FRIS PROJESİ VE ORMANCILIĞIMIZ II.Ulusal Karadeniz Ormancılık Kongresi 15-17 Mayıs 2002 Cilt No: I Sayfa No:100-106 Prof Dr. Selahattin KÖSE Arş. Gör. Turan SÖNMEZ Doç. Dr. Emin Zeki BAŞKENT Arş. Gör. Günay ÇAKIR K.T.Ü. Orman Fakültesi TRABZON ÖZET 1992 yılında Rio da yapılan ülke olarak da altına imza attığımız Dünya Zirvesi nde önemli kararlar alınmıştır. Alınan kararlar ışığı altında, ormancılığımızda yeni gelişmelere paralel olarak yeni projeler gerçekleştirilmiştir. Bu projelerden bir tanesi de FRIS Projesi dir. 1998 yılında başlayan ve 2001 Eylül ünde bitirilmesi planlanan FRIS Projesi, çok yönlü doğal kaynak yönetimi için model bir araçtır. FRIS Projesi, coğrafi bilgi sistemini, veri tabanı yönetim sistemini, uzaktan algılama verilerini, karar verme tekniklerini (yöneylem araştırması) ve veri işleme-raporlama için kullanıcıya özel uygulamaları içermektedir. Münferit planlama üzerine oturtulan FRIS Projesi nin ormancılığımıza yapacağı ve yapması gereken katkılar ele alınmıştır. Anahtar Kelimeler: FRIS Projesi, Coğrafi Bilgi Sistemleri, Veri Tabanı Yönetim Sistemi ABSTRACT Important decisions were taken at World Congres that was arranged in Rio in 1992, and were ratified by Turkish Government. According to these decisions, new projects has been developed in Turkish Forestry. One of the most important projects is FRIS. It was started in 1998 and planned to finished in 2001. It is a tool for multiple use in natural resource management. FRIS project contains new methods such as Geographic Information Sysyem, Database Management System, Remote Sensing, Decision Makers Techniques and Data Processing and Reporting special for users. In this study FRIS project, which is based on Indivisual Planning, analysed in view of ıts conrtribution to Turkish Forestry. Key Words: FRIS Project, Geographic Informaion Sysytem, Database Management Systems 1.GİRİŞ Türkiye de çeşitli zamanlarda dış kaynaklı projeler uygulanmaya konulmuştur. Akdeniz Kullanım Projesi, Batı Karadeniz Yapraklı Orman Projesi ve Orman Kaynakları Bilgi Sistemi (FRIS) bunlardan bazılarıdır. Orman Bilgi Sisteminin kurulması; tüm orman varlığına ait alansal ve değişken (ağaç türü, yaş, kapalılık, artım, servet vb.) verilerin bir düzen içerisinde depolanması, hızlı ulaşma imkanını sağlamaktadır. Son yıllarda Ülkemiz ormancılığında doğal kaynakların planlanmasında teknolojiden yararlanılmaya başlanmıştır. Özellikle verilerin sayısal ortamlara aktarılması planlama sürecini kısaltmaktadır. FRIS projesi kapsamında; veri elde etme; Uzaktan Algılama ve yersel (envanter çalışmaları) yöntemlerle, veri analizi; Coğrafi Bilgi Sistemleriyle ve 100
planlama; Yöneylem Araştırması tekniklerinden (simülasyonla) gerçekleştirilmektedir. Alınan örnekleme alanlarını yerleri, GPS le koordinat sistemine oturtulduğundan, aynı noktaların ikinci bir envanterde bulunması kolaylaşmıştır. Ormancılık çalışmalarında uzaktan algılama, CBS ve Yöneylem Araştırması tekniklerinin birlikte kullanımıyla; etkin, hızlı ve sürekli planlamalar yapmak çok daha kolaylaşacaktır. Böylelikle Ulusal Orman Bilgi Sisteminin Kurulmasında FRIS gibi projelerin katkısı çok büyük olacaktır. 