları yine sosyal ağlar üzerinde pazarlayabilmektedir. Sosyal ağlar aynı zamanda reklam/tanıtım/iletişim için oldukça etkin düşük maliyetli ortam sunar. 2014 yılında sosyal medya iletişim servislerinin kurumsal e-posta hizmetlerinin %20 sinin yerine geçeceği öngörülmektedir. Nisan 2012 itibariyle yapılan analizlere göre dünyada halen 850 milyon facebook, 465 milyon twitter, 91 milyon linkedin, 30 milyon instagram, 10,4 milyon Pinterest kullanıcısı mevcuttur. 2007-2012 yılı içerisinde sosyal ağ uygulamaları üzerinden elde edilen gelirin 4.8 Milyar USD olduğu tahmin edilmektedir. Yıllık olarak %35,6 oranında bir artış söz konusudur. Yeni gelişen Kurumsal Sosyal Ağ uygulamaları hızla yaygınlaşmaktadır. VOIP ve Messenger tarzı platformlar üzerine geliştirilen bu yapılar ile daha verimli ve etkin iletişim sağlanan çalışma ortamları kurulmaktadır. Bu sayede işletmeler gerçek zamanlı bilgiye erişme, içerik dağıtımı, hızlı bilgilenme (rating), daha iyi ölçüm ve analitik inceleme imkânları ile hızla gelişen pazardır. Kurumların bu alanda yatırımlarının 2013 yılı sonuna kadar 4.6 Milyar USD ye ulaşması beklenmektedir. 4.5 Bileşen (Katma Değer) Uygulamaları Telekom servisleri, Mobil operatörler, ERP üreticileri, CRM uygulamaları, Sosyal medya uygulamaları, CMS uygulamaları vb. tarafından sağlanan yazılım hizmetlerine ek olarak geliştirilen ve o hizmetin parçasıymış gibi sunulan hizmetler piyasasıdır. Mobil uygulamalar kısmında belirtilen aboneler göz önüne alındığında bu tamamlayıcı servislerin sağlayacağı fırsatlar göz-ardı edilemez. Mobil operatörler üzerinden sağlanabilecek katma değerli servis yazılımlarının hacminin 2016 yılında 25.6 milyar USD ye ulaşması beklenmektedir.
4.6 Güvenlik Yazılımları Mobilite arttıkça, internet kullanımı yaygınlaştıkça risk ve tehlikelerde aynı oranda artmaktadır. Kurumsal/Kişisel bilgi güvenliği ciddi risk altındadır. Bu nedenle güvenlik yazılımları pazarı sürekli gelişme göstermektedir. 2011 yılı itibarı ile güvenlik yazılımlarından elde edilen gelir 17,7 Milyar USD civarındadır ve pazar her yıl %7.5 oranında büyümektedir. Global mana da sadece mobil uygulamalarda güvenlik sektörü büyüklüğünün 2012 yılı içerisinde 1,6 Milyar USD ye ulaşması öngörülmektedir. 2013-2020 yıl içerisinde güvenlik (data, network, sistem) yazılımlarına, sadece AB tarafından 18 Milyar Euro ayrılması planlanmaktadır. Bilişim güvenliği sektörüne giriş ilk aşamada Kıbrıs üstesinden gelinmesi için en zor konu olarak ortaya çıkmaktadır. Bu pazarın hem stratejik önemi ve getireceği fırsatlar göz önüne alınarak acil yasal düzenlemeler yapılması gerekmektedir. Ağ güvenliği konusunda test merkezlerinin sağladığı ciddi kazançlar göz önüne alınarak kısa sürede yasal düzenlemelerle birlikte halen malta, Luxemburg, vb. gibi ülkeler ile rekabet edilebilir. 4.7 Kıbrıs ta Durum Ülkedeki politik sorunlardan dolayı Kıbrıs menşeli firmaların uluslararası platformlarda yasal zeminleri güvenilir değildir. Devam eden izolasyonlardan dolayı sektörde faaliyet gösteren firma ve şahıslarda bir yılgınlık ve umutsuzluk söz konusudur. Ayrıca piyasada çok büyük projeler yapma imkânı bulunmadığından ve sürekli belirsizlikler hâkim olduğundan; firmaların yetkinlikleri ile daha çabuk sonuca ulaşabilecek kısa vadeli ve az yatırım gerektiren ürünler çıkartma konusunda fırsatlar bulunmaktadır. Profesyonel anlamda paket yazılım geliştirme için gereken proje yönetimi, sermaye, tasarım ve test konularında maalesef kaynaklar yeterli değildir. Sadece birkaç firma bu düzeyde kendini geliştirmiştir. Kıbrıs ta yetişen bilişim gücü, yukarda belirtilen bu olumsuzluklar nedeni