8. HAFTA (FİNANSAL KURUMLAR) Prof. Dr. Yıldırım B. ÖNAL
FİNANSAL KURUMLAR PARA YARATAN FİNANSAL KURUMLAR Merkez Bankası Mevduat (Ticaret) Bankası Katılım Bankası (İslam Bankacılığı-ÖFK) PARA YARATMAYAN FİNANSAL, YARI FİNANSAL VE HİZMET GÖREN KURUMLAR Finansal Kurumlar Kalkınma ve Yatırım Bankaları Kredi ve Kefalet Kooperatifleri Sigorta Şirketleri Yarı Finansal Kurumlar Sosyal Güvenlik Kuruluşları Bireysel Özel Emeklilik Kuruluşları Hizmet Gören Kurumlar Aracı Kuruluşlar Menkul Kıymetler Yatırım Ortaklığı Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı Risk Sermayesi Yatırım Ortaklığı Menkul Kıymetler Yatırım Fonları Leasing Şirketleri Faktöring Şirketleri Borsa İstanbul (BİST)
FİNANSAL KURUMLAR Sermaye piyasalarının ve kurumlarının gelişmemesi durumunda fon arz edenler ile fon talep edenlerin karşı karşıya gelmesi oldukça zor ve maliyetli olmanın yanısıra, risk ve fonların kullanım vadeleri açısından da sorunlar çıkmaktadır. Sermaye piyasalarında faaliyet gösteren kurumlar fon arz ve talebinde çeşitli fonksiyonları yerine getirerek bir taraftan faaliyetlerini yerine getirirken diğer taraftan sermaye piyasalarının gelişimine katkı sağlarlar. Sermaye piyasalarında faaliyet gösteren finansal kurumların aracılık, vade uyumlaştırması, riski azaltma, maliyeti düşürme ve ödeme mekanizması oluşturma gibi fonksiyonları bulunmaktadır.
FİNANSAL KURUMLAR Para, mübadelenin kolaylaşmasını sağlayan ortaklaşa kabul görmüş bir mal niteliğindedir. Para için herkesin kabul ettiği bir değişim aracıdır denebilir. Para nın Lidyalılar tarafından icat edildiği düşünülmektedir. Paranın fonksiyonları şu şekilde sıralanabilir: 1.)Mübadele fonksiyonu (iş görme güdüsü), 2.)Gömüleme fonksiyonu (spekülasyon güdüsü), 3.)Değer koruması fonksiyonu, 4.)Gelecek ödemelerin ifadesi fonksiyonu.
FİNANSAL KURUMLAR Bir nesnenin para olarak kabul edilebilmesi için taşıması gereken bazı nitelikler bulunmaktadır. Bunlar: i.)para taşınabilir olmalıdır, ii.)dayanıklı olmalıdır, iii.)bölünebilir olmalıdır, iv.)standartlaşmış olmalıdır ve v.)genel olarak kabul görmüş olması gerekir. Para türlerini 3 e ayırmak mümkündür. 1. Ufaklık para madeni paradır. 2. Kağıt para, normal piyasada dolaşan paradır. 3. Kaydi (kayıtsal-banka parası), kaynağı bankalardaki mevduatlar olan bir hesaplarda borç alacak düşülmek suretiyle oluşturulan bir kaydi para türüdür.
FİNANSAL KURUMLAR Banka Parası=Kayıtsal Para=Satınalma Gücü Yaratma= (Mevduat / Mevd.Munz.Kar.Oranı) Banka Parası = 100 / %10 = 1.000 (100 TL ile 1.000 TL yaratılımış oluyor.) A Bankası B Bankası C Bankası 10 10 ZR 90 9 ZR 81 8,1 0 90 81 72,9 ZR Üç Aşamada Yaratılan Satın alma Gücü= 100+90+81= 271
PARANIN SİHİRLİ DOLAŞIM ETKİSİ Kriz dönemi bir turizm bölgesinde bir otele bir Rus turist gelir. Bir gece kalmak 100 $ para verir ve odaları görmek ister. Bu arada 100 $ ı alan otel sahibi borcu ödemek için kasaba 100 $ ı verir. Kasap ise aldığı parayı borcundan dolayı işyeri sahibine verir. İş yeri sahibi de aynı 100 $ ı misafirlerinin otelde kalması nedeniyle borcunu ödemek için tekrar otel sahibine verir. Bu arada gelen Rus turist otel odasını beğenmediği için kalmaktan vazgeçip 100 $ ını geri ister. Otel sahibi de 100 $ ı geri verir. Peki nasıl oldu da gelen 100$ geri gitmesine karşın herkes borcunu ödeyebilmiştir?
