İçerik Foto Yorumlama..2 Dünyada Hava Fotoğrafının Tarihçesi..2 Hava Fotoğrafı. 2 Ormancılık Uygulamaları....3 Niçin Kızılötesi Filmleri Kullanıyoruz....4 Hava Fotoğraflarının Alım Zamanı... 7 Sonbaharda Çekilmiş Hava Fotoğrafları.. 8 Yaz Aylarında Çekilmiş Hava Fotoğrafları..9 Yorumlama Nasıl Yapılmalıdır.11 Foto Yorumlamada Uygulanan Dispozisyonlar...11 Ağaç Tepe Şekilleri Örnekleri 13 Kenarlaştırma..29 1
DÜNYADA HAVA FOTOĞRAFININ TARİHÇESİ; 2000 yıl kadar önce demir madenlerinin yerini tespit etmek için yüksek yerlerden gözlemler yapılmıştır. İlk fotoğraf 1839 yılında çekilmiştir. İlk hava fotoğrafı 1858 yılında, 80 m yükseklikteki balondan çekilmiş Ormancılık alanında ilk hava fotoğrafı 1887 de çekilmiştir. 1909 yılından sonra hava fotoğrafları uçaklara yerleştirilen kameralarla alınmıştır. 1950 li yıllardan sonrada uydu görüntüleri kullanılmaya başlanmıştır. Daha sonraki yıllarda 1/15.000 ölçekli fotoğraflar kullanılmaya başlanılmıştır. 1991 yılından sonra ülkemiz ormancılığında renkli kızılötesi hava fotoğrafları kullanılmaya başlanmıştır. 2009 yılından itibaren 1/60000-1/45000 ölçekli sayısal renkli kızılötesi hava fotoğrafları kullanmaktayız. Hava fotoğrafı; uçaklara yerleştirilmiş uygun film ve filtrelerle objelerden yansıyan ışığın kameralar yardımıyla bir emülsiyon üzerinde saptanması ile elde edilen görüntüdür. 2
Hava fotoğrafları; Orman kadastrosu, orman amenajmanı, ağaçlandırma ve silvikültür, toprak, ekoloji, orman yol inşaatı, havza amenajmanı, hasılat bilgisi, orman koruma ve ormancılık politikası bilim dallarına ilişkin çok yönlü sorunların çözümünde kullanılmaktadır. Çeşitli kurum, kuruluşlar ve şahıslar tarafından,özellikle hukuki davalardaki anlaşmazlıklarda ve taşınmazlarla ilgili Problemlerin çözümünde veri kaynağı olarak kullanılmaktadır. Ormancılık Uygulamaları; 1. Orman Bitki Örtüsünün Haritalanması ve Sınıflandırılması 2. Ağaçlandırma Araştırma ve Çalışmaları 3. Orman Kaynakları Envanterinin Belirlenmesi 4. Ağaç Hastalık ve Böceklenmelerini Gözetleme ve Önleme 5. Ormansızlaşma ve Çölleşme İzleme ve Araştırmaları 6. Kereste Üretimi Tahmini ve Planlaması 7. Orman Yangını İzleme 8. Orman Yönetimi 9. Nem miktarı 10. Tür çeşitliliğinin tespiti ve haritalanması Hava fotoğrafları stereoskopik incelendiğinde, yetişme çevresine ilişkin coğrafik ve jeolojik yapı hakkında bilgi edinmek mümkündür. Erozyon alanları, jeo-morfolojik görünümler, tektonik olaylar, volkanik oluşumlar, dere, tepe, göl gibi topoğrafik yapı kolaylıkla saptanabilir. Arazi şekli, yükseklikler, yamaçlar, bakılar, taban suyu ve nemli alanlar arazi formuna bakılarak belirlenir. İyi bonitetlerde ağaç türleri daha canlı ve boyları yüksektir. Besin maddesince zengin toprak tabakasının kalın olduğu yerlerde, kural olarak gövde dağılımları düzenli ve tepe çatısı eşit düzeydedir. 3
