Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 63, Aralık 2017, s. 184-192 Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date 2.11.2017 25.12.2017 Yrd. Doç. Dr. Bircan ULAŞ KADIOĞLU Fırat Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Beslenme ve Diyetetik Bölümü bircanulas@firat.edu.tr ARTAN GIDA HİPERSENSİTİVİTESİ SIKLIĞININ EPİDEMİYOLOJİK OLARAK DEĞERLENDİRİLMESİ 1 Öz Gıda hipersensitivitesi, gıda tüketiminden sonra herhangi bir istenmeyen reaksiyon varlığı olarak tanımlanır. Vücuda alınan gıdaya karşı gösterilen anormal reaksiyonlar alerjik olmayan gıda hipersensitivitesi (gıda intoleransı) veya gıda alerjisi şeklinde olabilir. Gıda alerjileri besinlere karşı istenmeyen immün yanıttır. Gıda alerjileri ciddi ve hayatı tehdit eden reaksiyonlara yol açabilmektedir. Görülme sıklığı giderek artmaktadır. Gıda hipersensitivitesi sıklığı %4,9 ila %35 arasında (belirtilerin bireysel olarak rapor edilmesine dayalı olarak) değişir ve yaşamın ilk yıllarında daha yaygın olarak kabul edilir. Gıda alerjisi sıklığı yaş ve diyetle ilişkilidir. Çocuklarda sıklıkla görülür. Gıda alerjisine en sık neden olan besinler yumurta, süt, yer fıstığı, fındık, balık ve kabuklu deniz ürünleridir. Gıda alerjileri artan bir gıda güvenliği ve halk sağlığı sorunudur. Türkiye de gıda hipersensitivitesi prevalansı konusunda net veri yoktur. Yetişkinlere yönelik çalışmalar sınırlıdır. Ancak çocuklarda sıklığın giderek arttığı bilinmektedir. Bu derlemede; artan gıda hipersensitivitesi sıklığını gösteren son epidemiyolojik çalışmalar özetlenmiştir. Anahtar kelimeler: Gıda hipersensitivitesi, gıda alerjisi, epidemiyoloji, prevalans 1 Artan Gıda Hipersensitivitesi Sıklığının Epidemiyolojik Olarak Değerlendirilmesi başlıklı makale Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi nde 26-28 Ekim 2017 tarihlerinde düzenlenmiş olan 3.Uluslararası Sosyal Bilimler Sempozyumu nda sözel bildiri olarak sunulmuştur.
EPIDEMIOLOGICAL EVALUATION OF INCREASED FOOD HYPERSENSITIVITY PREVALANCE Abstract Food Hypersensitivity is defined as the presence of any adverse reaction after food consumption. Adverse food reactions are abnormal reactions against to the ingestion of any food. They represent non-allergic food hypersensitivity (food intolerance) or a food allergy. Food allergy is an adverse immune response to food. It can cause severe and potentially life-threatening reactions. The prevalence of food allergy is increasing. The prevalence of Food Hypersensitivity ranges from 4.9% to 35% (based on self-report of symptoms) and is considered more common in the early years of life. The prevalence of food allergy is related to age and diet. Food allergy is frequently seen in children. The most common causes of food allergy are egg, milk, peanuts, tree nuts, fish and shellfish. Food allergies are a growing food safety and public health concern. There is no clear data on the prevalence of food hypersensitivity in Turkey. There is limited epidemiological evidence of food hypersensitivity in the adult population. However, the frequency