Rus Turist 100 $ Otel Sahibi Kasap Otel 100 $ Kasap 100 $ 100 $ Rus Turist Otel Sahibi 100 $ Otel İş Yeri Sahibi İş Yeri 100 $ Sahibi
Türk Finans Kesiminde Finansal Kurumların Göreli Önemi (%) Kurumlar 2000 2001 2002 2003 2004/6 1.)TCMB 13,37 25,08 25,36 24,04 22,56 2.)Bankalar 79,48 69,06 69,52 69,76 71,05 Ticari Banka 75,81 65,71 66,31 66,74 67,98 Kalk.ve Yatır. Bank. 3,67 3,36 3,22 3,02 3,07 3.)Özel Finans Kuruml. 1,79 1,02 1,08 1,54 1,73 4.)Sigorta Şirketleri 2,10 1,74 1,86 2,38 2,34 5.)Finansal Kirala.Şir. 1,72 1,25 1,11 1,19 1,17 6.)Factoring Şirketleri 1,01 0,65 0,72 0,86 0,93 7.)Aracı Kurumlar 0,53 0,41 0,34 0,22 0,22 TOPLAM 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00
FİNANSAL KURUMLAR PARA YARATAN FİNANSAL KURUMLAR Merkez Bankası Mevduat (Ticaret) Bankası Katılım Bankası (İslam Bankacılığı-ÖFK)
FİNANSAL KURUMLAR PARA YARATMAYAN FİNANSAL, YARI FİNANSAL VE HİZMET GÖREN KURUMLAR Finansal Kurumlar Kalkınma ve Yatırım Bankaları Kredi ve Kefalet Kooperatifleri Sigorta Şirketleri Yarı Finansal Kurumlar Sosyal Güvenlik Kuruluşları Bireysel Özel Emeklilik Kuruluşları Hizmet Gören Kurumlar Aracı Kuruluşlar Menkul Kıymetler Yatırım Ortaklığı Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı Risk Sermayesi Yatırım Ortaklığı Menkul Kıymetler Yatırım Fonları Leasing Şirketleri Faktöring Şirketleri Borsa İstanbul (BİST)
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) TCMB, Hazine Müsteşarlığı ve BDDK İle birlikte bankacılık sektörünü düzenleyen ve gözeten bir kurum olarak sektör için büyük önem taşımaktadır. TCMB ayrıca son borç verme mercii olması nedeniyle bankacılık sektörü ve finans kesiminin geneli açısından önemli bir kurumdur.
TCMB'nin Temel Görev ve Yetkileri TCMB her ne kadar, 11 Haziran 1930 tarih ve 1715 sayılı Kanun ile kurulsa da, 3 Ekim 1931'de faaliyetlerine başlayabilmiş ve 1 Ocak 1932'de tam olarak faaliyete geçmiştir. Bir anonim şirket statüsünde kurulan TCMB'nin hisselerinin % 51 i Hazine ye aittir. 1980 li yıllarda ekonomideki değişikliklere paralel olarak TCMB Kanunu'nda da 6 Aralık 1984 tarih, 3098 sayılı ve 28 Mayıs 1986 tarih, 3291 sayılı Kanunlar ile değişiklikler yapılmıştır. 24 Haziran 1988 tarihli Kararname ile de TCMB'nin sermayesi 25 milyon TL'den 25 milyar TL'ye yükseltilmiştir.
Bankanın temel amacı fiyat istikrarını sağlamaktır. Banka, fiyat istikrarını sağlamak için uygulayacağı para politikasını ve kullanacağı para politikası araçlarını doğrudan kendisi belirler. Banka, fiyat İstikrarını sağlama amacı ile çelişmemek kaydıyla Hükümetin büyüme ve İstihdam politikalarını destekler. TCMB'nin temel görev ve yetkileri Kanun'da açıkça belirtilmektedir. Temel görevler 1211 Sayılı Kanunu'nun 25.4.2001 tarih ve 4672 Sayılı Kanun ile değişik 4. maddesinde şöyle sıralanmaktadır:
I-BANKANIN TEMEL GÖREVLERİ; Açık piyasa işlemleri yapmak, Hükümetle birlikte Türk Lirasının iç ve dış değerini korumak için gerekli tedbirleri almak ve yabancı paralar ile altın karşısındaki muadeletini tespit etmeye yönelik kur rejimini belirlemek, Bankaların ve Bankaca uygun görülecek diğer malî kurumların yükümlülüklerini esas alarak zorunlu karşılıklar ve umumi disponibilite ile ilgili usul ve esasları belirlemek, Reeskont ve avans işlemleri yapmak, Ülke altın ve döviz rezervlerini yönetmek, Türk Lirasının hacim ve tedavülünü düzenlemek, Finansal sistemde istikrarı sağlayıcı ve para ve döviz piyasaları ile ilgili düzenleyici tedbirleri almak, Bankalardaki mevduatın vade ve türleri ile katılım banka (ÖFK) larındaki katılma hesaplarının vadelerini belirlemektir. Malî piyasaları İzlemek,
