C. YAĞCI 1, S.S. DURDURAN 2, S.S. ÖĞÜTCÜ 2 1 Selçuk Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Harita Mühendisliği Bölümü, Kamu Ölçmeleri Anabilim Dalı, Konya,cerenavci@selcuk.edu.tr 2 Necmettin Erbakan Üniversitesi, Mühendislik Mimarlık Fakültesi Harita Mühendisliği Bölümü, Kamu Ölçmeleri Anabilim Dalı Meram Konya,durduran2001@gmail.com 2 Necmettin Erbakan Üniversitesi, Mühendislik Mimarlık Fakültesi Harita Mühendisliği Bölümü,Ölçme Tekniği Anabilim Dalı Meram Konya,sermetogutcu@konya.edu.tr Özet Trafik kazaları, tüm dünyada olduğu gibi ülkemizin de en önemli sorunlarından biridir. Yapılan araştırmalara göre trafik kazaları, doğal afetlerden daha fazla sosyal ve ekonomik kayıplara neden olmaktadır. Bu nedenle trafik kaza verilerini çeşitli yönleriyle ve bir bütünlük içinde analiz eden çağdaş bilimsel araştırma ve incelemelere gereksinim duyulmaktadır. Çünkü trafik güvenliği ile ilgili her kurum veya kuruluş bu analizlerden hareketle kendi şartlarına uygun trafik kazalarını önleme stratejisi şekillendirmelidir. Gelişen teknolojilerden yararlanmak ve konumsal analizler yapabilmek adına çalışmada coğrafi bilgi sistemlerinden yararlanılmıştır. Son yıllarda birçok disiplinde kullanılan CBS trafik kazalarını önlemek ve konumsal analizlerin karar vericilere yol göstermesi açısından önemli bir araçtır. Bu çalışmada Konya ili ve ilçelerinde jandarma komutanlığının görev ve sorumluluk alanında meydana gelen trafık kazalarına ilişkin, Konya İl Jandarma Komutanlığından alınan sözel verilerin ArcGIS10 yazılımında işlenerek Konya il sorumluluğundaki trafik kazalarının ilçelere göre yoğunluğunun yıllara göre değişiminin analizi yapılmıştır. Yapılan bu analizlerle trafik kazalarının azalmasına yönelik çalışmalarda kullanmak üzere altlıklar oluşturulmuş, trafik kazasının en yoğun yaşandığı ilçeler ve günler belirlenmiştir. Ayrıca Bölgeye ilişkin trafik kaza haritaları oluşturulmuştur. Anahtar kelimeler: CBS, Trafik Kazaları, Trafik Kaza Haritaları INVESTIGATION OF TRAFFIC ACCIDENTS OCCURRING IN KONYA PROVINCE. Abstract As in the whole world, traffic accidents are one of the most important problems in our country. This is because they bring about more social and economical loss than disasters according to research and statistical information. Fort the traffic accidents to decrease there are lots of studies conducted in many areas such as the education of pedestrians and drivers, improving the conditions of roads and environment and increasing the equipments of security in vehicles. Considering the social and economical costs, traffic accidents constitute one of the crucial public health problems. Therefore modern scientific research and inquiries that analyses the accident data with various sides and in a comprehensive manner are needed. This way, it well be possible for the institutions about traffic security to shape the preventing strategies convenient for their own conditions with the help of these analyses and consequently, creating a safe traffic environment throughout the country. For the aim of benefiting the advancing Technologies and doing positional analyses, Geographical Information Systems are used. In the last years GIS are used in many areas and it is an efficient device in terms of preventing the accidents and the positional analyses leading the determining people. In this scope, than analysis of the change in the density of the traffic accidents according to the towns under the responsibility of Konya has been made by processing the data taken from Konya City Military Police with ArcGIS 10 software. With these analyses traffic maps have been made in order to use for the studies aiming at the decrease in the traffic accidents. Keywords: Traffic Accidents, GIS, Traffic Accidents Maps
