- BANT TAŞIYICILAR - - YAPISAL ÖZELLİKLER Bir bant taşıyıcının nl örünümü aşağıdaki şkild vrilmiştir. Bant taşıyıcıya ismini vrn bant (4) hm taşınacak malzmyi için alan bir kap örvi örn, hm d harkt için rkli kuvvtlri iltn bir lmandır. Bant nllikl iki tambur arasına rdirilir. Tahrik sistmindn (7) alınan harkti sürtünm il bant kayışına aktaran tambura tahrik tamburu () dnir. Diğr uçdaki tambur is dönüş tamburu (3) olarak isimlndirilir. Kimi bant taşıyıcılarda bu tambur rdirm mkanizmaları il rdirilrk bant il tahrik tamburu arasındaki sürtünm kuvvti artırılır. Bandın yön dğiştirmsi is saptırma kasnakları () il rçklştirilir. Bandın üstt olan kısmına üst bant kolu dnir v üzrind malzm taşınabilmsi için tknlştirilmiş durumdadır. Alt bant kolu is nllikl düzdür. Üst bant kolunu taşıyan rulolar tknlşmyi sağlamak amacıyla üç parçadan oluşur v bunlara taşıyıcı rulo (5) ismi vrilir. Alt bant kolu, tk parçadan oluşan v dönüş rulosu (6) dnn rulolar üzrind harkt dr. Ruloların tümü is şasi () dnn çlik kafs yapı üzrin tutturulmuştur. Banda malzm huni şklindki bir yüklyici (8) il yüklnir v taşınan malzm ikinci bir yüklyiciy vya silo ağzına (9) boşaltılır. Bant kayışına yapışan malzmlr is fırçalarla (0) tmizlnir..- BANT HATTI Bant üzrahının şkli il ilili çşitli uyulama örnklri aşağıda vrilmiştir. Bunları şu şkild tanımlamak mümkündür: Yatay bant hattı (a) Eğik bant hattı (b)
Tk kavisli bant hattı Önc ğik sonra yatay (c) Önc yatay sonra ğik (d v ) Çift vya çok kavisli bant hattı ( v f) Bant üzrahının ğimi; taşınan malzm il bant kayışı arasındaki sürtünm katsayısına, malzmnin sürşarj (yığılma) açısına bağlı olan bir maksimum dğr kadar artırılabilir. Malzmnin bant üzrind üvnli bir şkild taşınabilmsi için bant üzrahının alabilcği bu maksimum ğim, bant kayışı il malzm arasındaki sürtünm katsayısına dnk ln açıdan 7-0 daha az olmalıdır. Bant üzrahının alabilcği maksimum ğim dğrlri aşağıdaki tabloda ayrıca vrilmiştir. Linyit Brikti... Kuru kum... 8 İri tanli cvhr... 8 Nmli kum... 7 Küçük tanli cvhr. 5 Antrasit... 7 Çimnto... 0 Tüvönan taş kömürü... 8 Tahıl... 8 Taş kömür tozu... Toz kirç... 3 Elnmmiş kırma taş... 8 Elnmiş kok... 7 Kuru toprak... 0 Elnmmiş kok... 8 Nmli toprak... 5.- BANT Bir bant taşıyıcının n önmli lmanıdır. Bant bir yanda taşınacak malzmyi üzrin alan bir kap olarak örv yaparkn diğr yanda sürkli olarak çkm v rdirm kuvvtlri il yüklnir. Bant taşıyıcının düznli bir şkild çalışabilmsi için bandın şu özlliklr sahip olması istnir; Rutubti az mn Mukavmti yüksk Ağırlığı az Uzaması çok az Bükülbilir Yanını iltmz Uzun ömürlü Aşındırıcı darblr karşı dayanıklı Bu özlliklr sahip n iyi malzm dokuma özlü lastik bantlardır. Bandın dokuma özü (karkası) pamuk, ktn, yapay lyaftan (Polystr, Polyamid vya Ryon) oluşur (). Yüksk dayanımlı bantlarda is dokuma tabakasının yrini çlik tl dokuma vya inc çlik halatlar alır. Bandın kuvvt taşıyan lmanı karkasıdır. Bu tabakaları nmdn, mkanik tkilrdn v aşınmalardan korumak için karkasın üstü () v altı (3) lastik (tabii kauçuk, buna vya PVC) il kaplanır. Ytrli bant mukavmtini ld dbilmk için birdn fazla dokuma tabakasına ihtiyaç vardır. Dokuma tabakalarını birbirin iyi bir şkild tutturabilmk için tabakalara lastik riyiği mdirilir. Kaplama işlmi d yapıldıktan sonra vulkanizasyon (baskı altında ısıl işlm) yöntmi il tabakalar pakti bir bütün dönüştürülür. Tabakalar arasındaki bağlantı bandın kalitsini blirlyn önmli bir faktördür. Daha sonra bandın knarı özl bir lastik malzm il kaplanır. Tabaka sayısını blirlyn tknlrdn ilki; bant kayışına uyulanan rilm kuvvtlridir. Bu kuvvtlrin blli bir mniyt katsayısı il taşınması rkir. Bu konudaki niş açıklama ilrid
vrilcktir. Tabaka sayısı üzrind tkili olan diğr bir özllik is banda vriln tknlşmnin rulolar arasında da korunmasıdır. Tabaka sayısını blirlyn üçüncü v n önmli tkn is bandın tambura sarılma kabiliytidir. Bant tambur üzrind dönrkn, dokuma tabakalarından dışta olanları çkm rilm kuvvti, içt olanları is basınç rilm kuvvti tkisi altında kalırlar. Bu kuvvtlrdn bir kısmını, tabakaları birbirin tutturan lastik malzm üzrin alır v onları rahatlatır. Grilm kuvvtlrinin aşırı drcd büyümsini nllmk için bandın tabaka sayısına da bir sınır koymak rkir. Bu ndnl pamuk dokuma bantlarda tabaka sayısı n fazla 3 olmaktadır. Bandın taşıyacağı kuvvtlr daha fazla tabakayı rkli kılıyor is, bu dfa dokuma malzmsinin kalitsini artırmak örnğin, yapay lyaf vya çlik tl kullanmak rkir. Böylc bandın tabaka sayısı v kalınlığı da azaltılmış olur. Bant Gnişliği [ mm ] Tabaka Sayısı 300 400 500 650 800 000 00 400 600 3-4 3-5 3-6 3-7 4-8 5-0 6-7- 8- Çizl xx Pamuk dokuma bantlar için önriln tabaka sayıları Dokuma bantlar içind n çok trcih dilni yapay lyaflı bantlardır. Yapay lyaf (naylon) pamuğa ör hm daha çok yük taşır, hm d rutubt, aşınma v çürümlr karşı daha dayanıklıdır. Bu olumlu yanlarına karşı yapay lyaflar hm yanına karşı dayanıksızdır, hm d bukl yaparlar. Bu dzavantajlarını idrmk için naylon iplr pamuk dokuma il kaplanmış v daha kullanışlı "Pamuk+Naylon" vya "Pamuk+Rayon" dokumalar ld dilmiştir. Yapay lyafın bukl yapma özlliği ndniyl bu tür bantlarda tabaka sayısı ydi il sınırlanmıştır. Pratik uyulamada pamuk vya yapay lyaftan dokuma bantların yanında çlik özlü bantlara da rastlanmaktadır. Bu tür bantların karkası; ya birkaç milimtr çapındaki çlik tllrdn örülrk yapılır vya doğrudan çlik halatların yan yana dizilmsi il oluşur. Çlik tlin lastiğ iyi yapışmasını sağlamak için tllr bakır vya pirinçl kaplanır. Bu bantlarla çok uzun msaflri vya yükskliklri bir tk bant taşıyıcı il aşmak mümkün olmuştur. Kullanım alanı Taşınan Malzm Üst Kaplama [mm] Alt Kaplama [mm] Portatif Bantlar Çuval v Pakt Nakli İnc v Hafif Malzm Dokuma Bantlar Nakliyat Bantları Nakliyat Bantları Çakıl v Taş Ocakları Makin Bantları Bar v Abstzr Taş kömürü, Potas, Çakıl, Kum, İnc Cvhr İri kömür, taş, çakıl, Cvhr, dkapaj İri parçalı taş, cvhr, dkapaj -4 4-8 -3 8-6 3-4 Çlik Bantlar Nakliyat Bantları Nakliyat Bantları Kömür - Taş Ocakları Makin Bantları Bar v Abstzr Taş kömürü, Potas, Çakıl, Kum, İnc Cvhr İri kömür, taş, çakıl, Cvhr, dkapaj İri parçalı taş, cvhr, dkapaj 4-8 4-6 6-4-8 0-0 6-0 Alt v üst kaplama kalınlıkları il uyulama örnklri yukarıdaki tabloda vrilmiştir. Tablodan da izlnbilcği ibi kaplama kalınlıkları taşınacak malzmnin parça büyüklüğün, aşındırıcılığına v spsifik ağırlığına bağlı olarak dğişmktdir.
