UZAKTAN ALGILAMA VE CBS DE ALTERNATİF UYDU GÖRÜNTÜLERİ VE ALTERNATİF YAZILIMLAR M.Dağcı 1, H.A.Köklü 1 1 KÖKLÜ mühendislik, Uzaktan Algılama ve CBS birimi, İstanbul, gis@koklu.com.tr ÖZET Son yıllarda mekansal verilerin daha ucuz ve kolay elde edildiği uydu görüntülerinde alternatif uydular ve bunların işlenip CBS ortamına aktarıldığı yazılımlarda alternatif çözümler ortaya çıkmıştır. Ülkemiz gibi kaynakları sınırlı olan ülkelerde bu alternatif çözümlerin kullanılması ülke ekonomisine katkıda bulunacaktır. Bilindiği gibi bazı uydular değişik dalga boylarında renkli veri sağlarken bazıları da siyah/beyaz (PAN) olarak çözüm sunmaktadır. Özellikle gözle yorumlama gerektiren çalışmalarda birbirine çok yakın çözünürlükte daha ucuz siyah/beyaz görüntü olmasına rağmen spektral anlamda hiçbir çalışma gerektirmeyen projelerde daha pahalı renkli görüntüler tercih edilmektedir. Yine bu uydu verilerinin işlenip; ortorektifikasyon yapılması, sınıflanması, stereo olanlardan sayısal yükseklik modeli üretimi ve bunlar ile 3 boyutlu simülasyonların hazırlanmasında emsallerine göre daha ekonomik olan ve Gerçek Zamanlı Görüntü İşleme yapan (RTP-Real Time Processing) kullanımı kolay ve hızlı PG Steamer yazılımı ön plana çıkmıştır. İlaveten yüksek çözünürlüklü uydu verilerinden otomatik olarak obje bilgilerinin çıkarılması (ağaç, bina, park, su, parsel gibi) önem kazanmıştır. Bu anlamda daha ekonomik ve kullanımı kolay Obje Tabanlı Görüntü İşleme Yazılımı olarak PICASO yer almaktadır. Tüm bu verilerin CBS ortamında derlenip sunulması ve hızla kullanılmasında ise CBS yazılımına ihtiyaç vardır. Bu anlamda Masaüstü çözümü, Mobil CBS çözümü, kişisel CBS geliştirme obje çözümü yanında sunucu ve internet çözümleri de bulunan daha ekonomik SuperGeo firmasınca geliştirilmiş SuperGIS çözümleri yer almaktadır. Anahtar Sözcükler: Uydu, Uzaktan Algılama, çözünürlük, Coğrafi Bilgi SistemiCBS, Görüntü işleme 1. GİRİŞ Uzaktan algılama uyduları ticari olarak kullanılmaya başladığı 1972 den bu yana sürekli olarak algılayıcı teknolojisindeki gelişmelerle birlikte kullanıcılara yer yüzeyine ait bilgileri hızlı, ekonomik ve güncel olarak sunmaktadır. Gelişen teknolojiler ile uydu görüntülerinde alternatif olarak farklı ihtiyaçlara cevap verecek çözümler oluşmuştur. Özellikle karar vericilerin ve kaynak kullanıcılarının bu alternatif uydu görüntü çözümlerini bilmeleri ekonomik yararlar sağlayacaktır. Örneğin bir havzadaki kaçak yapılaşma veya kaçak kirleticilerin takibi amacı ile görsel yorumlama yapılıp renk bilgisi gerektirmeyen ihtiyaçlar çerçevesinde daha ekonomik aynı çözünürlükte siyah beyaz uydu görüntüsü varken renkli görüntüye daha çok ödemek ekonomik kayıp dışında hiçbir kazanç sağlamamaktadır. Yine uydu görüntülerinin ortorektifikasyonu, sınıflaması, stereo olanların işlenerek sayısal yükseklik modelinin üretilmesi ve bilgi üretilmesi konularında da daha ekonomik ve yeni teknolojiler ile 214