of food allergy is increasing in children. The review summarizes the epidemiological studies on increased food hypersensitivity prevalence. Keywords: Food hypersensitivity, food allergy, epidemiology, prevalance 185 GİRİŞ Gıda hipersensitivitesi (GHS), gıda tüketiminden sonra herhangi bir istenmeyen reaksiyon varlığı olarak tanımlanır. Vücuda alınan gıdaya karşı gösterilen anormal reaksiyonlar alerjik olmayan gıda hipersensitivitesi (gıda intoleransı-gi) veya gıda alerjisi (GA) şeklinde olabilir (Koca ve Akçam, 2015; Begen ve ark., 2017; Özmen, 2012). Bunlardan çoğu hemen hemen her insanı etkileyebilen, "gıdaya intolerans" nedeniyle fizyolojik yanıt sonucu oluşabilen nonimmunolojik reaksiyonlardır. Gİ vücuttaki metabolik bozukluk, besindeki toksik maddeler, besinin farmakolojik özelliği ya da enfeksiyöz nedenler sonucu görülebilmektedir (Öztürk ve Besler, 2012). Gıdalara karşı gösterilen aşırı duyarlılık reaksiyonlarından GA, savunma sisteminin önemli bir parçası olan immünoglobulin E (IgE) moleküllerinin başrolünü oynadığı reaksiyonlar sonucunda ortaya çıkabileceği gibi, Ig E molekülünün yer almadığı reaksiyonlar sunucu da gözlenebilir (Öztürk ve Besler, 2012). GA ciddi ve hayatı tehdit eden reaksiyonlara (anaflaksi) yol açabilmektedir (Begen ve ark., 2017). Duyarlı bir kişi, alerjen ile karşılaştığında vücudunda kızarıklık, şişlik, kaşıntı, nefes almada zorluk ve tansiyon düşüklüğü ortaya çıkar buna anaflaksi denir (Öztürk ve Besler, 2012). Allerji; vücudun yabancı olarak tanıdığı solunan, yenebilen, iğne ile enjekte edilebilen veya deriye/göğüse doğrudan temas eden organik veya bazı inorganik maddelere karşı varolan savunma mekanizmasının abartılı çalışma halidir. Vücudumuzun savunma mekanizması, sağlıklı bir yaşam sürmemiz açısından çok önemlidir. Ancak allerjik reaksiyonlarda olduğu gibi savunma yöntemleri, yerli yersiz çalışmaya başlarsa, çeşitli rahatsızlıklar oluşabilir (Gübür, 2012).
Alerjik reaksiyon görülme sıklığı her geçen gün artmakla birlikte reaksiyonların tam olarak tanımlanamaması, kişilerin reaksiyonlarının gıda alerjisine ait olduğunun farkına varamaması, GA prevalansı konusunda kısıtlı bilgi sağlamaktadır. GHS genetik olarak oral tolerans gelişme bozukluğuna yatkın olan kişilerde daha fazla görülür (Bayrak, 2006). Yapılan çeşitli toplum bazlı çalışmalarda insanların %12-20 sinin alınan bir besinin kendisini rahatsız ettiğine inandığını göstermektedir (Öztürk ve Besler, 2012; Patelis ve ark., 2014). GHS görülme sıklığı % 4,9 ile % 35 arasında (belirtilerin bireysel olarak rapor edilmesine dayalı olarak) değişir ve yaşamın ilk yıllarında daha yaygın olarak kabul edilir (Schafer ve ark.,2001). Dünya yetişkin nüfusun %2 sinde GHS görülmektedir ve bunun neredeyse %1 GA dır. GHS sıklığı bebek ve çocuklarda yaklaşık %5-8 iken bunun %1-2,5 ini GA oluşturmaktadır (Ajala ve ark., 2010). Türkiye de ki prevalansı konusunda net veri yoktur (Mısırlıoğlu ve Bostancı, 2013). GA, Amerika Birleşik Devletleri'ndeki çocukların tahmini %4-%6'sını etkilemektedir. ABD'de ciddi alerjik reaksiyonların % 90'ını sekiz gıda veya gıda grubu oluşturmaktadır. Bunlar; süt, yumurta, balık, kabuklu deniz ürünleri, buğday, soya, ağaç fıstığı ve yer fıstığıdır (Mısırlıoğlu ve Bostancı, 2013). Tüm dünyada artan bir gıda güvenliği ve halk sağlığı sorunu olan GHS görülme sıklığı konusunda yetişkinlere yönelik çalışmalar sınırlıdır. Ancak çocuklarda sıklığın giderek arttığı bilinmektedir. Bu çalışmada; artan GHS sıklığını gösteren son epidemiyolojik çalışmalar özetlenmiştir. 186 Besin Allerjisinin Nedenleri ve Gelişimi Besin allerjisinin, kalıtsal olduğu kanıtlanmıştır. Hem annede hem de babada besin allerjisi varsa, çocuklarda allerji görülme olasılığı %67 dir. Anne veya babanın yalnız birisi allerjikse, çocukta allerjiye yatkınlık yüksektir, fakat çocuğun allerjik olma olasılığı %67 den %33 e düşer (Gübür, 2012). Besin allerjisinin ortaya çıkmasına ve yerleşmesine yol açabilen diğer faktörler arasında, bir besine tekrar tekrar maruz kalma, sindirim bozuklukları ve bağırsak bariyerindeki sorunlar sayılabilir. İyi çiğnendiği ve sindirildiği zaman, alınan proteinlerin %90 ı amino asitler ve küçük peptitler halinde emilirler. Ancak, besinlerdeki yarı sindirilmiş proteinlerin, bağırsak bariyerini aşabildiği ve emilip kana karıştığı da kanıtlanmıştır. Bu iri moleküller, doğrudan bağırsak bariyerinde allerjik bir tepkiye yol açabileceği gibi, uzak bölgelerde, hatta vücudun herhangi bir yerinde bir tepkiye de yol açabilir. Besin allerjisi olan kişilerin çoğu zaman hidroklorik asit ve/veya pankreas enzimleri ile desteklenmesi gerekebilir. Araştırmalar, tam sindirilmemiş proteinlerin, bağışıklık sistemini zayıflattığını, uzun süreli allerjilere ve sık enfeksiyonlara neden olduğunu göstermiştir (Gübür, 2012). Besinlere karşı gelişen istenmeyen reaksiyonlar nedeniyle diyetlerini değiştirenler toplumun %20 sini oluşturmaktadır (Hadley, 2006). Bu istenmeyen reaksiyonlar, besin proteinine karşı immünolojik yanıt (örn: besin allerjisi), metabolik hastalık (örn: laktoz intoleransı), farmakolojik yanıt (örn: kafein) veya toksik reaksiyonlar (örn: besin zehirlenmesi) nedeniyle ortaya çıkabilirler (Arıcan ve Hacımustafaoğlu, 2002; Grundy ve ark., 2002).
Gıdalara Yönelik Aşırı Duyarlılık Belirtileri Besinlere karşı olumsuz tepkinin nedenleri ve belirtileri farklıdır. Genelde toplumun %15 inde besinlere karşı olumsuz tepki görülür. Besinlere karşı olumsuz tepkiler oldukça karışıktır ve değişik mekanizmalarla oluşan çeşitli belirtileri içerir (Baysal ve ark., 2014). Bir besinin alerjiye yol açtığını kabul etmek için o besinin her alınışında alerjik belirtilerin bir veya birkaçının olması gerekmektedir. Yaygın olan belirtiler; deride kaşıntı, yanma, kızartı, burun tıkanıklığı, hapşırma, burun kaşıntısı, burnun devamlı akması, görmede bulanıklık, gözlerde ağrı, sulanma, kızarma ve şişme, nefes darlığı, hırıldama, öksürük, kalpte çarpıntı, nabız hızının artması, düzensiz nabız, ağrı, ateş, üşüme, karıncalanma, ellerde kızarıklık veya morarma, ağızda kuruluk, midede yanma, hazımsızlık, bulantı, kusma, yutmada zorluk, karında