PATENT SİSTEMİ, PATENT HAKLARİ VE TÜRKİYE'DE VE DİĞER ÜLKELERDE PATENT BAŞVURULARI

PATENT SİSTEMİ, PATENT HAKLARİ VE TÜRKİYE'DE VE DİĞER ÜLKELERDE PATENT BAŞVURULARI UğurG.YALÇINER T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Sınai Mülkiyet Dairesi Başkanı Buluşların sanayiye kazandırılması ve buluş yapılmasının özendirilmesi için dünyada patent sistemleri uygulanmaktadır. Patent sistemi; Patent Kanunu, Patent Enstitüleri, Bilgi ve Dokümantasyon, Patent Vekilleri ve İhtisas Mahkemelerinden oluşmaktadır. Türkiye'deki yıllık patent başvurusu sayısı diğer ülkelerle kıyaslandığında yok denecek kadar azdır. Bunun en önemli nedeni patent sisteminin eski oluşudur. Türkiye'de yeni bir patent sistemini oluşturacak olan "Patent Kanunu" ve "Patent Enstitüsü Kuruluş Kanunu" Türkiye Büyük Millet Meclisinin gündemindedir. Yeni patent sistemi ile etkin bir patent koruması sağlanacak, araştırma geliştirme faaliyetleri ve teknoloji transferi artacaktır. PATENT SYSTEM, PATENT RIGHTS AND PATENT APPLICATIONS IN TURKEY AND IN THE OTHER COUNTRIES Patent systems are being applied in the world in order to encourage making inventions and application of them into industry. Patent system covers patent law, patent Institute, information and documantation, patent attorneys and specialty courts. Number of patent applications in Turkey is very low when compared to other countries. The main reason for this is that the present law is very old. "Patent Law" and "Patent Institute Law" which will set up the new,turkish patent system is in the agenda of the parliament. After setting up the new patent system, an efficient patent protection will be supplied and research and development activities and technology transfer will increase. ı 1. GİRİŞ Ülkelerin ekonomik büyümeleri teknolojik gelişmelere dayanmaktadır. Teknolojik gelişmeler ise yenilikler, buluşlar ve onların sanayiye uygulanması ile yakından ilgilidir. Sanayi alanındaki yenilikler ve buluşlar genel olarak, yeni ürünlerin ve yöntemlerin bulunması, geliştirilmesi ve sanayiye ve dolayısıyla da ekonomiye intikalini sağlayan gelişimler olarak 165

Bu sayısal değerlerin diğer ülkelerle kıyaslandığında çok az olmasının temelinde yürürlükteki patent sisteminin yüz yıldan daha eski döneme dayanıyor olması ve ayrıca patent haklarına ilişkin bilgilerin sanayici ve araştırmacılara yeterince açıklanmamış olması yatmaktadır. Türkiye'de ve değişik ülkelerde - yılları arasında yapılan patent başvurularının sektörlere göre dağılımları Tablo 2'de verilmektedir. Tablo 2'nin analizinde göze çarpan ilk husus, hemen hemen bütün ülkelerde patent başvurularının büyük bir kısmının "günlük yaşam", "sanayi teknikleri ve araştırma" ve "kimya ve metalürji" alanlarında olduğu ve bunlardan sonra da "makina mühendisliğinin yer aldığıdır. Tablo 2'de izlenen bir diğer dikkat çekici husus da Tablo'da yer alan ülkeler arasında patent başvurusu sayısı en az olan ülkenin Türkiye olduğudur. Tablo 1 'de 1960 yılında Türkiye'ye yapılan patent başvurularının 2005 gibi rekor bir sayıda gözükmesinin en önemli nedeni o tarihte ilaç üretim usullerinin patent kapsamı içinde olmasıdır. 1961 yılında Kurucu Meclis'in aldığı 51 sayılı tefsir kararı ile bu hususa açıklık getirilmiş ve ilaç üretim usulleri ve ürünlerinin tamamen patent koruması dışında olduğu açıklanmıştır. 172