II-BANKANIN TEMEL YETKİLERİ: Türkiye'de banknot ihracı imtiyazı tekelden Bankaya aittir. Banka, Hükümetle birlikte enflasyon hedefini tespit eder, buna uyumlu olarak para politikasını belirler. Banka, para politikasının uygulanmasında tek yetkili ve sorumludur. Banka, fiyat istikrarını sağlamak amacıyla bu Kanunda belirtilen para politikası araçlarını kullanmaya, uygun bulacağı diğer para politikası araçlarını da doğrudan belirleme ve uygulamaya yetkilid. Banka, olağanüstü hallerde ve Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonunun kaynaklarının ihtiyacı karşılamaması durumunda, belirleyeceği usul ve esaslara göre bu Fona avans vermeye yetkilidir. Banka, nihai kredi mercii olarak bankalara kredi verme işlerini yürüt. Banka, bankaların ödünç para verme işlemlerinde ve mevduat kabulünde uygulayacakları faiz oranlarını, belirleyeceği usul ve esaslara göre bankalardan istemeye yetkilidir. Banka, malî piyasaları izlemek amacıyla bankalar ve diğer malî kurumlardan ve denetleyici ve düzenleyici kurumlardan gerekli bilgilen istemeye ve istatistiki bilgi toplamaya yetkilidir.
III- BANKANIN BAŞLICA MÜŞAVİRLİK GÖREVLERİ: Banka, Hükümetin mali ve ekonomik müşaviri, mali ajanı ve haznedarıdır. Bankanın Hükümetle ilişkisi, Başbakan aracılığı ile sağlanır. Banka, finansal sistemle ilgili olarak istenilecek hususlarda Hükümete görüş verir. Banka, bankalar ve uygun göreceği diğer malî kurumlar hakkındaki görüşlerini ve tespitlerini Başbakanlık ile bu kurum ve kuruluşları düzenleme ve denetleme yetkisine sahip kuruluşlara bildirebilir.
Banka, bu Kanunla ve mevzuatla kendisine verilen yetki ve görevlerle ilgili olarak düzenlemeler yapmaya ve bunları uygulamaya, bu düzenlemelere tabi kurum ve kuruluşlar nezdinde bunlara uygun hareket edilip edilmediğini ve kendisine gönderilen bilgilerin doğru olup olmadığını denetlemeye görevli ve yetkilidir. Banka, bu Kanun ile kendisine verilen görev ve yetkileri, kendi sorumluluğu altında bağımsız olarak yerine getirir ve kullanır. Banka, para politikası araçlarının kullanımı sırasında işlem yaptığı banka, kişi veya kurumun iflası halinde, alacaklı olduğu miktar ve faizi için iflas masasına İmtiyazlı alacaklı sıfatıyla iştirak eder. Banka mensuplarının görevlerini yerine getirmelerinden doğan tazminat davaları ancak Banka aleyhine açılabilir. Bankanın rücu hakkı saklıdır.
TCMB KANUNU DEĞİŞİKLİĞİNE YÖN VEREN TEMEL İLKELER VE İLGİLİ MADDELER Hükümetle Birlikte, Fiyat İstikrarının Sağlanması Temel Amacı Doğrultusunda, Enflasyon Hedefinin Belirlenmesi m.4/ii-b Temel Amaç: m.4 Fiyat İstikrarının Sağlanması Bağımsızlık Araç Bağımsızlığı Hesap Verilebilirlik Şeffaflık m.22/a (PPK kararlarının ilanı) m.42 (Bağımsız denetime açıklık) m.42 (Şeffaflık) m.42 (Hesap verilebilirlik) Politik Bağımsızlık m.4 (Görev ve yetkilerini kendi sorumluluğu altında bağımsız olarak kullanma) m. 25 (Başkan ın görev süresi 5 yıl) m.29 (Başkan Yardımcıları nın görev süresi 5 yıl) m.28 (Başkan, Başkan Yardımcıları nın ancak belirli hallerde görevden alınabilmesi) Ekonomik Bağımsızlık m.4 (Para politikasını ve kullanacağı para politikası araçlarını doğrudan kendisinin belirlemesi) m.4 (Para politikasının belirlenmesi ve uygulanmasında tek yetkili ve sorumlu olma) m.4 (Finansal sistemde istikrarı sağlayıcı ve para ve döviz piyasaları ile ilgili tedbirler alma) m.56 (Hazine ve kamu kuruluşlarına avans vermeme, kredi açmama) m.22/h (Karın dağıtımından sonraki bakiyenin Banka Meclisi nce belirlenecek esas ve usullere göre Hazine ye verilmesi)
TCMB'NİN ROLÜ VE BAĞIMSIZLIK Bir ekonomide para politikasının temel amacı fiyat istikrarının sağlanması ve sürdürülmesidir. Para politikasının uygulayıcıları olan merkez bankalarının amacı da fiyat istikrarını sağlamaktır. Bu çerçevede, merkez bankaları fiyat istikrarını sağlayacak politikalar benimserler ve bunların İşleyişlerini kontrol ederler. Ancak, merkez bankalarının para politikasını uygularken sağlıklı bîr finansal sisteme ihtiyaçları vardır. Finansal sistemde son 20 yıl içindeki gelişmeler sistemin genişlemesine yol açmış ve sistem sadece bankalardan ibaret olmaktan çıkmıştır. Finansal piyasalarda ve araçlardaki gelişmeler dikkate alındığında, finans sisteminin sağlıklı işlemesini sağlamak giderek zorlaşmaktadır. Parasal istikrarın sağlanması için, uygulanan politikaların etkisini gösterebileceği kanalları (etki mekanizmalarını) sağlayan finansal sistemin sağlıklı işlemesi gerekmektedir.
