BİNA BÖLÜM VE TESİSLERİNDE YANGIN GÜVENLİĞİ İÇİNDEKİLER Giriş ve Temel Kavramlar Yangın Güvenliği Bakımından Bina Bölüm ve Tesisleri Sığınak ve Otoparklar Çatılar Kazan Daireleri Mutfaklar Asansörler YANMA ve YANGIN Dr. Erkan ÇETİNER HEDEFLER Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Bina bölüm ve tesislerinde çıkabilecek yangınları tanımlayabilecek, Sığınak, otopark ve çatılardaki yangın tedbirlerini açıklayabilecek, Asansörlerde alınması gereken yangın tedbirlerini bilecek, Yakıt depoları ile transformatör ve jeneratörlerde alınması gereken önlemler hakkında bilgi sahibi olabileceksiniz. ÜNİTE ÜNİTE 7 7
GİRİŞ VE TEMEL KAVRAMLAR Yangınlar insan hayatını ve can güvenliğini tehdit eden en önemli hadiselerden biridir. Zira insanların ana ihtiyaçlarından biri olan güvenlik, yangın güvenliğini de kapsamaktadır. Yangını tamamen ortadan kaldırmak mümkün değildir. Ancak alınacak önlemler ile yangınlarda meydana gelen can ve mal kayıplarını en aza indirmek mümkündür. Binalarda aktif ve pasif iki tür yangın güvenlik önlemi alınmalıdır. Binalarda yangın güvenlik önlemleri iki şekilde ele alınmaktadır. Bunlar; pasif yangın güvenlik önlemleri ve aktif yangın güvenlik önlemleridir. Pasif yangın güvenlik önlemleri; mimari proje aşamasında tasarlanan, bina inşaatında yapılan ve kalıcı işlevi bulunan önlemlere denir. Şekil 7.1. Binalarda yangın güvenliği alınmaz ise, sonuçları vahim olabilir Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2
Binalarda alınacak önlemlerle hedeflere ulaşılmaya çalışılır. Bunlar: Yangından kaçışların planlanması, Yangın sonucu oluşabilecek zehirleyici gaz ve dumanların yapıdan atılması, Yapıda yangına izolasyonlu bölümlerin oluşturulması, Yanıcı olmayan ya da tutuşma ısısı yüksek, duman çıkarmaz yapı malzemelerinin kullanılması, Kullanıcı tarafından kolay öğrenilebilecek kaçış yollarının planlanması, Bina taşıyıcı sisteminin, yangın sonucu çıkacak yüksek sıcaklıklara dayanmasıdır. Aktif yangın güvenlik önlemleri ise pasif önlemleri tamamlayıcı olarak binanın yapımı sırasında veya daha sonra eklenen ve sadece yangın durumunda işlevi olan, belirli bir hedefe yönelmiş önlemlerdir ki, yangın algılama ve uyarı sistemleri, yangın sırasında duman hareketinin mekanik yollarla kontrol edilmesi, gelişmiş cihazlarla donatılmış yangınla mücadele sistemlerinin kullanılması vb. önlemlerdir. Yangın güvenlik önlemlerinde mevzuat ciddi bir rehber kaynaktır. Konuyla ilgil mevzuat bu pasif ve aktif yangın güvenlik önlemlerinin uygulanmasında uzmanlara rehber görevini icra eden ciddi bir fonksiyonu yerine getirmektedir. Bu ünitede, yapı ve binaların yangın bakımından kritik özellikler gösteren kazan daireleri, yakıt depoları, sobalar ve bacalar, sığınaklar, otoparklar, mutfaklar, çatılar, asansörler, yıldırımdan korunma tesisatı, transformatör ve jeneratör gibi kısımlarda alınacak tedbirler üzerinde durulacaktır. YANGIN GÜVENLİĞİ BAKIMINDAN BİNA BÖLÜM VE TESİSLERİ Sığınak ve Otoparklarda Yangın Güvenliği İlgili mevzuata uygun olarak 100 m2 den büyük olan sığınaklarda, uygun duman tahliye sistemi kurulması ve belirtilen esaslara uygun ve en az 2 çıkışın sağlanması mecburidir. Algılama, uyarı ve söndürme sistemlerinin yapılması mecburi olan binaların sığınaklarında, belirtilen bu sistemlerin kurulması şarttır. Motorlu ulaşım ve taşıma araçlarının park etmeleri için kullanılan otoparkların açık otopark olarak kabul edilebilmesi için, dışarıya olan toplam açık alanın, döşeme alanının % 5 inden fazla olması gerekir. Aksi takdirde bu otoparklar kapalı otopark kabul edilir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 3
