2003 ABD NİN IRAK I İŞGALİ SONRASI TÜRKİYE NİN IRAK POLİTİKASI VE PKK SORUNU (2003-2013) Yazar Erkan AVCI

2003 ABD NİN IRAK I İŞGALİ SONRASI TÜRKİYE NİN IRAK POLİTİKASI VE PKK SORUNU (2003-2013) Yazar Erkan AVCI Eylül 2014

İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER... 1 GİRİŞ... 2 1. Türkiye nin Kuzey Irak Politikası... 5 2. Ankara-Bağdat Arasındaki ĠliĢkiler... 10 3. Arap Baharında Türkiye-Irak ĠliĢkilerinde PKK Sorunu... 11 4. ABD nin Çekilmesi Sonrası Irak ta DeğiĢen Dengeler ve Türkiye nin Irak Politikası... 13 SONUÇ... 16 KAYNAKÇA... 17 1

2003 ABD NİN IRAK I İŞGALİ SONRASI TÜRKİYE NİN IRAK POLİTİKASI VE PKK SORUNU (2003-2013) GİRİŞ Cumhuriyet in kuruluģundan beri Türkiye nin dıģ politikasına hâkim olan bölgede statükonun korunması politikası büyük ölçüde Irak için de geçerli olagelmiģtir. Türkiye nin yer aldığı coğrafyanın ve komģularının büyük bir bölümünün uzunca bir süre devam eden istikrarsızlık dönemleri yaģaması, Türkiye nin böylesi bir politika takip etmesinin baģlıca nedeni olmuģtur. Çevresindeki istikrarsızlık ortamının kendisine nasıl etki edeceğini bilemeyen Türkiye için en mantıklı politika, devletlerarası iliģkilerde teorik olarak hâkim olan fakat sıklıkla ihlal edilen en önemli prensiplerden iç iģlerine karıģmama prensibine sıkıca bağlanması ve yalnızca söylemde de il uygulamada da bu prensibin gereklerini yerine getirerek komģu ülke toprakları üzerinde ihtirasları olmadığını göstermesidir. Böylesi bir yaklaģımdan beklenen ise Türkiye nin toprak bütünlüğünün komģu ülkelerdeki istikrarsızlıklardan etkilenmemesidir. Dolayısıyla, Saddam Hüseyin döneminde bile Türkiye Irak ta olan biten ile sadece kendi güvenliği özelinde ilgilenmiģ, bu da ağırlıklı olarak Kuzey Irak kaynaklı PKK terörü olmuģtur. Türkmen kimliğinin yok edilmesi giriģimlerine karģı bile Türkiye tarafından yeterince tepki gösterilmemiģ ve öyle görünüyor ki bu konu o dönemde Irak ın bir iç sorunu olarak görülmüģtür. Ġyi veya kötü, Saddam Hüseyin döneminde Irak ta hâkim olan statükonun korunması Türkiye nin savunduğu tez olmuģtur. Bu nedenle, Irak ın demokratik olup olmadığı ya da Irak halkının taleplerinin ne oldu u Türkiye açısından önem taģımamıģtır. Bu çerçevede, ABD nin bölgedeki dengeleri değiģtirmesi muhtemel giriģimlerine Türkiye zaman zaman kerhen destek vermiģ, zaman zaman ise doğrudan olmasa da karģı çıkmıģtır. ABD nin Irak a askeri müdahalede bulunacağının neredeyse kesin olduğu günlerde bile Türkiye nin savaģı engelleme giriģimlerinde bulunması, bu çerçevede, Irak ı çözüme ikna edebilmek 2

için bölge ülkelerini birkaç kez bir araya getirmesi, Türkiye nin Irak taki dengelerin bozulmaması konusunda ne denli kaygılı ve duyarlı olduğunu göstermiģtir. 1 Bush yönetiminin iģbaģına geldiği 2001 in baģında hareketlenen uluslararası iliģkileri esas tetikleyen geliģme 11 Eylül saldırıları olmuģtur. Artık bu tarihten itibaren ABD nin dıģ politikasında güvenlik unsuru daha öncelikli bir konuma sahip olurken Orta Doğu bölgesi yeniden politik gündemin odağına yerleģmiģtir. Afganistan da Taliban rejiminin El-Kaide ile iģbirliği yaptığı için devrilmesinden hemen sonra Irak üzerindeki Amerikan baskıları yoğunlaģtırılmıģ ve en sonunda BM kararına dayanmaksızın tek baģına harekete geçen ABD, Irak ı 2003 Martının sonlarına doğru iģgale baģlamıģtır. ABD BaĢkanı G. Bush ın sık sık ABD adına Tanrı dan yardım istemesi gibi retorik yakarıģlar, Arapların bu savaģı, Bush un 17. Yüzyılın Ġslam-öncesi savaģçı kavimlerinin ve daha sonraları da Hıristiyan haçlılarının hesaplı açgözlü saldırılarıyla kaplı açıklamalarıyla birlikte dini bir savaģ olarak algılamalarını pekiģtiriyordu. SavaĢın Batılı ve Siyonist bir komplonun ürettiği bir haçlı seferi olduğu savları, karģılığında bir cihadı haklı çıkardı, hatta seferberliğini talep etmiģtir. 2 Bu süreçte Türk-Amerikan iliģkileri yeniden gündeme gelmiģ, her zaman kriz zamanlarında hatırlanan Türkiye bir kere daha Beyaz Saray/Pentagon ekibinin ilgi odağı olmuģtur. Ancak ABD nin yaklaģan Irak ın iģgali sürecinde Türkiye ile hangi çerçevede ve ne kadar bir iģbirliği arzuladığının yeterince açık olmamasının Türk siyasetçilerinde yol açtığı tereddütler 1 Mart tezkeresinin Meclise takılmasına neden olmuģtur. Bu geliģmede kimin ne kadar rolü olduğu ayrı bir tartıģma konusu olmakla beraber asıl önemli olan Türk-Amerikan iliģkilerinin kısmen de olsa rayından çıkmıģ olduğuydu. ĠĢte bu ortamda 2003 Temmuzunun baģında 11 Türk subayının Süleymaniye de tutuklanması olayı Türkiye de soğuk duģ etkisi yapmıģtır. 45 yıllık NATO müttefiki iki ülkenin askerleri arasındaki güveni derinden sarsacak bu olayın 1 Cenap Çakmak, Türkiye nin Irak Politikası Türkiye-Irak ĠliĢkilerinin Geleceği ve ABD Faktörü, TASAM Stratejik Öngörü Dergisi, s. 124. 2 Samuel P. Huntington, Medeniyetler ÇatıĢması ve Dünya Düzeninin Yeniden Kurulması, Çev. Mehmet Turan Cem Soydemir, 6. Baskı, Ġstanbul: Okuyan Us Yayınları, 2008, s. 373. 3