geliştirilmesinden dolayı daha hızlı görüntü işleme yapan yazılımlarının da tanınıp kullanılması kaynakların kullanılması açısından önem arz etmektedir. Diğer yandan üretilen verilerin Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) ortamına aktarılması, bu veriler ile sorgulama ve analiz yapılması ve internet ortamında kullanıcılara hizmet vermesi günümüzde ihtiyaç haline gelmiştir. Özellikle raster verilerin kullanılarak birden çok veri katmanının analizi son yıllarda giderek önem kazanmıştır. Bu çerçevede de daha ekonomik çözümler sunan yazılımlar kullanılması ülke ekonomisine katkılar sağlayacaktır. Burada sırası ile alternatif uydu görüntüleri, alternatif görüntü işleme yazılımları ve alternatif CBS yazılımlarından bahsedilip temel özellikleri anlatılmaktadır. 2. ALTERNATİF UYDU GÖRÜNTÜLERİ Uydu görüntülerinden bahsedilirken bu görüntülere ait yersel çözünürlük, zamansal çözünürlük, spektral çözünürlük ve radyometrik çözünürlük ile stereo özelliği olup olmadığı ve her bir geçişte görüntü çektiği genişlik gibi bilgilerin bilinmesi önemlidir. Yersel çözünürlük (pixel) olarak o uyduya ait algılayıcı tarafından yer yüzeyinde ayırt edilebilen en küçük (hassas) yüzey elemanının metre ya da santimetre cinsinden değeri (pixel) anlaşılmaktadır.bahsedilen uydu çözünürlükleri genelde uydu kamerasının tam tepeden yer yüzeyine yöneltilmiş olarak çekimde yaptığı durumdaki çözünürlük olup daha eğik kamera yöneltilmelerinde bu hassasiyet açıya bağlı olarak azalmaktadır. Zamansal çözünürlük ile de o uydu dan zamansal olarak hangi sıklıkla yeniden veri alınabildiği anlatılmaktadır. Spektral çözünürlük ise o uydudaki algılayıcılar ile kaç farklı dalga boyunda ve hangi dalga boylarına duyarlı veri alınabildiği kastedilmektedir. Radyometrik çözünürlük ile ise o görüntüdeki farklı gri seviyelerinin hangi detayda sağlayabildiği anlaşılır Bu ise bit denilen 2 nin kuvvetleri ile anlatılır. Örneğin 8 bit denildiğinde 2 nin 8. kuvveti olarak 0-255 arası, 10 bit denildiğinde 0-1023, 11 bit denildiğinde ise 0-2047 arası farklı gri seviyesi anlaşılmalıdır. Bit seviyesi arttıkça birbirine çok yakın özellikteki yüzey özellikleri veya gölge de kalan yüzey elemanlarının görülmesi mümkün olmaktadır. Bu çalışmada optik olarak görüntü çekebilen ve çözünürlüğü 10 metre ve daha hassas olan görüntü sağlayabilen uydulardan bahsedilecektir. Bu uydular ise ya siyah beyaz ya da 4 farklı dalga boyunda görüntü sağlamaktadır. Uydu görüntüleri temin edildikten sonra uydusuna ve çekim açısına bağlı olarak bu görüntüler 100 metreye varan koordinat kayıklıklarına sahip olmaktadır. Gerekli dağrulukta uydu verisi ile sağlanan kamera parametresi veya RPC verileri ve arazinin gerekli hassasiyette sayısal yükseklik modeli kullanılarak yapılan 3 boyutlu düzeltme işlemi gerekmektedir. Bu işleme ortorektifikasyon dedir. Burada bahsedilecek uydular 10 metre veya daha hassas veri sağlayan optik ( görsel bölgede görüntü çekebilen) uydular olup sırası ile en hassasından daha az hassasa doğru sırası ile anlatılacaktır. Şekil 1. de bahsedilecek olan uydulardan 2.5 metre veya daha hassas çözünürlükte olanlara ait örnek görüntüler tam çözünürlük olarak verilmiştir. Tablo 1. de bahsedilen uydu görüntülerine ait teknik özellikler verilmiştir. Böylesi hassas veriler ile tarım, orman, kent ölçeği, madencilik, planlama, güvenlik haritaları ve güvenlik takibi, enerji, gaz ve su kaynaklarının takibi ve planlamalarda kullanılabilmektedir. SEMPOZYUM KİTABI 215