Merkez bankalarının rolü sadece parasal istikrarın sağlanmasını değil, aynı zamanda ve daha önemlisi, finansal İstikrarın sağlanmasını da içine almaktadır. Ayrıca, merkez bankalarının yeni gelişmelere ayak uydurabilmek için piyasalarla ve finansal kuruluşlarla iç içe olmaları ve gerekli kurumsal ve yapısal düzenlemeleri yaparak, yeni araçların para politikası üzerindeki etkilerini inceleyerek, gerekli önlemleri almaları gerekmektedir.
Finansal ve teknolojik yeniliklerin etkisiyle giderek karmaşık hale gelen para politikalarının uygulanması ülkemizde de zorlaşmıştır. Özellikle, aşırı kamu açıklarını kapatmak için gerekli olan iç ve dış borçlanmanın faiz hadleri ve döviz kurları üzerindeki baskısı ve 1994 yılı başlarında yaşanan kriz sonucu bazı bankaların zor duruma düşmesi, para politikalarını uygulamada ve bankacılık sektörünün sağlıklı bir şekilde işlemesinde merkez bankasının rolünü ve Önemini çok açık bir şekilde ortaya koymaktadır. Bu bağlamda, merkez bankalarının bağımsız veya özerk olmaları daha da önem kazanmaktadır.
Kısacası, bağımsızlığın tesisi ve uygulanması amacıyla çıkarılan bu düzenlemeler Önemli olmakla birlikte, kamu açıklarını azaltacak yapısal önlemlerin alınması, ekonomik politikaların uygulanmasındaki kararlılık ve siyasî destek, TCMB'nin uygulamaları konusunda kamuoyunun güvenini kazanması ve şeffaflık gibi hususlar da hayati öneme sahiptir.
MERKEZ BANKASI BİLANÇOSU Bir ekonomide para arzında yaşanan gelişmelerin izlenebilmesi için Merkez Bankası Bilançosunun anlaşılabilir olması büyük önem taşımaktadır. Parasal gelişmelerin kamuoyuna aktarılmasındaki şeffaflık ve aktarma mekanizmasının basitleştirilmesi, uygulanacak parasal programların kamuoyu tarafından izlenebilmesi ve gerekli desteğin sağlanmasına yardımcı olacaktır. Bu nedenle TCMB, vaziyetinin aktif ve pasif kısmında yeralan hesapları toplulaştırarak daha basit ve anlaşılır bir bilanço hazırlama yoluna gitmiştir. Aşağıda görülen analitik bilanço, TCMB vaziyetinin basitleştirilmiş bir şeklidir.
Para Politikası, Merkez Bankası'nın banka ve banka dışı kesimlere olan yükümlülüklerini değiştirmek yolu ile ekonomik faaliyetin seyrini etkilemesi şeklinde tanımlanabilir. Merkez Bankası bilançosunun pasif kalemler toplamı büyük ölçüde parasal yetki kurumunun diğer kesimlere yükümlülüğünü gösterir. Pasif kalemlerdeki hareketler sonucu ekonominin likiditesi ayarlanırken, likiditenin hangi kanallar sağlandığı, Merkez Bankası bilançosunun aktif kalemlerinde izlenebilmektedir. Merkez bankasının para politikası bankaların kredi kaynağını ve maliyetini etkileyebilmektedir. Etkin bir para politikası yürütülebilmesi için, Merkez Bankası'nın kendi bilanço büyüklüğü ve bileşiminin kontrol edilmesi zorunludur. Merkez bankalarının bilançoları, para politikaları ile mali sistemin karşılıklı etkileşimi sonucunda biçimlenen ve dolayısıyla ekonomideki diğer birimlerin de karar almalarına yardımcı olan önemli bilgi kaynaklarıdır.