Özllikl yr altı madnciliğind, çok thlikli sonuçlar doğuran bant yanınlarından korunmak amacıyla bantların bir kısmı 950 yılından bri yanına karşı dayanıklı olarak ürtilmktdir. Yanına karşı dayanıklı bant yanmayan bant dğildir. Bu bantlar, çıkan bir yanını büyütmdn, konulan standartlara ör, 5 saniydn kısa bir sür içind sönmsin ndn olan bantlardır. Kaplama maddlrindn olan tabii kauçuğun için Noprn; Buna nın için Chlorparaffin katılması bantları yanına karşı dayanıklı kılar. Bir diğr kaplama maddsi olan PVC (Polyvinylchlorid) is tk başına yanına dayanıklı bir madddir. PVC kaplama, n az diğr iki kaplama kadar aşınmalara da dayanıklı olup, özllikl ktn dokuma karkasla çok iyi kaynaşıp, bir bütün oluşturur. PVC bantlar ün çtikç daha yayın kullanım alanı bulmaktadır. Bant parçaları uçlarından birbirin bağlanarak bant taşıyıcı için sonsuz bant şridi ld dilir. Madn işltmlrind bant uçları üç dğişik yöntml birbirin bağlanır. Bunlar; raptiylm yöntmi, soğuk yapıştırma yöntmi v sıcak yapıştırma (Vulkanizasyon) yöntmidir. Sağlam bir bandın kopma mukavmtin % 00 dnck olursa bu dğr, raptiy il bağlanan yrd % 35-45, soğuk yapıştırma il bağlanan yrd % 65-75 v vulkanizasyon il bağlanan yrd % 75-80 düşr. Görülcği ibi bandın n zayıf yri bağlantı yrlridir. Çok kolay v yayın olarak kullanılan bağlantı yöntmi raptiylm yöntmidir. Kullanılacak raptiylrin uçları bant dokumasını zdlmsin diy iyic sivriltilmiştir v raptiylrin uç kısmına, bandı dldiktn sonra tkrar kıvrılıp banda saplanmasını sağlayacak bir şkil vrilmiştir şkil xx. Birlştirilck bant uçlarının düzün bir şkild ksilmiş olması rkir. Raptiylr hr iki bant ucuna sırayla düzün bir şkild çakılır. Bant uçları bir araya tirildiğind raptiylr tarak ibi birbirin çr v aralarında oluşan kanala çlik bir tl sokularak bağlantı tamamlanır. Raptiylm yöntminin n önmli avantajı; istniln boydaki bant parçalarının birbirin bağlanıp-sökülmsi v uyulamanın, yaklaşık 5 dakika ibi kısa bir sürd tamamlanmasıdır. Yr altı madnciliğind bant yırtıkları v diğr bant arızalarının sıklığı ndniyl bant boyunca ortalama hr 5 mtrd bir raptiyli bağlantıya rastlanır. Çok sayıdaki bu bağlantı yrlrindn aşağı sızan inc kömür tozları rulolar v şasi üzrind birikir. Yanmaya karşı dayanıklı bantlar kullanılmadan önc bu birikintilrin çok sayıda yanına ndn olduğu bilinmktdir. Raptiyli bağlantı yrlri ayrıca, nm v rutubtin bant dokumasına nüfuz ttiği yrlrdir. Kısa bir sür sonra mukavmtini yitirn dokuma tabakaları raptiylri tutamaz hal lir. Bu ndnl yaklaşık -3 ayda bir bağlantıların ynilnmsi rkir. Hr bağlantıda 80-00 mm lik bandın ksilip atıldığı düşünülürs, bu kayıpların miktarı zamanla ittikç artar. İnc kömürün aşağı çmsi v rutubtin banda nüfuz tmsini önlmk amacıyla raptiylr çakılmadan önc lastik conta plakaları il bağlantı yrinin dstklnmsi rkir. Sıcak vya soğuk yapıştırma il bant uçlarının bağlanması yr altı madnciliğind niş bir kullanım alanı bulamamıştır. Çünkü, hr iki yöntm d 4-5 saat ibi uzun bir süry rksinm östrmktdir, kullanılan yapıştırıcıların alv alma sıcaklıkları oldukça düşüktür v sıcak yapıştırmada çok büyük v ağır olan lktrikli ısıtıcılara ihtiyaç vardır. Açık işltmlrd is, blirtiln bu olumsuzlukların bir önmi kalmadığı için, bağlantı kalitsinin yüksk olması ndniyl sıcak yapıştırma (vulkanizasyon) yöntmi yayın olarak kullanılmaktadır. Soğuk yapıştırma yapılırkn bant uçları bant ksnin 0 lik açı yapacak şkild diyaonal olarak ksilir. Bu işlm sırasında bandın dokuma tabakaları açığa çıkarılarak onlarla basamaklı bir yapı oluşturulur. Basamak yüzylri iyic tmizlndiktn sonra üzrlrin üç dfa yapıştırıcı solüsyon sürülür. Sürüln son kat ta iyic kuruduktan sonra yapıştırılacak bant uçları üst üst tirilrk bir saat süryl baskı altında tutulur. Soğuk yapıştırma için rkli olan sür, kullanılan işçilik miktarı v ortaya çıkan bant kayıpları sıcak yapıştırmada olduğu ibidir. Ancak, soğuk yapıştırmada bağlantı kalitsi sıcak
yapıştırma bağlantı kalitsindn daha kötüdür. Bu ndnlrl soğuk yapıştırma pk fazla kullanılmayan bir yöntmdir. Vulkanizasyon yöntmind bandın hr iki ucu soğuk yapıştırma yöntmind olduğu ibi ksilir, tmizlnir v üç dfa yapıştırıcı solüsyon sürülrk kurutulur. Yapıştırılacak kısımlar üst üst tirildiktn sonra bu kısım 40-50 C sıcaklıktaki plakalar arasında, 60 dakikalık bir sür boyunca sıkıştırılır. En üvnilir, dayanıklı v sağlam bağlantı bu yolla ld dilir..3- RULOLAR Rulolar taşıyıcı v dönüş ruloları olmak üzr iki türdür. Taşıyıcı rulolar,malzmnin taşındığı üst kolda bulunur v nllikl tknlşmyi sağlamak amacıyla üç parçadan oluşur. Bazı syyar v nişliği 400 mm altında olan bantlar için taşıyıcı rulolar iki parçadan oluşurkn;nişliği 400 mm 'nin üzrindki bantlarda bu tür rulolar bş parçadan oluşur. Dönüş ruloları is bandın alt kolunu taşır v tk bir parçadan oluşur. Rulolar çlik borudan yapılır. Rulo yatağındaki sürtünmyi azaltmak amacıyla çoğunlukla bilyli rulmanlar kullanılır. Yataklar özl contalar il dış ortamın tkilrindn korunur. Bant Gnişliği Rulo Çapı [mm] Hafif İşlr Ağır İşlr 400-800 08 33 000-400 33 59 600-000 59 9 Bant nişliğin bağlı olarak hani çapta rulo kullanılacağı çşitli standartlarla tspit dilmiştir. Örnğin bir standarda ör 400-800 mm arasındaki bant nişliklri için 08 mm çapında, 800-600 mm nişliğindki bantlar için is 59 mm çapındaki rulolar tavsiy dilirkn; diğr bir standart yukarıdaki tabloya bağlı bir sçimi uyun örmktdir. Taşıyıcı ruloların toplam boyu vya dönüş rulosu boyu bant nişliğindn 00-00 mm daha uzun olmalıdır.