gurultu, ağrı, kramplar, ishal, baş ağrısı, migren, devamlı uyku hali, sersemlik, huzursuzluk olarak sıralanabilir. GA sadece besinin tüketimi ile değil dokunma ve hatta kokusunun solunması ile de ortaya çıkabilmektedir (Öztürk ve Besler, 2012). İnsanların pek çoğunda iki-üç belirti aynı anda ortaya çıkabilir, ama bazılarında sadece tek belirti vardır. Aynı besine intoleransı olan iki hastanın reaksiyonları farklı olabilir ya da yaşamlarının değişik zamanlarında intolerans ortaya çıkabilir. Gİ, herhangi bir yaşta ortaya çıkabilir, fakat çocukluk döneminde görülme olasılığı oldukça düşüktür. Gİ, daha çok büyüme döneminden daha sonra, yetişkinlik döneminde ortaya çıkabilir (Gübür, 2012). GHS Görülme Sıklığı Son verilere göre tüm dünyada GHS sıklığı bebek ve çocuklarda yaklaşık %5-8 (%1-2.5 i gıda alerjisi) iken, erişkinlerde %2'den daha az (yaklaşık %1 i gıda alerjisi) olarak bildirilmektedir (Ajala ve ark., 2010; Bayrak, 2006). GHS prevalansı yaşa, coğrafik bölgeye ve muhtemelen ırk/etnik kökene göre değişiklik göstermektedir (Sicherer, 2011). GHS varlığı ile cinsiyete göre kadınlar, allerjik hastalık öyküsü olanlar, maternal atopik dermatit öyküsü olanlar ve ürtiker öyküsü olanlar arasında anlamlı bir ilişki olduğunu gösteren çalışmalar vardır (Puente- Fernández ve ark., 2016). GA, Amerika Birleşik Devletleri'ndeki çocukların tahmini %4-%6'sını etkilemektedir. Hastalık önleme ve kontrol merkezi (CDC) 1997-2007 yılları arasında çocuklarda gıda alerjisinin %18 oranında arttığını ve çocukların %3,9 unu etkilediğini bildirmiştir. Amerika Birleşik Devletlerinde ve İngiltere de besin allerjileri tüm populasyonda %3,5-4 oranında, 5 yaş altında %6-8 oranında ve erişkinlerde %3 ün altında görülmektedir (Mısırlıoğlu ve Bostancı, 2013). Veriler sınırlıdır ve ülkeler arasında büyük farklılıklar vardır. Yapılan çalışmalarda sıklık İspanya da %4.6 iken Avustralya da %19,1 olarak bulunmuştur (Paşaoğlu ve ark., 2012). Avrupa da verilerin bireysel olarak rapor edilmesine dayalı bir çalışmada yaşam boyu sıklık %0.1-6.0 olarak saptanmıştır (Nwaru ve ark., 2014). GA nın güncel prevalansı tam olarak bilinmemektedir. Yapılan pek çok çalışmada pediatrik popülasyona odaklanılmıştır (Paşaoğlu ve ark., 2012). Gıda alerjisi sıklığı da yaş ve diyetle ilişkilidir (Mısırlıoğlu ve Bostancı, 2013). Toplum tabanlı epidemiyolojik çalışmalarda artan riskle ilgili pek çok teori ileri sürülmektedir. GHS nin annenin diyeti ve bebeğin beslenmesi, obezite, tamamlayıcıyı besinlere geçiş zamanı gibi modifiye edilebilir faktörlerle ilişkili olabileceği değerlendirilmiştir (Sicherer, 2011). Batılı ülkelerde gıdalara karşı gelişen istenmeyen immün yanıt sıklığı çocuklarda yaklaşık %5 ve yetişkinlerde %3-4 civarındadır ve giderek artmaktadır (Sicherer and Sampson, 2011). 187