1.1. FRIS Projesi Nedir? Proje OGM-APK koordinasyonunda Orman İdaresi ve Planlama, Kadastro ve Mülkiyet Daire Başkanlıkları ve Orman Harita ve Fotogrametri Müdürlüğü işbirliğinde, Finlandiya tarafından Orman Amenajman Planlama ve DBMS/GIS uygulamaları konularında uzman 2 Finli'nin katılımında yürütülmektedir. FRIS Projesi, Finlandiya da faaliyet gösteren STORA ENSO firmasıyla ortaklaşa yürütülen bir projedir. FRIS Projesi (Forest Resource Information System= Orman Kaynakları Bilgi Sistemi); orman kaynaklarına ait veri toplanması, depolanması ve analizi konularında ormancılığımıza yeni yaklaşımlar getiren bir projedir. 15 Eylül 1998 yılında projenin temel çalışmalarına başlanmıştır. 15 Eylül 2001 tarihinde ise teknik olarak bitirilmesi amaçlanmıştır. Ancak 2003 yılına kadar sistem analizleri ve veri tabanı kurulma çalışmaları devam edecektir. Bundan sonra 2008 yılına kadar sayısal haritalar, ortofoto üretilerek kadastro işlemleri yapılacaktır. Nihayetinde ise orman bilgi sistemi 2008 yılı ortalarında kurulmuş olacaktır. Münferit planlama diye adlandırılan planlama yöntemine dayalı olarak geliştirilen bu modelin, klasik planlamada da uygulanabilmesi ve yaygınlaştırılması konusunda genel bir mutabakat oluşmuş olup çalışmalar sürmektedir. FRIS projesine aktarılan toplam 3.359.626 USD ($) paranın; 2.277.022 USD ($) lik kısmı dış kaynaklı, 1.082.604 USD ($) lik kısmı da iç kaynaklıdır. Projenin amacı, orman kaynaklarının verimli kullanılmasını ve yönetilmesini sağlamak amacıyla bilgi sistemlerinin sağladığı avantajlarla, modern yöntemlerle planlama yapmaktır. Bunun için de ormanla ilgili envanter bilgilerinin bilgisayar ortamında amaca yönelik hazırlanmış program ve CBS teknikleri ile değerlendirilmesini sağlamaktır. Bu sayede Orman Bilgi sistemine (ORBİS) yönelik alt yapı çalışmaları yapılmış olacaktır (AKGÜNDÜZ 2001). Merkez olan OGM de bilgisayar ekipmanlarının bulunduğu FRIS Laboratuarı ve Karabük Orman İşletme Müdürlüğü bünyesinde FRIS Ofisi kurulmuştur. Karabük Orman İşletme Müdürlüğü Keltepe ve Eğriova Orman İşletme Şefliklerinin orman envanteri bitirilmiş ve orman amenajman plan çalışmaları tamamlanmıştır. Kadastro ve Mülkiyet Daire Başkanlığı tarafından bu şefliklerde yoğun kadastro çalışmaları da sürdürülmüş ve Orman İşletme Müdürlüğü tüm kadastrosunun proje süresince tamamlanması için hazırlıklar yapılmıştır. Ayrıca 15 ve 14 teknik elemanın katılımında Finlandiya'da 2 teknik gezi gerçekleşmiş ve iki aylık süreleri kapsayan üç adet Eğitim Programı, toplam 24 teknik elemanın katılımıyla, Finlandiya'da tamamlanmıştır. Karabük Orman İşletme Müdürlüğü; Eflani, Sipahidağ, İndere, Araştırma, Büyükdüz, Karabük Merkez ve Safranbolu Orman İşleteme Şeflikleri 2000 yılında orman kadastrosunun tamamlanması için 10 adet Kadastro Komisyonu ve orman envanterinin tamamlanması için de 7 adet Orman Amenajman Heyeti proje kapsamında çalışmalarını sürdürmektedir. Merkezden her türlü altlıkların hazırlanması amacıyla Orman Harita ve Fotogrametri Müdürlüğü tarafından FRIS Laboratuarında çalışmalar yapılmaktadır. Orman Kadastro Komisyonlarında ve özellikle de Orman Amenajman Heyetlerinde çalışan teknik elamanların bilgi seviyelerini yükseltmek ve projeye olan katkılarını, proje hedefleri doğrultusunda, artırmak amacıyla FRIS Projesi Yurt İçi Eğitim Programı kapsamında Karabük Orman İşletme Müdürlüğü bünyesinde eğitim programı hazırlanmıştır (www.ogm.gov.tr 2001). FRIS Projesi uygulamaya başladıktan sonra ise; 3 teknik eleman Finlandiya da eğitim almış, Bilgi ve becerileri gelişmiş, ufukları değişmiştir. Eğitimden kazanılan birikimler Ülkemiz genelinde orman kadastrosu çalışmalarımıza katkıda bulunmaktadır. 3 adet GPS, 2 adet total station, 6 bilgisayar, 2 yazıcı, 1 plotter donanım olarak projeden alınmıştır. Yine Orman İdaresi ve 101