NİÇİN KIZILÖTESİ FİLMLERİ KULLANIYORUZ; Siyah-beyaz olarak bilinen pankromatik hava fotoğraflarındaki ağaç türü ayrımında tepe yapısı ve siyah-beyaz arasındaki(gri) ton farkı esas alınmaktadır. Gri tonların aynı ağaç türlerinde bile; kapalılık, çağ sınıfı toprak türüne bağlı olarak değişim göstermesi zor ve hatalı uygulamaları beraberinde getirmektedir. Kızılötesi fotoğraflarda renk tonları arasındaki fark oldukça fazladır bu nedenle meşcere tipi tanıtımında bu ton farklılıkları büyük kolaylık sağlar. 1/15000 ölçekli siyah-beyaz hava fotoğrafı örneği 4
1/15000 ölçekli renkli kızılötesi (infrared)hava fotoğrafı örneği 5
%30-35 Boyuna,%60-65 Yan Bindirmeli Çekilmiş Dijital Hava Fotoğrafı Çifti (3 BANDLI İnfrared, Ölçek yaklaşık 60000) Hava fotoğraflarında ortalama bir ölçeğin sağlanabilmesi için uçağın belirli bir uçuş yüksekliğinin olması gerekmektedir. Uçuş yüksekliği arttıkça fotoğrafların alanı genişler, ölçek küçülür, uçuş yüksekliği azaldıkça fotoğraf alanı daralır ölçek büyür. Fotoğraflarda ölçek istenilen amaca göre değişebilir. Örneğin meşcere ayrımı için 1/15.000 ağaçlarda hastalık teşhis edilecekse 1/5.000-1/10.000 gibi. 6
FOTOĞRAFLARIN ALIM ZAMANI; Hava fotoğrafları gerçeğin bir resmidir. Haritalar ise gerçeğin matematiksel yöntemlerle küçültülmüş modelidir. Haritalarda ölçek her noktada aynıdır hava fotoğraflarında ise ölçek her noktada farklıdır. Hava fotoğraflarında özellikle engebeli arazilerde de kayma görülür, haritalarda ise kayma söz konusu değildir. Hava fotoğraflarının yorumlanması için çeşitli aletlere ihtiyaç vardır. Haritaları okumak ve değerlendirmek için herhangi bir alete gerek yoktur. Harita üzerindeki ölçek kesin ölçek, hava fotoğraflarının üzerindeki ölçek ise ortalama ölçektir. Harita ve fotoğrafta ölçek ne kadar büyürse içereceği bilgide o oranda çoğalır. 7
Alım zamanı yorumlamanın amacına göre değişir. Örneğin harita işlerinde kullanılacak fotoğraflar için en uygun alım zamanı orman ağaçlarının yapraksız olduğu zamandır. Bundaki amaç yapraksız olan ağaçlar sayesinde arazi detaylarının daha iyi görünmesidir. Biz Temmuz-Ağustos-Eylül aylarında çekim yaptırmaktayız. Bundaki amaç havanın yağışsız ve bulutsuz olması, rüzgâr etkisinin azalması, güneş ışınlarının yeryüzüne daha dik gelmesi gibi faktörlerle en net görüntünün elde edilmesidir. Ayrıca yaz aylarında yapraklı türler tamamen yapraklandığı için daha fazla emülsiyona neden olmaktadır. Böylece fotoğraf basımından sonra türlerin verdiği yalancı renk ve renk tonlarından teşhisleri daha kolay yapılmaktadır. Kış aylarında çekilen fotoğraflarda ibreliler çok daha kolay teşhis edilir. Ancak yapraklıların teşhisi yapraklarını döktükleri ve kuru dallarında dolayı kolay teşhis edilememektedir. Ayrıca kötü hava şartlarından dolayı ve ağaçların üzeri karla kaplı olacağından kış ayları tercih edilmemektedir. Sonbaharda yapraklıların farklı renklere görünmesinden dolayı türlerin teşhisi çok kolay olmaktadır. Ancak bu süre çok kısa sürdüğünden ve renk değiştirme süresi türden türe değiştiğinden bu mevsimde fotoğrafların çekimi tercih edilmemektedir. Sonbaharda çekilmiş hava fotoğrafları; 8