Rulolar arası msaf nllikl; taşıyıcı rulolarda,-,5 mtr, dönüş rulolarında 0,9-,8 mtrdir. Bu msafnin blirlnmsind bir çok faktörün birlikt dğrlndirmsi rkir. Sabit rilm kuvvti altında yapılan dnylr; rulolar arası msaf v buna bağlı olarak rulolar arasındaki bant shimi arttıkça, banttaki iç sürtünm kuvvtlrinin arttığını östrmiştir. Banttaki iç sürtünm kuvvtlri rulo çapı artınca azalmaktadır. Bu bililr; ruloların çapının büyük, rulolar arası msafnin is küçük tutulması rğini ortaya koymaktadır. Diğr tarafta rulolar arası msafnin azaltılması aynı msafd daha fazla rulo kullanmak anlamına lir ki, bu durumda da rulo yataklarındaki sürtünmlr artmış olacaktır. Banda tki dn rilm kuvvtinin d rulolar arası msaf üzrind olumlu bir tkisi mvcuttur. Grilm kuvvtinin yüksk olduğu yrlrd rulolar arası msafyi artırmak, küçük olduğu yrlrd is azalmak rkir. Tüm bu düşünclri birlikt dğrlndirmk ancak yr yüzündki büyük bant taşıyıcılarında yararlı olmaktadır. Yr altında çalışan küçük bant taşıyıcılar için bu ayrıntılara irmnin rği yoktur. Yr altında çalışan küçük bant taşıyıcılar için taşıyıcı rulolar arası msafnin aşağıdaki tabloda blirtiln dğrlrd olması tavsiy dilmktdir. Taşınan Malzmnin Yoğunluğu [Ton/m 3 ] Rulolar Arası Msaf [ mm ] Bant Gnişliği [ mm ] 400 500 650 800 000 00 400 m < 500 500 400 400 300 300 00 < m < 400 400 300 300 00 00 00 m > 300 300 00 00 00 00 000 Yüklm istasyonlarında bant üzrin düşn malzmnin oluşturacağı hasarlardan korunmak için bu böld taşıyıcı rulolar arası msaf yukarıdaki tabloda vriln dğrlrin yarısı kadar alınır. Dönüş ruloları arası msaf is taşıyıcı rulolar arası msafnin yaklaşık iki katıdır. Büyük bant taşıyıcılarda is rulolar arası msafnin aşağıdaki formüll hsaplanması uyun olur. Taşıyıcı rulolar arası msaf; l r-üst 0,08 i = q + q m b [m] q q m b i = Bant rilm kuvvti = Malzm birim ağırlığı = Bant birim ağırlığı [kp] [kp/m] [kp/m] Dönüş ruloları arası msaf; l r-alt i = 0, 08 q b [m]
.4- TAMBURLAR Tamburlar döküm vya saç lvhadan yapılır. Şkillri ya silindir vya orta kısmı bombli silindir - fıçı - şklinddir. Bombli silindirik tamburlar bant doğrultusunun korunmasında yardımcı olurlar. Bu tamburun n büyük çapı il n küçük çapı arasındaki fark tambur ninin % 0.5 'i kadardır. Tambur nişliği, bant nişliğindn 00-00 mm daha fazla olmalıdır. Tambur çapını blirlyn tml olu is, tamburu çrkn bantta mydana ln içsl rilmlrdir. Bu snada bandın üst tabakaları çkm rilmsi altında çalışırkn, alt tabakaları basınç rilmsi altında çalışır. Dolayısıyla; bant malzmsinin basınç v çkm dayanımı v bandın kalınlığı tambur çapı üzrind tkili olan faktörlrdir. Bu düşünclr bağlı olarak liştiriln bir ampirik formül aşağıda vrilmiştir. D min = m. z [mm] z = Tabaka Sayısı m = Bir Katsayı Bu bağıntıda m katsayısı; -6 tabakalı bantlar için 5, 8- tabakalı bantlar için 50 olarak alınır. Yraltı ibi sınırlı ortamlarda m katsayısı 80 olarak alınabilir. Başka bir yaklaşıma ör tambur çapı; tahrik tamburlarında bant kalınlığının 00 katı, saptırma tamburlarında is bant kalınlığının 80 katı olarak hsaplanır. Burada sözü diln bant kalınlığı için kaplama kalınlığı alınmamıştır. Hsaplanan çaplar piyasada bulunan dğrlr yuvarlanır. Eğr bir bant kndi mukavmt sınırları içind n kadar çok zorlanıyor is tambur çapı o kadar fazla olmalıdır. Ytrinc zorlanmayan bantlarda minimum çapın altına inilbilir. Tambur il bant arasındaki sürtünm kuvvtini artırmak için tamburun üstü lastik, poliürtan vya sramik kaplama il kaplanır. Çşitli kaplama şkillrin ör tamburla bant arasındaki sürtünm katsayısının alabilcği dğrlr tablo xx d vrilmiştir. Tablodan izlnbilcği ibi sürtünm katsayısı, tamburun ıslak olması durumunda büyük oranlarda düşmktdir..5- DÜŞEY KURBALAR Yatay doğrultudan ğik doğrultuya çrkn (İçbüky kurbalar) kurba yarıçapının minimum dğri aşağıdaki bağıntı il hsaplanır. R + x 4 = [ m ].5 q b Bu bağıntıda: R = Kurba Yarıçapı = Bandın birim ağırlığı [ kp/m ] q b.5 = Emniyt katsayısı
Tknlşmiş bir bandın ğimli bir doğrultudan yatay doğrultuya çmsi, aşağıdaki şkild örüldüğü ibi rulo araları sıklaştırılarak rçklşir. Burada amaç, bandın açılmasını v taşınan malzmnin dökülmsini önlmktir. Bu amaçla rulolar arası msaf normal msafnin % 40-50 'si kadar alınır. Eğik doğrultudan yatay doğrultuya çrkn (Dışbüky kurbalar), kurba yarıçapı aşağıdaki çizl yardımı il blirlnir. Bant Gnişliği [m] 500 650 800 000 00 400 600 800 000 Dokuma Bant 9.5.5 5.0 9.5 3.0 7.0 3.5 35.0 39.5 Çlik Bant 37.5 50.0 60.5 78.0 9.0 08.0 5.0 40.0 58.0.6- BANT YÜKLEYİCİLERİ Bant yüklyicilrinin yapısı Şkil 8 'd östrilmiştir. Şkil dikkatl inclndiğind bir yüklyici iki önmli kısımdan oluşur. Birinci kısım şkild "" il östriln yüklm hunisi, ikinci kısım is "" il östriln yüklm oluğudur. Huni duvarlarının ğimi; taşınan malzm il duvar malzmsi arasındaki sürtünm katsayısına dnk ln açıdan 0-5 daha fazla olmalıdır. Yüklm oluğunun yan v arka duvarlarının banda tmas ttiği knarları lastik şritlrl takviy dilmiştir (Şkildki dtay ksitlr). Taşınan malzmnin bant knarlarından dökülmmsi için yüklyici oluğun alt açıklığı bant nişliğindn küçük olmalıdır. Bu tür yüklyicilr küçük tanli malzmlr için uyundur. İri tanli malzm taşınırkn, malzmnin banda düştüğünd oluşturacağı yıpratıcı tkiyi azaltmak için şkild b il östriln yüklyicilr trcih dilir. Bu yüklyicid malzmnin doğrudan bant üzrin düşmsini önlmk amacıyla, huni ğik yapılmıştır. Döküln malzmnin çarptığı huni yüzylri 8-0 mm kalınlığında lastik malzm il kaplanır. Böylc bu yüzylrin kolayca aşınması önlnmiş olur..7- KÜREYİCİ Banttan malzmnin boşalması ya doğrudan doğruya bandın sonundaki tambur üzrindn olmakta, yahut ta bandın hrhani bir yrindn küryicilr yardımı il malzm banttan kürnmktdir. Tk yönlü küryicilr malzmyi bandın sadc bir yanına boşaltırkn, çift yönlü küryicilr malzmyi bandın hr iki yanına da boşaltabilir. Küryici bir kol yardımı il bant üzrin oturtulur vya bant üzrindn kaldırılır. Küryicinin alt knarı lastik şritl dstklnmiştir. Çift yönlü küryicilr sadc yatay bantlarda kullanılırkn, tk yönlü küryicilr yatay v ğimi 0 'y kadar olan yollarda kullanılabilir. Küryici il bant ksni arasındaki açı 30-40 arasında olabilir.