Planlama Dairesi Başkanlığı ile Kadastro ve Mülkiyet Dairesi Başkanlığı aynı platformda müşterek çalışma imkanı bulmuştur. Kadastro ile Amenajman Daireleri arasında eşgüdümlü çalışmalar gerçekleştirilmiştir. FRIS projesinde yapılan çalışmaların tamamı, sayısal ortamlarda olduğundan, tespit edilen eksiklikler anında giderilmiştir. Mevcut GPS (Küresel Yer Belirleme) cihazlarının kullanımı sonucunda yapılan testlerde olumlu neticeler alınmıştır. FRIS Projesi, başlangıçta sadece amenajmana yönelik hazırlanmış, ancak uygulama safhasında orman kadastrosu da çalışmaya dahil edilmiştir. Bu sayede ilk defa amenajman ile kadastro çalışmaları aynı platformda uygulama alanı bulabilmiştir. İdealde olması gereken, yani sınırları hukuki olarak belirlenmiş devlet ormanları üzerinde amenajman çalışması yapılmıştır. Projede orman kadastro komisyonlarına düşen görev, çalışma alanı içerisinde bulunan ormanların kadastrosunu yapmak, sonuçta sayısal kadastro haritalarını hazırlamak, bunları amenajman heyetlerine ve proje uzmanlarına vermek olarak özetlenebilir. Özellikle Ülkemiz ormanlarının tamamındaki verilerin sayısal ortama aktarılması ve veri tabanlarının oluşturulması konusunda FRIS projesi öncülük etmiştir. Bu sayede; iyi haberleşme ve teknolojik bağlantı ağları, tüm kullanıcıların erişebildiği bilgi kaynağı gibi konularda ilerleme sağlanacaktır. Özellikle uzaktan algılama, coğrafi bilgi sistemleri ve veri tabanı işletim sistemi konularının ormancılığımızdaki gerekliliği göz önüne serilmiştir. GPS ve GSM teknolojisinin ormancılığımızda kullanılmaya başlanması açısından da önemli bir projedir. 2. YAPILAN ÇALIŞMALAR 2.1. FRIS Projesinin Kapsamı Bir pilot proje olan FRIS, uzun vadede Orman Bakanlığı bünyesindeki Genel Müdürlüklerin faydalanacağı modern bir veri tabanı kurulmasını amaçlamaktadır. Kısa vadede ise; orman envanteri, haritaların hazırlanması, amenajman planlama çalışmaları için modern ekipman ve aletlerin sağlanması; uygun bilgisayar programları ve metotların geliştirilmesi; yeni amenajman planlama sistemine uygun olarak Orman Harita ve Fotogrametri Müdürlüğünün kapasitesinin arttırılması, Karabük İşletme Müdürlüğünde yeni modele göre amenajman planlarının yapılması ve buradan alınacak sonuca bağlı olarak modelin ülke sathına yaygınlaştırılması, Orman Kaynak Bilgi Sisteminin (FRIS) oluşturulması için uygun ekipmanlar ve bilgisayar programlarının sağlanması, uydu görüntülerinden ormandaki değişikliklerin izlenmesi imkanlarının araştırılması; Amenajman ve Fotogrametri arasında bilgisayar yazılım ve donanımların entegrasyonu ve yukarıdaki amaçlara ulaşılabilmesi için teknik elemanlara gerekli eğitimlerin sağlanmasını şeklindedir (www.ogm.gov.tr). 2.2. FRIS Projesi ve Coğrafi Bilgi Sistemleri FRIS projesinde kullanılan bilgisayar yazılımları sırasıyla; CBS uygulamaları ve Kadastro bilgilerinin sayısallaştırılmasında Netcad ve Arcview, bölme ve bölmeciklerin sayısallaştırılmasında ve Amenajman haritalarının hazırlanması Arcview yazılımları kullanılmıştır. 