2.1. Geoeye-1 (50-200cm) Geoeye firmasınca 6 Eylül 2008 tarihinde uzaya gönderilmiş olup 41cm siyah/beyaz (PAN) 164 cm renkli 4 farklı dalga boyunda görüntü alabilmektedir. Ancak Amerikan Savunma bakanlığı tarafından getirilen sınırlamalar nedeni ile ticari olarak bu görüntüler 50 cm PAN ve 2 metre renkli olarak 2009 Ocak ayında satışa sunulacaktır. Sağlanan görüntüler 11 bitlik radyometrik çözünürlüğe sahiptir (0-2047 farklı gri parlaklık seviyesi). Farklı eğikliklerde çekim yapma kapasitesinde olan bu uydu istenildiğinde stereo görüntüde sağlayabilmektedir. Hızlı ve güncel arazi bilgisine ait 1:2.000 hassasiyetinde veri sağlayabilmektedir. 2.2. Worldview-1 (50cm) DigitalGlobe firmasınca Eylül 2007 de yörüngeye gönderilmiş olup tepe çekimi durumunda 50 cm siyah/beyaz (PAN) görüntü sağlamaktadır. Sağlanan görüntüler 11 bitlik radyometrik çözünürlüğe sahiptir (0-2047 farklı gri parlaklık seviyesi). Stereo veri de sağlayabilmekte olup dünyanın birçok yerini hızlı bir şekilde çekip arşivlemiştir. 1:2.000 hassasiyetinde veri üretilebilmektedir. 2.3 Quickbird-2 (60-240cm) DigitalGlobe firmasınca 18 Ekim 2001 de yörüngeye gönderilmiş olup 60cm siyah/beyaz (PAN) 240 cm renkli 4 farklı dalga boyunda görüntü alabilmektedir. Sağlanan görüntüler 11 bitlik radyometrik çözünürlüğe sahiptir (0-2047 farklı gri parlaklık seviyesi). 1:2.500 hassasiyetinde veri üretilebilmektedir. 2.4. Eros-B (70cm) Imagesat International firmasınca 25 Nisan 2006 da yörüngeye gönderilmiş olup tepe çekimi durumunda 70 cm siyah/beyaz (PAN) görüntü sağlamaktadır. Sağlanan görüntüler 10 bitlik radyometrik çözünürlüğe sahiptir (0-1023 farklı gri parlaklık seviyesi). Stereo veri de sağlayabilmekte olup 7 km lik küçük alanların hızlı veri temininde oldukça kullanışlıdır. 1:3.000 hassasiyetinde veri üretilebilmektedir. 2.5. Kompsat-2 (1-4 m) Korean Aerospace Research Institute (KARI) tarafından 28 Temmuz 2006 de yörüngeye gönderilmiş olup 1m siyah/beyaz (PAN) 4m renkli 4 farklı dalga boyunda görüntü alabilmektedir. Sağlanan görüntüler 10 bitlik radyometrik çözünürlüğe sahiptir (0-1023 farklı gri parlaklık seviyesi). 1:5.000 hassasiyetinde veri üretilebilmektedir. Standart minimum bulutluluk oranı çerçeve başına diğer uydularda %20 iken bu uyduda %10 dur. Bu uydunun tüm verilerini Spotimage firması pazarlamaktadır. 216