Şekil 7.2. Otoparklarda yangına karşa güvenlik tedbirleri alınmalıdır. Açık otoparklarda, dışarıya olan açıklıklar iki cephede ise bunların karşılıklı iki cephede bulunması ve her bir açıklığın gerekli toplam açıklık alanının yarısından büyük olması gerekir. Açıklıkların kuranglez şeklinde bir boşluğa açılması hâlinde, söz konusu boşluğun genişliğinin en az otopark kat yüksekliği kadar olması ve kurangleze açılan ilâve her kat için en az kat yüksekliğinin yarısı kadar artırılması gerekir. Alanlarının toplamı 600 m 2 den büyük olan kapalı otoparklarda otomatik yağmurlama sistemi, yangın dolap sistemi ve itfaiye su alma ağızları yapılması mecburidir. Asansörlü otoparklarda havalandırma şarttır. Toplam alanı 2000 m2 yi aşan kapalı otoparklar için mekanik duman tahliye sistemi yapılması şarttır. Duman tahliye sisteminin binanın diğer bölümlerine hizmet veren sistemlerden bağımsız olması ve saatte en az 10 hava değişimi sağlaması gerekir. Araçların asansör ile alındığı kapalı otoparklarda doğal veya mekanik havalandırma sistemi yapılması şarttır. LPG veya sıkıştırılmış doğalgaz (CNG) yakıt sistemli araçlar kapalı otoparklara giremez ve alınmaz. Soba ve Bacalarda Yangın Güvenliği Baca tesisatının, ilgili Türk Standartlarındaki esaslara uygun olması şarttır. Her kazan için tercihen ayrı bir baca kullanılır, soba ve şofben boruları kazan bacalarına bağlanamaz. Kazan dairesi için ayrıca havalandırma bacası yapılır. Baca çekişinin azalmaması bakımından, bacaların mümkün ise, komşu yüksek binalardan en az 6 m uzaklıkta yapılması ve ait olduğu bina mahyasının en az 0.8 m üzerine kadar çıkarılması gerekir. Kazana ait baca duvarları 500 0 C sıcaklığa dayanıklı olan malzemeden yapılır ve yapılmasında delikli tuğla ve briket kullanılamaz. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 4
Sıcak baca gazlarının yaladığı baca iç yüzeylerinin sıvanmaması hâlinde, projelendirmede en uygun derzlendirme biçiminin seçimi gibi tedbirler alınır. Baca duvarlarının dış yüzeyleri uygun şekilde sıvanır. Sıvı ve katı yakıtlı kazanların bacalarının altında bir kurum temizleme menfezi bulunması ve bacanın yılda en az iki defa yetkili kişilere temizlettirilmesi gerekir. Bacaların temizliğinden bina sahibi ve yöneticisi sorumludur. Isıtma aracı olarak soba kullanılan yerlerde soba, tahta ve boyalı kısımlara zarar vermeyecek şekilde, altına metal kaplı tabla, mermer veya benzeri malzeme konularak kurulur. Taban beton ise, bu tedbirlerin alınması mecburi değildir. Bağdadi duvardan boru geçirmek mecburiyeti hasıl olursa, duvarın yağlı boya veya ahşap gibi çabuk yanıcı kısmına künk veya büz yerleştirilir ve boru bu delikten geçirilir. Odada baca yok ise soba borusu; sac konan pencereden çıkarılıp, saçaktan 25 cm açıkta ve 50 cm yüksekte ve ucunda şapka kullanılarak kurulur. Boruların birleştiği yerler çember ile kapatılıp, bu çemberden duvar ve tavana bağlanmak suretiyle, boruların birbirinden ayrılması ve devrilmesi önlenir. Kullanım sırasında soba kapakları açık bırakılmaz, altında ve yanlarında odun, çıra, kömür, kibrit, benzin, gaz ve benzeri yanıcı ve parlayıcı madde bulundurulmaz. İçindeki ateş, gerektiğinde kapaklı mangala alınır. Sobanın, kullanılmadığı mevsimde kaldırılması gerekir. Sobanın kaldırılmadığı yerlerde, kapaklar açılmayacak şekilde telle bağlanır. Baca temizliği vb. yerel itfaiye teşkilatınca yapılır. Odun ve kömür gibi katı yakıtlar ile yüksek oranda is bırakan sıvı yakıtlar kullanıldığı takdirde, borular ayda bir, bacalar ise iki ayda bir temizlenir. Baca temizliği, mahallin itfaiye teşkilatı tarafından yapılır. Ancak, bu konuda itfaiye teşkilatından aldığı izin ile ve belediye encümeninin belirlediği fiyat