TCMB Analitik Bilançosu, Bankanın varlıkları ile yükümlülüklerini yani kaynakların kullanımı ve bu kullanımların kaynağını gösteren bir tablodur. TCMB'nın finansal pozisyonunu göstermektedir. Finansal Pozisyondan kasıt, bilançonun aktif ve pasif kalemlerindeki parasal büyüklüklerin hacimlerini değiştirerek, Bankanın hedeflerine ve planlarına ulaşma ve uygulama yeteneği olarak tanımlanabilir. TCMB'nın uygulayacağı politikalar yanında, bilanço içindeki kalemlerin büyüklükleri de önemlidir. Çünkü bu durum TCMB'nın likiditesini değiştirmeye yönelik işlemler açısından önemlidir. Merkez Bankası bilançosu büyüklüklerinin hacmini değiştirmek yoluyla, parasal yükümlüklerinin niteliğini değiştirerek, ekonomideki likidite düzeyi etkilenmekte ve bu yolla fiyat istikrarının sağlanmasında önemli bir unsur olmaktadır.
Analitik bilanço ile bilanço arasındaki ilişkiler özellikle, para ve kur politikasının esas parametrelerini göstermekte olup, 1990 yılında itibaren kamuoyuna sunulmaktadır. Dolayısıyla, analitik bilanço sadece, para politikasının etkin işleyişinde geçerli kalemleri dikkate alan ve ayrıntılardan kaçınmış bir bilançodur. Bu bilançoda, yıllık bilançonun aktifinde bulunan sabit kıymetler, bina ve demirbaşlar, pasifte özvarlık veya ihtiyatlar gibi para politikası ile ilgili olmayan kalemler yer almaz. Analitik bilançosunun sağladığı bir diğer kolaylık da bu tablodan diğer tablolara (Parasal. Büyükl.Tabl., Merk.Bank.Para.Tablosuna) kolaylıkla geçilebilmesidir.
TCMB'nın analitik bilançosunun aktifinde temelde iki büyüklük vardır. Bunlar dış ve iç varlıklardır. Dış varlıkları, MB'nın döviz cinsinden sahip olduğu aktifleri kapsar. Bir anlamda MB'nca tutulan döviz rezervlerini ifade eder. İkinci büyüklük ise iç varlıklardır (kredilerdir). Bilançoda iç varlıklar ana başlığı altında yer alan kalemler; kamu sektörüne ve bankacılık sektörüne açılan krediler olmak üzere ikiye ayrılır.
TCMB ANALİTİK BİLANÇOSU
Ticaret bankalarının tümü mevduat ve kısa vadeli kredi kuruluşlarıdır. Öz sermaye ile mevduatlara dayalı kaynaklarla kâr amacı için kurulmuşlardır. Türk bankacılık sektörü içerisinde çeşitli bankacılık hizmetlerini yürütme yanında, ülkenin gelişmesine uygun olarak sanayi, ulaşım ve ihracat gibi konularda da yatırımlara yönelmişlerdir. Ödenmiş sermaye, ihtiyatlar ve çeşitli mevduatlardan topladıkları fonlar yanında T.C. Merkez Bankasının reeskont kredilerinden yararlanmakta, ayrıca uluslararası finansal piyasalardan krediler kullanarak kaynak sağlamakta ve bunları çeşitli biçimlerde kredi olarak sunmaktadırlar. Ticaret bankaları menkul kıymet ihraçları (VDMK), nakdi teminatlar, borçlu cari hesap alacak bakiyeleri, fatura, senet tahsilatı komisyonları gibi alanlardan da fon sağlarlar.
Ticaret bankalarının tümü mevduat ve kısa vadeli kredi kuruluşlarıdır. Öz sermaye ile Ülkemizde mevcut ticaret bankalarını aşağıdaki gruplar içinde toplayarak göstermek mümkündür. Özel kanunla kurulmuş devlet bankaları, Özel ticaret bankaları, Yabancı bankalar. Özel kanunla kurulmuş devlet bankaları, kuruluş kanunlarında kendilerine verilmiş spesifik görevler yanında normal bankacılık hizmetlerini de yerine getirmektedir. Bu grupta bulunan bankalardan birkaçına örnek T.C. Ziraat Bankası, Türkiye Halk Bankası, Türkiye Vakıflar Bankası verilebilir. Bu tür bankalar çeşitli bankacılık hizmetlerini de yürütmektedir.
Ticari bankalar fatura ve senet tahsili, teminat ve kefalet verme, hediye ve seyehat çeki, kiralık kasa hizmeti, havale, EFT, kredi kartı hizmetleri de vermekte olup gelişen teknoloji ile birlikte yeni ürünlerin yanısıra gerek bireysel, gerekse kurumsal bankacılık hizmetlerini hızla geliştirmiştir. Bunlardan bazıları; ATM, ev ve ofis bankacılığı, internet ve cep telefonu bankacılığıdır.