.8- TEMİZLİK DONANIMI Banda yapışan malzmdn bant üst yüzyini tmizlmk amacıyla çşitli fırçalar kullanılır. Kuru malzmlr için basit bir lastik silck ytrli olurkn (Şkil 0 a), nmli v yapışkan malzm için srt kıllı vya lâstik şritli dönr fırçalar kullanılır (Şkil 0 b). Eğr bandın alt yüzyi d kirlniyorsa, dönüş tamburu önünd basit bir küryici il bu yüzy tmizlnir (Şkil 0 c). Bu ibi durumlarda bant taşıyıcı boyunca üsttn düşn malzmnin bandın alt yüzyini kirltmsini önlyck tdbirlri almak daha doğru bir işlm olacaktır. - HIZ-KAPASİTE İLİŞKİLERİ Sürkli taşıma yapan bant taşıyıcının hızı v kapasitsi arasındaki ilişkiyi aşağıdaki bağıntı il tanımlamak mümkündür. Q = 3600 h A γ A Taşıma Ksit Alanı [ m ] v v Hız [ m s] 3 ã Yoğunluk [ Ton m ] Q h Taşıma Kapasitsi [ Ton h].- TAŞIMA KESİT ALANI Bant üzrin yığılan malzmnin harkt yönün dik ksit alanı taşıma ksit alanı olarak isimlndirilcktir. Bu alan, bant taşıyıcının taşıma kapasitsini blirlyn önmli büyüklüktür. Taşıma ksit alanının hsaplanması için çşitli yöntmlr liştirilmiştir. Burada sadc bu yöntmlrdn bazılarına dğinilcktir. Taşıma ksit alanını blirlyn büyüklüklr; bandın nişliği B, malzmnin sürşarj (yığılma) açısı β v rulolarca sağlanan tknlşm açısı α 'dır. Taşıma ksit alanını aşağıdaki şkl bağlı olarak şöyl hsaplayabiliriz:
Üçn yükskliğin h, yamuk yükskliğin h dnck olursa; A = Üçn alanı + Yamuk alanı 0,8 B h A = + ( 0.8 B + 0.4 B) h 0.8 B 0.4 B tβ. B 0. B tλ = + A = 0.6tβ B + 0.tλ B A = ( 0.6tβ + 0.tλ) B Bu ifadd β için 5 alınabilir. Alman DİN normları taşıma ksit alanının alabilcği dğrlri bant nişliğin bağlı olarak tablo halind vrmiştir. DİN 0 ' ait dğrlr aşağıdaki tabloda blirtildiği ibidir. Tknlşm Bant Gnişliği [ m ] Açısı λ 0.50 0.65 0.80.00.0.40.60.80.00 0 0.00 0.03 0.0575 5 0.040 0.069 0.00 0.5 30 0.0675 0.09 0.6 0.4 0.69 0.90 0.3 Tabloda vriln bu dğrlr yatay bantlar için çrlidir. Bant ğimli is bu dğrlri aşağıdaki tabloda vriln katsayılarla düzltmk rkir. Eğim 4 6 8 0 4 6 8 0 3 4 k.0.99.98.97.95.93.9.89.85.8.78.76.73.70 Yraltı işltmlrind vriln bu torik taşıma ksit alanlarının ancak % 70-80 'i kullanılabilmktdir. Yryüzündki bakımlı işltmlrd torik alanın % 00 dn yararlanılabilir.
Bant nişliğini blirlyn sadc taşıma kapasitsi dğildir. Taşınan malzmnin tan boyu vya knar uzunluğu da bant nişliğini blirlyn büyüklüklrdir. Taşıma kapasitsin bağlı olarak sçiln bant nişliğinin, tan boyuna ör blirlnck bant nişliğindn şit vya büyük olması rkir. Tan boyu vya knar uzunluğuna bağlı olarak sçilmsi rkn minimum bant nişliğini aşağıda vriln iki yaklaşımla blirlmk mümkündür. ) a taşınan malzmnin tan boyu [ mm ] olmak üzr; - Boyutlandırılmış malzmd B > 3.3 a + 00 [ mm ] - Boyutlandırılmamış malzmd B > a + 00 [ mm ] ) DIN 0 'da boyutlandırılmış malzmlr için minimum bant nişliği aşağıdaki tablo il blirtilmiştir. Parça knar uzunluğu [mm] 50 00 300 400 500 Min. Bant Gnişliği [m] 0.50 0.65 0.80.00.0.- TAŞINAN MALZEME YOĞUNLUĞU Bant üzrind taşınan cvhr türü malzmlr kabarmış hald bulunduğundan onların yrindki yoğunluklarını doğrudan kullanmak doğru olmaz. Bu tür malzmlrin yoğunluk dğrlrini bir kabarma faktörü il düzltmk rkir. Aşağıdaki tablo bantta taşınan malzmlrin yoğunlukları hakkında bir fikir vrmktdir. Linyit...0.65-0.80 Taşkömürü...0.70-0.90 Kırma Kirçtaşı...0 Kalsin Kirçtaşı...70 -.00 Çakıl...50 -.60 Kok...0.46-0.57 Toprak...60 -.00 Kül...0.90 -.40 Bazalt...3.0 Dolomit...00 Dmir Cvhri...0-3.90 Kuru Kum...50 -.60 Nmli Kum...00.3- HIZ Madn işltmlrind bant hızlarının alabilcği maksimum dğrlr bant tsisinin n kadar bakımlı v düznli olması il yakından ililidir. Çalışma şartlarının n zor olduğu, dolayısıyla n bakımsız olan pano yollarında bant hızı.5 m/s 'yi çmmlidir. Ana yol ibi nisptn bakımlı bantlarda hız 3 m/s 'y dğrin kadar artırılabilir. Açık işltmlrd is hız 4-6 m/s dğrlrini alabilir.
. Bakımlı bantlar için tavsiy diln ortalama hızlar aşağıdaki tabloda vrilmiştir. Malzm Örnk Bant Gnişliği [mm] 400 500-650 > 800 Özlliklri Malzmlr Bant Hızı [m/s] Ufalanınca kalitsi Tüvönan Kömür, dğişmyn az Tuz,Kum,.0 - aşındırıcı malzm Kıyılmış Turba.6 Küçük v orta tanli Çakıl,Cvhr, aşındırıcı malzm Cüruf, Kırma Taş.0 - < 60 mm.5 İri tanli, aşındırıcı malzm > 60 mm Ufalanınca kalitsi düşn malzm Kok.0 -.5.5 -.0.0 -.6 Cvhr Pasa --.0 -.6.0 -.6 Toz Malzm Un, Çimnto 0.8 --.0 Tanli Buğday, Çavdar.0 -- 4.0.6 -.5.5 -.0.0 -.6.5 -.6 3- BANT TAŞIYICI HAREKET MEKANİĞİ 3.- ÇEKME KUVVETİ, MOTOR GÜCÜ Bir cismi ğik düzlmd harkt ttirilbilmk için rkli kuvvti dinamiğin tml prnsiplrin dayanarak aşağıdaki ibi hsaplamak mümkündür. = Gµ Cosα± G Sinα± ma a Bu ifadd m kuvvt bilşni atalt kuvvtlrini ynmk için uyulanması rkli kuvvttir. Bant taşıyıcının mkaniğini inclrkn bu kuvvt bilşninin hsabına irilmyck; bant taşıyıcı sabit hızla harkt diyormuş ibi düşünülcktir. Atalt kuvvtini hsaplara katmadan çalışırkn bazı önmli sorunları cvaplandırmadan çmiş olamayız. Birinci sorun hızlanmanın nasıl sağlanacağıdır. Hızlanma, bant taşıyıcının tüm harkti içrisind çok küçük bir zaman dilimind rçklşn harkt şklidir. Diğr yanda bant taşıyıcılar nllikl lktrik motorları tarafından harkt ttirilirlr. Sabit hızla harkt rksinimin uyun olarak sçiln lktrik motorundan çok kısa sürlr için nominal ücünün üzrind üç çkmk mümkündür. Böylc motor sarılarında aşırı ısınma olmadan atalt kuvvtlrini
karşılayacak kuvvt sağlanmış olur. İkinci sorun; atalt kuvvti tkisi altında oluşacak bant-tambur kaymasıdır. Bir diğr sorun is bant dayanımının blirlnmsidir. Bu sorunların nasıl çözümlndiğini ilriki konularda traflıca açıklayacağız. Yukarıdaki ifadd ".G µ Cosα " östriln büyüklük üzrind harkt ttiği zminl arasında yüzysl sürtünm olan bir cismin harktin karşı oluşan sürtünm kuvvtini vrir. Bant taşıyıcı harkt drkn harkt karşı oluşan dirnçlr yüzysl sürtünm dirncind çok farklı şylrdir. Bant harkti il ilili dirnçlri iki önmli rup altında toplamamız mümkündür. - Bant rulolar üzrind harkt dr. Bantla ruloların uyumlu harkt tmsi yani ruloların çvrsl hızının bandın hızına şit olması rkir. Aksi hald bandın rulolar üzrind kayması rkir ki buda sürtünm dirncinin büyük oranda artması dmktir. Ruloların sabit hızla dönmsini sağlamak için rulo yatağında oluşan sürtünm kuvvtinin, bandın ruloya uyulayacağı çvrsl kuvvtl karşılanması rkir. Rulo yatağındaki sürtünm is rulonun bir baskı kuvvti altında dönmsi il oluşur. Bu baskı kuvvti; taşınan malzm v bant ağırlık kuvvtlrinin ruloya dik bilşnlri il rulonun ağırlık kuvvtidir. Ağırlık kuvvtlrinin oluşturacağı toplam baskı kuvvti N : = ( G + G ) Cosα + G N m b r dir. Diğr yanda; l q m q b q r : Bant taşıyıcının boyu : Bir mtr bant üzrindki malzmnin ağırlığı : Bir mtr bandın ağırlığı : Bir mtry isabt dn ruloların ağırlığı olarak alınırsa: = l [( q + q ) Cosα + q ] N m b r olur. Rulo yatağıyla ilili sürtünm katsayısı µ olarak alınırsa rulo yatağındaki tğtsl sürtünm kuvvti = l µ [( q + q ) Cosα + q ] s m b olarak hsaplanır. Rulo yatağındaki sürtünm katsayısı; Bakımlı rulolar için µ = 0.06.-. 0.08 Ortalama Dğr µ = 0.00 Bakımı kötü rulolar için µ = 0.03.-. 0.07 alınır. r Bant harktin karşı oluşan dirnçlri analitik olarak hsaplamanın üçlüklri ndniyl bu kuvvt harkt karşı dirnçlrin hsabında sas kuvvt olarak alınacak, dnysl olarak ölçüln dirnç il hsaplanan bu kuvvt arasındaki ilişki aranacaktır. - Bant harktin karşı oluşan dirnçlrin ikinci rubunu bant kayışındaki içsl kuvvtlr oluşturur. Lokomotif nakliyatından bildiğimiz yuvarlanma dirncinin bnzrin bant taşıyıcıda da