3897 anne ve baba ile yürütülen bir çalışmada yaşları 4 ile 59 ay arasında değişen çocuklarında gıdalara karşı herhangi bir reaksiyon varlığı sorgulanmış. Alerji sıklığı %0,61 bulunmuş. Bebeklerde sıklık %1,9 ve okul öncesi dönemde %0,4 olarak saptanmış (Gonçalves ve ark., 2016). Yapılan başka bir çalışma anne-baba anketine katılan toplam 2,585 birey (davet edilenlerin% 96'sı) ile yürütülmüş ve dört yıllık dönemde algılanmış gıda aşırı duyarlılığında prevalans 8 yaşında % 21 iken 12 yaşında % 26'ya yükselmiştir (Winberg ve ark., 2014). Karadeniz bölgesinde 6-9 yaş arasındaki okul çocuklarında yapılan bir çalışmada anket ile besin allerjisi sıklığı %5.7 iken, çift kör plasebo kontrollü besin yükleme testinde %0.8 olarak saptanmıştır (Mısırlıoğlu ve Bostancı, 2013). Çift kör plasebo kontrollü besin provokasyonları besin alerjilerine tanı koymak için ve besinle ilişkili şikayetlerin geniş çaplı incelenmesinde altın standart olarak kabul edilir (Samur, 2016). 1537 yetişkin birey ile yapılan bir çalışmada GHS sıklığı (gıda intoleransı/gıda alerjisi) %20,8 bulunmuştur. Sıklık kadınlarda %27,5 iken erkeklerde 14,0 bulunmuştur (Schafer ve ark.,2001). Tüm toplumda gıda alerjisi görülme sıklığının %6,7 olarak saptandığı başka bir çalışmada prevalans çocuklarda %7,1 ve yetişkinlerde %6,6 bulunmuş (Sicherer and Sampson, 2014). Gıda Hipersensitivitesi Belirtilerine Yol Açan Gıdalar Aşırı duyarlılık reaksiyonları çoğunlukla kuruyemişlerin, meyvelerin, süt, şarap ve sebzelerin tüketiminden sonra gözlenmektedir (Patelis ve ark., 2014; Schafer ve ark., 2001). En sık rapor edilen duyarlılık reaksiyonları; inek sütü, yumurta, yer fıstığı, balık, kabuklu deniz ürünleri, soya, buğday ve gıda katkı maddelerine yöneliktir (Osterballe ve ark., 2005). 188 Besin öğeleri arasında alerjiye yol açan maddeler genellikle protein yapısındadır. Her insan herhangi bir besine karşı alerjik tepki verebilirse de insanlarda sıklıkla alerjiye neden olan besinler; inek sütü, yumurta, balık ve kabuklu deniz ürünleri, kabuklu ve yağlı kuruyemişler (fındık fıstık gibi), tahıllar, etler, meyveler, sebzeler ve kurubaklagiller, baharatlar ve çeşni vericiler, çikolata, bal ve bazı içeceklerdir (Öztürk ve Besler, 2012). Gıda alerjisine en sık neden olan besinler yumurta, süt, yer fıstığı, fındık, balık ve kabuklu deniz ürünleri olarak sıralanabilir (Özmen, 2012). Erişkinlerde alerjik reaksiyonların çoğundan sorumlu gıda maddeleri fıstık, ağaç fıstığı, balık ve kabuklu deniz hayvanlarıdır. Ayrıca coğrafi bölgeye bağlı olarak alerjiye neden olduğu bilinen örneğin, kereviz, kivi ve pirinç gibi başka birçok gıda bulunmaktadır (Paşaoğlu ve ark., 2012). İnek sütü ve yumurta alerjileri çocuklarda daha yaygındır. Diğer taraftan yer fıstığı ve ağaç fıstıkları (ceviz, badem v.b.), balık ve kabuklu deniz ürünleri alerjileri yetişkinlerde daha sık görülür (Nwaru ve ark., 2014). Yapılan çalışmalarda çocuklarda GHS prevalansı inek sütünde %1,1 ile 2,5 arasında, yumurtada % 0,6 ile %1,6 arasında ve yerfıstığında %0,4 ile %1,5 arasında değişmektedir (Osterballe ve ark., 2005). Başka bir çalışmada çocuklarda en çok alerjen etki gösteren gıdalar sırayla inek sütü (%2,2), yerfıstığı (%1,8) ve ağaç fıstıkları (%1,7) iken yetişkinlerde sırasıyla kabuklu deniz ürünleri (%1,9), meyveler (%1,6) ve sebzelerdir (%1,3) (Sicherer and Sampson, 2014).