TİCARİ BANKALAR: Mevduat bankaları da denilen bu kurumlar fon kullananların kısa süreli fon gereksinmelerini karşılamak için faaliyette bulunurlar. Vadeli ve vadesi mevduat hesapları gibi dolaylı finansal araçlar karşılığında topladıkları fonları, fon isteminde bulunanları çıkardıkları çeşitli kredi araçlarına yatıran mevduat bankaları para pazarının temel kurumlarıdır. Bu bağlamda ticari bankalar sanayi ve ticaret işletmelerine kısa vadeli işletme kredisi açmak suretiyle para piyasasında etkinleşmektedirler. Bütün ticaret bankalarının belli başlı iki fonksiyonu vardır bunlar da; borç almak ve borç vermektir.
Mevduat bankaları sermaye pazarı alanında da faaliyet göstermektedirler. Mevduat bankalarının sermaye pazarlarına yönelik çabaları özet olarak şöyle sıralanabilir: Sanayi işletmelerine katılımda bulunmak, Müşterisi adına portföy yönetmek veya brokerler gibi müşterileri adına finansal araç alım-satımı yapmak, Yeni çıkarılan kıymetli evrakları kendi garantisi altında veya garantisiz satışa sunmak ve Yatırım ortaklıklarına kefil olmak ve yatırım danışmanlığı gibi teknik hizmetleri yerine getirmek. Fon kullananların orta ve uzun vadeli kredi gereksinmelerini sağlamak,
Tüm bu sayılan faaliyetler sonucu mevduat bankaları giderek para pazarı kadar sermaye pazarında da etkili olmaya başlamışlardır. Mevduat bankalarının fon kaynakları vadeli ve vadesiz mevduat hesapları, merkez bankası avansları, ortaklardan sağlanan sermaye ve birikmiş karlardan, fon kullanımları ise nakit, mevduat karşılıkları kredi, hisse senedi ve tahvil yatırımlarından oluşur. Mevduat bankaları para yaratan finansal kurumlar olarak mevduat ve kredi işlemleri sonucu yeni satın alma gücü yaratabilmektedirler. B.P.=Satınalma Gücü Yaratma= (Mevd./Munz.Kar.Or.) A Bankası 100 A Bankası A Bankası 10 ZR 90 9 ZR 81 8,1 ZR 90 81 72,9 Üç Aşamada Yaratılan Satınalma Gücü= 100 + 90 + 81= 271
Bankacılık fonksiyonlarına göre; 1) Kurumsal Bankacılık, 2) Bireysel Bankacılık ve 3) Özel (Uzmanlaşmış) Bankacılık Ayrıma Tabi Tutulabilir.
KURUMSAL BANKACILIK Kurumsal bankacılık; gelişen günümü piyasa koşulları altında, farklı finansal büyüklüklere sahip firmaların her alandaki taleplerini, zamanında ve tam hizmet anlayışı ile ve güncel kararların gelecekle ilgili sonuçlarını tahmin edebilecek bilgi ve tecrübeye sahip profesyonel banka çalışanlarının desteği ile karşılanmasıdır. Kısacası, kurumsal bankacılık hizmetleri, küçük orta ve büyük ölçekli İşletmelerin genel ve firmaya özel tüm finansal ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik olarak geliştirilmiş bankacılık hizmetleri bütünüdür.
Kurumsal bankacılık kapsamında firmalara sunulan hizmetlerin başlıcaları şu şekilde sıralanabilir: Nakit Yönetimi ve Ürün Hizmetleri Ödeme Sistemleri; Banka Çekleri, Havale, EFT ve SWIFT, SSK Ödemeleri Tahsilat Sistemleri;Çek tahsilat sistemi, otomatik tahsilat sistemi Ofis İnternet Bankacılığı; Ekstre Bilgileri Görüntüleme, Ödeme Çekleri Araştırma, Senet Araştırma, Hesap hareketleri ve ekstrelerin Firma PC'sine indirilmesi Güncel Verilerin Sağlanması Sigorta Ürünlerinin Sunulması Ticari Amaçlı Kredilerin Sunulması vb. gibi. Dış Ticaretin Finansmanı; Döviz kredileri, Akreditif Kredileri, Kabul/Aval Kredileri, Harici Garantiler gibi finansman ürünleri
1990 lı yıllardan buyana bankalar kurumsal bankacılık kimliklerinden uzaklaşarak bireysel bankacılık alanına yönelmelerinin başlıca nedenleri şu şekilde özetlenebilir: 1.)Kurumsal bankacılıkta bankaların ticari müşterilerine kullandırdıkları kredinin riskinin yüksek olması, verilen kredinin geri ödenmemesi. 2.)Bankalar ticari kredilerde faiz tahakkuklarını Mart, Haziran, Eylül ve Aralık aylarında yani yılın belirli dönemlerinde yapmaktadırlar, bunun yanı sıra bireysel bankacılık hizmetlerinden dolayı her ay düzenli nakit akışı sağlayabilmektedirler. 3.)Ekonomide koşulların değiştiği dönemlerde kurumsal kredilerin türü ve vadelerinde, müşterilerin ihtiyaçlarında değişiklikler olmakta ancak bankalar bu değişikliklere kısa sürede uyum sağlamakta zorlanmaktadırlar. 4.)Yabancı bankaların Türkiye ye gelmeleri ve yeni rekabet ortamı yaratmaları Türk bankalarının bireysel bankacılıkta ürünlerini çeşitlendirmelerine ve teknolojiyi daha hızlı takip etmelerine sebep olmalarıdır.