rastlanır. Banda ömüln rulonun dönmsini sağlamak için blli bir dformasyon işinin yapılması, dolayısıyla bir nrji tüktilmsi rkcktir. Bant iki rulo arasında bir shim yapar, tamburlar üzrind yön dğiştirir. Bu durumların rçklşmsi için bant kayışındaki içsl sürtünmlrin ynilmsi rkir. Bant v tamburların tmizliği için kullanılan fırça v küryicilrd harkt karşı bir dirnç oluştururlar. Sabit hızın korunabilmsi için bu dirncin d ynilmsi rkir. Buraya kadar anılan dirnçlrin tümünü analitik olarak hsaplamak mümkün dğildir. Dolayısıyla yukarıda torik olarak hsaplamaya çalıştığımız rulo yatağındaki tğtsl sürtünm kuvvti il rçk harkt dirnci arasında bir ilişki aranmış v bu ilişki " C " ibi bir katsayı il tanımlanmıştır. C katsayısı bant taşıyıcıda harkt dirnçlrinin rulo yataklarındaki tğtsl sürtünm kuvvtin oranını vrn bir katsayıdır. Madn işltmlri için dnysl yolla saptanan C katsayıları aşağıdaki şkild vrilmiştir. Bant Uzunluğu [m] 80 00 50 00 300 400 500 C Katsayısı (yryüzü),9,78,58,45,3,5,0 C Katsayısı (yraltı) 3,7,90,58,37,0,88,79 Bant Uzunluğu [m] 600 700 800 900 000 500 000 C Katsayısı (yryüzü),7,4,,0,09,06,05 Yukarı ki çizld d örülcği ibi C katsayısı bant taşıyıcının uzunluğuna bağlı olarak dğişmktdir. Bandın boyu uzadıkça bandın harkt dirnci rulolardaki tğtsl sürtünm dirncin yaklaşmakta, bant boyu kısaldıkça is diğr dirnçlrin toplam dirnç içindki payı artmaktadır. Çizld ayrıca, C katsayısı yraltı v yrüstü bantları için ayrı ayrı vrilmkt; yraltı bantları için vriln dğrlrin daha büyük dğrd olduğu özlnmktdir. Bant taşıyıcının doğrultusu n kadar bozuk, rulolar n kadar düznsiz v bakımsız is aynı uzunluktaki bant taşıyıcı için C katsayısının' da o kadar büyük olacağı muhakkaktır. Harkt karşı oluşan dirnçlr hakkında bu açıklamaları yaptıktan sonra bant üst kolunda v bant alt kolunda oluşan harkt dirnçlri için aşağıdaki bağıntıları yazabiliriz. = C µ l [( q + q ) Cosα + q ] üst m b r-üst = C µ l( q Cosα + q ) alt m r-alt Dinamiğin tml saslarına dayanarak çıkarmış olduğumuz bağıntıda " GS inα " ifadsi yol mylindn dolayı ortaya çıkan v myil aşağı tkiyn kuvvti östrmktdir. Burada G ağırlık kuvvti doğrusal harkt yapan kütllrin ağırlık kuvvti olduğundan: ( ) G Sinα = l q + q Sinα m b yazılabilir. " lsinα " yrin bant taşıyıcının iki ucu arasındaki yüksklik farkı olan " H " yazılır is: ( ) G S inα = H q + q m b ifadsi ld dilir. Böylc bandın alt v üst kollarını harkt ttirmk için rkli kuvvtlri:
( ) = C µ l [( q + q ) Cosα + q ] ± H q + q üst m b r-üst m b = C µ l( q Cosα + q )m H q alt b r-alt b şklind ifad dbiliriz. Tüm bandı harkt ttirck kuvvt is: = + üst alt = Cµ l [( qm + qb) Cosα + qr-üst + qr-alt] ± Hq m olur. Harkti sağlayacak motorun ücü: v P = 0 η [ kw ] bağıntısı il hsaplanır. Bant üzrind küryici, aktarıcı ibi lmanlar varsa bu lmanların hr biri için hsaplanan motor ücün aşağıda blirtiln ilavlrin yapılması rkir. B < 500 mm için 0.75 kw 500 < B < 000 mm için.5 kw B > 000 mm için -3 kw Bu dğrlr v = m/s için çrlidir. Hızın farklı olması halind vriln dğrlr hız dğri il çarpılır. 3.- BİRİM BÜYÜKLÜKLER * q hsabı: m Bant taşıyıcının saatlik kapasitsi Q h blli is nakliyat sırasında bir mtr uzunluğundaki bant üzrind bulunan malzmnin ağırlığı aşağıdaki ibi hsaplanır. Q = 36. h A ρ v q m [ kp/m ]
q m Q h [ Mp/h ] Qh = A ρ = 3.6 v v [ m/s ] A [ m ] ρ [ kp/m 3 ] * q hsabı: b Bandın bir mtr uzunluğundaki bir parçasının ağırlığını bilmk için bandın sçilmiş olması rkir. Bandı sçbilmk için is banda tkiyn kuvvtlrin, dolayısıyla bandın ağırlık kuvvtinin d bilinmsi rkmktdir. Bu problmd bir dönü mvcuttur. Problmin çözümü ancak dnmyanılma il mümkündür. İlk önc bandın birim ağırlığının makul sınırlar içind kabul dilmsi rkir. Bant birim ağırlığının kabulü çşitli yöntmlrl yapılabilir. Bu hsaplar ğr bir işltmd yapılıyorsa planlanan bant taşıyıcı kapasitsind çalışan bir bant taşıyıcının bandı örnk olarak alınır v o bandın birim ağırlığı hsaplarda kullanılır. Bant birim ağırlığının kabulünd başvurulacak diğr bir yöntm is bant ürtn firmaların çıkardıkları katalolardan yararlanmaktır. Aşağıda iki katalo örnk olarak vrilmiştir. Tablo x- Dokuma bantlar birim ağırlıkları [ kp/m² ] Pamuk Snttik Pamuk Yapay Elyaflı Rayon - Polyamid vs. Tabaka Sayısı Üst : Alt Kaplama Z70 BZ50 Z90 BZ60 BZ80 Z5 RP60 R5 RP00 RP50 RP300 RP400 3 3: 9.9 0.5 9.5 0.5 3:..0 3.5.5.5 3.0 3.5 4.4 4 4:.3 3. 4.6.5 3.5 4.0 4.5 5.5 5: 3.4 4. 5.7 3.5 4.5 5.0 5.5 6.5 3:.6 3.6 5.5 7.6 3.0 4.0 5.0 6.0 7.0 5 4: 3.7 4.7 6.6 8.6 4.0 5.0 6.0 7.0 8.0 5: 4.8 5.7 7.7 9.7 5.0 6.0 7.0 8.0 9.0 6: 5.9 6.8 8.8 0.8 6.0 7.0 8.0 9.0 0.0 3: 5. 7.5 9.9 7.0 8.0 9.0 0.0 6 4: 6.3 8.5.0 8.0 9.0 0.0.0 5: 7.4 9.6.0 9.0 0.0.0.0 6: 8.5 0.7 3..0.0 3.0 4.0 Tablo z- Çlik tlli bantlar birim ağırlıkları Phonix Bant Katalou
Tipi St 000 St 50 St 500 St 000 St 3000 Kalınlık [mm] 4 6 8 0 3 Tl Çapı [mm] 3.8 4. 5.0 5.8 7. Ağırlık [kp/m ] 0.5 4.0 8.6 3.8 37.0 Bir üçüncü yöntm is, özllikl pamuk dokuma bantlar için özlmlr dayanılarak ld dilmiş olan aşağıdaki ampirik formülün kullanılmasıdır. ( ) qb =. B 5. z+ s + s Bu bağıntıda: = Bant birim ağırlığı [ kp/m ] q b B = Bandın Gnişliği [ m ] = Üst kaplama kalınlığı [ mm ] s = Alt kaplama kalınlığı [ mm ] s z = Bandın tabaka sayısı * q r hsabı: Bant birim ağırlığının blirlnmsindki zorluklar rulo birim ağırlığının blirlnmsind d mvcuttur. Aşağıda vriln katalo rulo ağırlıklarının kstirilmsind yardımcı olacaktır. Rulo Dış Çapları B 70 mm 90 mm 08 mm 33 mm 59 mm 9 mm [cm] a b a b a b a b a b a b 50 5. 3.7 65 5.8 4.4 9. 6.5 80 6.8 5.4.0 7.8 6.0.4 00.0 9. 7.9 3.3 3.5 7.5 0 0.3 5.7 6.7 0.7 36.9 8.3 40 9. 3. 40.3 3.7 60 3.8 5.8 43.8 35. 80 47. 38.7 70.5 55.7 00 50.8 4. 75.3 60.3 a: Taşıyıcı Rulo Takımı (Üç parça) b: Dönüş Rulosu Daha önc vriln bililr dayanarak rulo çapı blirlndiktn sonra bant nişliğini d kullanılarak rulo ağılıkları tablodan okunur. Bulunan bu dğrlr bir rulo takımının ağırlığıdır. Bir mtry düşn rulo ağırlığını bulmak için tablo dğrlrini rulolar arası msafy bölmk rkir.