2.2.1. Arazi Haritaların Hazırlanması Bu haritaların hazırlanmasında üç tip kaynaktan yararlanılmıştır. Bunlar Orman Harita ve Fotogrametri Müdürlüğü' nün ürettiği tematik haritalar, Harita Genel Komutanlığı' ndan sağlanan 1/25 000 ölçekli topoğrafik raster haritalar ve eski amenajman planlarındaki sabit bölme sınırlarının sağlandığı ozalit baskı kağıt haritalardır. 2.2.2. Tematik Haritaların Hazırlanması: Aynalı stereoskoplar yardımıyla yorumlanan 1/15 000 ölçekli infra-red hava fotoğrafları DVP (Digital Video Plotter) larla sayısallaştırılır ve raster veri olan hava fotoğraflarından vektör veri elde edilir. Hava fotoğrafları değerlendirilirken meşcere tipleri, ziraat alanları, iskanlar, bataklıklar, barajlar, göller, denizler, nehirler, yollar gibi arazi özellikleri dikkate alınır. Bu vektör veriler INFOCAM programında editing (düzeltme) işlemi yapıldıktan sonra DXF formatına dönüştürülür. Arazi özelliklerini içeren ve proje alanını kapsayan dxf formatındaki veriler Arc-view programına 102
giriş yapılır. Öznitelik veriler ise FRISdxftext.exe programı çalıştırılarak ArcView programına labellar olarak aktarılır. Orman Harita Fotogrametri Müdürlüğünün Harita Genel Komutanlığı' ndan sağlandığı gerçek koordinatlarına oturtulmuş topoğrafik raster haritalar ArcView da Image Support uzantısı aktif hale getirilerek bu program tarafından okunması sağlanır. 2.2.3. Bölme Sınırlarının Sayısallaştırılması: Amenajman planlarında var olan haritalar üzerinden daha önceden doğal sınırlar ve belirli büyüklükler göz önüne alınarak belirlenmiş olan bölmeler sayısallaştırılır. Tablosal veri olarak bölme numaraları girilir. Harita Genel Komutanlığından sağlanan raster ekran görüntüleri de sayısallaştırma esnasında ekranda altlık olarak kullanılır. Bu işlem sayısallaştırma masası ve ArcView programının sayısallaştırma aracı yardımıyla UTM Koordinat Sistemi kullanılarak yapılır. Bu üç işlem tamamlandıktan sonra aynı pencere (View) üzerine meşcere tipleri, bölmeler, yollar, nehirler, ve topoğrafik raster veriler, shape file olarak eklenir. FRIS programında belirli aralıklarla oluşturulan sistematik deneme alanları da nokta veri olarak ArcView' a aktarılır. Standartları daha önceden belirlenmiş Lagend (renklendirme) işlemi yapılır. Bu işlemde her katmanın farklı görünümde olması amaçlanmıştır. Böylece katmanlar birbirinden rahatlıkla ayırt edilmektedir. 2.2.4. Amenajman Planlarına Konulacak Sonuç Haritalarının Hazırlanması Arazi sonrasında yapılan bu çalışma üç aşamada gerçekleştirilmektedir. Kadastro sınırlarının aplikasyonu; Kadastro ve Mülkiyet Dairesi tarafından, Orman, ziraat ve 2B kapsamındaki alanların sınırlarını gösterir Kadastro Haritaları esas alınarak final haritalardaki mülki orman sınırları belirlenir. ArcView programı Geoprocessing analizi kullanılarak önceden sayısallaştırdığımız bölme sınırlarını gösterir katmanla, tarım alanlarını gösterir kadastro katman kesiştirildiğinde her bölme içindeki tarım alanları ayrı bölmecikler olarak otomatik olarak elde edilmiş olur. Alan döküm tablosuna ait veriler bilgisayar ortamından doğrudan alınarak oluşturulur (KÜNDÜK 2001). 