İlkbaharda ise yine ağaç türleri tomurcuklanma mevsiminde olduklarından dolayı daha kolay teşhis edilebilmektedir. Bu tomurcuklanma süresinin kısa olması fotoğraf çekim süresine uygun olmamaktadır. Ayrıca türlerin tomurcuklanma süresi farklı olduğundan ve bu süre aynı zamanda farklı rakımlara göre değişmektedir. Hava fotoğraflarında çekim saati de çok önemlidir. Güneş ışınlarının dik geldiği 11-14 saatleri arasında çekilmelidir nedeni birbirini gölgelemesini alttaki florayı kapatmayı engellemektedir. Yaz aylarında çekilmiş hava fotoğrafı; 9
Kart baskı hava fotoğrafları cep stereoskopları ve aynalı stereoskoplar yardımı ile yorumlanabilmektedir. Dijital ortamdaki sayısal hava fotoğrafları ise stereo gözlükler yardımıyla bilgisayar ortamında yorumlanmaktadır. 10
YORUMLAMA NASIL YAPILMALIDIR; Hava fotoğraflarını ormancılıkta kullanmak için öncelikle ormanlık ve ormansız alanların ayrılması gerekmektedir. Ormanlık alanlar; ağaç türü, çağ sınıfları, kapalılık, bozuk orman, orman içi açıklık, ağaçlandırma alanı, baltalık ormanı, erozyon alanı, yanık alan, gençleştirme alanı gibi özellikler itibarı ile ayrılabilir. Ormansız alanlar ise; ziraat alanı, iskân alanı, taşlık-kayalık alanlar veya yollar olarak sınıflandırılabilir. Bu unsurların bilinmesi ile sağlıklı ve kolay yorumlama yapılabilir. Bunu da gerçekleştirecek olan tecrübeli teknik elemanlardır. İyi bir yorumcu olmak için en az bir yıl ibreli, bir yılda yapraklı türlerde çalışması gerekmektedir. Foto yorumlama çalışmalarında genellikle aşağıdaki dispozisyon uygulanır; A-Ormanlık Alanlar 1-Orman rejimindeki boş alanlar a-ağaçlandırmaya uygun alanlar(ot) b-ağaçlandırmaya uygun olmayan taşlı alanlar(t) c-kumsal alanlar(ku) d-erozyon alanları(oe) 2-Bozuk Alanlar a-bozuk koru alanları(bkn, BG vb.) b-bozuk baltalık alanlar(bbt 3 -İşletmeye Açık Ormanlar Koru ormanları ağaç cinsi ve türü, çağ sınıfı ve kapalılığa göre ayrılır. Ağaç cinsi ve türü amenajman yönetmeliğine göre sembolleştirilir. 11
Çağ sınıfları da amenajman yönetmeliğindeki 1.30cm. deki çaplara göre belirlenir. Ağaç boyu, tepe çatı ve 1.30cm. deki kabuklu gövde çapı arasındaki ilişkiden hareket edilir. Gençlik çağı(a); 8 cm. den küçük, sırıklık direklik çağı(b); 8.0-19.9 cm., ince ağaçlık çağı(c); 20.0-35.9 cm., kalın ağaçlık çağı(d); 36 cm. den büyük çapları kapsar. Çağ sınıfı kademeleri a,b,c,d şeklinde değil, a, ab,, b, bc, c, cd, d gerekli hallerde de ve e hassasiyetinde olmalıdır Ormanlık alanlarda a çağındaki meşçereler de çağ farklılığı kabul edilmeyip diğer çağlarda bir kademe fark kabul edilir. Örnekle açıklayacak olursak; Çzb tipini Çzab ve Çzbc yazılırsa hata Kabul edilir. Fakat Çza ve Çz yazılırsa hata kabul edilir ve iade yapılır. Ormansız alanlarda amenajman plan yapımında kullanılan tiplerle uyum olmalıdır. İS, OT, Z, M vb. tipler hassas olarak ayrılmalıdır. Ağaç türlerinin doğal yetişme çevrelerinin, doğal yayılış alanlarının, meşçere oluşturma karakteristiklerinin ve silvikültürel isteklerin bilinmesi, bunların tanımlamalarını kolaylaştıran faktörlerdir. İbreli ağaçların oluşturduğu meşçere tiplerindeki tanımlar yapraklı ağaçların meşçere tiplerine oranla daha kolaylıkla gerçekleştirilecek ve yine yaşlı meşçerelerdeki tanımlar genç meşçerelere oranla daha kolay olacaktır. Meşçere tiplerinin ayırımı işlemlerinin fotoğraflar yardımıyla gerçekleştirilmesinde aşağıdaki kriterler esas alınır. Fotoğraflardaki renk tonu farklılıkları, Ağacın tepe şekli ve profili, Ağaç ve tepesinin gölgesi, Ağacın tekstürü(görünüşü), Ağacın meşçere içersinde yer aldığı sosyal konumu. 12