tanımlanır. Yeniliklerin ve buluşlann sahiplerinin bu çalışmalarını başkalarının kolayca anlayabileceği ve bundan yararlanarak daha iyi çalışmalar yapabileceği biçimde açıklamaları karşılığında kendilerine buluş konusu ürünü üretme ve satma konusunda belirli bir süre ayncalık veren sisteme patent sistemi adı verilmektedir. Bir ülkedeki patent sisteminin gelişmişliği ve o ülkedeki patent başvurularının çokluğu ülkenin gelişmişliğinin göstergelerinden biridir. Zira patentler, sanayi alanındaki yenilikler ve buluşlara dayanmaktadır ve patent başvurularının çokluğu sanayideki gelişmeleri açıklamaktadır. Bu çalışmada Patent Sistemini oluşturan öğeler açıklanmakta, patent haklarının neler olduğu ulusal ve uluslararası hukuk bakımından tartışılmakta ve Türkiye'de ve Dünyada Patent Başvurulan ve tescillerine ilişkin istatistiki bilgiler anlatılmaktadır. Bildiride ayrıca istatistik! bilgilerin analizi ve yorumu ile Türkiye'de yakın gelecekte kurulacak patent sistemi-nin yapısı açıklanmaktadır. 2. PATENT SİSTEMİ VE PATENT HAKLAR! Buluşların başkalan tarafından kolayca anlaşılabilecek biçimde açıklanması karşılığında buluş sahibine buluşunu belirli bir süre üretme ve satma hakkını tanıyan sisteme patent sistemi adı verilmektedir. Dünyada buluşların patent ile korunmasına ilişkin yasal düzenlemelerin ilki 1474 yılında Venedik'de uygulanan Patent Yasasıdır. Bundan sonra 1624 yılında İngiltere'de, 1790 yılında Amerika Birleşik Devletleri'nde, 1791 yılında Fransa, 1877 yılında Almanya ve 1879 yılında Osmanlı İmparatorluğunda yürürlüğe giren Patent Yasaları Dünya'da patent Sisteminin ilk örnekleridir. Patent sistemi buluşa dayanmaktadır. Buluş adından da anlaşılacağı gibi bulma ile ilgili bir kavramdır. Yani, doğada mevcut olan teknik bir kuralın bulunmasıdır. Ancak, doğada mevcut teknik bir kuralın bulunması patent ile koruma için yeterli değildir. Patent hukuku açısından önemli olan; buluşun ilk kez ortaya çıkarılmış olması, daha önce bilinenlere göre daha ileri bir adım getirmiş olması ve sanayiye uygulanabilir olmasıdır. Buluşların patent verilerek korunmasının esas amacı, buluş faaliyetlerini özendirmek ve buluşlarla elde edilen teknik çözümlerin sanayiye intikalini ve uygulanmasını sağlamak, buluşların başkaları tarafından öğrenilerek geliştirilebilmesine olanak yaratmaktır. 166

Bugün Dünya'da gelişmiş olan ülkelerin tümünde ve gelişmekte olan ülkelerin büyük bir kısmında uygulanan Patent Sistemi 5 temel öğeden oluşmaktadır. Bu öğeler şunlardır: - Patent Yasası - Patent Yasasının öngördüğü işlemleri yürütecek Patent Enstitüsü - Bilgi ve Dokümantasyon Olanakları, Eğitim - Patent Vekilleri İhtisas Mahkemeleri Modern bir patent sisteminin en önemli parças iyi bir patent Yasası ise de patent yasası tek başına, patent sisteminin iyi işlemesi için yeterli değildir. Buna ilaveten iyi organize olmuş modern bir Patent Kurumu'nun kurulmasıdır. Modern bir Patent Sistemi için sadece patent kurumu ve yasası yeterli değildir. Bunun yanında bir dizi çerçeve koşulların da yerine getirilmiş olması gerekir. Bunlar; anlaşmazlıklar ve tecavüzlerin değerlendirildiği mahkemeler, başvuru sahibine hukuki ve teknik konularda yardımcı olan patent vekilleri ve değişik ülkelerde tescil edilmiş patentlere ait bilgi ve dokümanların yer aldığı bilgi ve dokümantasyon olanakları ile eğitim'dir. Buluşların patent ile korunması her ülkede geçerli olan ulusal yasalar çerçevesinde sağlanmaktadır. Yani bir buluşun patent ile korunması için, korunma istenen ülkede patent başvurusunun yapılması zorunludur. Ulusal patent koruması, öncelikle ulusal ekonomiye yapılan bir katkı anlamında değerlendirilmiş olmasına rağmen, patent koruması başlangıcından beri uluslararası boyutta düşünülmüş ve korumada birlik ve uyum sağlanması amaç edinilmiştir. Bunu sağlamak