2.3. FRIS ve Uzaktan Algılama Meşcere haritalarının oluşturulmasında uzaktan algılama verilerinden yararlanılmaktadır. Harita Genel Komutanlığından alınan 1/15000 ölçekli renkli kızıl ötesi hava fotoğrafları kullanılmıştır. Modern yazılım ve donanımlar sayesinde ortofoto üretimi yapılması istenmektedir. Böylelikle hava fotoğraflarının sağladığı yüksek çözünürlükle, topoğrafik eğrilerin birleştirilmesi sonucunda daha kaliteli analizler yapılacaktır. Analog verilerin yanında sayısal hava fotoğrafları ve uydu görüntüleri de kullanılmaktadır. STORA/ENSO firması tarafından, hava fotoğraflarında ağaçların tepe çaplarını otomatik olarak çizen bir program geliştirilmiştir. Halen düzenlenme aşamasında olan bu programda; açık renkli alanlar ağaçların tepe çaplarını, koyu renkli alanlar da tepe çapları arası boşlukları ifade etmektedir. Bu renk ayrımından hareketle bilgisayar ortamında çizim gerçekleştirilmektedir. Programda yapılan sınırlandırma işleminin ortalama hata miktarı %30 lar düzeyindedir. Ayrıca dikili ağaç serveti hava fotoğraflarından tepe çapına bağlı olarak belirlenmektedir. Burada belirlenen servet değerleriyle, envanter çalışmaları sırasında belirlenen servet değerleri karşılaştırılmaktadır. Raster (fotoğraf) şeklindeki verilerde tarayıcılar vasıtası ile bilgisayar ortamına aktarılmaktadır. Bilgisayar ortamında sayısal hale dönüştürülmekte ve değerlendirilmektedir. Meşcere bazında hava fotoğrafları kullanılmaktadır, ancak genel alan bazında (işletme veya planlama birimi) ise uydu görüntüleri kullanılmaktadır. Ortalama olarak bir hava fotoğrafının maliyeti 0.2 USD ($) civarındadır. Özellikle uzaktan algılama verileri CBS ortamında rahatlıkla değerlendirilmektedir. 130.000 ha lık bir alanın 10 yıl içerisinde amenajman planlarının yapılması ve sayısal şekilde kullanıma sunulması hedeflenmektedir. 2.4. FRIS Projesi ve Veri Tabanı Modern bilgi sistemlerinin yararları son yıllarda hızla artmaktadır. Çoğu organizasyon yeryüzü kaynak yönetimi için veri tabanı yönetim sistemlerini (DBMS), coğrafi bilgi sistemlerini (GIS) ve 103
ileri bilgisayar teknolojilerini kullanmakta yada kullanmayı planlamaktadır. Topoğrafik raster haritaların üzerine meşcere tipleri, sistematik deneme noktaları ile bölme sınırları eklenerek arazi çalışma haritası üretmek ve veri tabanından alınacak veriler, coğrafik veriler ile ilişkilendirerek çeşitli konumsal haritalar üretmek için aşağıda ki belirtilen yazılımlardan faydalanılmaktadır: ArcView, Arc Press, Map Object. FRIS projesinde Veritabanı Uygulamaları; Veri Tabanı (MS Access ve Oracle), Sorgulama (MS Access ve Oracle), ODBC (Open Database Connectivity) kullanılmaktadır. Ayrıca İşlem Yazılımları ise; Data input ve Check Yazılımı, Hesaplama (Calculation) Programı, Stat Graphics (İstatistik Programı), Office 97, Raporlama (Crystal Report) şeklindedir. Kullanıcı Uygulamaları; Envanter planlama (FRIS.exe), Veri girişi ve kontrolü (Datainput.exe), Modelleme (Excel ve Statgraphic), Hesaplama (FRIS.exe) dir. 2.5 FRIS Projesi ve Simulasyon FRIS projesine yöneylem araştırması tekniklerinden simulasyon tekniği kullanılmıştır. Amenajman planlamasında gelecek zamanlarda oluşacak değişimler bu teknikle belirlenmek istenmektedir. FRIS projesinde, amenajman planlama işlemi iki safhaya bölünecektir: uzun-dönem stratejik planlama ve kısa-dönem uygulama planı şeklindedir. Uzun dönem plana, ormanların diğer kullanım ve değerleri yanında odun