Fotoğrafların meşçere tipleri ayrımı amacıyla yorumlanmasında yukarıda özetlenen kriterler tek tek değil, bir arada ele alarak yorumlama işlemleri sürdürülür. Ağaç türü ayırımında ilk kriterimiz renk tonu farklılıklarıdır. Her ağaç türünün farklı bir renk yansıması vardır. Tepe şekilleri ve gelişimleri ağaç türlerinin tanımında en güvenli anahtarı oluşturur. Her ağaç türü belli yaşlarda tipik tepe formu oluşturur. Yapraklı ağaçlar genellikle aynı yaşlarda ibrelilere oranla daha geniş bir tepe yayılışı gösterir. Yapraklı ağaçlar dar testere dişli, muntazam olmayan ve açık görünüş deki yapraklarıyla, fotoğraf üzerinde sıklık çağında birbirine benzer. Fotoğrafların meşçere tipleri ayrımı amacıyla yorumlanmasında yukarıda özetlenen kriterler tek tek değil, bir arada ele alarak yorumlama işlemleri sürdürülür. Ağaç ve tepesinin şekli, ağaç türüne, çağ sınıfı ve dolayısıyla yaşına, meşçere içersindeki sosyal konumuna ve yetişme ortamı koşullarına göre değişiklik gösterir. Ağaçların Tepe Şekillerinden Örnekler; 13
Alansal Olarak; Alansal olarak amenajman planlarında kabul edilen en küçük meşçere tipi ayrım alanı ile oranda alan ayrılmalıdır. Eni 50 m nin üzerindeki yollar poligon olarak çizilmeli. Ormanlık alanlarda en küçük alan 0,5 ha., zorunlu hallerde 0,3 ha. alan olarak ayrılmalıdır. Meşçere tipi ayrımları 1/1000-1/3000 ölçek arasında sayısallaştırılmalıdır. Çizgiler köşeli olmayıp, yumuşak hatlar olacak şekilde çizilmelidir. 14
15
B-Ormansız Alanlar 1-Ziraat alanları(z) 2-Yerleşim alanları(is) 3-Kum(Ku) 4-Maden ocağı(oc) 5-Göl, gölet, baraj, deniz(su) vb. 16
17
Kapalılık olarak, meşçere kapalılık dereceleri ise, ağaç tepelerinin topraktaki iz düşüm oranına göre tespit edilir. Kapalılık ise yine amenajman yönetmeliğinin yüzdelik kapalılıklarını içerir. 0= Boşluklu kapalı (Tepe kapalılığı %10 ve daha az) 1= Gevşek kapalı (Tepe kapalılığı %11-40 a kadar) 2= Orta kapalı (Tepe kapalılığı %41-70 e kadar) 3= Kapalı ve tam kapalı (Tepe kapalılığı %71-100 e kadar) Bozuk alanlar; kapalılığı %10 dan az alanlar. 18
Ormanlık alanlarda kapalılık dercesi değişim sınırlarına yakın durumlarda kapalılıklarda en fazla bir kademe aşağı veya yukarı olanlar doğru kabul edilmektedir. Örnek1: Çzb2 şeklinde rumuzlandırılması gereken bir meşcere Çzb1 veya Çzb3 olarak rumuzlandırılmış olması durumunda doğru olarak değerlendirilmektedir. Örnek2: Çzd3 şeklinde rumuzlandırılması gereken bir meşcere Çzd1 olarak rumuzlandırılmış olması durumunda yanlış olarak değerlendirilmektedir. 19