2.6. IKONOS (1-4 m) SpaceImaging firması tarafından (orbimage firması ile birleşip şu an Geoeye olarak devam etmektedir) 24 Eylül 1999 da yörüngeye gönderilmiş olup 1m siyah/beyaz (PAN) 4m renkli 4 farklı dalga boyunda görüntü alabilmektedir. Sağlanan görüntüler 11 bitlik radyometrik çözünürlüğe sahiptir (0-2047 farklı gri parlaklık seviyesi). 1:5.000 hassasiyetinde veri üretilebilmektedir. 2.7. Cartosat-2 (1 m) ANTRIX firmasınca 10 Ocak 2007 da yörüngeye gönderilmiş olup tepe çekimi durumunda 1m siyah/beyaz (PAN) görüntü sağlamaktadır. Sağlanan görüntüler 10 bitlik radyometrik çözünürlüğe sahiptir (0-1023 farklı gri parlaklık seviyesi). Stereo veri de sağlayabilmekte olup, renk bilgisi gerektirmeyen hassas veri temininde oldukça ekonomik çözüm sunar. 1:5.000 hassasiyetinde veri üretilebilmektedir 2.8. Eros-A (1.9 m) Imagesat International firmasınca 5 Kasım 2000 dd yörüngeye gönderilmiş olup tepe çekimi durumunda 1.9m siyah/beyaz (PAN) görüntü sağlamaktadır. Sağlanan görüntüler 10 bitlik radyometrik çözünürlüğe sahiptir (0-1023 farklı gri parlaklık seviyesi). Stereo veri de sağlayabilmekte olup 14 km lik alanların hızlı veri temininde oldukça kullanışlıdır. 1:10.000 hassasiyetinde veri üretilebilmektedir. 2.9. Formosat-2 (2-8 m) Tayvan Ulusal Uzay Organizasyonu (NSPO) tarafından 21 Mayıs 2004 de yörüngeye gönderilmiş olup 2m siyah/beyaz (PAN) 8m renkli 4 farklı dalga boyunda görüntü alabilmektedir. Sağlanan görüntüler 8 bitlik radyometrik çözünürlüğe sahiptir (0-255 farklı gri parlaklık seviyesi). 1:10.000 hassasiyetinde veri üretilebilmektedir. Bu uydunun en büyük özelliği Türkiyede her yerde her gün veri alma yeteneğine sahip olması açısından hızlı değişimlerin takibinde (doğal afet, orman yangını ve sel gibi) kullanışlıdır. Bu uydunun tüm verilerini Spotimage firması pazarlamaktadır. 2.10. ALOS (Advanced Land Observing Satellite, 2.5-10 m) Japon Uzay ajansı (JAXA) tarafından 26 Ocak 2006 da yörüngeye gönderilmiş olup üzerinde üzerinde 3 farklı algılayıcı sistem barındırmanktadır. Bunlar 2.5 metre çözünürlüklü stereo ve 3 lü çekim yapan PRISM (Panchromatic Remote-sensing Instrument for Stereo Mapping, 35kmX35lm lik çerçeve genişliği), 4 farklı dalga boyunda 10 metre çözünürlüklü çekim yapan AVNIR-2 (Advanced Visible and Near Infrared Radiometer type 2, 70kmX70km lik çerçeve genişliği) and Radar verisi toplayan PALSAR (Phased Array type L-band Synthetic Aperture Radar)dır. Bu uydu dünyanın her yerini yılda 3 dönem olarak programlayarak çekmektedir Bu durumda günümüze kadar ülkemizin tamamını yaklaşık 9 dönem görüntülemiştir. SEMPOZYUM KİTABI 217
2.5 metre çözünürlüğünde stereo veya 3 farklı açıdan 35kmX35 kmlik çerçeveler halinde veri sağlamaktadır. Bu Stereo veriler ile yatay ve düşeyde 1:10.000 ölçeğinde arazi topografyası çıkarmak mümkündür. Yine PRISM ve AVNIR-2 verilerinin pansharpened ( karma) yapılması ile 2.5 metre çözünürlüklü renkli verisini elde etmek mümkündür. Özellikle 1 metre altında yeni çıkan 60 ve 50 uydu verilerinin ortorektifikasyonunda 1:25.000 ölçekli sayısal yükseklik modelleri yetersiz olmaktadır. Böylesi hassas verilerin ortorektifikasyonunda sağlıklı sonuçlar alabilmek için gereken hassas sayısal yükseklik modeli ALOS PRISM 2.5 metre stereo verilerinden elde edilecek sayısal yükseklik modeli kullanılması yeterli olacaktır. 