üzere buluşların patent ile korunmasının boyutlarının uluslararası bir niteliğe kavuşturulması ile ilgili çalışmalar patent ve diğer sınai haklar konularında eşitlik ilkesini kabul eden Paris Sözleşmesi 1883 yılında kabul edilmesi ile başlatılmıştır. Türkiye, Paris Anlaşması'na 1925 yılından beri üyedir. Bu Sözleşmeye göre, bir türk vatandaşı, anlaşmaya üye her hangi bir ülkeden patent alabilir ve Sözleşmeye üye ülkelerin vatandaşlap da Türkiye'den patent talep edebilirler. Bu Sözleşmeye göre her ülke sınai haklar ile ilgili olarak kendi vatandaşına tanıdığı tüm hakları diğer üye ülkelerin vatandaşlarına da aynen tanımak zorundadır. Dünya Patenti veya Uluslararası Patent bir hedef olmakla birlikte bu hedefe henüz ulaşılamamıştır. Sadece 14 Avrupa ülkesi tarafından kabul edilen ve Avrupa Patenti olarak adlandırılan bölgesel koruma sistemi, dünya patenti veya uluslararası patent uygulamasının denemesi olarak kabul edilebilir. 167

3. TÜRKİYE'DE BUGÜNKÜ PATENT SİSTEMİNİN YAPISI Türkiye'de halen uygulanan patent sistemi 23 Mart 1879 tarihinde yürürlüğe giren İhtira Beratı Kanunu, ilgili Yönetmelik, Paris Anlaşması, Berat Taleplerinde Aranan Formalitelere ilişkin Avrupa Anlaşması, La Haye Milletlerarası Beratlar Enstitüsünün Kuruluş Anlaşması ve Savunma Amaçları için İhtira Beratı Haklarının Mübadelesinin Kolaylatırılmasına ilişkin Anlaşma, Patentlerin Uluslararası Tasnifi Hakkında Avrupa Anlaşması'na dayanmaktadır. 1844 yılında Fransa'da yürürlüğe giren Fransz Patent Kanunu'ndan tercüme edilerek uygulanan halen yürüdükteki İhtira Beratı Kanunu 1879 yılında yürürlüğe girmiş ve bugüne kadar üzerinde herhangi bir yasal değişiklik yapılmamıştır. Bu yasa halen Dünya üzerinde yürürlükte olan en eski patent yasasıdır. Yürürlükte olan İhtira Beratı Kanunu'na göre herhangi bir buluşa patent verilebilmesi için, buluşun tüm dünyada yeni olması ve sanayiye uygulanabilir olması yeterli kabul edilmektedir. Bugün bütün çağdaş patent yasalarında patent verilebilme kriterleri arasında yer alan ve "buluş basamağı" (Inventive Step) olarak adlandırılan, 'tekniğin bilinen durumunun aşılması" kriteri bugünkü yasada yer almamaktadır. Mevcut sisteme göre yürütülen uygulamada, başvurunun incelenmesi, başvuru sahibinin Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı veya yabancı uyruklu olmasına göre farklılık göstermektedir. Türk vatandaşları tarafından yapılan başvuruların yenilik incelemesi Türkiye'de çeşitli üniversitelerde, buluş konusu ile ilgili öğretim üyeleri tarafından yapılmakta yada başvuru sahibinin talebine göre Dünya Fikri Haklar örgütü aracılığı ile bazı ülkelerin patent incelemesi yapmaya yetkili Patent Ofisleri tarafından yapılmaktadır. Yabancılar tarafından yapılan patent başvurularının incelenme işlemleri ise, Avrupa Patent Ofisi'nin La Haye'deki Genel Müdürlüğü'nde yapılmaktadır. Patentin verilip verilmeyeceğine ilişkin karar, inceleme raporlara göre Sınai Mülkiyet Dairesi Başkanlığı tarafından verilmektedir. Patent başvurularının incelenmesi işlemlerinin bu şekilde farklı kurum ve kuruluşlarda yapılması, hem sistemin işleyişi itibariyle birçok sakıncalar içermekte hem de bazı olumsuz sonuçların doğmasına neden olmaktadır. Mevcut Patent sisteminde koruma süresi, başvuru sahibinin başvuru sırasındaki talebine göre beş veya on veya onbeş yıl olmakta ve bu süre daha sonra değiştirilememektedir. Bugünkü sistemde patent sahibinin patentle doğan haklarına tecavüz durumunda hak sahibi tarafından Asliye Hukuk veya Ticaret Mahkemeleri'nde dava açılmakta ve patentten doğan haklara tecavüz önlenmeye çalışılmaktadır. Patent konusunun hem teknik hem de 168