Yetişkinlerde, polenlerle ilgili taze meyveler ve sebzeler polen alerjisi olan popülasyonun %76 sını etkilemektedir (Osterballe ve ark., 2005). Fındık sıklıkla ciddi anafilaktik reaksiyonlarla ilişkili bir besindir. Danimarka'da, fındık alerjisi sıklığı, son zamanlarda, genç erişkin nüfusta % 6,6 olarak bildirildi (Paşaoğlu ve ark., 2012). Toplum Tabanlı Araştırmalar Türkiye de gıda alerjisi ve alerjik olmayan gıda hipersensitivitesi prevelans çalışmasında İstanbul un Asya ve Avrupa yakasından rastgele seçilen 17064 telefon numarası aranmış ve çalışmaya katılmayı kabul eden 11816 birey ile görüşülmüş. Yaşam boyu Gİ/GA prevalansı %9,5 bulunmuştur. Gıda alerjisi ve alerjik olmayan gıda hipersensitivitesi sıklığı kadınlarda% 9,7 ve erkeklerde % 8,9 idi. Bu çalışmada gıda alerjisi ve alerjik olmayan gıda hipersensitivitesi, Kuzey ve Batı Avrupa ülkeleri ile karşılaştırıldığında düşük bulunmuştur. Araştırmacılar, prevalansın çok düşük olmasının, Türk toplumundaki bazı kültürel, genetik ve beslenme faktörleri ile ilişkili olabileceğini düşünüyorlar (Gelincik ve ark., 2008). Meksikalı 1126 erişkinle (18 yaş -50 yaş arası) yapılan çalışmada gıda hipersensitivitesi sıklığı % 16.7 bulunmuş, cinsiyete (kadınlarda % 17.5 ve erkeklerde % 15.9) veya yerleşim yerine göre istatistiksel olarak anlamlı bir farklılığa rastlanmamıştır (Caspi ve ark., 2012). Meksika da doğan 18-25 yaş arası 1253 genç yetişkin birey arasında gıda hipersensitivitesi sıklığı %30.1 ve gıda alerjisi sıklığı %5.9 saptanmış. Kadınlarda erkeklerden yüksek bulunmuştur. Aynı çalışmada GHS ile ilişkili besin grupları sırasıyla; süt ürünleri (%13,2), sebzeler (%10) ve meyveler (%8) iken GA ile ilişkili besin grupları ise sırasıyla; meyveler (%3) ve deniz ürünleri (%1,8) olarak saptanmıştır. (Puente-Fernández ve ark., 2016). 189 İngiltere'de bebeklerde gıda aşırı duyarlılığı insidansı ve risk faktörleri üzerine yürütülen bir kohort çalışmasında, 1140 bebek doğumdan itibaren 2 yaşına kadar takip edildi. 2 yaş grubunda kümülatif gıda aşırı duyarlılığı (GHS) insidansı % 5,0 idi. Her bir gıda için kümülatif insidanslara bakıldığında, tavuk yumurtası için % 2.7 (1.6-3.8); inek sütü için % 2.4 (1.4-3.5); fıstık için % 0.7 (0.1-1.3); soya için % 0.4 (0.0-0.8); buğday için % 0.2 (0.0-0.5) ve balık için % 0.1 (0.0-0.32) bulundu. Bu Birleşik Krallık kohortunda, çift kör plasebo kontrollü besin yükleme testinde GHS kümülatif insidansı % 5.0 (3.7-6.7) olarak doğrulanmıştır. Bu çalışmada sıklık 0-5 yaş grubundaki diğer yayınlanmış prevalans çalışmalarından (% 0,0-4,2) biraz daha yüksek bulunmuştur (Grimshaw ve ark., 2016). Meta-Analiz ve Derlemeler Avrupa'da gıda alerjilerinin yaygınlığı üzerine yürütülen bir meta-analiz çalışmasında, inek sütü, yumurta, buğday, soya, yer fıstığı, ağaç fıstığı, balık ve kabuklu deniz hayvanları alerjisi, gıda alerjisi reaksiyonlarının çoğunu oluşturduğu ancak bunların güvenilir prevalans tahminleri eksik olduğu bildirilmiştir (Nwaru ve ark., 2014). Özellikle çocuklarda gıdalara karşı alerjik reaksiyonların çoğunluğunun öncelikle sekiz gıdadan kaynaklandığı öne sürülmüştür. Bu gıdalar; inek sütü, yumurta, buğday, soya, yer fıstığı, ağaç fıstığı, balık ve kabuklu deniz ürünleridir. Bireysel raporlara dayalı ömür boyu yaygınlığı; inek sütü allerjisi için % 6, yumurta alerjisi için % 2,5, balık alerjisi için %2,2, soya alerjisi için %1,5, kabuklu deniz ürünleri alerjisi için %1,3, ağaç fıstıkları alerjisi için %1,3, yerfıstığı alerjisi için %0,4 olarak saptanmıştır (Nwaru ve ark., 2014).