2.11. SPOT 5(2.5-5-10-20m) Fransız Spotimage firmasınca spot serisi uyduların devamı olarak 3 Mayıs 2002 de yörüngesine yerleştirilmiş olup 2.5 ve 5 m çözünürlükte PAN ve 10-20m çözünürlükte 4 farklı dalga boyunda 60kmX60km lik çerçeveler halinde görüntü alabilmektedir. 1:10.000-1:100.000 lik ölçeklerde veri sağlamaktadır. Stereo çekim yapma yeteneğindedir. 2.12. IRS 1C/1D/P6(5.8-23.5m) ANTRIX firmasınca yörüngeye yerleştirilmiş olan IRS serisi 1C, 1D ve P6 uyduları sırası ile 28 Kasım 1995, 29 Eylül 1997 ve 17 Ekim 2003 tarihinde yörüngeye yerleştirilmiştir. 5.8 metre PAN (70kmX70km ) ve 23.5 metre renkli (140kmX140km) veri sağlamaktadır. 1:25.000-1:100.000 ölçekli çalışmalar için uygundur. 218
Uydu İsmi / Sağlayıcı Firma Spektral Bant Uzaysal Çözünürlü k (metr) Spektral çözünürlük nanometre (nm) Radyometrik Çözünürlük (Bit) Çerçeve şerit çekim genişliği (km) Stereo Özellik (VAR_YOK)/ Minimum Bulutluluk (%) GEOEYE-1 Geoeye Worldview-1 Digital Globe Quickbird Digital Globe EROS-B Imagesat KOMPSAT-2 SPOTIMAGE (KARI) IKONOS Geoeye CARTOSAT-2 ANTRIX EROS-A Imagesat FORMOSAT-2 SPOTIMAGE CARTOSAT-1 ANTRIX ALOS-PRISM JAXA-ESA ALOS AVNIR-2 JAXA-ESA SPOT 5 SPOTIMAGE IRS P6 (1C/1D) ANTRIX Pan 0.5 450-800 Mavi 2.0 450-510 Yeşil 2.0 510-580 11 15.2 VAR / 20 Kırmızı 2.0 655-690 Yakın Kızıl öte 2.0 780-920 Pan 0.5 400-900 11 17.6 VAR / 20 Pan 0.61 450-900 Mavi 2.44 450-520 Yeşil 2.44 520-600 Kırmızı 2.44 630-690 Yakın Kızıl öte 2.44 760-900 11 16.5 VAR / 20 Pan 0.7 500-900 10 7 VAR / 20 Pan 1.0 500-900 Mavi 4.0 450-520 Yeşil 4.0 520-600 Kırmızı 4.0 630-690 Yakın Kızıl öte 4.0 760-900 Pan 1.0 526-929 Mavi 4.0 445-516 Yeşil 4.0 506-595 Kırmızı 4.0 632-698 Yakın Kızıl öte 4.0 757-853 10 15 YOK / 10 11 11 VAR / 20 Pan 1.0 500-850 10 9.5 VAR / 20 Pan 1.9 500-900 10 14 VAR / 20 Pan 2.0 450-900 Mavi 8.0 450-520 Yeşil 8.0 520-600 Kırmızı 8.0 630-690 Yakın Kızıl öte 8.0 760-900 8 24 VAR / 20 Pan 2.0-2.5 500-850 10 27 VAR / 20 Pan 2.5 520-770 8 35 TRIPLET / 20 Mavi 10.0 420-500 Yeşil 10.0 520-600 Kırmızı 10.0 610-690 Yakın Kızıl öte 10.0 760-890 PAN 2.5-5 480-710 Yeşil 10 500-590 Kırmızı 10 610-680 Yakın Kızıl öte 10 780-890 Kısa Dalga Kızıl öte 20 1580-1750 PAN 5.8 620-680 (500-750) 7 (6) 70 Yeşil 23.5 520-590 Kırmızı 23.5 620-680 Yakın Kızıl öte 23.5 760-860 (770-860) Kısa Dalga Kızıl öte 23.5 (70) 1550-1700 8 70 YOK / 20 8 60 VAR / 20 7 140 YOK / 20 Tablo 1. Farklı uydu görüntülerine ait teknik özellikler SEMPOZYUM KİTABI 219
Şekil 1: 2.5 metre ve daha hassas çözünürlüklü uydu verilerine ait örnek görüntüler. 220
SEMPOZYUM KİTABI 221
3. ALTERNATİF GÖRÜNTÜ İŞLEME YAZILIMLARI 3.1. Gerçek zamanlı görüntü işleme yazılımı PG Steamer RTP Uydu görüntüleri faklı biçim ya da formatlarda sağlanmaktadır. Bu formatları her yazılım okuyamamakta olup özel yazılımlar gereklidir. Yine bu görüntülerin işlenmesi ortorektifikasyonu ve görüntülerden bilgi üretilmesi için özel yazılımlar gerekmektedir. Bu anlamda yaygınca kullanılan yazılımlara alternatif olarak yeni yazılım 222
TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası Ankara Şubesi geliştirme tekniklerinin ve teknolojilerinin kullanıldığı daha hızlı ve daha ekonomik yazılımlar kaynak kullanımının değerlendirilmesi açısından önemlidir. Bu çerçevede emsallerine göre %70 80 fiyat farkı ve yeni teknolojileri kullanmasından dolayı Pixoneer firmasınca geliştirilmiş olan PG Steamer RTP ( Gerçek zamanlı görüntü işleme ) yazılımı ön plana çıkmaktadır. Görüntü işleme bilgisayarda uzun zaman gerektirmektedir. Eğer sonuç istenen gibi olmamışsa parametreler değiştirilerek uzun zaman bekledikten sonra yeni parametreler ile bilindik yaygın yazılımlarda tekrar işlem yapılmaktadır. Oysa RTP özelliği ile PG Steamer yazılımı bu zaman kaybını önlemesi ilede ekonomik avantajlar sağlamaktadır. Sonucu ön işleme yaparak ekrana anında getirmekte ve kullanıcı sonuçtan memnun değilse parametreleri değiştirerek istediği sonucu anında görüp kesinleştikten sonra işleme yaptırmaktadır. Bahsedilen yeni ve eski uydu formatlarını okuyabilmekle birlikte ortorektifikasyon, stereo veriden DEM üretimi, sınıflama, 3 boyutlu model üretimi ve birçok görüntü işleme fonksiyonlarını barındırmaktadır. Bunlara ilaveten 3 boyutlu benzetim yeteneği de bulunmaktadır. Bir diğer önemli özelliği ise tüm fonksiyon ve moduller tek pakette kullanıcıya sunulmakta olup farklı modülleri ayrı ayrı satışa sunmayıp tüm ihtiyaçlar kullanıcıya tek paket olarak sunulmaktadır. Bu da bir farklı ekonomik olma özelliğidir. Şekil 2. de PG Steamer ın anamodul ve ekran cıktısı görülmektedir. Ana Araç Çubuğu Modul Araç Çubuğu Şekil 2: Pixoneer PG Steamer Görüntü İşleme Yazılımı Ana Modülü ve ekran çıktısı. SEMPOZYUM KİTABI 223
3.2. Obje tabanlı görüntü işleme yazılımı PICASO Yüksek çözünürlüklü uydu verilerinden bilgi üretimi sayısallaştırma yolu ile oldukça fazla zaman gerektirmektedir. Bu bilgilerin otomatik elde edilmesi özellikle özel şekil içeren objelerin (bina, ağaç gibi) hızlı vektörleştirilmesi zamanın etkin kullanımı açısından önem kazanmıştır. Bu ise obje tabanlı sınıflama yazılımları sayesinde yapılmaktadır. Bu türden yazılımlarda parametrelerin ayarlanması oldukçada karmaşa oluşturmaktadır. Bu konuda alternatif yazılım olarak hem kullanımının kolay olması hem de emsallerine göre %50 ye varan fiyatı ile PICASO (Producing Images for Clasification and Segmentation by Objects) yazılımı ön plana çıkmaktadır. Görüntü parlaklık seviyelerine göre segmentasyon yaparak sınıflanabilen obje büyüklük ve şekillerini birlikte kontrol eden PICASO 3 adımda bilgi üretmeye imkan sağlar. Elde edilen sonuçlar vekör ve tablosal olarak CBS ortamına aktarılmaya ahzırdır. Şekil 3. de PICASO yazılımının ekran çıktısı olarak görüntü, segmentasyon ve sınıflama yer almaktadır. Şekil 3: PICASO yazılımının öngörüntüsü olarak görüntü, segmentasyon ve sınıflanmış sonuç görülmektedir. 224