ile, yurt dışına yönelmekte ve bu sorun da profesyonel bir sektörün ortaya çıkması gelişimi açısından önemli bir engel teşkil etmektedir. Özetle sektörün durumuna bakıldığında aşağıdaki hususlar göze çarpmaktadır. Kuzey Kıbrıs ta Bilişim sektörü sınıflandırması henüz yapılmamıştır, DPÖ tarafından çalışma yürütülmektedir Maliye (2010) resmi verileri baz alındığında; Bilişim sektörü büyüklüğünün veriye tabi GSMH nin %6 sı kadar (~40 Milyon TL) olduğu gözlemlenmektedir Sektör gelirlerinin düşük olması nitelikli istihdam konusunda önemli bir engeldir Ön-lisans, lisans eğitimi alan yerel nüfusun, diğer öğrencilere oranı azdır (yaklaşık %20) ve öğrenciler mezuniyet sonrası Ada da kalmamaktadır. Alınan bilişim eğitiminin kalitesi adaya tam olarak yansıyamamaktadır. Firmalar günün koşullarına göre yetişmiş elaman bulmakta zorluk çekmektedir, eğitilen elemanın kalıcılığı garanti değildir
Öğrencilerin yerel/global ihtiyaçlara uyumlu uzmanlaşmış olarak mezun olma ve uzmanlaşma alanı kısıtlıdır İletişim Sektörü Telekom altyapısı ve mobil iletişimde yüksek penetrasyon seviyelerini yakalamıştır Ses ve veri iletişim maliyetleri oldukça yüksektir Karasal ve uluslararası iletişim altyapılarında önemli ilerleme sağlanmıştır Haberleşme yasası tamamlanmış, kurul oluşmuş ve tüzükler üzerine çalışmalar devam etmektedir Pazar ihtiyaçları, Kuzey Kıbrıs ın önünü açacak şekilde gelişmiştir, «off-shore» servis ve yazılım endüstrisinin önü açıktır Bilişim hizmetleri operatörlüğünün desteklenmesi ve dışa bağımlılığın azaltılması için altyapı oluşmaktadır Pazar ihtiyaçlarına göre uzmanlaşma (Eğitim ve sertifikasyon) konusunda farkındalık mevcuttur DPÖ nün NACE 2.0, CPT ve Prodcom esaslı veri tabanı kurma hedefi mevcuttur Halen Telefon ve Internet operatörleri piyasaya domine etmektedir ve bu alanda hizmet veren firma sayısı oldukça kısıtladır. Yazılım ihracatı nerdeyse yok denilecek kadar azdır ve kişisel çabalarla bazı uygulamaların Türkiye, dünya pazarlarına açılma girişimleri mevcuttur. Yetişmiş insan gücü konusunda istatistik mevcut değildir Özellikle dış-kaynak ihracatına esas olacak sektörel uzmanlaşma ve yetkinlik verileri mevcut değildir (CMMI, ITIL, COBIT, TickIT, v.b.) Teknopark mevcuttur ancak yetkin değildir. INWAY, SLB yasaları komisyonda beklemektedir AR&GE çalışmaları yok denecek kadar azdır Sertifikasyon maliyetleri firmalar için oldukça zorlayıcı unsurdur ve maliyetleri oldukça yüksektir Donanım, Ağ ürünleri garantileri konusunda izolasyon kaynaklı önemli sorunlar mevcuttur Vergisel düzenlemelerde bilişim şirketlerine AR&GE ve eğitim desteği sağlanması konusunda kamuda bilinç mevcuttur Teknoparklarda Kuluçka merkezi, İş melekleri yapısına destek sağlanması için kamuoyu oluşturulması konusunda STK lar ve üniversiteler çalışmaktadır. Özellikle öğrencilerin üretkenliğine yönelik uygulama merkezlerinin kurulması kalıcılığı iş gücü yaratacaktır Sanal ve gerçek şirket birleşmelerinin sağlanması, sektörü bir arada tutacak liderlik mekanizmasının güçlendirilmesi (Vakıf, meclis, kümelenme vb.) konusunda çalışmalar gündeme gelmektedir
Demo, Mesleki Eğitim merkezleri konusunda yatırım gereksinimi vardır Üniversiteler tarafından sektöre spesifik eğitim bölümleri mevcuttur (CISCO Academy, SAP Acedemy, vb.) ve yaygın katılım ihtiyacı vardır. Önceki bölümlerde yer alan konularda firmaların kendilerini geliştirmelerine ciddi ihtiyaç vardır. Ancak, şirketlerin çok küçük olması sebebiyle toparlayıcı, pazara ulaşmayı sağlayan, insan kaynaklarının gelişmesine katkı koyacak koordinatörlüğe ihtiyaç vardır. Buna bir ölçüde bilişim alanında kümeleşme denilebilir.