hukuk boyutunun aynı anda bulunması özelliği, bu konudaki muhakemenin hem teknik hem de hukuk bakamlarından birlikte yürütülmesini gerektirmektedir. Türkiye'nin değişik yerlerinde Asliye Hukuk veya Asliye Ticaret Mahkemeleri'nde açılan davalarda teknik ve hukuki incelemeler farklı biçimlerde olabilmekte ve değerlendirmelerde farklılıklar ortaya çıkmaktadır. Dava sürelerinin çok uzaması ve karar alınmasının birkaç yıl sürmesi de hakların kaybedilmesine yada patentten doğan haklara tecavüz edenlerin uzun bir süre haksız kazanç sağlamalarına neden olmaktadır. Bugünkü Türk Patent Sistemi; patent alınması ile ilgili işlemleri organize eden, patent sahiplerini temsil eden, bu konuda teknik ve hukuki bakımlardan danışmanlık yapan ve başvurularda mutlak görev üstlenmesi gereken patent vekilliği müessesesi ile ilgili hiçbir düzenleme içermemektedir. Bu konuda bir yasal düzenleme olmadığı için İsteyen herkes, başvuru sahibinden alacağı bir yetki belgesine dayanarak, eğitim düzeyine ve bu konudaki bilgi ve deneyimine bakılmaksızın patent vekilliği yapabilmektedir. Bu nedenle gerek başvuru sahipleri kimi zaman haklarını kaybetmekte, çoğu zaman da gereksiz yazışmalar nedeniyle işlemlerin sonuçlanması uzamaktadır. Bilgi ve deneyime sahip oimayan bazı patent vekilleri tarafından hazırlanan patent tarifnameleri ve istemleri ya işleme konulamamakta ya da düzeltilerek gerekli forma ve içeriğe getirilmesini sağlamak için uzun süren yazışmalar yapılmaktadır. 4. TÜRKİYE'DE VE DÜNYADA PATENT BAŞVURULARI VE TESCİLLERİ Bir ülkenin ekonomik gelişmişliğinin göstergelerinden birisi de o ülke vatandaşlarının patent başvurularının sayısı ile o ülkeye yabancılar tarafından yapılan patent başvurularının sayısıdır. Bu konunun ayrıntılı değerlendirilmesi için Tablo 1 'de verilen Türkiye ile Yunanistan, Amerika Birleşik Devletleri ve İngiltere'ye 1953- yılları arasında yapılan patent başvurularının sayısal bilgilerini analiz etmek uygun olacaktır. Tablo 1 'in analizinde Türkiye'de yapılmış patent başvurularının sayısının Tablo'da yer alan diğer ülkelerle karşılaştırıldığında son derece düşük olduğu bir başka deyişle Türkiye'de,'sanayiye uygulanabilen yenilikve buluşların diğer ülkelerle karşılaştırıldığında dikkate ahnafnayacak kadar az olduğu anlaşılmaktadır. Patent başvurularının az oluşunun birkaç ana nedeni vardır. Bu nedenleri şu şekilde sıralamak mümkündür: - Türkiye'de yürürlükte olan patent sistemi, buluş sahiplerinin haklarını etkin biçimde koruyamamaktadır, - Türkiye'deki sanayiciler ve araştırma geliştirme faaliyetlerinde bulunan kişiler patent haklarının neler olduğunu yeterince bilmemektedirler, - Türkiye'de, araştırma ve geliştirme faaliyetlerine yeterince önem verilmemektedir. 169

YILLAR 1953 1954 1955 1956 1957 1958 1959 1960 1961 1962 1963 1964 1965 1966 1967 1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1991 1992 TÜRKİYE 620 488 466 544 364-850 2005 475 424 539 678 739 956 920 632 646 636 665-747 663 610 716 778 518 558 661 525 511 511 600 593 726 898 900 1048 1228 1205 1252 YUNANİSTAN 874 1043 909 823-1022 1239 1296 1379 1631-1842 1964 2206 3245 2531 2834 2672 2736 2946 4347 2973 2981 2978 2580 2927 2861 2898 3154 3260 3211 3490 3158 5324 10551 13464 15477 15680 İNGİLTERE 36401 37871 37551 39730 40498 42277 44495 44914 46811 49178 51468 53104 55507 47079 59290 61995 63614 62101 61078 60281 60312 56250 53400 54561 54423 50324 44666 41612 39214 t 37093 3469İ 32828 70182 47224 58682 53637 59247 57116 ABD 74036 77503 77502 75211 74298 77629 78708 79721 83396 85180 85869 87592 94629 88525 88164 93471 101415 103175 104729 99298 104079 102538 101014 102344 100931 100916 100494 104329 106413 109625 103703 111284 117006 122433 133807 147344 161660 176100 Tablo 1.1953- yılları arasında değişik ülkelerdeki patent başvuruları 170