4. ALTERNATİF CBS YAZILIMLARI Gerek uydu verileri ile gerekse farklı metotlar ile elde edilen raster(ızgara matris yapıda), vektör ve sözel formattaki bilgilerin CBS formatında toplanması, sorgulanabilmesi, analiz yapılarak yeni bilgilerin üretilmesi, veritabanı yapısında sunucularda utulup internet ortamında kullanıcılara sunulması son yıllarda gittikçe önem kazanmıştır. Bu çerçevede hem raster hemde vektör verileri bünyesinde barındırmanın yanında fiyat avantajları ile alternatif CBS çözünü sunan yazılımlar Tayvan menşeli Supergeo ürünleri olmuştur. Tüm SuperGeo ürünleri windowsun yeni işletim sistemi olan Vista üzerinde çalışmaktadır. Halen versiyon 2.X sürümlerinde olan SuperGeo ürünleri versiyon 3 yapısı test aşamasında olup kendi SDE veritabanı yapısı ve sunucularını da hizmete sunacaktır. Supergeo SuperGIS çözümleri alt başlıklarda özetlenmektedir. 4.1. SuperGIS Masaüstü CBS Çözümü Masaüstü (desktop) CBS çözümü olarak SuperGIS bir CBS yazılımından beklenen ana fonksiyonları bünyesinde barındırmaktadır. Buna ilaveten 3D Spatial Analiz, Spatial Analiz, Spatial Statistical Analiz, Topoloji Analiz, Veritabanı bağlantısı gibi modullerinin yanı sıra başka hiçbir CBS yazılımında olmayan Biodiversity analiz (Biyolojik çeşitlilik) modülü ile üzerinde yaşadığımız canlı dünyayı modelleme imkanı verir. Network analiz fonksiyonu olarak ise 7 farklı analiz yapma(ek kısa yol, en uygun yol, rota planlama, servis alanı, kavşak dönüş limiti ve zamansal problem çözümü) yeteneğindedir. Birçok farklı CAD-CBS veri dönüşümünün (dxf, dwg, dgn) yanı sıra OpenGIS çerçevesinde kullanılan kml, kmz gibi formatları ve genel kullanılan Mapinfo ve Esri shp dosyalarının dönüşümünü yapmaktadır. Tüm bunların yanında veritabanı yapılarını okuyup yazma özelliği de mevcuttur. SuperGIS Globe ile verilerinizi Dünya üzerinde global olarak göstermenize imkan verilmekle birlikte SuperGIS Data Manager ile de verilerinizin organizasyonunu ve yönetimini yapmanıza olanak sağlanmıştır. Şekil 4. de SuperGıs masaüstü çözümü ekran çıktısı ve modulleri gösterilmiştir. 4.2. SuperPad Mobil CBS Çözümü Araziden PDA ler ile veri toplamada kullanılan bir mobil CBS çözümü yazılımıdır. Masaüstü yazılımının kullandığı tüm görüntü, raster ve vektör formatları destekleyip aynı zamanda alanda veri toplamada kullanılan kamera özelliği ile ölçülen obje yada elemanın fotoğrafının otomatik olarak nesneye bağlantısını da yapmaktadır. SuperPad Builder ile yine mobil CBS de kullanılan kişiselleştirme ve yazılım geliştirme imkanı verir. Şekil 5. de Superpad mobil CBS çözümü ekran çıktıları verilmiştir. 4.3. SuperObjects CBS geliştirme Araçları Çözümü CBS de mevcut khazır fonksiyonlara ilaveten isteğe bağlı özel ara yüz geliştirmek ve yeni ihtiyaçlara cevap veren ilave yazılımlar geliştirmek gerekli olmaktadır. Bu anlamda hazır CBS fonksiyonlarından yararlanmak ve hazır CBS kütüphanelerinden yararlanmak yazılımcılara büyük kolaylık ve zaman kazandırmaktadır. SEMPOZYUM KİTABI 225