ABD nin PKK/KADEK terör örgütünü kollamak istemesinden çıkması ise olayın asıl endiģe verici tarafı olmuģtur. 3 Irak ın iģgalinde ABD ile birlikte hareket etmeyen Türkiye, Irak ın siyasal ve ekonomik olarak yeniden inģası sürecinin dıģında kalmıģtır ve bu durumda, PKK nın, Irak ın kuzeyindeki etkinliğinin artmasına sebep olmuģ ve bu durum PKK ya hareket alanı geniģliği sağlamıģtır. Türkiye, ABD ye destek vermemesi sebebiyle adeta cezalandırılmaya çalıģılmaktadır ve 2003 ten sonra da Türkiye, Kuzey Irak taki etkisini büyük ölçüde yitirmiģtir. PKK nın icra ettiği etnik terörizm, ABD nin Irak ı iģgal etmesinin oluģturduğu özel konjonktürde yeniden yükseliģe geçmiģtir. Bu konjonktürün PKK açısından önemi, örgütün komuta kontrol merkezinin, iģgal öncesi dönemden farklı olarak kontrol dıģı kalmasıdır. Bölgesel aktörlerin PKK yı bir dıģ politika aracı olarak kullanması, PKK nın eyleme dönük fiziki kapasitesini güçlendirmiģ ve eylemlerini daha operasyonel hale getirmiģtir. 4 Buna karģılık olarak Türk askerleri 1992 yılından bu yana Irak sınırının içindedir. Özellikle Zaho, Haftanin, Dohuk, Amediye dörtgeni arasında yoğun bir Türk askeri gücü mevcut. Türk askeri zaman zaman birkaç km den 60 km lik derinliğe kadar operasyonlar yapıyor. Bunlar daha çok sıcak takip tarzı operasyonlar. Alınan istihbarata göre de operasyon yapıldığı oluyor. Eğer belli bölgelerde teröristlerin toplandığı haberi gelir ise o bölgelere dönük saldırılar düzenlenebiliyor. Sınırın her yerinde PeĢmergeler bulunmuyor. ġu ana kadar görünen manzara Türk askerinin PeĢmerge ile ya da Amerikan askerleri ile karsılaģmamaya özel bir önem vermesi. Aynı Ģekilde PeĢmergeler ve Amerikalılar da büyük ölçüde Türkleri görmezden geliyorlar. PKK teröristlerine de Amerikalıların ve PeĢmergelerin 3 Fuat Karacalı, 11 Eylül ve Irak SavaĢı Sonrası Türkiye nin Ortadoğu Politikası, www.politikakademi.org/2011/05/11-eylul-ve-irak-savasi-sonrasi-turkiye nin-ortadogu-politikasi/, E.T.: 23.01.2003. 4 Talip MenekĢe, PKK Terörü Kapsamında 2003 te ABD nin Irak a Müdahalesi Sonrasında PKK ve Türkiye, TÜRKSAM, www.turksam.org/gencbakis/a2238.html, E.T.: 23.01.2013 4

gözümüze gözükmeyin, yoksa aramızda çatıģma çıkar uyarısında bulunduğu belirtiliyor. 5 ÇalıĢmamızın amacı Türkiye nin 2003 yılından sonra Irak taki gruplar ile nasıl bir iliģki yöntemi benimsediğini ve Kuzey Irak taki PKK varlığına iliģkin sorunlara yönelik yaklaģımlarını açıklayıp bu politikaların yanlıģlığını doğruluğunu test etmektir. Bu kapsamda çeģitli öneriler verilerek iliģkilerin ve sorunların geleceğine yönelik birtakım öngörüler sunulacaktır. Dolayısıyla diyebiliriz ki çalıģmamız deskriptif yani tanımlayıcı olmaktan çok bir hipotez ortaya atma biçiminde olacaktır. ÇalıĢmanın ilk bölümünde Türkiye nin Kuzey Irak taki politikaları ile ilgili birtakım bilgiler verilecektir. Ġkinci bölümde, Ankara-Bağdat iliģkilerinin nasıl bir seyirde olduğu ele alınacaktır. Üçüncü bölümde Arap Baharı sürecinde Türkiye-Irak iliģkileri ifade edilecektir. Son bölümde ise ABD nin Irak tan çekilmesi sonrasındaki geliģmeler ve Türkiye nin bu geliģmelere yönelik yaklaģımı açıklanacaktır. 1. Türkiye nin Kuzey Irak Politikası Modern Irak, 1920 de Osmanlıların I. Dünya SavaĢı nda yenilmesiyle birlikte Ġngilizlerin Osmanlı eyaletleri olan Musul, Bağdat ve Basra yı yeni bir politik oluģum olarak değiģtirmeleri sonucu, Fırat-Dicle Havzasını kontrolü altına alan ve yakın bir bölge devleti tarafından yönetilmeyen yeni bir oluģumdur. 6 Türkiye o dönemden beri Irak a yönelik olarak bazen bölgesel ittifaklar kurmak, bazen de karģı karģıya gelmek Ģeklinde iniģli çıkıģlı seyir izleyen politikalar izlemiģtir. Türkiye için Irak politikasında özellikle 1990 sonrası dönemde Kuzey Irak birincil sırayı teģkil etmiģtir. 2003 Irak ın iģgali sonrası dönemde ise Kuzey Irak Türkiye nin en önemli politikası haline gelmiģtir. 21 Mart 2003 te baģlayan savaģı takip eden günlerde, kuzey cephesini oluģturmak amacıyla ABD nin Kuzey Irak ta bulunan Kürt topluluklarını silahlandırması ve bu unsurları bölgeye indirdiği ABD kuvvetleri ile birlikte Irak rejimine ve silahlı gücüne karģı savaģa sokması, uzun vadede Türkiye aleyhinde 5 Uluslararası Stratejik AraĢtırmalar Kurumu (USAK), Kuzey Irak Operasyonu Raporu, Ankara Haziran 2007, s. 28. 6 Modern Irak Tarihi, TASAM, 13 Ağustos 2008, www.tasam.org/tr.tr/icerik/815/modern_irak_tarihi, E.T.: 21.01.2013. 5