Toplumda bireysel raporlara dayalı yer fıstığı, süt, yumurta, balık ve kabuklu deniz hayvanları aşırı duyarlılığın prevalansı yaşlara göre değişmektedir (Rona ve ark., 2007). ABD'de, çocukların% 6-8'si ve yetişkinlerin % 1-2'si bir veya daha fazla gıdaya karşı alerjiktir. Prevalans yaşla birlikte azalır. Ayrıca, gıda alerjilerinin çoğunluğunun yerfıstığı, soya fasulyesi, inek sütü, yumurta, balık, kabuklu deniz hayvanları, buğday ve ağaç fıstıkları gibi nispeten az sayıda gıdaya atfedildiği bilinmektedir. Diğer birçok gıdanın da alerjik reaksiyonlara neden olduğu bildirildi ancak sesensitivitelerin sıklığı çok daha düşüktür (Delaney, 2015). Alerjiye yol açan gıda mümkün olduğu kadar çabuk saptanarak alerjik ürünü içermeyen bir beslenme şekli önerilmelidir. Ayrıca besin alerjisi için riskli bebeklerin anne sütü ile beslenmesine özel önem verilmesi, laktasyon döneminde annelerin anne sütü ile çocuğa duyarlılığın geçebileceği fıstık, fındık gibi alerjik reaksiyona neden olabilecek katı gıdalardan uzak durması ve üç yaşına kadar fıstık, fındık ve kabuklu deniz ürünlerinin çocuğa verilmemesi gibi koruyucu önlemlere de dikkat edilmesi gerekmektedir (Bayrak, 2006). SONUÇ Değişen yaşam tarzıyla ilişkili olarak gittikçe gelişen ve sanayileşen ülkelerde geleneksel beslenme alışkanlıklarından uzaklaşıldığı ve beslenmedeki bu değişimin alerjilerde ve alerjik hastalıklardaki artışla ilişkili olduğu düşünülmektedir (Öztürk ve Besler, 2012). Son dönemde alerjik hastalıklarda olan artışlar dikkate alınmalı ve önemsenmelidir. Gıda alerjilerinin artan bir gıda güvenliği ve halk sağlığı sorunu olduğuna dikkat çekilmesi ve ülkemizde ki sıklığının saptanması, risk altındaki bireylerin saptanması ve koruyucu önlemlerin alınması önerilebilir. 190 KAYNAKLAR Arıcan, Ö., Hacımustafaoğlu, OY. (2002) Besin Alerjisi, Kartal Eğitim ve Araştırma Hastanesi Tıp Dergisi 2, 142-146. Ajala, AR., Cruz AG., Faria AF., Walter HM.,Granato, D., Sant Ana S. (2010) Food allergens: Knowledge and practices of food handlers in restaurants, Food Control, 21, 1318 1321 Baysal, A., Aksoy, M., Bozkurt, N., Pekcan, G., Besler, H.T., Merdol, T.K., Keçecioğlu, S., Mercanlıgil, S.M. (2014) Diyet El Kitabı. 12. Baskı. Hatiboğlu Yayınevi, Ankara. Begen, F.M.; Barnett, J.; Barber, M. et al. Parents and caregivers experiences and behaviours when eating out with children with a food hypersensitivity BMC Public Health 18:38 doi: 10.1186/s12889-017-4594-z Bayrak, P. (2006) Besin Alerjileri Sağlıkta Birikim 1 (1), 111-121. Caspi Caitlin E., Sorensen G., Subramanian S.V., Kawachi I. (2012) The local food environment and diet Health & Place 18, 1172-1187. Delaney, B. (2015) Safety assessment of foods from genetically modified crops in countries with developing economies Food and Chemical Toxicology, 86, 132 143. Gelincik, A., Büyüköztürk S., Gül, H., Işık, E., İşsever, H., Özşeker, F., Çolakoğlu, B., Dal, M., Ayvaz, Ö., Güngör, G., Akkor, A. (2008) Confirmed prevalence of food allergy and non-allergic food hypersensitivity in a Mediterranean population Clinical and Experimental Allergy, 38, 1333 1341.