SuperGIS Objects ile raster ve vektör formattaki analizler kullanılırken, SuperGIS Network objeleri ile de Network analiz fonksiyonları için gerekli hazır objeler sunulmuştur. 4.4. SuperGIS Network Server Çözümü Bir sunucu (Server) üzerinde Network analiz fonksiyonlarının yapılması ve bu verilerin analizi oldukça güç olmakta idi. SuperGIS Network Server yazılımı ile dünyada bir ilk gerçekleştirilmiş olup diğer CBS yazılım geliştiricileri daha sonra bu özelliği bünyelerine katmışlardır. Şekil 6. da supergıs Network Server analiz ekran çıktıları görülmektedir. 4.5. SuperWEBGIS İnternet CBS Sunucu Çözümü Üretilen CBS verilerinin internet aracılığı ile topluma açık halde sunulmasını sağlayan bir İnternet Harita Sunucu yazılımıdır. Network analiz fonksiyonları ile de güçlenen sunucu yazılımı emsallerine göre hem kurulumu daha kolay hemde %33 daha hızlı performans sunmaktadır. Şekil 7. de Superwebgıs uygulama örnek web sunucu üzerinde en kısa yol analizi ekran çıktısı görülmektedir. 5. SONUÇLAR Gelişen teknolojiler ile birlikte kullanıma sunulan yeni ve alternatif uydu görüntülerinin ve yazılımların bilinip tanınması hem kullanıcılara hızlı ve ekonomik çözüm sunacak hem de kaynak kullanımında karar vericilere kaynaklarının ekonomik kullanılmasını sağlayacaktır. Daha ekonomik çözümler varken bunun bilinmemesinden dolayı kullanılmaması bir kayıp olarak değerlendirilmelidir. 226
Şekil 4: SuperGIS masaüstü çözümü ekran çıktısı ve ek modulleri Şekil 5: Superpad Mobil CBS çözümü ekran çıktıları SEMPOZYUM KİTABI 227
Şekil 6: Super network sevrver analiz pencereleri ekran çıktıları Şekil 7: Superwebgıs uygulama örnek web sunucu üzerinde en kısa yol analizi ekran çıktısı. 228
6. KAYNAKLAR Sabins, F. F. (1987) Remote Sensing- principles and interpretation, New York: W. H. Freeman and Company, pp. 449. URL 1. Antrix firması web sitesi, Cartosat 1. 2 ve IRS uydularının teknik özellikleri, www.antrix.gov.in, 17 Kasım 2008 2. Bizworks firmasının web sitesi, PICASO Yazılımı özellikleri, http://www.bizworks.co.jp, 17 Kasım 2008 3. DigitalGloeb firmasının web sitesi, Worldview ve Quickbird uyduları ve görüntülerine ait teknik özellikleri, http://www.digitalglobe.com/index.php/48/products?product_id=1, 17 Kasım 2008 4. Geoye firması web sitesi, Geoeye-1 ve IKONOS uyduları ve görüntülerine ait teknik özellikler, http://www.geoeye.com/corpsite/products/imagery-sources/default.aspx, 17 Kasım 2008 5. Imagesat International firmasının web sitesi, Eros A ve B uyduları ve görüntülerine ait teknik özellikler, http://www.imagesatintl.com, 17 Kasım 2008 6. Japon Uzay Ajansı (JAXA) web sitesi, ALOS Uydus ve üzerindeki algılayıcılara ait teknik özellikler, http://www.eorc.jaxa.jp/alos/about/about_index.htm, 17Kasım 2008 7. Pixoneer firmasının web sitesi, PG Steamer RTP Yazılımının teknik özellikleri, www.pixoneer.com, 17 Kasım 2008 8. Spotimage firmasına ait web sitesi, Formosat-2, Kompsat-2, Spot-5 Uyduları ve görüntülerine ait teknik özellikler, http://www.spotimage.fr/web/en/171-products-and-services.php, 17 Kasım 2008 9. Supergeo firmasına ait web sitesi, SuperGIS, Superpad, SuperGIS server, seperwebgis yazılımlarına ait teknik özellikler ve web uygulamaları, http://www.supergeotek.com/products_all_product_list.aspx, http://demo.supergeo.com.tw/ns2/mapviewer.htm, 17 Kasım 2008 SEMPOZYUM KİTABI 229
230