geliģmelere zemin hazırlayacak olması bakımından Türkiye de endiģe ile izlendi. Kuzey Irak ta ortaya çıkan geliģmeler karģısında, Türkiye nin, Kuzey Irak ta kuvvet bulundurma ve kuvvet sevk etme kararlılığı karģısında, gerek ABD ve gerekse ABD ve gerekse, Ġngiltere ve AB yetkilileri, Türkiye yi Kuzey Irak a kuvvet sevk etmemesi için uyardı. Böylece Türkiye nin bölgede inisiyatifini kaybetmiģ olduğu ortaya çıkmıģtır. 7 Türkiye nin Kuzey Irak ta son dönemde izlediği politika genel anlamda baģarılı olmakla birlikte negatif politika sınırını aģamamıģtır. Yani bölge odaklı politikalar geliģtirerek bölgedeki statükoyu Irak ın egemenliğini tekrar tesisi tarzında politikalar geliģtirmek yerine statükonun Kürt devletine doğru çevrilmesini engelleyici politikalar oluģturulmuģtur. 8 Dolayısıyla Mart 2003 tezkeresini takip eden süreçte Arapların hem sokaklarında, hem saraylarında konumunu güçlendiren Ankara için bölgede kalıcı ve etkili bir ülke olma yolunda ilk test Irak politikasıdır. Ancak Türkiye nin jeopolitik, tarihi, kültürel ve sivil derinlikleri dikkate alınırsa, Türkiye de böyle bir kararın alınacağını söylemek zordur. Ġç ve dıģ politika arasındaki duvarın kalktığı her ikisinin birbirini etkilediği ve daha üst plandaki uluslararası toplum ile yapısal bir etkileģimin sürekli mevcut olduğu bir dönemde yaģamaktayız. Türkiye nin sivil derinliği kendini ekonomik aktivite olarak Irak ta göstermektedir. Bu durumun bir devlet politikası olarak desteklendiği söylemini yetkili ağızlardan iģitiyoruz. 9 Türkiye, Kuzey Irak politikası çerçevesinde yaģadığı sorunlara rağmen, bölge açısından büyük önem taģıyan bir ülkedir. Tarih boyunca hem kendisinin hem de bölgenin huzuru için bir barıģ ve istikrar ülkesi olmaya çalıģmıģtır. Ancak Türkiye tüm bu çabalarına karģın, jeostratejik konumundan dolayı çevresinde yaģanan sorun ve çatıģmalardan olumsuz yönde etkilenmektedir. Türkiye nin güvenlik algısı doğrultusunda, genelde Irak, özelde ise Kuzey Irak bölgesi birçok bakımdan önem 7 A. Öner Pehlivanoğlu, Ortadoğu ve Türkiye, 1.Baskı, Ġstanbul: KastaĢ Yayınevi, 2004, s. 393. 8 Ümit Özdağ, Kerkük, Irak, Ortadoğu ve Ötesi, 1.Baskı, Ġstanbul: Bilgeoğuz Yayınları, 2007, s. 45. 9 Bülent Aras, Irak, Terör ve Türkiye, TASAM, 8 Ekim 2009, www.tasam.org/tr.tr/icerik/155/irak_teror_ve_turkiye, E.T.23.01.2013. 6

taģımaktadır. Birinci Dünya SavaĢı ndan sonra Irak, Türkiye için deyim yerindeyse çözülemeyen bir sorun haline gelmiģtir. 10 Türkiye Büyük Millet Meclisi nin 1 Mart 2003 tarihinde aldığı, ABD güçlerinin Irak a operasyon yapmak için Türkiye topraklarını kullanma isteğini reddeden tezkere kapsamında ABD ile Türkiye arasında varılan ve meclis onayına sunulan anlaģma genel hatlarıyla, operasyonun Türkiye üzerinden yürütülmesini ve Türkiye nin Kuzey Irak bölgesindeki varlığının pekiģmesini öngörüyordu. Meclis in aldığı operasyona katılmama kararı Kuzey Irak ta, Türkiye ile Kürt gruplar arasındaki dengeyi dramatik bir Ģekilde etkilemiģtir. Bu tarihten itibaren, Kürt PeĢmergeler ABD nin Irak taki müttefiki olarak hareket etmiģler, Kürt siyasi grupları, Saddam sonrası resimde önemli avantajlar kazanmıģlardır. Irak bir federasyon olarak tanımlanmıģ ve Dohuk, Erbil ve Süleymaniye bölgelerini kapsayan bir federe Kürt bölgesi ortaya çıkmıģtır. 11 ABD nin tavrına paralel bir tavrı Irak hükümetinde de gözlemlemek mümkündür. Bu da Irak politikasında ABD nin belirleyici olduğu gerçeğini bir kez daha göstermektedir. Irak ta yapılan seçimlerin ardından oluģturulan Irak hükümetinin Türkiye ile kurduğu ilk temaslarda, Türkiye nin gündeme getirdiği PKK konusuna Irak hükümet yetkililerinin karģılığı genelde olumlu olmakla birlikte, henüz söz konusu hükümetin bu konuda somut adımlar atma iradesinin olmadığı göze çarpmaktadır. Örneğin, Irak DıĢiĢleri Bakanı HoĢyar Zebari, Yeni Irak hükümetinin hiçbir yabancı silahlı militanın, ordunun ya da terörist örgütün Irak topraklarında faaliyet göstermesine müsamaha göstermeyeceğini belirterek Irak hükümetinin PKK konusunda Türkiye gibi düģündüğünü ortaya koymuģtur. Ancak Irak DıĢiĢleri Bakanı, Sorun Irak hükümetinin yetkinliği ve Irak ordusu ile güvenlik güçlerinin uygulama gücünde. Onlara gitmelerini söylemek ya da yasaklamak yeni Irak hükümeti için aslında çok kolay, ama bunu sağlayacak koģullara sahip değilseniz nasıl olacak? PKK konusu için üçlü bir komisyon kurduk. Irak olarak kendi masamızda çok iģ olduğu için, ABD güçleri de bütün mesailerini direniģçilerle 10 Ali Semin, Türkiye nin Irak Politikası IĢığında Kuzey Irak Açılımı, Bilge Strateji, Cilt 3, Sayı 5, Güz 2011, s. 180. 11 Burak Bilgehan Özpek, ÇatıĢmadan ĠĢbirliğine: Türkiye ve Iraklı Kürtler, (Der.) Mesut Özcan, Burhanettin Duran, Kemal Ġnat, Türk Dış Politikası Yıllığı 2010, 1.Baskı, Ankara: SETA Yayınları XIV, 2011. s. 591-592. 7