Aynı tablo rulo çapı sçimi içind kullanılabilir. Bant nişliğin bağlı olarak rulo çapları inclndiğind aynı bant nişliği için birdn fazla rulonun vrilmiş olduğu örülür. Bu durumda hafif işlr için hafif ruloyu; ağır işlr için ağır ruloyu sçmk rkir. 3.3- SARILMA AÇISI - KAYMA Motor tarafından tahrik diln tamburun harkti banda, bant v tambur arasındaki sürtünm il iltilir. Hm nakliyatın aksamadan yürütülmsi; hm d çalışma üvnliği açısından bantla tambur arasında kayma olmamasına dikkat dilmlidir. Kayma olması halind sürtünm ndniyl ortaya çıkan ısı bant yanınlarına sbp olur. Aslında yraltı madnciliğind kullanılacak bantların yanına dayanıklı olması rkir. Bu tür bantların yanmayacağını düşünmk hatalıdır. Yanına dayanıklı bantlar da yanarlar ama yanını çok yavaş iltirlr. Bantla tambur arasındaki kaymayı kontrol dn mkanizma bant rdirm sistmlridir. Ancak rdirm konusunda da aşırı itmmk rkir. Bant, bant taşıyıcının n pahalı lmanlarında biridir. Aşırı rdirm is bandın ömrünü kısaltır v dolayısıyla işltm masraflarının artmasına ndn olur. Doğru bir rdirm yapabilmk için rdirm konusunu yakından inclycğiz. Bir tamburun üzrin sarılan bandın kaymadan harkt dbilmsi için banda tkiyn kuvvtlr arasında şu ilişkinin olması rkir( Eytlwin yasası). µα Burada banda tkiyn kuvvtlrdn büyük olanı; küçük olanı, α bandın tambura sarılma açısı v µ is bantla tambur arasındaki sürtünm katsayısıdır. Tamburun banda uyulayacağı tğtsl çkm kuvvti; = dir. Bu kuvvt bant nakliyatında harkti sağlayan kuvvttir. Diğr bir ifad il; µα ( ) olur. Harkti sağlayan çkm kuvvtini artırabilmk için bantla tambur arasındaki sürtünmyi, sarılma açısını vya rdirm kuvvtini dolayısıyla 'yi artırmak rkir.
Tamburla bant arasındaki sürtünmyi artırabilmk için tamburun üstü sürtünmsi yüksk malzm il kaplanır. Çşitli malzm il kaplanan tamburlara ait sürtünm katsayıları aşağıda vrilmiştir. Kuru Islak (tmiz) Islak (Çamurlu) Çıplak Tambur 0,35 0,4 0, 0,05 0, Poliürtan Kaplama 0,35 0,4 0.35 0. Lastik Kaplama 0,40 0,45 0.35 0,5 0,3 Sramik Kaplama 0,40 0,45 0,35 0,4 0,35 Tablodan da izlncği ibi nm sürtünm katsayısını büyük oranlarda azaltmaktandır. Bant nakliyatında sarılma açısını artırmanın özl bir önmi vardır. Tk tamburlu sistmd sarılma açısı 80-50 arasında dğişir. Bu dğrlrin ytrsiz kalması halind çift tamburlu sistm çilir v böylc sarılma açısı 430 'y kadar artırılabilir ( Şkil ). daima Tambur il bant arasında kayma olmaması halind, hr türlü çalışma durumu için ( 0) µα µα = şitliğini yazmak mümkündür. Bunu sağlamak için, yani α 0 olması rkir. Diğr yanda α açısının alabilcği n büyük dğr bandın tambura sarıldığı açı il sınırlıdır. Bu durumda α sarılma açısını iki farklı şkild tanımlamamız rkir. Bandın tambura sarıldığı bölsi örn mrkz açıya omtrik sarılma açısı α, Bantla tambur arasında sürtünmnin µα rçklştiği bölyi örn mrkz açıya is fiili sarılma açısı α f diycğiz. α f açısı = şitliğini sağlayan v dğri 0 α f α dğişn bir açıdır. Bu durumda konu il ilili tml bağıntıları aşağıdaki ibi yazmak mümkündür.
( ) = max f = = max ( f ) = ( ) iili sarılma, açısı tamburun banttaki rilm kuvvtlrinin minimum olduğu noktasından başlayarak büyümy başlar. Büyük bantlarda tambur il bant arasındaki sürtünm bölsini (fiili sarılma açısının tanımladığı böl) özl d örmk mümkündür. Bu böld banda tkiyn rilm kuvvtlri n büyük dğrindn n küçük dğrin düşr ( ). Elastik bir cisim uyulanan kuvvtl orantılı olarak uzadığından banttaki rilmlr düşrkn bantta bir büzülm başlar. Büzülmnin yönü rilmnin küçük olduğu kısımdan büyük olduğu kısma doğrudur. Bu büzülm olayını kayma il karıştırmamak rkir. max k = Yukarıdaki oran, yani omtrik sarılma açısında ld dilbilck maksimum çkm kuvvti il fiili sarılma açısı il ld diln çkm kuvvti arasındaki oran, bandın kaymaya karşı mniyt katsayısını vrir. Bu katsayı " " is bant kayma sınırında çalışıyor dmktir. En ufak aşırı yüklnm karşısında bant kaymaya başlayacaktır. Makul sviylrdki aşırı yüklnm durumunda bandın hmn kaymasını önlmk için bu katsayının birdn büyük olması rkir. Şkildki çift tamburlu sistmlrd bandın üst yüzü birinci tambur il tmas drkn, bandın alt yüzü ikinci tambur il tmas dr. Bant üst yüzyi, taşınan malzm artıkları v nm il kaplı olabilcğindn sürtünm katsayısını hr iki tambur için farklı dğrlrd almak rkir. İki tambur arasındaki bant rilm kuvvtini x olarak alırsak, birinci tambur için; µ α x = ikinci tambur için;
x = µ α yazılabilir. Bu iki ifad birlikt düznlnck olursa, µ α µ α = = µ α + µ α sonucu ld dilir. Yukarıdaki ifad omtrik v fiili sarılma açıları il yazılacak olursa: ( ) max µ α + µ α = = µ α f+ µ α olur. Bu bağıntılar düznlnirkn fiili sarılma açısının 'dn başlayıp ' doğru büyüdüğün dikkat tmk rkir. Çift tahrik sistminin sçilmsi durumunda, blirlnmsi rkn diğr bir konu da hr tahrik tamburunun uyulayacağı çkm kuvvti v dolayısıyla ana v yardımcı motor üçlrinin n olacağı konusudur. Bu sorunun cvabını önc baş v kuyruktan tahrik diln sistm için vrcğiz. 3 4 = µα = µα = Y 3 4 = A µα Yukarıdaki bağıntılar yardımı il; 3 = Y µα = A µα
= + 3 alt Y µα = A + µα µα alt yazılır. Ayrıca; olduğu öz önün alınırsa, = + A Y Y = µα µα µα ( ) ( ) alt + µα µα µα + µα + sonucu ld dilir. Baştan çift tahrikli sistmd yukarıda alt il östriln kuvvt sıfır olacağı için, olur. µα Y = µα + µα 3.4- GERDİRME YÖNTEMLERİ Bandın çkm kuvvtini v dolayısıyla tambur bant kaymasını kontrol dn üçüncü faktör bandın rdirilmsidir. Bant yüksüz hald v harktsiz ikn bandın hr yrind şit şiddtt olan rilm kuvvti rdirm mkanizmaları tarafından oluşturulur. Tambur harktini banda iltbilmk için, yukarıda da açıkladığımız ibi, banda böylsi minimum bir rilmnin vrilmiş olması lazımdır. Üstlik bu rdirmyi; bir yanda bandın uzun ömürlü olmasını sağlarkn, öt yanda bantla tambur arasında kaymaya ndn olmadan yapmak rkir. Bant taşıyıcıları rdirmk amacıyla kullanılan yöntmlr is üç tandir. ) Bandın alt koluna ağırlık asarak rdirm: Bant alt koluna ağırlık, bant boyunca yrl açıdan müsait olan hr noktada asılabilir. En uyun olanı tahrik tamburunun hmn çıkışına ağırlık asmaktır. Bant alt koluna ağırlık asıldığında banttaki ön rilm kuvvti daima sabit kalır. Diğr yöntmlrl karşılaştırıldığında, aynı çkm kuvvti için, banttaki ön rilm kuvvti bu yöntmd n küçük dğr sahiptir. Dolayısıyla bu yöntml rdiriln bantlar daha uzun ömürlü olurlar. Ancak bant alt koluna ağırlık asacak bir hacmi yraltı madnciliğind bulmak hr zaman mümkün olmadığından bu yöntm yraltı ocaklarında pk trcih dilmz. Tahrik tamburunun hmn çıkışında alt kola ağırlık asılırsa, GR µα GR = = ( ) olur.