Tablo 2. Değişik ülkelerde - yılları arasında yapılan patent başvurularının sektörlere göre dağılımları ÜLKELER ABD FRANSA İNGİL- TERE ALMAN- YA AVUS- TURYA BELÇİKA İSVİÇRE YIL 19Ö8 GÜNLÜK YAŞAM 6509 7195 7508 7787 7618 5389 6019 6683 6633 6715 8822 4058 8390 8736 9434 3169 3618 3888 4035 3931 3256 3494 3723 3891 3444 3797 4222 4418 3622 4495 SANAYİ TEKNİKLERİ VE TAŞIMA 10387 11042 11648 12104 12521 10127 10403 9931 11742 9949 18327 18620 19325 19944 19323 4063 3402 4039 4909 5075 4201 4428 4712 4988 5134 5220 4787 5794 6035 6177 KİMYA VE META- LÜRJİ 10059 10711 11541 12200 10830 7080 16890 11481 11792 11940 13851 14564 14543 16197 16085 4818 5390 6620 5948 5872 6360 6835 7431 7689 6962 64444 6988 7439 7714 7494 TEKSTİL VE KAĞIT 1126 1215 1318 1476 1476 6594 1190 1267 1328 1323 2031 2070 2268 2539 2395 490 493 592 649 638 539 605 631 698 576 810 895 1078 1079 1873 4 71 KARIŞIK YAPI ŞİST. 2297 2332 2409 2578 3418 942 2296 2472 2306 2551 3888 3620 3840 3840 3861 1274 1208 1405 1356 1503 1044 971 1124 1204 1315 1205 1163 1345 1378 1416 MAK. MÜH. ÜĞİ 5477 5531 5586 5839 4188 1698 5606 4509 5414 3417 9458 9219 9866 9834 8330 1865 1788 2039! 1937 2081 1676 1557 1875 1789 1815 2065 1941 2177 2132 2518 FİZİK 7911 8577 8595 10020 10798 8144 8935 9320 10273 11335 11776 12297 13244 14261 15132 2064 2122 2207 2579 2479 2403 2531 2583 3006 3002 3145 3261 3262 3789 3669 ELEKTRİK 8084 8246 8821 9594 10530 7248 7343 7972 10333 9877 10774 10544 11101 8089 3295 1971 1942 2067 2207 2521 949 1903 2173 2293 2632 2510 5491 2767 2723 3125 TOPLAM 111284 117006 122433 133807 147374 51847 54850 57432 61603 61379 47224 58682 53637 59247 57116 79082 75003 83574 87440 87785 19712 20053 21861 23612 24105 21446 22324 24252 24794 24885 25193 28748 27043 28472 30788

ÜLKELER TÜRKİYE YUNA- NİSTAN BULGA- RİSTAN SSCB ÇİN GÜNEY KORE YIL 1991 GÜNLÜK YAŞAM 86 88 139 171 236 1983 2357 2613 2565 693 590 652 581 453 17014 17316 17738 17180 16040 851 594 1136 1224 1133 1549 2049 2321 SANAYİ TEKNİKLERİ VE TAŞIMA 165 160 169 212 223 2084 2475 2727 2899 966 742 832 745 448 43114 44738 42969 37398 27714 1584 1480 1580 1690 2058 2713 3256 3673 KİMYA VE META- LÜRJİ 226 360 260 298 309 3286 3818 4460 4482 1062 698 902 743 589 18712 22080 22134 20130 14258 2251 2201 2662 2841 3212 4318 4290 5998 TEKSTİL VE KAĞIT 16 43 54 84 63 229 307 357 366 97 98 86 92 51 2224 2073 2129 2126 1796 257 219 265 304 402 515 723 791 KARIŞIK YAPI ŞİST. 51 41 51 52 43 452 578 660 734 245 138 179 169 110 13997 14820 14458 12038 5290 315 304 332 326 222 284 326 387 MAK. MÜH. ÜĞİ 102 86 103 109 147 589 1465 1665 1607 521 354 354 371 221 19583 19182 18044 16668 18580 933 759 860 889 1084 1351 1789 2715 FİZİK 24 49 39 44 61 1102 1269 1653 1534 701 555 711 589 305 34128 36417 36439 26561 7941 1064 1003 ' 1041 1171 2193 2878 4413 4640 ELEKTRİK 54 85 91 91 123 847 1170 1339 1563 563 1176 538 686 343 3052 3360 10954 6737 4161 982 861 892 1014 2455 3456 5135 6261 TOPLAM 726 916 906 1061 1228 1205 5324 10551 13464 15477 15680 4868 4351 4264 4016 2646 171857 179986 174864 148843 105774 8240 7426 8768 9459 12759 17062 21981 26785 NOT : Tabloda bazı kutuların boş olmasının nedeni o yıllar için adı geçen ülkeler tarafından gerekli istatistik! bilgilerin verilmemiş olmasıdır.