BİREYSEL BANKACILIK: bireylerin ihtiyaçlarını gidermeye yönelik mal ve hizmetlerin alımında finansal destek sağlayan ya da hayatı kolaylaştıran ve bankalar tarafından sunulan her türlü faaliyeti içeren bir bankacılık türüdür. Bankaların bireysel bankacılığı diğer bankacılık türlerine göre tercih etmelerinin nedenleri: Ø Elde edilen faiz, Ücret ve komisyon geliri, Ø Riskin yayılmış olması, Ø Hizmetin birim maliyetinin düşük olması, Ø Hızlı büyüme olanağının olması, Ø Elektronik bankacılıktan yararlanabilme olanağı, Ø Düşük maliyetli kaynak yaratma, Ø Bireysel müşterinin fiyata daha az duyarlı olmasıdır, Ø Çapraz satıştan yararlanma, Ø Karlılığın yüksek olması.
Bireysel bankacılığın bankalara sağladığı faydaların yanı sıra müşterilere sağladığı faydaları da göz ardı edilmemelidir. Müşteriler artık hız, kalite, fiyat, ulaşılabilirlik ve özel ilişkiye önem verdiklerinden en iyi hizmet aldıkları bankayı tercih etmektedirler. Bankalar bireysel bankacılık hizmetlerinde ürün çeşitlerini her geçen gün biraz daha arttırmakta ve müşterilerinin karşısına yeni ürün ve hizmet çeşitleriyle çıkmaktadırlar. Günümüzde bankaların sunduğu başlıca bireysel bankacılık ürünleri; Kredi kartları, Bireysel krediler, Otomatik ödeme talimatları, İnternet aracılığıyla sunulan hizmetler, Elektronik fon transferi, Smart kartlar, şeklinde özetlenebilir.
UZMANLAŞMIŞ (ÖZEL) BANKACILIK: Faaliyet alanı olarak uzmanlık ve özel kuralların uygulanmasını gerektiren işleri finanse etmek üzere, kamu ya da özel sektör tarafından kurulan bankalar bu türdendir. Eximbank (ihracatın finansmanının desteklenmesi amacıyla), Ziraat Bankası (ziraatla uğraşan kesimin finansman ihtiyacının karşılanması amacıyla) ve Halk Bankası (esnaf, sanatkar,küçük ve orta ölçekli firmaların finansman ihtiyaçlarının sağlanması amacıyla) bunlara örnek olarak gösterilebilir.
5411 Sayılı Bankacılık Kanunu Ödenmiş sermaye, yedek akçeler ve özkaynak MADDE 44.- Ödenmiş sermaye, bankaların fiilen ve her türlü muvazaadan arî olarak ödenmiş veya Türkiye'ye ayrılmış ve ödenmiş sermayelerinden, bilançoda görülen zararın yedek akçelerle karşılanamayan kısmı düşüldükten sonra kalan tutardır. Yedek akçeler, bankaların 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu ve ilgili kanunlar ile ana sözleşmelerine göre ayırdıkları yedek akçelerinden varsa bilanço zararının düşülmesinden sonra elde edilen tutardır. Özkaynak, ana sermaye ve katkı sermaye toplamı ile bu toplamdan sermayeden indirilecek değerlerin düşülmesi sonucu bulunacak tutarı ifade eder. Konsolide özkaynak, konsolide esasa göre uygulanacak kredi sınırları ile standart oranların hesaplanmasında bu maddenin üçüncü fıkrası hükmüne göre hesaplanarak dikkate alınır. Bu maddeye ilişkin usûl ve esaslar Kurulca belirlenir.