5 Metodolojik Yaklaşım Kıbrıs ın kuzeyi için bilişim sektörü stratejisi hazırlanmasında uygulanan metodoloji aşağıdaki şekilde gösterilmektedir: Şekil 2: Bilişim Sektörü Stratejisi hazırlanırken uygulanan Metodoloji Seçilen metodoloji çerçevesinde öngörülen faaliyetler daha detaylı olarak aşağıdakileri içermektedir: Faaliyet 1 Mevcut Durum Analizinin Yapılması: Bu faaliyette strateji hazırlanırken kullanılmak üzere adanın kuzeyinde fiziki, coğrafi, demografik konulardaki ve genel sosyo ekonomik bağlamdaki temel özelliklerle ilgili veri toplanması ve analizi yapılmaktadır. Faaliyet 2.1 e-hazırlık Çalışması: Başlangıç çalışmasında da gözlemlenmiş olduğu üzere Bilişim Sektörü stratejisi için sektörün mevcut kapasitesi konusunda güncel veri bulunmamaktadır. Dolayısıyla metodolojik anketler yoluyla yerinden veriler toplamak amacıyla ayrı bir çalışma yapılmıştır. Eğitim ihtiyaçları dâhil, hizmet sunumuna ilişkin anket (ek-1 de yer alır) yapılmıştır ve Bilişim sektörü anketlerinde yer alan kısımlar stratejik açıdan değerlendirmede kullanılmaktadır.
Faaliyet 2.2a Bilişim Sektörü Çalışma Grubu: Tüm paydaşlardan gerekli olan tüm katılımcıların bulunduğu çalıştay ın gerçekleştirilmesi ve bu çalıştay sırasında stratejinin tartışılması amacıyla temel rol sahibi paydaşlardan (AB Koordinasyon Merkezi, KOBIGEM, Kıbrıs Türk Sanayi Odası, Kıbrıs Türk Esnaf ve Zanaatkarlar Odası, Kıbrıs Türk Ticaret Odası, Bilişim Derneği, KTMMOB Bilgisayar Mühendisleri Odası, Sektör Temsilcisi Firmalar, Second Project) oluşan küçük ve etkili bir çalışma grubu oluşturulmuştur. Kamu kurumları, STÖ ler ve Özel Sektör temsilcileri stratejinin yol haritasını tartışmalı ve faaliyetleri süreklilik için desteklemelidir. Faaliyet 2.2b Çalışma toplantıları: Strateji, çalışma grubu toplantıları ve davet edilen katılımcıların çalışma toplantılarıyla oluşturulmaktadır. Bu çalışma toplantıları katkısı ile çalıştay faaliyetleri planlanmış ve organize edilmiştir. Faaliyet 3 Strateji için vizyon: Vizyon, Kıbrıs Türk Toplumunun bilişim konusunda gelecekte olmak istediği noktayı daha analitik bir şekilde ortaya koyar. Vizyon toplumun geleceğiyle ilgili iyimser bir görüş yansıtmaktadır. Vizyon strateji çalıştay oturumlarında bir girdi olarak kullanılmaktadır. Faaliyet 4 Çalıştay: Yukarıda belirtilen faaliyetlerin tamamlanmasıyla, Bilişim Sektör stratejisinin tüm temsilcileriyle birlikte bir çalıştay gerçekleştirilmiştir. Vizyon belgesinde bulunan saha çalışmasının temel bulguları bu çalıştay da sunulmuştur ve ayrı çalışma grupları moderatörler gözetiminde belirlenen başlıklar üzerinde tartışmalarını yapmışlardır. Çalış taylar 29.Mayıs.2012 ve 19.Aralık.2012 tarihlerinde gerçekleştirilmiştir. Faaliyet 5 Bilişim Sektör Stratejisi Rapor Hazırlığı: Bu faaliyette Kıbrıs Türk Toplumu Bilişim Sektörü stratejisinin veya yönünün belirlenmesi sürecini ve sermaye