5. TÜRKİYE'DE KURULMASI PLANLANAN YENİ PATENT SİSTEMİ Türkiye'deki bugünkü patent sisteminin eksikliklerini ve olumsuzluklarını gidererek, Türkiye'nin gereklerine ve ihtiyaçlarına uygun, işleyebilecek özelliklere sahip bir patent sistemini kurmak üzere gerekil yasal düzenlemelerin yapılmasına ilişkin çalışmalar 1992 yılı sonunda tamamlanmış ve "Patent Kanunu Tasarısı" ve 'Türk Patent Enstitüsü Kurulu ve Görevleri Hakkında Kanun Tasarısı" TBMM'de görüşülmeye başlanmıştır. Avrupa Patent Anlaşması ile getirilen çözümler yanında, Almanya, Avusturya, İsviçre, Japonya ve İspanya Patent Kanunları ile Paris Anlaşması'nın patentlerle ilgili hükümleri gözönüne alınarak hazırlanmış olan Patent Kanunu Tasarısı uluslarası standardiara uygun ve çağdaş patent sistemleri ile uyumlu bir Kanundur. Türkiye'de kurulması planlanan yeni patent sisteminde öngörülen çağdaş hükümler genel tanımları ile şunlardır: - Faydalı Model Belgesi - İncelemesiz ve İncelemeli Patent Verilmesi Sistemleri - Başvuruların Yayınlanması ve Üçüncü Kişilerin İtirazlar - 7,10 veya 20 yıl koruma - İşçi Buluşları - Zorunlu Lisans - Patent Haklarına Tecavüz ve Cezalar - İhtisas Mahkemeleri - Patent Vekillerine Getirilen Yasal Düzenlemeler Yeni Patent Sisteminde patent ile korumanın yanısıra Faydalı Model Belgesi ile de buluşlara başka tür bir koruma biçimi getirilmektedir. Paris Anlaşması'nın metnine ilk kez 2 Haziran 1911 tarihinde Washington metni ile eklenen "Faydalı Model" kavramı patent gibi sanayiye uygulanabilen buluşları kapsamakta ancak patent verilebilme kriterlerinden "buluş basamağı-tekniğin bilinen durumunun aşılması" kriterinin bulunmasını zorunlu tutmamaktadır. Böylece "buluş basamağı" kriterini kapsamayan ancak yeni ve sanayiye uygulanabilir buluşların da korunabilmesi mümkün kılınmaktadır. Faydalı Model Belgesi verilerek sağlanan korumanın süresi 10 yıl olarak öngörülmektedir. Yeni patent sisteminde biri patent başvurularının incelenmesi için biri süre bakımından kısa diğeri ise uzun olan iki sistem kabul edilmektedir. İncelemesiz ve İncelemeli Sistem olarak tanımlanan bu iki sistem, ülkemizde mali kaynakları birbirlerinden oldukça farklı olan buluş sahiplerine ucuz, süratli, ancak süresi nisbeten kısıtlı bir koruma veya daha pahalı ancak süre olarak daha uzun bir koruma sağlanmaktadır. Başvuru sahibinin talebi doğrultusunda 174

incelemeli veya incelemesiz sistem seçilmekte, ancak başvuru sahibinin isteği doğrultusunda incelemesiz sistemden incelemeli sisteme geçiş mümkün olabilmektedir. İncelenerek patent verilmesi için; 1. Buluşun yeni olup olmadığı, 2. Tekniğin bilinen durumunun aşılıp aşılmadığı, 3. Sanayide uygulanabilir olup olmadığı kriterleri ayrıntılı olarak incelenmekte ve ancak bu kriterlerdeki niteliklere sahip olabilen buluşlara patent verilmektedir. İnceleme sırasında, buluş konusunun bu niteliklere sahip olup olmadığı konusunda, üçüncü kişiler tarafından, süresi içinde yapılan itirazlar da değerlendirilmektedir. Yeni Patent Sisteminde patent verilmeden önce buluşla ilgili tarifname, tarifname özeti, istemler ve varsa resimlerin yayınlanmasına ve üçüncü kişilerin patent verilmesine ilişkin görüş bildirme ve itiraz yapabilmelerine imkan veren bir sistem benimsenmiştir. Böylece menfaat çatışmalarının büyük bölümü bu safhada çözümlenecektir. Yeni Patent Sisteminde incelemesiz olarak verilen patentin süresi 7 yıl, faydalı model belgesinin süresi 10 yıl ve incelenerek verilen patentin süresi 20 yıldır. İncelemesiz patent verilmesi sistemine göre verilen patent için yedi yıllık süre içinde inceleme talebinin yapılması ve inceleme sonucunun olumlu olması halinde patent