mücadeleye verdiği için taraflar henüz PKK tehdidi konusunda nasıl bir koordinasyona gidilebileceğini belirleyemedi diye konuģarak hâlihazırdaki Irak hükümetinin Türkiye için hayati öneme sahip PKK terörü konusunda Türkiye nin beklentilerini karģılayabilecek yeterlilikte olmadığının da altını çizmiģtir. 12 1 Mart 2003 te reddedilen Irak a Türk askerinin gönderilmesine izin veren tezkere, 7 Ekim 2003 te TBMM de kabul edildiğinde Iraklılar bundan Ģikayetçi olmazken, PKK ve diğer bazı Kürtçü örgütler bundan rahatsız olmuģlardır. Bunlar, IKDP (Irak Kürdistan Demokrat Partisi) ve IKYP (Irak Kürdistan Yurtsevenler Birliği Partisi) dir. PKK, IKDP ve IKYP, Türk askerlerinin Irak a girmesine karģı çıktılar. Çünkü Türk askeri demek, Kürdistan Devleti nin kurulamaması demekti. Tezkere üzerine PKK eylemlerine ağırlık verdi. Türkiye Cumhuriyeti nin Kuzey Irak taki kamyonlarına ve Bağdat taki Türk Büyükelçiliğine saldırılar düzenledi. 13 Sınır komģusunda PKK terör örgütünün barınması neticesinde Irak, Türkiye için artık komģudan çok bir tehdit merkezi haline gelmiģtir. PKK nın Kuzey Irak ta yuvalanması, Türkiye-Irak iliģkilerinde gerilime sebep olmuģtur. ABD ve Kürtler, PKK terör örgütünü kullanarak, Türkiye nin terörle mücadele konusuyla meģgul olmasını, Irak ta etkisizleģtirilmesini sağlamaya çalıģmıģtır. 14 Ancak ABD nin Irak tan çekileceğini bildirmesi üzerine Iraklı Kürtler arasında ABD bize ihanet mi ediyor? sorusu gündeme geldi ve bir kısım Kürt sitelerinde de bu konu tartıģılmaya baģlandı. Kürt internet sitelerinden birinde kaleme alınan bir makalede, ABD nin bölgede etkinliğini kurmaya baģladığı dönemden (1950 li yıllar) beri Kürtlere karģı hiçbir zaman dostane davranmadığı, Kürtlerin ABD ve Ġsrail çıkarları için Türkiye, Ġran, Irak ve Suriye ye karģı bu ülke tarafından kullanıldıkları ifade edilmektedir. 15 Oysa Irak ta peģmergeler Amerikalılarla birlikte Irak ordusuna karģı yerel eylemlerde yer almaktaydılar. Hatta Amerikalılar için de Kürtler Bağdat ta geçici hükümetin kurulmasında ve anayasanın hazırlığında genel dayanak 12 ÇAKMAK, a.g.e. s. 128. 13 MENEKġE, a.g.e. 14 SEMĠN, Türkiye nin Irak Politikası IĢığında... 184. 15 Türel Yılmaz ġahin, ABD ve Iraklı Kürtler, ORSAM, 17 Kasım 2011, www.orsam.org.tr/tr/yazilar_yazdir.aspx?id=2897, E.T.: 21.01.2013. 8

olmuģlardı. Neticede Celal Talabani Irak ın baģbakanı olmuģtu. Bunun yanı sıra yapılan anlaģmaya göre Irak Kürdistanı nın baģkanı Mesud Barzani olmuģtu. Ama bu ne Kürt sorununun çözüldüğü ne de Kürt faktörünün ABD ye güvenli dayanak olduğu anlamına gelmektedir. Barzaniler hala Kürt bölgesinin dağlık bölgesini kontrol altında tutarken, Talabani ise ovaları elinde tutmaktadır. 16 Kuzey Irak yeni bir yapılanmanın eģiğindedir. Tarihi derinlik, Türkiye ye bu yapılanma sürecinde sorumluluk yüklemektedir. I. Dünya Savası ndan sonra etnik, din ve mezhep unsurlarına göre parçalanan bölgenin bu kez ABD tarafından yeniden alt birimlere ayrılmaması için Türkiye nin tarihi misyonunu kullanması gerekmektedir. Türkiye nin bölgeye komsu olması, tarihsel ve kültürel bağlarının olması nedenleriyle ve en önemlisi kendi çıkarı için gerekli tedbirleri alması gerekir. Öncelikle, bölgede ABD nin etkinliğini azaltarak istikrarın sağlanması ve demokratik, üniter ve tamamen halkın serbest olarak seçeceği ve tüm azınlıkların eģit olarak temsil edildiği bir hükümetin kurulması gerekir. Ġkinci olarak, Kuzey Irak ta özerk bir Kürt devletinin bölgede istikrar yerine uzun yıllar sürecek bir kaosa neden olacağının AB, BM, NATO vb. uluslararası alanlarda açıkça ve neticeleri ile ortaya konulması gerekir. Üçüncü olarak, Kuzey Irak ta yasayan Türkmenlerin haklarının tüm uluslararası platformlarda açıkça dile getirilerek, Türkmen nüfus üzerinde uygulanan zorunlu göç ve soykırımı engelleyecek tedbirlerin alınması gerekir. 17 Tüm bu önlemleri alırken Türkiye tek baģına hareket etmemelidir. Zira Türkiye nin Irak a sınır ötesi operasyonunun hukuki zemini oldukça zayıftır. Hatta kimi uluslararası hukuk uzmanlarına göre hareket noktası itibariyle bazen Ġsrail inkinin dahi gerisine düģebilmektedir. Çünkü Ġsrail e sınır ötesinden füzeler atılmaktadır. Oysa Türkiye ye sınır ötesinden bir tek kurģun dahi atılmamaktadır. Sınır karakollarında yaģanan küçük çaplı olaylar bir yana bırakılacak olur ise PKK Kuzey Irak ı Türkiye ye silahlı saldırı için kullanmamaktadır. 16 Yevgeni Primakov, Rusların Gözüyle Ortadoğu, 1.Baskı, Ġstanbul: TimaĢ Yayınları, 2009, s. 393-394 17 Zülfü Dağdeviren, Türkiye nin Kuzey Irak Politikası: Devlet-Hükümet ĠliĢkileri, Yüksek Lisans Tezi, T.C Abant Ġzzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Uluslararası ĠliĢkiler Ana Bilim Dalı, Bolu 2007, s. 147. 9

Bunun yerine Kuzey Irak daha çok eğitim, saklanma, güçlenme, gelir ve diğer amaçlar için kullanılmaktadır ve bu anlamda silahlı kamplar bir yana bırakılacak olursa birçok AB baģkentine benzemektedir. Bu nedenle Türkiye bölgeye dönük operasyonlarını bu dönemde ABD ve Iraklı Kürtler ile anlaģarak rahatlıkla yapabilir, ancak bunu fazlaca kamuoyuna çıkarak yapmamalıdır. Aksi takdirde uluslararası alanda oldukça zor duruma düģebilir. Bu tespitimize karģılık Ġsrail ve ABD nin tek taraflı yaklaģımı hatırlatılabilir. Bu durumda diyeceğimiz eğer ABD kadar güçlü iseniz ve tepkilere aldırmayacaksanız, buyurun her Ģeyi yapın olacaktır. 18 2. Ankara-Bağdat Arasındaki İlişkiler Türkiye, Soğuk SavaĢ sonrasında var olan stratejik boģluk alanlarının doldurulması ve Irak müdahalesi sonrası bölgenin yeniden yapılandırılmasında bölgesel bir güç olarak etkin rol oynamak amacıyla özellikle 2003 ten beri çok boyutlu bir dıģ politika konsepti benimsemiģtir. Bu konsept çerçevesinde dıģ politikadaki ilk amaç, komģu ülkelerle sıfır sorun iliģkisi olarak adlandırılan siyasi anlayıģ çerçevesinde siyasi, ekonomik ve askeri kriz alanlarının dıģında kalmaktır. Daha doğrusu bu politika, yakın çevresinde diplomatik ve ekonomik iliģkileri geliģtirerek kriz çıkmasını engellemek ve mevcut krizleri ortadan kaldırmak seklinde özetlenebilir. Türkiye, 2004 yılı içinde Ortadoğu, AB ve ABD iliģkilerini dengeleyerek baģarılı bir dıģ politika performansı ortaya koymuģtur. 19 Bu kapsamda Ankara`nın Irak politikasının iki temel parametresi Irak`ın bütünlüğünün korunması ve PKK ile mücadeledir. Bu bağlamda Ankara 2003 yılından beri Irak`ın toprak bütünlüğünün korunması için uluslararası arenada sürekli giriģimlerde bulunmaktadır. Türk diplomasisinin inisiyatifiyle yapılan Irak ın komģularının ve diğer bölge ülkelerin katıldığı toplantılar, Türkiye nin konuyu çeģitli platformlarda gündeme getirmesi bu giriģimlerden sadece bazılarıdır. Bunun yanında Türkiye merkezi Irak hükümeti ile de iliģkilerini geliģtirmek ve sağlamlaģtırmak adına çaba göstermektir. Özellikle 2007 2008 kıģında PKK ya karģı düzenlenen askeri operasyondan sonra Türkiye ve Irak arasında üst düzeyde ikili ziyaretler gerçekleģtirilmiģ ve daha da önemlisi ikili iģbirliği antlaģması 2008 yazında 18 Sedat Laçiner, Kuzey Irak ta Ordumuz Ne Yapabilir?, USAK, 23 Ocak 2013, www.usak.org.tr/myazdir.asp?id=477, E.T. 23.01.2013. 19 DAĞDEVĠREN, a.g.e. s. 128 10