- Tambura ağırlık asarak rdirm: Bu yöntmd ağırlık, yrl durum dikkat alınarak, ya tahrik tamburuna vya kuyruk tamburuna asılır. Uyun olanı tahrik tamburuna asmaktır. + GR GR = olur. Bu durumda: = + = ( + ) Sabit bir ağırlık asıldıktan sonra ( = Sabit ) banttaki ön rilm kuvvti, kndini daima ' GR ör ayarlayacaktır. Birinci rdirm yöntmind is ( ) ön rilm kuvvtinin daima sabit kaldığını
hatırlamakta yarar vardır. Bu durum, aynı çkm kuvvti için tambura ağırlık asılarak rdiriln bantların daha büyük rilm kuvvti altında çalışacağını v bandın daha çabuk yıpranacağını östrir. Bir örnk olsun diy tahrik tamburundan rdiriln bir bant il tahrik tamburu çıkışında alt kola ağırlık asılarak rdiriln bir diğr bandı karşılaştıralım. Tambur özlliklri v omtrik sarılma açıları aynı olsun. Aynı max kuvvti için rdirm kuvvti, yani asılacak ağırlık kuvvti hsaplanacak olursa: Alt kola ağırlık asma : Tambura ağırlık asma : = ( ) = ( ) max GR alt max GR Tamb + Bu iki bağıntıdan, ( ) ( ) GR Tamb GR Alt = ( ) µα + olur. Görülcği ibi; tambura ağırlık asılacak ağırlık, alt kola asılacak ağırlığın olacaktır. + katı kadar Tambura ağırlık asılarak rdirm yöntmi yraltı madnciliğind uyulama alanı bulan bir yöntmdir. Tambur, bir kuyuya ağırlık asılarak rdirilbilcği ibi; bir dsandry vaon asılarak da rdirilbilir. 3) Vidalı rdirm: Bu yöntmd tamburlardan biri vida, vinç, kriko ibi araçlarla çkilrk bant rdirilir. Gnllikl boyu 00 mtryi çmyn bant taşıyıcılar bu yöntml rdirilir. Yraltı madnciliğind sıkça kullanılır. Elastik bir malzm olan bant, ona tkiyn kuvvtl orantılı olarak uzar. Birinci v ikinci rdirm yöntmlrind, rdirm kuvvti vya bant çalışırkn ortaya çıkan çkm kuvvti tkilri altında mydana ln uzamalar asılı ağırlığın aşağı çökmsi sonucu bantta bollaşmaya ndn olmaz v bandın rinliği daima sabit kalır. Bu yöntmd is, vidanın uyuladığı rdirm kuvvti sonucu mydana ln bant uzaması vida adımlarındaki doğrusal ötlmy şittir. Grdiriln bant çalışmaya başladığında, ortaya çıkan çkm kuvvti bandın bir miktar daha uzamasına ndn olur. Bu ikincil uzamayı alacak başka bir mkanizma olmadığı için bant vşr yani rilm kuvvti azalır. Banttaki vşm, başka bir ifad il rilm kuvvtindki düşm max il çalışılırkn n büyük dğrin ulaşır ki bu dönm, tambur sürtünmsin n fazla ihtiyaç duyulan bir dönmdir. Bu olumsuzluk rdirm sistminin doğasında mvcuttur v idrilmsi mümkün dğildir. Yapılacak olan bandı, ikinci yöntm ör rkli olan rdirm kuvvtindn daha büyük bir kuvvtl rmktir. Bu da bandın daha fazla yıpranacağı anlamına lir. Grdirm işini tcrübli kişilr yapmalıdır. Bilmyrk bandı aşırı rdirmktn korunmak için rm mkanizmasına bir dinamomtr konularak şu yöntmin
uyulanması tavsiy dilmktdir. Grdirilmiş bant normal yük altında çalışırkn önc vida vştilmli v kaymanın başladığı anda vida üzrind minimum rdirm sınırı işartlnip, manomtrdn minimum rdirm kuvvti okunmalıdır. Bu kuvvt kaymaya karşı mniyt katsayısı il çarpılmalı v bulunan rdirm kuvvti manomtrdn okunana kadar bant tkrar rdirilmlidir. Bu yni durumda vidanın konumu üst rdirm sınırı olarak işartlnmlidir. Daha sonraki çalışma koşullarında bu iki sınır arasında rdirm yapılırsa bant ömrünün n fazla olacağı bklnbilir. Yukarıda açıklanmış olan üç yöntml bant taşıyıcıları nasıl rdircğimiz konusunda bir fikir sahibi olduk. Ancak, n kadar rdirlim sorusuna hnüz bir cvap vrmdik. Grdirmyi çok fazla yapacak olursak, aynı iş için daha kalitli bantlar sçmmiz rkck vya bant çabuk yıpranıp, kısa ömürlü olacaktır. Grdirmyi çok az yapacak olursak bu dfa tambur il bant arasında kayma olacağı için, harkti sağlamakta sorunlar oluşacak, bant yanınları ortaya çıkacaktır. Bu durumda bandı n kadar rmmiz rkir? Banttaki ön rilm kuvvti il çkm kuvvti arasındaki ilişkiyi daha önc aşağıdaki bağıntı il östrmiştik. µα ( ) = µα Bu bağıntıdan örülcği ibi bandı harkt ttirn çkm kuvvti ( ), v paramtrlrin bağlı olarak dğişn bir büyüklüktür. Bant ömrünü uzun tutmak amacıyla n küçük il çalışılacak is µα nın dolayısıyla α nın n büyük olması rkir. Bu durumda; fiili sarılma açısı omtrik sarılma açısına şit olmalı (α f = α ) yani, bant taşıyıcı çkm kuvvtini ürtirkn kayma sınırında çalışmalıdır. Banttaki rilm kuvvtlrinin n küçük dğrlrd olacağı bu özl durumu kayma sınırında çalışma hali olarak tanımlayacağız, bu durumda kaymaya karşı mniyt katsayısı (k=) bir şit olacaktır. Kayma sınırında çalışma halind: Bant alt kolu tahrik tamburu çıkışında rdirilirs : = = ( ) = GR ( ) Tahrik tamburuna ağırlık asılarak rdirilirs : = GR + olur. Makul sınırlar içind kalan aşırı yüklnm durumunda bandın kaymasını önlmk için, çkm kuvvti yrin max ibi maksimum bir çkm kuvvti ürtilirkn kayma sınırında (α f = α ) çalışılması planlanmalıdır. Bandın aşırı yüklnmsi daha çok hızlanma dönmind ortaya çıkar. Hatırlanacağı ibi bant konvyörü harkt ttirn çkm kuvvti düzün harkt için blirlnmişti. Bu durumda hızlanırkn ivmyi blirlyck olan, lktrik motorunun nominal ücü üzrin çıkabilm ytnğidir. Motorun aşırı yüklnm katsayısı il tanımlayacağımız bu ytnk, bant rdirm hsaplarında önmli yr sahip olacaktır. Daha önc " max/ " oranına kaymaya karşı mniyt katsayısı " k " dndiğini örmüştük. Kayma mniyt katsayısı yrin motorun aşırı yüklnm katsayısı kullanılarak, max üzrindn rdirm kuvvti hsaplanırsa, motoru blok dck aşırı yüklnm durumunda bil kaymaya karşı üvnc sağlanmış olur. Motorların aşırı yüklnm katsayısı motor türün ör,3 il, dğrlri arasında dğişmktdir. Motor blokajı ibi uç dğrlr dikkat