Çağ sınıfı kademeleri a,b,c,d şeklinde değil, a, ab,, b, bc, c, cd, d gerekli hallerde e hassasiyetinde olacaktır. Ormanlık alanlarda a çağındaki meşçerelerde çağ farklılığı kabül edilmeyip diğer çağlarda bir kademe fark kabul edilir. Örnekle açıklayacak olursak; Çzb tipini Çzab ve Çzbc yazılırsa hata Kabul edilir. Fakat Çza ve Çz yazılırsa hata kabul edilir ve iade yapılır. Ormansız alanlarda amenajman plan yapımında kullanılan tiplerle uyum olmalıdır. İS, OT, Z, M vb. tipler hassas olarak ayrılmalıdır. 20
Rumuzlandırma da kapalılık, çağ sınıfları ayrı ayrı değerlendirilmeyip, müşterek değerlendirilmektedir. Örneğin: Çzcd3 tipini çzbc2 veya Çzbc3 yapması halinde kapalılık hatalı olmamasına rağmen çağ sınıfı hatası olduğundan poligon yanlış kabul edilmektedir. Çzc3 tipini Çzc1 yazılırsa çağ doğru olmasına rağmen kapalılık hatasından poligon yanlış olarak kabul edilir. Tür tespitinde, yapraklı türlerde karışıma giren türlerden % oranı en fazla olan önce yazılır. Birden çok tür olduğu durumlarda ana tür öne diğer fazla orana sahip tür ikinci olarak yazılacaktır. Daha fazla karışıma giren türlerin bulunması halinde 1. Ve 2. tür yazılıp, diğerleri Dy (Diğer yapraklılar) olarak yazılacaktır. Tür tespitleri hava fotoğrafı görüntüsündeki gibi olmak zorundadır. Kapalılıktaki gibi bir esneklik bulunmamaktadır. 21
22
Sıklık çağından itibaren kısmen tanınacak hale gelirse de ileri yaşlarda tepelerin birbirini karşılıklı sıkıştırmaları nedeniyle yine tanımlamaları güçleşir. Ancak, seyrek meşçereler de ya da tohum ağacı niteliğinde olan ve tek tek görülebilen ağaçların tanımları hatasız yapılabilir. Yangın görmüş orman alanlarında ağaçların olması veya olmaması gibi iki durumla karşılaşılabilir. Boşaltılmamış alanlarda dik pozisyonda ağaçlar görülebilir veya ağaçlandırmanın dışındaki yanmayan meşcereler toplu olarak görülebilir. Boşaltılmış yangın alanı çevresinden daha koyu tonda görülür. Bunun nedeni; ölü ve diri örtünün yanmış olmasıdır. Meraların saptanmasında dikey yayılış önemlidir. Genellikle meradan daha üst seviyede orman alanlarının olmaması gibi. Özellikle Karadeniz ve Toroslar da meralar ormanın dikey yayılış sınırından başlar. 23
24
25
Yaşlı ladin, melez, duglaslar ile kısmen göknarlar da ağaç ekseni boyunca helezon olarak yer alan dallar tepe projesiyonlarına Yıldız görünümü verirler. Yaşlı göknarlarda ayrıca, kubbemsi Leylak yuvası görünümü tanım için iyi bir anahtar oluşturur. Ladinleri tepe gölgeleri, çamlara oranla daha uzun ve sivridir. 26
27
28
KENARLAŞTIRMA; Kenarlaştırma hava fotoğrafı, kolon ve haritaların bir araya getirildiklerinde içerdiği ortak bilgiler açısından uyum göstermesini sağlamaktır. Hava fotoğraflarında efektif alan içerisinin yorumlama işlemleri bittikten sonra diğer fotoğraflarla olan alt, üst ve yan kenarlaşmaları yapılmaktadır. Kenarlaşmalar yapılırken kenarlaşma yapılan alanlardaki poligonların sembolleri aynı olacak şekilde değiştirilebilmekte ve poligon çizgi uçları birleştirilmektedir. Yani bir fotoğraftaki yarım poligonun ağırlıklı kısmının meşcere tipi Knbc3 ise bir sonraki fotoğrafta devam eden alanında (poligonun diğer yarısının) Knbc3 olması gerekir. 29
30
Yorumlanmamış Hava Fotoğrafı Yorumlanmış Hava Fotoğrafı 31
32