imzalanmıģtır. CumhurbaĢkanı Abdullah Gül ün ziyareti ve verdiği beyanatlar Türkiye ve Irak arasında geçen kıģın düzenlenen askeri operasyonun yarattığı soğukluğun 2009 kıģında yerini daha samimi ve sıcak bir havaya bıraktığının göstergesidir. Böylelikle, 1 Mart 2003 tezkeresi sonucunda Irak savaģı`nın dıģında kalmıģ olan Türkiye, yapılan diplomatik giriģimler ve hem Amerika`nın hem de Irak hükümetinin Türkiye`nin desteğine olan ihtiyacından dolayı bölge politikasında tekrar aktif rol oynamaya baģlamıģtır. 20 Türkiye Irak konusunda artık orta ve uzun vadeli bir politika izlemektedir. Ankara, ilk önce Araplarla iliģkilerini geliģtirmeye çalıģarak Irak ta aktif olmaya çalıģmıģtır. Örneğin 15 Aralık 2005 tarihinde Irak ta yapılan ilk seçimleri boykot eden Sünni Arapları, Bağdat yönetiminde söz sahibi olmaları için siyasi sürece katma çabasının Türkiye tarafından desteklendiği söylenebilir. Ayrıca 7 Mart 2010 tarihinde Irak ta yapılan genel seçimlerin ardından hükümet krizinin aģılması için Türkiye nin, Iraklı laik ġii ve El-Irakiye listesinin lideri Eyad Allavi ye destek vermesi, açıktan ifade edilmese de, Kürtlerin ve ġii liderlerin (Kanun Devleti listesi lideri Maliki ve Ulusal Irak listesi Ammar El-Hakim) tepkisine neden olmuģtur. Hatta Irak CumhurbaĢkanı Celal Talabani, Milliyet gazetesine 18.11.2010 tarihinde verdiği röportajda, Irak taki hükümet kurma sürecinde Ankara nın yanlıģ ata oynadığını, Allavi nin kurduğu koalisyonu desteklemek isterken, sürecin tamamen dıģında kaldığını ifade etmiģtir. BaĢbakan Erdoğan ın 28 Mart 2011 deki Irak ziyaretinin bu hesabı tamir etmeye yönelik olduğu düģünülebilir. Çünkü Irak ta yapılan son seçimlerden sonra Ankara nın, Türkmenlerin de içinde yer aldığı El-Irakiye listesinden yana tavır alması ve sık sık Allavi ile temasta olması, Ankara, Maliki yi ihmal ediyor düģüncesini pekiģtirmeye yetmiģti. Bu yüzden BaĢbakan Erdoğan ın Bağdat ve Necef ziyaretiyle, daha önce Eyad Allavi den yana tavır sergileyen Türkiye nin, Maliki hükümetine de destek sağlamaya hazır olduğu mesajını verdiği söylenebilir. 21 20 Kadri Kaan Renda, Türkiye ve Irak ĠliĢkileri: GüneĢ Operasyonu ndan CumhurbaĢkanı Abdullah Gül`ün Ziyaretine, CESRAN, Nisan 2009, cesran.org/index.php?option=com_content&view=article&id=276%3atuerkiye-ve-irak-likileri-gueneoperasyonu-ndan-cumhurbakan-abdullah-gueluen-ziyaretine, E.T.: 21.01.2013. 21 Ali Semin, Türkiye nin Bağdat, Necef ve Erbil Üçgeninde Irak Politikası, BĠLGESAM, 9 Nisan 2011, www.bilgesam.org/tr/index.php?view=article&catid=77%3aortadoguanalizler&id=1007%3atuerkiyenin-badat-necef-ve-erbil-uecgeninde-irak-politikas&tmpl, E.T.: 21.01.2013. 11