alınmayacak is, kaymaya karşı mniyt katsayısı olarak n azından ".3 " dğrinin kullanılması tavsiy dilmktdir. Kayma üvncsi il çalışma hali ( k >) diycğimiz bu çalışma halind: Bant alt kolu tahrik tamburu çıkışında rdirilirs : max = = ( ) max = GR ( ) Tahrik tamburuna ağırlık asılarak rdirilirs : max = GR + olur. Kayma sınırında vya max çkm kuvvtlri il çalışılması hallrind tambura tki dn rilm kuvvtlri karşılaştırıldığında: k = max = ( ) ( ) k> k= = ( ) ( ) k> k= = ( B ) k> ( B ) k olduğu örülür. Bu durum biz k mniyt katsayısı il kayma üvnliği sağlanırkn tambura tki dn tüm rilm kuvvtlrinin k oranında arttığını östrmktdir. Yukarıdaki açıklamalardan sonra bant alt koluna ağırlık asılarak rdiriln bir bant tsisi il ilili problmlrd kullanabilcğimiz bağıntıları aşağıda topluca vrcğiz. = = = f µα ( ) max = ( ) = k = max = f = µα f µα ( ) max =
Bnzr şkild tambura ağırlık asılarak rdiriln bantlar için; f ( ) max = ( ) ( +) = GR = = GR f f + max = GR + max k = = µα µα + µα f µα f + = GR f f + ( ) max = GR µ α + yazılır. Aynı bağıntılar tamburun vida il rdirilmsi durumunda da çrlidir. Ancak unutmamak rkir ki; tambura ağırlık asıldığında rdirm kuvvti sabit kalırkn, vidalı rdirmd bant yüklndikç rdirm kuvvti azalacaktır. Vida rdirmli bant tsislrind lastik bandın uzun ömürlü olması istniyorsa; bandı n azından, kuvvtini vrirkn omtrik sarılma açısını kullanacak şkild yani; GR = + kuvvti il rmk rkir. Aşırı yüklnmlr için mniyt payı bırakılmak istniyorsa; GR = max +
dğrin kadar artırılabilir. Eğr vida il yapılan rdirm bir dinamomtr yardımı il takip diliyorsa bandın uzun ömürlü olması için, rdirm kuvvtinin v max il hsaplanan ' lr arasında kalmasına özllikl dikkat tmk rkir. GR 3.5- BANT KALİTESİNİN BELİRLENMESİ Bant taşıyıcılarda lastik bant, tsisin n önmli maliyt unsurlarından biridir. Ayrıca tüm tsisin çalışma üvnliği d lastik bandın mukavmti il yakından ililidir. Bu ndnl lastik bant uzun ömürlü olmalı, üzrin tki dn hr türlü kuvvti üvnli bir şkild taşıyabilmlidir. Banda tkiyn maksimum kuvvt ( ) max, omtrik sarılma açısının tam olarak kullanılması halind oluşur. Hatırlanacağı ibi, bu durumda bandın uyuladığı çkm kuvvti is, max = k dir. Normal yüklm şartları altında rkli olan çkm kuvvti tsisin ömrü boyunca sabit kalmaz. Tsis yaşlandıkça rulo sürtünmlri artar, hatta bazı rulolar sıkışır, ğrilir. Öncdn tahmin dilmyn sürtünm kaynakları ortaya çıkar. Ayrıca, iş yrind fiili çalışma koşulları altında bant rdirilirkn k ibi bir üvnlik katsayısına sadık kalınacağına da inanmak üçtür. Bant ömrünü azaltacağı düşünülmdn bandı aşırı drcd rmk v böylc bazı sorunlardan kurtulmak trcih diln yol olmaktadır. Bant mukavmt hsabında sadc ( ) max ı sas almak, tsisin çalışma üvnliği v konomisi açısından ytrli olmayacaktır. Bant kalitsinin blirlnmsi il ilili mukavmt hsaplarında, k katsayısını da içrn ama ondan çok büyük bir mniyt katsayısına rksinm vardır. Bant kopma üvnlik katsayısı diycğimiz v ζ il östrcğimiz bu katsayı il; motorun aşırı yüklnm özlliğini, aşırı rdirm kuvvtlrini, sıkışma v yaşlanma il rulolarda mydana ln k dirnçlri, yaşlanma ndniyl bantta mydana ln mukavmt düşmsini, bükülm ndniyl bant tabakalarında mydana ln aşırı rilm kuvvtlrini, bant bağlantı noktalarının rulo v tambur üzrindn çrkn maruz kaldığı darblri v yüklm-boşaltma böllrind maruz kalınan tsadüfi darblri dikkat almış olacağız. Bu durumda mukavmt hsabında sas alınacak kuvvt ζ( ) max olacaktır. Yukarıdaki açıklamalara ör; bant malzmsi ( ) max, kuvvtini ζ üvnlik katsayısı il taşıyacak dayanımda olmalıdır. ( ) max, omtrik sarılma açısıyla max ürtilirkn ortaya çıkan kuvvti yani ( ) k> dir. Dolayısıyla ( ) max, kayma üvnliğini d dikkat alan bir büyüklüktür. Motorun aşırı yüklnm özlliği v buna uyun olarak sağlanan kayma üvnliği ζ içind mvcuttur. Bu durumda ζ kopma üvnlik katsayısını k kayma üvnlik katsayısı oranında küçültmk rkir. Daha öncki açıklamalarımızdan k ( ) k> ( ) k = = olduğu hatırlanırsa, ( ) max ζ k = ( ) k> k ζ = ( ) ζ k= olur. Lastik bandın dayanımını blirlyn ilk büyüklük, tabii ki yapıldığı malzmnin dayanımıdır. Lastik banda tki dn kuvvtlri öz önün alarak, konomik açıdan hani tür bant malzmsinin trcih dilmsi rktiği hususu aşağıdaki çizld vrilmiştir.
Banda tkiyn Kuvvt [Kp/m] ( ) k= ζ Önriln Bant Malzmsi 500-4000 Pamuk Dokuma 5000-500 Yapay Elyaf Dokuma 0000-63000 Çlik Özlü Lastik bandın dayanımını blirlyn ikinci büyüklük is, bandın kalınlığı vya tabaka sayısıdır. Tabaka sayısı hsabı sçilck bandın özlliğin ör üç dğişik şkild yapılır. ) Pamuk dokuma bantlarda tabaka sayısı hsabı: Bu tür bantların sçimi yapılırkn kabul diln mniyt katsayıları aşağıdaki tabloda vrilmiştir. Tabaka Sayısı 3-5 6-9 0-4 Kopma Güvnlik Katsayısı ζ 3 Bu mniyt katsayısı il ( ) k= ζ hsaplandıktan sonra tabaka sayısı " z " aşağıdaki formüll hsaplanır. z = ( ) k= B σ k Bu formüldki "σ k " ifadsi [ kp/cm/tabaka ] birimi il bir santimtr nişliğindki bir bant tabakasının kopma mukavmtidir. ζ ) Yapay lyaflı bantlarda tabaka sayısı hsabı: Bu tür bantlar için tabaka sayısı n olursa olsun kopma üvnlik katsayısı " ζ = 9.8 " alınır. Ancak bir vvlki bağıntıya ör hsaplanan tabaka sayısında bir fazlası sçilir. Buna ör yukarıdaki ifad; şklini alır. z = ( ) k= B σ k ζ + 3) Çlik tlli bantların sçimi: Çlik tlli bantlarda tabaka hsabı yapılmaz. Aşağıdaki formül il hsaplanan "σ k " ya uyun mukavmtt bant sçilir. Kopma üvnlik katsayısı bu tür bantlarda da " ζ = 9.8 " dir. σ k = ( ) k = B ζ