1.YÖNTEM Coğrafi Bilgi Sistemi (Geographic Information System GIS CBS) ülke veya yeryüzü referans sistemine bağlı yer tanımlı (geo referenced data) verileri girme, arşivleme, analiz etme ve görüntüyle çıktı elde etmek için geliştirilmiş bilgisayar tabanlı bir sistemdir (Yıldırım, 1994). Yaşadığımız çevreyi daha iyi tanıyabilmek ve trafik sorununu önlemek amaçlı pek çok istatistiksel çalışma yapılmaktadır. Yapılan bu çalışmaların konumsal olarak değerlendirilmesinin de yapılabilmesi belli bir sistem kurmanın gerekliliğini ortaya koymaktadır. Coğrafi Bilgi Sistemleri teknolojileri bu aşamada etkili bir araç olarak karşımıza çıkmaktadır. Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS), belirlenmiş bir amaç doğrultusunda, grafik veya grafik olmayan, ancak mekâna referanslı verilerin; toplanması, sayısal olarak depolanması, kontrol edilmesi, transferi, işlenmesi, ilişkilendirilmesi, sorgulanması, analiz edilmesi ve görüntülenmesi işlevlerini yerine getiren; kurumsal yapı, donanım, yazılım, personel ve veriden oluşan araçların tümünün oluşturduğu sistemlerdir (Çolak vd., 2009). Fiziksel çevre analizlerini ve kaza veri analizlerini yaparak ve sentezleyerek CBS, karar vericiler için bir araç oluşturur. Alt yapı için yol eksen çizgileri, imar alanı, kara nokta ve kaza meyilli bölge haritaları oluşturulur. Cadde isimlerini, nerelerde kazaların meydana geldiğini, özelliklerini, sayılarını ve yoğunluklarını sorgulayabilme imkanı sağlar. Yöntem tespit edildikten sonra, CBS en uygun araçlardan biridir ve diğer bilgi sistemlerinden üstünlüğü; grafik olmayan özellikleri, coğrafi referans verisi olarak depolayabilmesi ve bunları coğrafi harita özellikleriyle bağlayabilmesidir (Obermeyer v.d., 1994). Çalışmada Konya ilinin 2010, 2011 ve 2012 yılına ait kaza verileri Konya İl Jandarma Komutanlığı ndan temin edilerek, yıllara göre gruplandırılan veriler; maddi hasar miktarı, yaralamalı kaza sayıları, eğitim durumu, kazaların oluş zamanı, durumu bilgilerini Coğrafi Bilgi Sistemlerinden yararlanarak istatistiksel olarak değerlendirmesi yapılmış, ilçelere göre ayrı ayrı gruplandırılarak, oluşturulan tematik haritalarla kazaların gerçek sebeplerini tespit etmede etkili bir altlık olarak kullanılabileceği amaçlanmıştır. İlk aşamada, Konya İl Jandarma Komutanlığı ndan alınan veriler MS Excel programında düzenlenmiş, veri tabanı oluşturulmuştur. Uygulama için kullanılacak altlık Google Earth yardımıyla alınan görüntü ile sağlanmıştır. Görüntü raster olarak kullanılarak ArcGIS 10 programında sayısallaştırılmıştır. Her bir ilçe ve Konya ili ayrı ayrı poligon olarak tanımlanarak shapefile olarak kaydedilmiştir. Şekil 1: Sayısallaştırılmış Konya ili Haritası Gruplandırılan MS Excel verilerine, ArcGIS 10 yazılımında ilgili ilçelerle ilişkilendirmek üzere farklı ID ler verilmiştir. Sayısallaştırılan verilerin üzerine, sözel veriler eklenmiştir.
Şekil 2: Veri Ekleme İşlemi Şekil 3: Veri Ekleme İşlemi Değerlendirme için anlamlı veriler ayıklandıktan sonra sonuçları toplu halde görebilmek için Merge işlemi yapılmıştır.
Şekil 4: Merge İşlemi Her ilçedeki trafik kaza sayısı hangi kategoride ise o kategoriye göre harita üzerinde sorgulama sonrası gösterimi yapılmıştır. Böylece en çok maddi hasarlı trafik kazası ve yaralanmanın meydana geldiği, sürücülerin eğitim durumları, kazanın oluş zamanı ilçeler bazında yıllara göre görsel olarak haritalar üzerinde tespit edilmiştir. Şekil 5: 2010 Yılı Maddi Hasar Miktarı
Şekil 6: 2011 Yılı Maddi Hasar Miktarı Şekil 7: 2012 Yılı Maddi Hasar Miktarı
Grafik 1: Yıllara Göre Toplam Maddi Hasar Miktarları Şekil 8 : 2010 Yılı Kazaları Yaralı Sayıları
Şekil 9 : 2011 Yılı Kazaları Yaralı Sayıları Şekil 10 : 2012 Yılı Kazaları Yaralı Sayıları
Grafik 2: Yıllara Göre Toplam Yaralı Sayıları Şekil 11: 2010 Yılı Sürücülerin Eğitim Durumları Şekil 12: 2011 Yılı Sürücülerin Eğitim Durumları