Gübür S. (2012) Besin intoleransı saptanan kilolu ve obez kişilere uygulanan eliminasyon diyetinin, vücut kompozisyonu ve biyokimyasal parametrelere etkisinin belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Üniversitesi, Enstitüsü, İstanbul. Gonçalves, T., Guimarães R.M., Silva, M., Cheik A.C., Segundo, S. (2016) Prevalence of food allergy in infants and pre-schoolers in Brazil Allergologia et Immunopathologia, 44(6), 497-503. Grimshaw, K., Bryant, T., Oliver, E.M., Martin, J., Maskel, J., Kemp, T., Mills, C., Foote, K.D., Margetts, B.M., Beyer, K., Roberts, G. (2016) Incidence and risk factors for food hypersensitivity in UK infants: results from a birth cohort study Clin Transl Allergy, 6 (1), 1-13. Grundy, J., Matthews, S., Bateman, B., Dean, T., Arshad, SH. (2002) Rising prevalence of allergy to peanut in children: Data from 2 sequential cohorts. J Allergy Clin Immunol. 110, 784-789. Hadley C. (2006) Food allergies on the rise Europen Moleculer Biology Organization. 7, 1080-1083. Koca, T.; Akçam, M. (2015) İnek Sütü Protein Alerjisi Dicle Tıp Dergisi, 42(2), 268-273. doi: 10.5798/diclemedj.0921.2015.02.057215. Mısırlıoğlu, E.D., Bostancı, İ. (2013) Besin Alerjisi, Türkiye Çocuk Hastalıkları Dergisi 4, 206-213. doi: 10.12956/tjpd.2013.32 191 Nwaru, B.I., Hicktein, L., Panesar, S.S., Roberts, G., Muraro, A., Sheikh, A. (2014) Prevalence of common food allergies in Europe: a systematic review and meta-analysis Allergy 69, 992 1007. doi:10.1111/all.12423 Osterballe, M., Hansen, T.K., Mortz, C.G., Hest, A., Jensen, B.C. (2005) The prevalence of food hypersensitivity in an unselected population of children and adults Pediatr Allergy Immunol. 16, 567 573. doi: 10.1111/j.1399-3038.2005.00251.x Özmen, S. (2012) Besin Allerjisi Türkiye Klinikleri J Fam Med-Special Topics 3(3), 48-54. Öztürk, M.; Besler, T. (2012) Besin Alerjileri Sağlık Bakanlığı Yayın No: 727 Paşaoğlu, G., Mungan, D., Mısırlıgil, Z. (2012) Allergy to hazelnut in adults: A two-step study Allergol Immunopathol, 40(5), 288-294. doi:10.1016/j.aller.2011.05.008 Patelis, A., Gunnbjornsdottir, M., Borres, M.P., Burney, P., Gislason, T., Toren, K., Forsberg, B., Alving, K., Malinovschi, A.,Janson, C. (2014) Natural History of Perceived Food Hypersensitivity and IgE Sensitisation to Food Allergens in a Cohort of Adults PLOS ONE 9(1), 1-7. Puente-Fernández, C., Maya-Hernández RL., Flores-Merino MV., Romero-Figueroa Mdel S., Bedolla-Barajas M., Domínguez García MV. (2016) Self-reported prevalence and risk factors associated with food hypersensitivity in Mexican young adults. Ann Allergy Asthma Immunol. 116(6), 523-527. doi: 10.1016/j.anai.2016.03.010 Rona, RJ., Keil, T., Summers, C., Gislason, D., Zuidmeer, L., Sodergren, E., Siqurdardottir, ST., Lindner, T., Goldhahn, K., Dahlstrom, J., McBride, D., Madsen, C. (2007) The prevalence of food allergy: a meta-analysis J Allergy Clin Immunol. 120, 638-646.
Samur, G. (2016) Pediatrik Beslenmenin Esasları 1. Baskıdan Çeviri, Nobel Yayın, İstanbul. Schafer, T; Böhler, E; S. Ruhdorfer S. ve ark. (2001) Epidemiology of food allergy/food intolerance in adults: associations with other manifestations of atopy. Allergy, 56, 1172 1179. Sicherer, S.H., Sampson, H.A. (2011) Food Allergy J Allergy Clin Immunol 125(2), 116-125. Sicherer, S.H. (2011) Epidemiology of food allergy J Allergy Clin Immunol 127, 594-602. Sicherer, S.H., Sampson, H.A. (2014) Food Allergy: Epidemiology, pathogenesis, diagnosis, and treatment J Allergy Clin Immunol 133, 291-307. Winberg, A., Strinnholm, A., Hedman, L., West, C.E., Perzanoeski, M.S., Rönmark, E. (2014) High incidence and remission of reported food hypersensivity in Swedish children followed from 8 to 12 years of age- a population based cohort study Clinical and Translational Allergy, 4:32, 1-9. 192