süresi 20 yıla tamamlanmaktadır. Yeni Patent Sisteminde işçi buluşları konusu ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır. Tasarıya göre işçiler tarafından gerçekleştirilecek buluşlar "hizmet buluşları" ve "serbest buluşlar" olarak iki kısımda değerlendirilir. Hizmet buluşları işçinin yükümlü olduğu işin gereği olarak yapıt baluşlar veya işletme veya kamu idaresinin (sözleşmeli personel, işçi olarak nitelenebiliyorsa) büyük ölçüde deneyim ve çalışmalarına dayanan buluşlardır. Hizmet buluşlarının dışında kalan bütün buluşlar serbest buluş olarak kabul edilmektedir. Yeni Patent Sisteminde patent sahibinin veya yetkili kıldığı kişinin, patentle korunan buluşu kullanma zorunluluğu öngörülmüştür. Kullanmanın, patentin verildiğine ilişkin ilanın ilgili bültende yayınlandığı tarihten itibaren yıl içinde gerçekleşmesi gerekir. Buluşun kullanıldığı, patent kullanım belgesi ile ispat edilir. Bu belgede, patent konusu buluşun satışa sunulduğunun veya uygulandığının teyid edilmesi öngörülmüştür. 175

Yeni Patent Sisteminde öngörülen önemli hususlardan biri de "zorunlu lisans" kavramıdır. Kullanma zorunluluğu bir sözleşmeye dayalı lisans ile yerine getirilemez ve patent sahibi patent aldığı buluş için lisans vereceğini teklif etmez ise üç yıllık bir süre sonunda Mahkeme veya Bakanlar Kurulu Karan ile buluş konusunun kullanılması için zorunlu lisans verilebilmektedir. Yeni Patent Sisteminde öngörülen hükümlere göre, zorunlu lisans talep edilmeden önce sözleşmeye dayalı lisansın yapılabilmesi için Enstitüden arabuluculuk talep edilmesi gerekmektedir. Enstiîü'nün arabulucuğu sonucunda sözleşmeye dayalı lisans verilmesi mümkün olmaz ise zorunlu lisans talep edilebilecektir. Zorunlu lisans verilebilmesi için şu şartların oluşması gerekir: - Patent konusu buluşun kullanılmaması, - Patent konularının bağımlılığının söz konusu olması, - Kamu yararının söz konusu olması, Yeni Patent Sisteminde, patentten doğan haklara tecavüzler ile ilgili olarak uygulanacak cezalar ayrıntılı olarak değerlendirilmiştir ve patentten doğan haklara tecavüz sayılan fiiller üç grupta değerlendirilmektedir. Birinci grupta patentin gerek sahibi hakkında gerçeğe aykırı açıklama yapılması ve patent sahibi olmadığı halde kendisinin patent sahibi olarak gösterilmesi; ikinci grupta buluşun sahibi olmadığı veya herhangi bir sebeple patentin hükümsüz olduğu veya patent hakkının sona erdiği hallerde korunan bir patentle ilgili olduğu kanısını uyandıracak işaretler kullanılması ve üçüncü grupta ise patentten doğan haklara tecavüz sayılan fiillerin işlenmesi yer almaktadır. Patent sisteminin temel öğelerinden biri olan İhtisas Mahkemeleri, yeni patent sistemi ile getirilen çok önemli çözümlerden biridir. Bu sistemde hukuk ilişkilerinden doğabilecek davalarda görevli ve yetkili mahkeme olarak Adalet Bakanlığı'nca İhtisas Mahkemeleri kurulması öngörülmektedir. İhtisas Mahkemeleri kuruluncaya kadar, Adalet Bakanlığı belirli şehirlerdeki Asliye Ticaret ve Asliye Ceza Mahkemelerini, İhtisas Mahkemesi olarak görevlendirecek ve bu mahkemelerin yargı çevresi Adalet Bakanlığının teklifi üzerine Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu tarafından belirlenecektir, İhtisas Mahkemeleri aynı zamanda, Enstitü'nün aldığı kararlara karşı açılacak davalarda ve Enstitü'nün kararlarından zarar gören kişilerin Enstitü aleyhine açacağı davalarda görevli mahkeme olacaktır. Yeni Patent Sistemi, Paris Antlaşmasının zorunlu kıldığı ancak bugünkü patent sisteminde yasal olarak yer almayan; patent başvurusu yapanlara teknik ve hukuki bakımlardan yardımcı olan ve başvuru sahiplerini temsil eden patent vekillerine yasal düzenlemeler getirmektedir. Yasal düzenleme, patent vekilliği yapacak gerçek kişilerin nitelikleri tanımlanmakta ve patent vekilliği yapmaya hak kazanmak üzere Türk Patent Enstitüsü tarafından yapılacak sınavda başarılı olmak şartını getirmektedir. Yeni sistem, bu düzenlemeye göre patent vekilliği yapmaya hak kazanan kişilerin bir meslek birliği oluşturmalarına da olanak 176