3. Arap Baharında Türkiye-Irak İlişkilerinde PKK Sorunu Ortadoğu da cereyan eden protesto olayları Kuzey Irak ı yoğun bir Ģekilde etkiledi. 17 ġubat 2011 tarihinden beri Süleymaniye ağırlıklı olmak üzere Kuzey Irak ın her yerinde ve her gün protesto gösterileri düzenlenmektedir. Özellikle Kuzey Irak muhalefetinin Süleymaniye deki halkı sokağa dökmeyi baģardığını görmekteyiz. 25 Temmuz 2009 Kuzey Irak Parlamento seçimlerinde, Kürt milliyetçisi olan ve Celal Talabani liderliğindeki Kürdistan Yurtseverler Birliği nden (KYB) ayrılan NawĢirvan Mustafa liderliğindeki DeğiĢim Hareketi (Kürtçe adıyla GORAN) Kuzey Irak oylarının yüzde 23,75'ini almıģtı. Bugün Kuzey Irak ta ciddi bir kitleye sahip DeğiĢim Hareketi'nin, yanına Ali Bapir liderliğindeki Kürdistan Ġslami Cemaati ve Selahattin Bahattin liderliğindeki Kürdistan Ġslami Birliği ni alarak, Barzani ve Talabani grubuna karģı protesto gösterilerini bir nevi organize ettiği söylenebilir. Aslında Kuzey Irak Kürtleri, Arap dünyasındaki ayaklanmalar baģlamadan önce zaman zaman protesto gösterileri düzenlemeye baģlamıģtı. Bu nedenle, Kuzey Irak Kürtlerinin son zamanlarda artan protesto gösterilerinin gerek düzene (Barzani ve Talabani yönetimine) karģı olduğu, gerekse Kuzey Irak Bölgesel Hükümeti nin yolsuzlukları ve hizmet konusundaki eksikliğine bir tepki niteliği taģıdığı görülebilir. 22 Tüm bu protestoların yanında 2003 yılından bu yana Orta Doğu da yaģanan değiģimlere paralel olarak Türkiye-Irak arasındaki iliģkilerin de değiģim yaģanmıģtır. Türkiye nin Irak politikasını 1990 lı yıllarda ve hatta 2003 yılından 2007 yılına kadar yalnızca PKK terör örgütü sorunu üzerinden yürüttüğünü ifade etmek mümkündür. 23 Bu kapsamda 2006 dan bu yana Türkiye ve Irak devlet yetkilileri arasındaki görüģme trafiği yoğun bir Ģekilde gerçekleģmiģtir. 13 Ekim 2011 de Irak DıĢiĢleri Bakanı HoĢyar Zebari nin Türkiye ziyareti de bu trafiğe eklendiğinde son 5 yılda devlet baģkanları ve bakanlar seviyesinde toplam on yedi ziyaret gerçekleģmiģ olduğu 22 Ali Semin, Yeni Ortadoğu Modelinin Kuzey Irak a Yansımaları, BĠLGESAM, 19 Mart 2011, www.bilgesam.org/tr/index.php?view=article&catid=77%3aortadogu-analizler&id=985%3ayeniortadou-modelinin-kuzey-iraka-yansmalar, E.T.: 23.01.2013. 23 Ali Semin, Bağdat-Erbil Arasında Petrol Krizi ve Türkiye, BĠLGESAM, 27 Temmuz 2012, www.bilgesam.org/tr/index.php?view=article&catid=77%3aortadogu-analizler&id=2185%3abadaterbil-arasnda-petrol-krizi-ve-tuerkiye, E.T.: 23.01.2013. 12

görülmektedir. Yapılan temaslar, tarafların daha çok güven testine önem verdiği ve özellikle Türkiye nin havuç vermekten çok sopa gösterdiği görüģmelerdi. Irak yönetimi ise PKK ile mücadelede Türkiye ye sorumluluklarını hatırlatmakta ve topraklarının terör örgütünce kullanılmasına göz yummaktaydı. Dahası Irak yönetimi sıkıģtığında Bağdat taki güvenliği dahi sağlayamadığını söyleyen, topu üçlü mekanizmalar referansıyla ABD ye atan veya bölgesel Kürt yönetimine gönderen bir tutum içerisindeydi. Geçen 5 senede köprünün altından çok sular aktığı anlaģılıyor. Zebari nin PKK gruplarının Irak ın dağlık bölgelerinde bulunmaları Irak anayasasına göre meģru ve kabul edilebilir bir durum değildir. Hiçbir hükümet bunu kabul etmez. Bu durumun sona erdirilmesi hükümetin görev ve sorumluluğudur ifadeleri Irak ın anayasal sorumluluğunu hatırlatarak kendilerinin de elini taģın altına koyacaklarını ifade ediyor. Daha önce hiçbir Iraklı yetkili kendi topraklarında konuģlanmıģ bir terör örgütünün önlenmesine yönelik, anayasal sorumluluklarını ve devlet yükümlülüklerini bu denli açık bir Ģekilde deklare etmemiģti. 24 Buna karģılık CumhurbaĢkanı Abdullah Gül`ün Irak ziyareti ve yaptığı açıklamalar Türkiye ile merkezi Irak hükümeti arasındaki iģbirliğinin ekonomik, siyasi ve güvenlik alanlarında artacağı yönündedir. Bunun yanında aynı gezide CumhurbaĢkanı`nın Irak`ın Kürdistan Bölgesel Yönetimi terimini kullanıp kullanmadığı konusu gündemi epeyce meģgul etmiģ olmasına rağmen, gerçek olan CumhurbaĢkanı Gül`ün Irak bölgesel Kürt yönetimi baģbakanı sıfatıyla Neçirvan Barzani ile Bağdat`ta görüģmesi ve Irak`ın anayasasında geçen terminolojiye Türkiye`nin karģı çıkmayacağını belirtmiģ olmasıdır. Kısacası, Ankara Iraklıların tümü tarafından kabul gören anayasaya ve yönetim Ģekline saygı duyacağının sinyalini vermiģtir. 25 4. ABD nin Çekilmesi Sonrası Irak ta Değişen Dengeler ve Türkiye nin Irak Politikası 24 Ġhsan Bal, Türkiye-Irak ĠliĢkileri: Havuç ve Sopa, USAK, 23 Ocak 2013, www.usak.org.tr/myazdir.asp?id=2393, E.T.: 23.01.2013. 25 RENDA, a.g.e. 13

ABD nin, 15 Aralık 2011 tarihinde Irak tan çekilmesinin hemen ardından ülke içinde siyasi bölünmeler baģ gösterdi. Nitekim mevcut konjonktürde ġii kökenli BaĢbakan Nuri El Maliki'nin yönetiminde derin bir siyasal ayrıģmaya doğru yol alan Irak'ta, etnik ve dinsel ayrımlar üzerinden Ģekillenen ve bölgesel güç mücadelelerine de eklemlenmiģ olan siyasal yönetimsel krizi sona erdirebilecek nitelikte içsel ya da dıģsal bir aktör henüz ortaya çıkabilmiģ değildir. Irak'ın yaģadığı kriz demokratik ülkelerde görülen ideolojik-siyasal ayrımlardan ya da farklılıklardan değil de etnokültürel ve mezhepsel ayrım çizgilerinden beslendiği ve bu unsurlar da Irak ulusal kimliğinden çok daha güçlü bir Ģekilde ifadesini bulduğu için sorunun çözümü oldukça güçtür. 26 Aslında bu bölünme, çekilmeden çok daha önce ortaya çıkmıģtı. 7 Mart 2010 tarihinde yapılan Irak parlamento seçimlerinden sonra Bağdat hükümeti, 21 Aralık 2010 tarihinde Kuzey Irak Kürt Yönetimi BaĢkanı Mesut Barzani nin giriģimleriyle Erbil Konferansı AnlaĢması adı altında, BaĢbakan Nuri El-Maliki liderliğinde Kanun Devleti listesi(ġii ağırlıklı), Eski Irak BaĢbakanı ve Irak Milli Reform Hareketi lideri Ġbrahim Caferi nin BaĢkanlığında Irak Ulusal listesi(ġii ağırlıklı), Eski Irak BaĢbakanı Eyad Allavi liderliğindeki El-Irakiye listesi (ġii, Sünni ve Türkmenlerden -ITC- oluģan karıģık bir liste) ve Kürt listesi ile beraber bir uzlaģıya vardıklarını açıklamıģlardır. Fakat Irak ta Maliki baģkanlığında bir hükümet kurulmuģ olarak gözükse de bu hükümetin içindeki çözülemeyen sorunlar ve artan güç mücadelesi sebebiyle Bağdat yönetiminin istikrarsızlıklara açık olduğunu söylemek mümkündür. Ayrıca Maliki nin, Irak CumhurbaĢkanı yardımcısı Sünni Arap Tarık El-HaĢimi hakkındaki terörist suçlamasının ardından çıkardığı tutuklama kararı ve BaĢbakan yardımcısı Sünni Arap Salih El-Mutlak ın bir televizyon kanalına verdiği demecinde Maliki yi diktatörlükle suçlamasından ötürü parlamentodan güvenoyunun geri çekilmesini istemesi tansiyonu giderek yükseltmiģtir. Bunun yanı sıra, Irak ta Maliki nin kurduğu kabinede halen üç önemli bakanlığın (Savunma, ĠçiĢleri ve Ulusal Güvenlik) vekâleten yürütülmesi, ülkede güvenlik ile ilgili sorunların da artmasına sebep olmuģtur. Tüm bu geliģmelere 26 Göktürk Tüysüzoğlu, Maliki'nin Hedefi Türkiye'yi Irak Denkleminden DıĢlamak, Yeni ġafak Gazetesi, 3 Mayıs 2012. 14