üretiminin sürdürülebilirliğini garanti altına almak için, gereksinim duyulmaktadır. Kısa dönem plana ise, uzun dönem planın ilk periyodunda kararlaştırılan işlerin yerine getirilmesi için düzenlenmiştir. Uzun dönem planlarda zaman genişliği 10 yıllık aralıklarla 30 50 yıl olabilir (kullanılan büyüme modellerinin kalitesini dikkatlice hesaba katarak). Eğer büyüme modellerinin yeterince iyi olmaması riski varsa, kısa simülasyonlar kullanılmaktadır. Uygulama planı bir yıllık aralıklarla gelecek 10 yıl için olabilmektedir. Verilen ortalama değerler plan periyodunun ortasına denk gelen beşinci yıl içindir. Dikkat edilmelidir ki, FRIS içindeki simülasyonun anlamı, (verilen) kısa dönem ya da (sınırlandırılmış) uzun dönem aktivitilerin altında bölmecikler ile orman kaynaklarının gelişiminin tahmin edilmesidir. Ormanın başlangıçtaki yapısı, deneme alanındaki envanter verilerinden bölmecik itibariyle hesaplanmaktadır. Ancak iyi bir simülasyon yapabilmek için, planlamanın ilk safhasını oluşturan envanter çalışmalarının ve toplanan verilerin güvenilir, sıhhat derecelerinin yüksek olması gerekmektedir (YURDAER 2001). 2.6. FRIS Projesi ve Kadastro FRIS projesi öncesi, orman kadastro çalışmalarında başlatılan önemli değişimler şöyle sıralanabilir; 1. Orman kadastrosunun en büyük sorunlarından biri olan tescile esas altlık harita konusunda ilerlemeler kaydedilmiş, bazı Orman Bölge müdürlüklerinde 1/5000 ölçekli sayısal harita üretimleri yapılmıştır. 2. 1998 yılında 6 adet hassas GPS, 15 adet Total Station alınmıştır. Bu sayede GPS ler ile nirengi sıklaştırma işi, total stationlarla ise orman sınırlarının ölçü işi Büyük Ölçekli Haritaların Yapım Yönetmeliği kriterlerinde yapılmaya başlanmıştır. 3. Orman kadastrosunun teknik kısımlarının yani arazi ölçüsü sonrası hesapların yapılması ve sayısal orman kadastro haritalarının hazırlanması için 1999 yılında, yerli yazılım NETCAD FOR WINDOWS tan 16 lisans alınmış ve orman kadastro komisyonlarının yoğun bulunduğu 11 Orman Bölge Müdürlüğüne dağıtılmıştır. 4. Harita eğitimi almış personel eksikliği de 2000 yılı itibari ile giderilmiştir. Bu sayede bir çok Orman Bölge Müdürlüğünde, tescile esas orman kadastro çalışmaları yapılması sağlanmıştır. Projede görevli orman kadastro komisyonlarının 1999 ve 2000 yılı performansları göz önünde bulundurulduğunda, blok alanlarda yapılan orman kadastro çalışmalarının hız ve verimlilik kazandığı tespit edilmiştir. Netice itibari ile, FRIS Projesi orman kadastrosu amaçlı bir proje olmamasına rağmen kadastro çalışması açısından çok yararlı bir proje olmuştur. Bu sayede, orman kadastro detaylarını içeren bir bilgi sistemi oluşturulması yönünde faydalı neticeler elde edilmiştir. Unutulmamalıdır ki, FRIS Projesi bir amenajman projesidir. Bu sebeple sadece amenajmana 104
yönelik ayrıntıları (Compenents) içermektedir. Dolayısı ile, orman kadastrosunun alt detaylarını içeren yeni projeler geliştirilmesi ve yeni çalışmaların yapılması bir gerekliliktir. Aplike edilen sınır noktalarının ki yaklaşık 1100 adet noktanın ölçüsü GPS yardımıyla yapılmıştır. Burada kullanılan ölçme tekniği sayesinde çok üst seviyede bir hassasiyet yakalanmış olup, nokta konum hassasiyeti yaklaşık +/- 5 cm civarındadır. Çalışma alanında bulunan tüm köy sınırları ve doğal detaylar (dere, yol vb.) 1/25000 ölçekli memleket haritaları, 1/10000 ölçekli orman kadastro haritaları, 1/5000 ve 1/2000 ölçekli tapu paftalarından bilgisayar yardımıyla ekrandan sayısallaştırma yapılmıştır. Köy sınırları, doğal hatlar ve orman sınır noktaları yardımıyla orman kadastro haritaları oluşturulmuştur. Tapuya tescil için 1/5000 ölçekli haritalar ile ormancılık uygulamalarında kullanılmak üzere 1/10000 ölçekli haritalar üretilmiştir. 