5411 Sayılı Bankacılık Kanunu Sermaye yeterliliği MADDE 45.- Bu Kanunun uygulanmasında maruz kalınan riskler nedeniyle oluşabilecek zararlara karşı yeterli özkaynak bulundurulması sermaye yeterliliğini ifade eder. Bankalar, Kurum tarafından düzenlenecek yönetmelikte öngörülen usûl ve esaslara göre yüzde sekiz oranından az olmamak üzere belirlenecek sermaye yeterliliği oranını hesaplamak, tutturmak, idame ettirmek ve raporlamak zorundadır. Bankaların iç sistemleri, aktif ve malî yapıları dikkate alınarak asgarî sermaye yeterliliği oranını artırmaya, bankalar bazında farklılaştırmaya, kaynağı katılma hesabı olan aktiflerin risk ağırlıklarının belirlenmesinde bu hesapların özelliklerini dikkate almak suretiyle düzenleme yapmaya Kurul yetkilidir.
5411 Sayılı Bankacılık Kanunu Kredi sınırları MADDE 54.- Bankalarca bir gerçek ya da tüzel kişiye veya bir risk grubuna kullandırılabilecek kredilerin toplamı özkaynakların yüzde yirmibeşini aşamaz. Bu oran, 49 uncu maddenin ikinci fıkrasında tanımlanan risk grubu bakımından yüzde yirmi olarak uygulanır. Kurul, bu oranı yüzde yirmibeşe kadar yükseltmeye veya kanunî haddine kadar indirmeye yetkilidir. Bir adi ortaklığa verilen krediler, sorumlulukları oranında ortaklara kullandırılmış sayılır. Bankalarca hâkim ortak veya nitelikli pay sahibi olup olmadıklarına bakılmaksızın bankaların sermayesinin yüzde bir ve daha fazla payına sahip olup pay defterine kayıtlı olan tüm ortaklarına ve bunlarla risk grubu oluşturan kişilere kullandırılacak kredilerin toplamı özkaynaklarının yüzde ellisini aşamaz. Birlikte kontrol edilen ortaklıklara kullandırılan krediler, bu ortaklıkları birlikte kontrol eden hissedarların her birinin ortaklık sermayesinde sahip olduğu payların, birlikte kontrol ettikleri toplam paya oranı ölçüsünde ortaklığı birlikte kontrol eden her bir hissedarın dâhil olduğu risk grubuna kullandırılmış sayılır.
5411 Sayılı Bankacılık Kanunu Kredi sınırları MADDE 54.- Bir gerçek ya da tüzel kişiye veya bir risk grubuna özkaynakların yüzde onu veya daha fazlası oranında kullandırılan krediler büyük kredi sayılır ve bunların toplamı özkaynakların sekiz katını aşamaz. Bir risk grubuna kullandırılan kredilerin teminatını oluşturmak üzere aynı risk grubuna dâhil gerçek veya tüzel kişilerden kabul edilen aval, garanti ve kefaletler risk grubuna ait kredi sınırlarının hesabında dikkate alınmaz. Gayrinakdî krediler, vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri ile benzeri diğer sözleşmeler, kabul edilen aval, garanti ve kefaletler, kredi kuruluşları ve finansal kuruluşlarla gerçekleştirilen işlemler, Kurulca kabul edilecek ülkelerin merkezî yönetimleri, merkez bankaları ve bankaları ile yapılan işlemler veya bunlarca çıkarılan ya da ödenmesi garanti edilen bono, tahvil ve benzeri sermaye piyasası araçları, verilen diğer garantiler karşılığı yapılan işlemler kredi sınırlarının hesabında Kurulca belirlenen esaslar ve oranlar dâhilinde dikkate alınır. Bu madde hükümleri, ana ortaklık bakımından konsolide esasa göre uygulanır.
5411 Sayılı Bankacılık Kanunu Ortaklık paylarına ilişkin sınırlamalar MADDE 56.- Bankaların; kredi kuruluşları ve finansal kuruluşlar dışındaki bir ortaklıktaki payı kendi özkaynaklarının yüzde onbeşini, bu ortaklıklardaki paylarının toplam tutarı ise kendi özkaynaklarının yüzde altmışını aşamaz. Bu Kanunun 55 inci maddesinin (e) bendinde belirtilen işlemler, birinci fıkrada belirtilen sınırların hesabında dikkate alınmaz. Birinci fıkrada zikredilen sınırların aşılması hâlinde, aşım tutarı özkaynak hesaplamasında ana sermayeden indirim kalemi olarak dikkate alınır. Bankalar, kendilerinde doğrudan veya dolaylı olarak pay sahibi olan ortaklık ve kuruluşlarda doğrudan veya dolaylı olarak pay sahibi olamazlar, bunların hisse senetlerini rehin olarak kabul edemezler ve karşılığında avans veremezler.
Dersimiz sona ermiştir. Katılımınız için teşekkür ederiz.