ve çalışanlar dahil bu stratejiyi uygulamak için gerekli olan kaynakların ayrılmasına ilişkin kararların alınmasını içermektedir. Stratejik Planlama Strateji çok önemli bir faaliyet olan ve hedeflerin belirlenmesi ve bu hedeflere ulaşılması için belirlenen önceliklerin yol haritasını ortaya koyan Stratejik planlamayı kapsar. Bu çerçevede, etkili ve başarılı adımlar atabilmek açısından Kıbrıs ın kuzeyinin Bilişim Sektörü stratejisi için spesifik bir vizyon ve buna ilişkin bir strateji geliştirilmiştir. Strateji aynı zamanda çalıştay da değerlendirilen vizyonun uygulanması ve gerçeğe dönüştürülmesinin yolunu ortaya koyar. Bu strateji daha sonra, Kıbrıs Türk Toplumuna ait kamu sektöründeki amaçlara ulaşmak için gereken uygulama alanlarını ele alan özel hedeflere ayrılmaktadır. Bu hedefler, öngörülen kamu sektörü tarafından sağlanan bilgi hizmetleri sunumu ve kullanımı artışının sağlanması için, belirlenen yerel ihtiyaçların ele alınmasını amaçlayan önceliklere dönüştürülecektir. Son olarak, yukarıda belirtilen öncelikler, başarılı bir Bilişim Sektörü stratejisi uygulaması için Kıbrıs Türk Toplumu özel ihtiyaçlarını ele almak amacıyla yerel paydaşlar tarafından gerçekleştirilecek spesifik faaliyetler olarak belirlenecektir. Sektör oyuncuları, bu sonuçları irdelemelidir ve eksik bulunan unsurlar düzeltilerek stratejik hedeflere ulaşma doğrultusunda çalışılmalıdır.
6 Bilişim Sektörü Düzeyi Bilişim Sektörünün mevcut düzeyi stratejinin belirlenmesinde ön önemli unsurlardan biridir. Sektörün durumu ve gelinmek istenilen noktanın belirlenmesi açısından oldukça önemlidir. Kıbrıs ın oldukça küçük bir Pazar olmasına karşın halihazırda bütün bilişim firmalarını kapsayan bir envanter bulunmamaktadır. Bu envanteri oluşturmaya yarar sağlayacak olan veriler, ilgili kamu kuruluşları tarafından sağlanan bilgilerle birleştirilmek sureti ile oluşturulmuştur. Bu sayede firmaların adres, direktör, telefon, e-posta adreslerine ulaşılabilmiş ve yazışmalar, görüşmeler başlatılabilmiştir. Bu çalışma kapsamında her büyüklükte 200 civarında bilişim firması belirlenmiştir. Bilişim sektörü ile ilgili spesifik verilerin oluşturulabilmesi açısından elde edilen bu veriler kullanılarak özel bilgilerin toplanılabilmesi amaçlı anket çalışması yapılmıştır. Bu anket çalışmasının gerçekleşmesi konusunda çalışma grubu ile müşterek hareket edilmiştir. Anket soruları titizlikle hazırlanmış, ilgili kurum ve kuruluşların, bireylerin görüşü alınmıştır. Bu çalışmaların akabinde Second Projesi tarafından on-line anket formu oluşturulmuştur. Anket çalışması Bilişim Derneği ve Bilgisayar Mühendisleri Odası tarafından sektöre duyurulmuş ve defalarca hatırlatmalar sonucunda ancak 50 tane firmadan cevap alınabilmiştir. Kurulan bu altyapının her yıl tekrarlanması ve revize edilmesi konusunda hemfikir olunmuştur. Bundan sonraki anket çalışmalarının STÖ ler tarafından yürütülmesinin uygun olacağı belirlenmiştir. Yapılan anket çalışmasının içeriği ek-2 de yer almaktadır. Sektörün örneklenmesi açısından kullanılan bu veriler kuşkusuz yeterli değildir, ancak ilk bakışta sektörün hangi durumda olduğu ve gelmesi gereken nokta hakkında oldukça faydalı bilgiler sağlamaktadır. 