1999 yılında orman kadastro çalışmalarında yapılan uygulama teknikleri 2000 yılı programı çerçevesinde daha da geliştirilerek ve yaygınlaştırarak kullanılmıştır. Bununla ilgili işlem adımları aşağıda daha detaylı olarak anlatılmıştır. Dünyada, kadastro ve ölçme tekniklerindeki gelişmeler ile elektronik teknolojisindeki değişimlere paralel olarak, 1995 yılından itibaren orman kadastro komisyonlarının bu yeni teknik ve teknolojilere adaptasyonu için Genel Müdürlüğümüz imkanları içerisinde çalışma başlatılmıştır (TURHAN 2001). Böylelikle ormancılık çalışmalarında bilgisayar yazılım ve donanımları kullanılmaya başlanmıştır. Özellikle orman sınır noktalarının total stationlarla koordinat sisteminde ölçülüp bilgisayar ortamına aktarılması büyük bir gelişme olmaktadır. Buradan hareketle orman sınır noktalarına ait veriler daha sağlıklı ölçülmüş ve bilgisayar ortamına aktarılmıştır. Bu işleme kadar anlatılanlar, sadece orman sınır noktalarının koordinatlarını elde etmek için yapılan iş ve işlemleri kapsamaktaydı. Ancak sayısal orman kadastro haritasının oluşabilmesi için daha başka detaylara da ihtiyaç vardır. Bunlar; orman sınır noktaları arasında eğri hat olarak teşkil eden yol ve dere hatları, köy sınırları, tapulama paftaları, haritayı zenginleştirici diğer detaylar sayılabilir. Orman Bilgi sisteminin alt bilgi sistemi olacak ORMAN KADASTRO BİLGİ SİSTEMİ nin temelleri atılmıştır. İmkan ve izin verildiği takdirde, orman kadastro çalışanları olarak, böyle bir bilgi sisteminin kurulması için gereken bilgiye sahip olunduğu düşünülmektedir. Bu da FRIS Projesi sayesinde kazanılmıştır (AKGÜNDÜZ 2001). 3. TARTIŞMA 3.1. FRIS Projesinin Getirdiği Avantajlar 1. Ormancılığımıza bilgisayar teknolojisini getirmiştir. Özellikle coğrafi bilgi sistemleri yazılımlarını, veri tabanı tasarımını ormancılık sektöründe kullanıma açmıştır. Uzaktan algılama çalışmalarında da sayısal hava fotoğrafları ve uydu görüntüleri kullanılmıştır. 2. Kadastral ölçümler total station aletiyle GPS ve uydu teknolojisi kullanılarak hassas bir şekilde gerçekleştirilmiştir. Böylelikle orman sınır noktaları hem hassas bir şeklide, hem de bilgisayar ortamına rahatlıkla aktarılmıştır. Arazi ölçüm hassasiyeti +5 cm ye kadar düşürülmüştür. 3. Amenajman planlarında kullanılan haritalar sayısal olarak bilgisayar ortamında üretilmiştir. Özellikle topoğrafik haritaların ve uzaktan algılama verilerinin sayısal hale dönüşümleri yapılmıştır. 4. Örnekleme alanlarının yerleri GPS aletiyle koordinat sisteminde belirlenmiş, yeni envanter sırasında aynı noktayı bulmak kolaylaşmıştır. 5. On yıl sonra yapılacak olan envanter çalışmaları sonucunda elde edilen verilerle kurulan simülasyon modeli değerlendirilecektir. 6. Arazide alınan envanter bilgileri doğrudan bilgisayar ortamına aktarılmakta, bu sayede bölgeler arası veri aktarımı çok hızlı ve kolaylıkla gerçekleştirilmektedir. 105