bakıldığında ABD nin çekilmesinin ardından Irak ta hem siyasi hem de güvenlik anlamında pek çok sorunun baģ göstermesi beklenebilir. 27 Tüm bunlardan sonra akla gelen soru Türkiye nin bu olup bitenler karģısındaki tavrının ne olduğu ve ne olması gerektiğidir. Irak Ortadoğu nun dini, etnik ve mezhepsel açıdan küçük bir kopyası gibidir. Türkiye nin bu alanda elde edeceği sonuçlar diğer Ortadoğu ülkeleri ile olan iliģkilerine de yansıyacaktır. Bugün ülkede hala ortak bir Iraklılık kimliği yoktur. Bu açıdan bakıldığında hem Irak açısından hem de bölgesel güvenliğin korunması açısından öncelikle bunun kurulması Ģarttır. Ülkede ordu ve yönetimde hala etnik ve mezhepsel temelli politikalar geçerlidir. Ortadoğu yu bir ırka, bir mezhebe göre bölmenin mümkün olamadığı Irak örneğinde de açıkça görülmektedir. Ülke mezhepsel olarak bölündüğü takdirde dinsel olarak, dinsel olarak bölündüğü takdirde etnik olarak yeniden bölünebilmektedir. Irak siyaseti bugün derinlerde sancılar yaģamakta ve alternatiflerini aramaktadır. Alternatifler ise ABD gibi büyük güçler yerine, Türkiye gibi bölgeye tarihsel ve kültürel açıdan yakın, ülkedeki her kesimi kucaklayan, bölgeyi bilen ve çatıģmalardan kaçınan, bölge ile modern dünya arasında köprü vazifesi görebilecek ülkelerdir. Aslında Irak taki ABD sonrası oluģacak boģluğu en iyi gören Türkiye olmuģtur. 2006 yılından itibaren Ortadoğu eksenli politikaya dönen Türk dıģ politikası Irak a komģu ülkeler konulu toplantılarıyla bir bakıma ABD sonrası Irak ta doğacak boģluğu doldurma sinyalleri vermiģtir. ParçalanmıĢ Irak hiç kimsenin iģine gelmemektedir. Türk DıĢiĢleri özellikle Talabani kartına karģılık Sünni ve ġii Araplar arasındaki etkinliğini artırması, buna paralel olarak Musul un durumu konusundaki sert tavrıyla Barzani yi sıkıģtırmıģtır. Diğer taraftan Barzani, PKK ve BDP iliģkileriyle Türkiye ye karģı hamleler yapmaya çalıģsa da pek de baģarılı olamamıģtır. Türklerin Kuzey Irak taki ticari yatırımlarının yanında Irak içindeki Sünni gruplar üzerindeki tesiri Mesut Barzani yi 2010 da Türkiye ye daha fazla yaklaģtırmıģtır. Irak DıĢiĢleri Bakanı Zebari nin ABD nin Irak tan çekilmesini Batı kamuoyuna Ģikâyet ederek Türkiye nin ağırlığının artmasından rahatsız olduğunu söylemesi de ilginç bir noktadır. 27 Ali Semin, Irak taki Siyasi AnlaĢmazlıklar, ÇıkıĢ Yolları ve Türkiye, BĠLGESAM, 23 Ocak 2012, www.bilgesam.org/tr/index.php?view=article&catid=77%3aortadoguanalizler&id=2003%3airaktaki-siyasi-anlamazlklar-ck-yollar-ve-tuerkiye, E.T.: 23.01.2013. 15

One Minute ve Mavi Marmara olayıyla Arap kamuoyunu arkasını alan Türkiye nin nükleer görüģmelerde Washington dan farklı bir tutum sergilemesi, Ġsrail le karģı karģıya kalması, ABD sonrası Ortadoğu denkleminde daha etkin olacağının sinyallerini vermiģtir. 28 SONUÇ Türkiye nin bugün olduğu gibi gelecek yıllarda da Irak ın bütünlüğünden yana durması ve Irak ın üniter yapısını desteklemesi öncelikli politikalarından biri olmalıdır. Öncelikle bölge üzerindeki çıkarların ve politikaların yeniden tanımlanmasının ve güvenlik odaklı olsa da korkulara dayalı politikalar yerine barıģ ve istikrarı kapsayan politikaların Türkiye ye kısa ve uzun vadede oldukça fazla getirileri olacaktır. Irak taki farklı grupları kabul etmek, onların farklılıklarını teminat altına almak ve her gruba eģit mesafede durmak çok önemlidir. Bunun yapılması olası iç çatıģmalar halinde Türkiye yi hepsine belli bir mesafede tutacak ve diyalog yollarını açık bırakacaktır. Irak ve Kuzey Irak politikalarını Türkmenler ile sınırlı tutmamak Türkiye yi kısa vadede daha güvenilir bir ülke konumuna getirecektir. Kürtleri, Arapları, ġiileri ve hatta daha küçük grupları da etki alanına alarak iliģkiler çerçevesini geniģletmelidir. Mezhepsel anlamda zenginliğe sahip bu bölgede, bazen küçük bir grup diplomatik yollarla çözülemeyen birçok sorunda kilit rol oynayabilir. Oysa Türkiye nin Ģu anda Irak ta izlediği politika bir yanlıģlar sarmalıdır. Zira Ortadoğu gibi kaynayan kazanın en sıcak bölgesi olan Irak ta HaĢimi ye hamilik eden Türkiye açıkça taraf tutmaktadır. Bu Türkiye gibi çok boyutlu bir hinterlanda sahip olan ve tarihsel derinliğinin izleri birçok bölgeye sirayet eten bir devletin yapmaması gereken bir davranıģtır. Türkiye bu özelliklerini taraf tutmak Ģeklinde değil de tarafların arasında uyum sağlamak ve bu uyumdan çıkacak kârdan paye sağlamak durumundadır. Yoksa Dimyat a pirince giderken eldeki bulgurdan olabilme olasılığı yüksektir. 28 Bekir Günay, Bağdat Yıkıldıktan Sonra veya ABD'nin Irak'tan Çıkması Üzerine, BĠLGESAM, 25 Eylül 2010, www.bilgesam.org/tr/index.php?view=article&catid=77%3aortadoguanalizler&id=812%3abadat-ykldktan-sonra-veya-abdnin-iraktan-ckmas-uezerine, E.T.:23.01.2013 16