tanımakta ve Patent Vekilleri Birliğinin Kuruluşu ile ilgili yasal düzenlemeler getirmektedir. Böylece hem nitelikli ve bilgili kişilerin patent vekilliği yapmaları sağlanmakta, buna ilaveten patent vekillerinin kendi kendilerini denetlemeleri de mümkün olabilmektedir. 6. SONUÇLAR Türkiye'de halen yürürlükte olan Patent Kanunu'nun çok eski oluşu, patent sisteminin temel öğelerini oluşturan elemanların ya hiç olmaması yada yeterince etkin olmaması ve hem sanayicilerimizin hem de araştırma ve geliştirme faaliyetlerinde bulunanların patent hakları konusunda yeterince bilgi sahibi olmamaları nedenleriyle ülkemizde teknolojik gelişmeleri sağlayacak olan buluş sayısı yok denecek kadar azdır. Bunun en önemli göstergesi, Türkiye'deki patent başvurusu sayılarının diğer ülkelerle karşılaştırıldığında yok denecek kadar az olmasıdır. Buluş yapılmasını özendirecek ve buluş sahiplerini motive edecek Yeni Patent Sisteminin işlerlik kazanması sonrasında ülkemizde,. Araştırma geliştirme faaliyetlerinde artış olacaktır. Yeni üretim teknikleri ve ürünler sanayide uygulanacaktır.. Patentli teknolojilerin Türkiye'ye transferi artacaktır. - Yeni buluşlara ve yeniliklere ilişkin bilgi yaygınlaşacaktır. - İhtisas mahkemeleri kurulacak ve etkin bir patent koruması sağlanacaktır. Patent vekilleri yasal niteliğe ve düzenlemelere sahip olacak ve Patent Vekilliği müessesesi disiplin altına alınacaktır.. Türk Patent Enstitüsü'nün kurulması ile nitelikli eleman istihdamı mümkün olacak, elemanların yurtiçi ve yurtdışında eğitilmeleri mümkün olacak, geniş kapsamlı bir patent dokümantasyonu hazırlanabilecek, patent konusunda uluslarası ilişkiler etkin biçimde sürdürülecektir. 177

KAYNAKLAR 1. Ali Necip ORTAN, Modem Patent Sisteminin Temel Esasları ve Çerçeve Şartları, Ankara 1991. 2. Ali Necip ORTAN, Buluş ve Buluşların Korunması, Ankara 1991. 3. Kazım DÜNDAR, Tescil öncesi ve Sonrasında Buluş ve Markalarla İlgili Sorunlara Genel Bakış, Patent ve Markaların Tescil öncesi ve Sonrası Sorunları Sempozyumu, Ankara 1984. 4. Patent Kanunu Tasarısı ve Gerekçesi, Ankara 1992. 5. Türk Patent Enstitüsü Kurulu ve Görevleri Hakkında Kanun Tasarısı, Ankara 1992. 6. UğurG. YALÇINER, "Türkiye'de Patent Sistemi ve Yönetiminin Bugünüve Yarını", Patent Sistemleri ve Patent Ofis Organizasyonları Uluslararası Sempozyumu, 12-13 Ekim 1992, Ankara 7. "WOYears ofindustrial Property Statistics IPS/100", World Intellectual Property Organization - W IPO (Dünya Fikri Haklar örgütü) Yayını, Yayın No : 876 Cenevre 8. "Industrial Property Statistics (Patents), 198&', World Intellectual Property Organization - W IPO (Dünya Fikri Haklar örgütü) Yayını, Cenevre 9. "Industrial Property Statistics (Patents), ", World Intellectual Property Organization - W IPO (Dünya Fikri Haklar örgütü) Yayını, Cenevre W."lndustrial Property Statistics (Patents), ", World Intellectual Property Organization - W IPO (Dünya Fikri Haklar örgütü) Yayını, Cenevre 1 ^."Industrial Property Statistics (Patents), ", World Intellectual Property Organization - W IPO (Dünya Fikri Haklar Örgütü) Yayını, Cenevre ^."Industrial Property Statistics (Patents), ", World Intellectual Property Organization - W IPO (Dünya Fikri Haklar Örgütü) Yayını, Cenevre. 178