3.2. FRIS Projesi Kapsamında Daha Neler Yapılabilir 1. Modern ormancılığın gerektirdiği teknik aletler ormancılığımıza girmiş ama personel sürekliliği çerçevesinde bu ekipmanları kullanacak ve yeni elemanlara öğretecek teknik uzmanların sayısı oldukça azdır. 2. Yapılan envanter çalışmaları sonucunda çok kapsamlı veri toplanmıştır. Toplanan bu verilerin tamamı kullanılmamıştır. Bu da sadece emek, para ve zaman kaybına neden olmuştur 3. Ekosistem tabanına yönelik bir planlama oluşturulmamış ve sosyal kriterlere fazla yer verilmemiştir. Ormanın sahip olduğu sosyal değerler ve orman ürünlerine olan arz-talep dengesi düşünülmemiştir. 4. Orman sınırları GPS aletleriyle hassas bir şekilde ölçülmektedir. Ancak bu verileri araziye uygulayacak teknik eleman eksikliği bulunmaktadır. 5. Yapılan teknik işlemler sonucunda sosyal olarak yöre halkının bilinçlendirilmesi gerekmektedir. Olayın sosyal boyutu tamamıyla düşünülmemiştir. 6. Uzun bir planlama süreci düşünülmüş ancak meydana gelecek doğal afetler sonucunda oluşan yeni orman durumu simülasyon modeline nasıl ilave edileceği tartışılmıştır. 7. Kurulan veri tabanındaki terimler Türkçe yazım karakterleriyle oluşturulabilir. Kullanıcılara daha anlaşılır bir veri sözlüğü oluşturulabilir. 8. Orman amenajman planlama sistemi; klasik, münferit ve fonksiyonel planlamayı içermektedir. 5. SONUÇ ve ÖNERİLER Gelişen ve değişen dünya ormanlarının kaynakları planlanması hakkında yapılan çalışmalar gün geçtikçe ormancılığımızda da artmaktadır. Genel olarak uzaktan algılama, coğrafi bilgi sistemleri ve veri tabanı tasarımı konusunda yenilikler FRIS projesiyle ormancılığımıza girmiştir. Bilgi sisteminin oluşturulmasında en önemli kaynak doğru ve güncel bilgilerin sayısal ortama aktarılmasıdır. Ormancılık sektöründe bilgi sisteminin gerekliliği; tüm orman varlığına ait sabit ve değişken bilgilerin depolaması, güncellenmesi ve hızlı ulaşım imkanı sağlanmasıdır. Özellikle farklı birimler arasında bilgi alışverişinde bulunulması ve elde edilen yeni verilerin anında güncelleştirilmesi FRIS projesinin önemli katkılarından biri olmaktadır. Ormancılığımıza bilgisayar destekli yazılım ve donanımın girmesi ve veri tabanı tasarımının yapılmaya başlanması açısından oldukça yaralı bir projedir. Kadastral sistemde hassas ölçümlerin oluşturulması ve küresel koordinat sisteminde çalışılması açısından diğer disiplinlerle ortak çalışma imkanı bulunmaktadır. Böylelikle orman sınır noktalarında meydana gelen ve kadastro komisyonlarınca oluşturulan haritaların güncelleştirilmesi ve karşılaştırılması rahatlıkla yapılmaktadır. Deneme alanlarının GPS aletiyle yerlerinin belirlenmesi sonucunda bir sonraki envanter çalışması sırasında aynı noktalardan veri alınması ve ormanda meydana gelen değişimi izleme imkanı doğmuştur. Bilgi sisteminin temelini oluşturan veri tabanı tasarımının kurulması sonucunda ormancılık çalışmaları artık daha hızlı, kolay erişilebilir ve yenilenebilir bir hal alacaktır. KAYNAKLAR AKGÜNDÜZ, E., FRIS projesi değerlendirme semineri, 20-22 Mart 2001 Ankara KÜNDÜK, H., FRIS projesi değerlendirme semineri, 20-22 Mart 2001 Ankara TURHAN, S., FRIS projesi değerlendirme semineri, 20-22 Mart 2001 Ankara YURDAER, M., FRIS projesi değerlendirme semineri, 20-22 Mart 2001 Ankara. www.ogm.gov.tr, OGM Internet sitesi, 2001, Ankara. 106