KAYNAKÇA Kitaplar HUNTINGTON, Samuel P., Medeniyetler ÇatıĢması ve Dünya Düzeninin Yeniden Kurulması, Çev. Mehmet Turan Cem Soydemir, 6. Baskı, Ġstanbul: Okuyan Us Yayınları, 2008. ÖZDAĞ, Ümit, Kerkük, Irak, Ortadoğu ve Ötesi, 1.Baskı, Ġstanbul: Bilgeoğuz Yayınları, 2007. ÖZPEK Burak Bilgehan, ÇatıĢmadan ĠĢbirliğine: Türkiye ve Iraklı Kürtler, (Der.) Mesut Özcan, Burhanettin Duran, Kemal Ġnat, Türk Dış Politikası Yıllığı 2010, 1.Baskı, SETA Yayınları XIV, Ankara: Ekim 2011. PEHLĠVANOĞLU, A. Öner, Ortadoğu ve Türkiye, 1.Baskı, Ġstanbul: KastaĢ Yayınevi, 2004. PRĠMAKOV, Yevgeni, Rusların Gözüyle Ortadoğu, 1.Baskı, Ġstanbul: TimaĢ Yayınları, 2009. Makale ve İnternet Kaynakları Modern Irak Tarihi, TASAM, 13 Ağustos 2008, www.tasam.org/tr.tr/icerik/815/modern_irak_tarihi, E.T.: 21.01.2013. ARAS, Bülent, Irak, Terör ve Türkiye, TASAM, 8 Ekim 2009, www.tasam.org/tr.tr/icerik/155/irak_teror_ve_turkiye, E.T.23.01.2013. BAL, Ġhsan, Türkiye-Irak ĠliĢkileri: Havuç ve Sopa, USAK, 23 Ocak 2013, www.usak.org.tr/myazdir.asp?id=2393, E.T.: 23.01.2013. ÇAKMAK, Cenap, Türkiye nin Irak Politikası Türkiye-Irak ĠliĢkilerinin Geleceği ve ABD Faktörü, TASAM Stratejik Öngörü Dergisi, Sayı 6, Yıl 2006. 17

DAĞDEVĠREN, Zülfü, Türkiye nin Kuzey Irak Politikası: Devlet-Hükümet ĠliĢkiler, Yüksek Lisans Tezi, T.C Abant Ġzzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Uluslararası ĠliĢkiler Ana Bilim Dalı, Bolu 2007. GÜNAY, Bekir, Bağdat Yıkıldıktan Sonra veya ABD'nin Irak'tan Çıkması Üzerine, BĠLGESAM, 25 Eylül 2010, www.bilgesam.org/tr/index.php?view=article&catid=77%3aortadoguanalizler&id=812%3abadat-ykldktan-sonra-veya-abdnin-iraktan-ckmas-uezerine, E.T.:23.01.2013 KARACALI, Fuat, 11 Eylül ve Irak SavaĢı Sonrası Türkiye nin Ortadoğu Politikası, www.politikakademi.org/2011/05/11-eylul-ve-irak-savasi-sonrasiturkiye nin-ortadogu-politikasi/, E.T.: 23.01.2003. LAÇĠNER, Sedat, Kuzey Irak ta Ordumuz Ne Yapabilir?, USAK, 23 Ocak 2013, www.usak.org.tr/myazdir.asp?id=477, E.T. 23.01.2013. MENEKġE, Talip, PKK Terörü Kapsamında 2003 te ABD nin Irak a Müdahalesi Sonrasında PKK ve Türkiye, TÜRKSAM, www.turksam.org/gencbakis/a2238.html, E.T.: 23.01.2013 RENDA, Kadri Kaan, Türkiye ve Irak ĠliĢkileri: GüneĢ Operasyonu ndan CumhurbaĢkanı Abdullah Gül`ün Ziyaretine, CESRAN, Nisan 2009, cesran.org/index.php?option=com_content&view=article&id=276%3atuerkiye-veirak-likileri-guene-operasyonu-ndan-cumhurbakan-abdullah-gueluen-ziyaretine, E.T.: 21.01.2013. SEMĠN, Ali, Bağdat-Erbil Arasında Petrol Krizi ve Türkiye, BĠLGESAM, 27 Temmuz 2012, www.bilgesam.org/tr/index.php?view=article&catid=77%3aortadoguanalizler&id=2185%3abadat-erbil-arasnda-petrol-krizi-ve-tuerkiye, E.T.: 23.01.2013. SEMĠN, Ali, Irak taki Siyasi AnlaĢmazlıklar, ÇıkıĢ Yolları ve Türkiye, BĠLGESAM, 23 Ocak 2012, www.bilgesam.org/tr/index.php?view=article&catid=77%3aortadoguanalizler&id=2003%3airaktaki-siyasi-anlamazlklar-ck-yollar-ve-tuerkiye, E.T.: 23.01.2013. SEMĠN, Ali, Türkiye nin Bağdat, Necef ve Erbil Üçgeninde Irak Politikası, BĠLGESAM, 9 Nisan 2011, www.bilgesam.org/tr/index.php?view=article&catid=77%3aortadoguanalizler&id=1007%3atuerkiyenin-badat-necef-ve-erbil-uecgeninde-irakpolitikas&tmpl, E.T.: 21.01.2013. SEMĠN, Ali, Türkiye nin Irak Politikası IĢığında Kuzey Irak Açılımı, Bilge Strateji, Cilt 3, Sayı 5, Güz 2011. 18

SEMĠN, Ali, Yeni Ortadoğu Modelinin Kuzey Irak a Yansımaları, BĠLGESAM, 19 Mart 2011,www.bilgesam.org/tr/index.php?view=article&catid=77%3Aortadoguanalizler&id=985%3Ayeni-ortadou-modelinin-kuzey-iraka-yansmalar, E.T.:23.01.2013. ġahġn, Türel Yılmaz, ABD ve Iraklı Kürtler, ORSAM, 17 Kasım 2011, www.orsam.org.tr/tr/yazilar_yazdir.aspx?id=2897, E.T.: 21.01.2013. TÜYSÜZOĞLU, Göktürk, Maliki'nin Hedefi Türkiye'yi Irak Denkleminden DıĢlamak, Yeni ġafak Gazetesi, 3 Mayıs 2012. Uluslararası Stratejik AraĢtırmalar Kurumu (USAK), Kuzey Irak Operasyonu Raporu, Ankara Haziran 2007. 19