Şekil 13: 2012 Yılı Sürücülerin Eğitim Durumları 2010 2011 2012 Şekil 14: Kazaların Oluş Zamanı 2. SONUÇ VE ÖNERILER Bu çalışmada trafik kaza sayılarının görselleştirilmesinde ve sorgulamalarında CBS nin kullanılmasının önemine dikkat çekilmiştir. Bu şekilde CBS kullanılarak yapılan haritalarla sonuçlara hem daha hızlı hem de görsel olarak ulaşılması kolaylaşmıştır. Trafik kazalarına etki eden faktörler zaman ve mekâna göre değişim göstermektedir. Bu nedenle bir yerde uygun olan çözüm diğer yerde uygun olmayabilir veya daha fazla etkili olabilir. CBS yardımıyla elde edilen haritalar incelendiğinde kazaların çok nüfuslu çevre ilçelerde olduğu görülmüştür. Konya nın ilçelerinde meydana gelen kazalar incelendiğinde maddi hasarlı kazaların ve ölümlü yaralanmalı kazaların en çok Beyşehir de olduğu görülmektedir. Bu duruma trafik hacmi, nüfus, gelişmişlik seviyesi, sosyoekonomik düzeyin etkisiyle araç sahipliliğinin fazla olması neden olmuştur. İnceleme yapıldığı zaman Beyşehir ilçesinde meydana gelen maddi hasarlı kazalar nüfusuna oranla fazladır. Bu ilçedeki kaza sayısının fazla olması, yolun geometrik özellikleri ve sürücülerin hız kısıtlamalarına uymamalarının doğal sonucudur. En az maddi hasarlı kaza Ahırlı ve Yalıhüyük ilçelerinde meydana gelmiştir. Gelişmişlik
endeksi düşük olduğundan bu ilçe de araç sahipliliği de azdır. Dolayısıyla trafik kazalarının meydana gelme oranı da düşüktür. Eğitim durumuna göre yapılan kaza analizleri incelendiğinde ise ilkokul mezunu olanların kaza yüzdelerinin çok daha yüksek olduğu görülmektedir. Sürücülerin öğrenim seviyesi yükseldikçe trafikte tehlike oluşturma oranları azalmaktadır. Eğitim her alanda olduğu gibi trafikte de oldukça önemlidir. Eğitim düzeyi yüksek olan bireyle eğitimsiz kişinin olaylara bakış açısı ve değerlendirme biçimi farklıdır. Trafikte eğitimli sürücü, eğitimsizliğin verdiği cesaret ya da korkaklık (çekingenlik) gibi iki uç nokta arasında kalmayacak, olayları daha mantıklı bir biçimde değerlendirecektir. Bu nedenle sürücü adaylarında yüksek öğretim düzeyi, aranması gereken en önemli koşullardan biri olmalıdır. En azından genel eğitim düzeyinin yükselmesi trafikte sürücü davranışlarına olumlu yansıyacaktır. Kazaların oluş zamanları incelendiğinde, gündüz meydana gelen trafik kazalarının gece meydana gelen trafik kazalarından daha fazla olduğu görülmüştür. Gündüz saatlerinde daha fazla kaza yapılmasının nedenleri arasında, sağlıksız gece uykusunun gündüz vakitlerinde etkisini göstermesi, gece yapılan yolculuklarda daha dikkatli davranılması, özellikle yaz aylarında gündüz sıcaklıklarının geceye göre çok daha fazla olması gösterilebilir. Çalışmada elde edilen haritalar incelendiğinde kazaların daha çok meydana geldiği ilçeler de denetimleri artırmak, hız sınırını düşürmek, insanlardaki trafik bilincini geliştirmek kazaların azalması için çözüm olabilir. Trafik kaza analiz çalışmalarında, CBS nin planlama ve yönetimsel konularda karar destek amaçlı kullanımı önemli yer tutmaktadır. Ülkemizde yük ve yolcu taşımacılığında karayolu en yüksek paya sahiptir. Bununla birlikte meydana gelen trafik kazaları sonucunda ülkemizde önemli derecede can ve mal kaybı oluşmaktadır. Bu da gelişmekte olan ülkemizin hem insan kaynaklarını hem de ülke ekonomisini olumsuz yönde etkilemektedir. Trafik kazalarının nedenlerinin doğru bir şekilde belirlenmesi ve doğru çözüm önerilerinin yapılması ile hem iş gücü hem de ekonomimize büyük yarar sağlayacağı düşünülmektedir. Oluşturulacak CBS veritabanındaki detaylı verilerle, kazaların analizlerinde daha önceden elde edilemeyen istatistiksel bilgilerin kullanılabileceği ve bunların da kazaların gerçek sebeplerini tespit etmede etkili olacağı önerilmektedir. Kaynaklar Çolak N., Doğanç A., Güven E. ve Çubukçu A., Mert K. (2009). Coğrafi Bilgi Sistemlerinin Mekânsal İstatistik Uygulamalarında Kullanımı Alaçatı Kentsel Sit Alanı Ticari Yapılar Örneği, TMMOB Coğrafi Bilgi Sistemleri Kongresi, 02 06 Kasım, İzmir,s.1 2. Obermeyer, N, J, Pinto, J, K. (1994). Managing Geographic Information Systems, The Guilford Press, Newyork, London. Yıldırım, H. (1994). Coğrafi Bilgi Sistemleri, MAM Uzay Teknolojileri Bölümü, MAM Tn 04, Marmara Araştırma Merkezi.