6.1 Bulgular Bu anket sonucunda elde edilen bulgular aşağıdaki gibi değerlendirilmiştir. Bilişim firması sayısı nicelik olarak fazladır ancak büyüklük olarak düşüktür Küçük ve orta boy şirketler; bilişim ürünlerinin satışında, danışmanlık ve serviste yoğunlaşmıştır (%70) Büyük şirketler; ürün satışı, yazılım üretim ve serviste yoğunlaşmıştır (Telekom şirketleri, Toptan ve Perakende) Bilişim ürünleri üretimi yok denecek kadar azdır (Donanım, komponent üretimi, vb.) Yerel piyasa çok daralmıştır ve özel sektör açısından kamu işleri durma noktasındadır Uluslararası rekabete, dış-kaynak sağlamaya fırsat sağlayacak proje deneyimi çok kısıtlıdır
6.2 Uzmanlaşma gerekleri Firmaların aşağıda belirtilen alanlarda uzmanlaşma konusunda önemli eksiklikleri olduğu ve bu konularda eğitim ihtiyaçları bulunduğu belirlenmiştir. (Dış kaynak hedeflerine uygun olarak) Yazılım ürünleri Katma Değer Yazılımları (Add-on Module for Google, Facebook, Joomla, Drupal, SugarCRM, oscommerce vs.) Oyun, Eğlence yazılımları ve altyapıları SaaS uygulamaları geliştirme Mobil uygulama geliştirme Bilişim Servisleri (mail, web sayfası, e-ticaret, vb.) Portal Çözümleri Elektronik Belge Yönetimi Open Source çözümler (B2B, CRM, ERP tarzı çözümler) Sosyal Medya ve Dijital Pazarlama VAB, VAS çözümleri Dış Kaynak kanalları o o o Sektörel Uzmanlaşma Metodolojik/Standartlarda uzmanlaşma Kurumsal sertifikasyonlar o Çalışanların sertifikasyonları E-İşletme ve E-Ticaret Çözümleri geliştirme o o o o Paket ve Veri Merkezi tabanlı çözümler Ödeme Sistemleri Yönetim Bilişim Uygulamaları Karar Destek Uygulamaları o Finans/Bankacılık uygulamaları o Data-Mining, Analitik (Veri madenciliği) Uygulamaları Uzaktan eğitim sistemleri Mesleki Eğitim Materyalleri, İçerikler Sertifikasyon eğitimleri Sertifikasyon merkezleri Kampüs Black-board sistemleri
Bilişim Güvenlik Sistemleri, ürünleri Telif hakları ISO 27001, Bilişim Denetimi Bilişim Güvenliği uygulamaları (PKI, Mobil imza, 3D, Ulusal güvenlik, vb.) 6.3 İstatistik sonuçlar Bilişim firmalarının ağırlıklı olarak Lefkoşa bölgesinde yoğunlaştığı görülmektedir. 0% 0% 13% 13% Lefkoşa (A1) Girne (A2) Mağusa (A3) 13% 61% Güzelyurt (A4) İskele (A5) Yanıt yok Şekil 3: Bilişim firmalarının bölgesel dağılımı Ortalama çalışan sayısı firma büyüklükleri hakkında bilgi vermektedir. Bu veriler ışığında bakıldığında, önemli yığılmanın 1-10 kişi arasında olduğu görülmektedir. 2% 0% 13% 26% 33% 1-4 kişi (A1) 5-9 kişi (A2) 10-49 kişi (A3) 26% 50-249 kişi (A4) 250 üstü (A5) Yanıt yok Şekil 4: Ortalama çalışan sayıları