tarifesi üzerinden faaliyet gösteren özel firmalar var ise, temizlik onlara da yaptırılabilir. Doğalgaz kullanılan kombi ve şofbenlerin bacaları ile cihazları bacaya bağlayan boruların paslanmaz çelik ve birleşme noktalarındaki kelepçelerin sızdırmaz olması gerekir. Bacaların yapımı, yıllık bakımı ve temizliği gaz dağıtım şirketlerinin belirleyeceği uzman ve eğitimli kişiler tarafından yaptırılır ve bu kişiler tarafından bacalar ve temiz hava girişleri kontrol edilir. Baca gazı sensörü olmayan cihazların kullanılmasına izin verilmez. Doğal duman tahliyesi yapılabilecek yerlerde duman çekiş bacaları, duman kesicileri ve duman bölmeleri kullanılır. Mekanik duman kontrol sistemleri olarak iklimlendirme sistemleri özel düzenlemeler yapılarak kullanılır veya ayrı mekanik havalandırma veya duman kontrol sistemleri kurulur. Duman tahliye ağızları, daima açık olabileceği gibi, yangın sırasında otomatik olarak veya el ile kolaylıkla açılabilen mekanik düzenler ile de Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5
çalıştırılabilir. Bu tür mekanizmaların sürekli bakım suretiyle işler durumda tutulması mecburidir. Isıtmak için soba kullanıldığında, duman, gaz ve yangın tehlikesine karşı gerekli tedbirler alınmalıdır.- Üstü açık ateşle veya borusuz petrol sobası veya havagazı sobası ile ısıtma yasaktır. Tutuşturucu olarak benzol ve petrol gibi parlayıcı maddeler kullanılamaz. Karbon sülfürle çalışılan iş yerleri soba ile ısıtılmayacak ve buralardaki elektrik lambaları, tesisat ve cihazları karbon sülfüre karşı korunmuş (etanj) olacak, lambalara koruyucu nitelikte globlar takılacak, yangına ve patlamaya karşı gerekli tedbirler alınacaktır. Çatılarda Yangın Güvenliği Çatı aralarında kolay alevlenici, parlayıcı ve patlayıcı madde bulundurulamaz. Isıtma, soğutma, haberleşme ve iletişim alıcı ve verici elektrikli cihazlarının çatı arasına yerleştirilmesi gerektiği takdirde, elektrikli cihazlar için, yangına dayanıklı kablo kullanılması ve çelik boru içerisinden geçirilmesi gibi, yangına karşı ilave tedbirler alınarak yetkili kişiler eliyle ilgili yönetmeliklere uygun elektrik tesisatı çekilebilir. Çatı giriş kapısı devamlı kapalı ve kilitli tutulur. Çatıya bina sahibi, yöneticisi veya bina yetkilisinin izni ile çıkılabilir. Çatı araları periyodik olarak temizlenir. Çatı girişleri kapalı ve kilitli tutulur. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 6
Şekil 7.3. Çatılarda yangın çıkmaması için gerekli önlemler alınmalıdır. Kazan Dairelerinde Yangın Güvenliği Kazan dairelerinin ilgili Türk Standartlarına uygun olması şarttır. Kazan dairesi, binanın diğer kısımlarından, yangına en az 120 dakika dayanıklı bölmelerle ayrılmış olarak merkezi bir yerde ve bütün hâlinde bulunur. Bina dilatasyonu, kazan dairesinden geçemez. Kazan dairelerinde duman bacalarına ilave olarak temiz ve kirli hava bacaları yaptırılması şarttır. Kazan dairesi kapısının, kaçış merdivenine veya genel kullanım merdivenlerine doğrudan açılmaması ve mutlaka bir ortak hol veya koridora açılması gerekir. Kazan dairelerinde, çıkış kapıları yangına en az 90 dk dayanabilmelidir. Isıl kapasiteleri 50 kw-350 kw arasında olan kazan dairelerinde en az bir kapı, döşeme alanı 100 m 2 nin üzerindeki veya ısıl kapasitesi 350 kw ın üzerindeki kazan dairelerinde en az 2 çıkış kapısı olur. Çıkış kapılarının olabildiği kadar biribirinin ters yönünde yerleştirilmesi, yangına en az 90 dakika dayanıklı, duman sızdırmaz ve kendiliğinden kapanabilecek özellikte olması gerekir. Kazan dairesi tabanına sıvı yakıt dökülmemesi için gerekli tedbir alınır ve dökülen yakıtın kolayca boşaltılacağı bir kanal sistemi yapılır. Sıvı yakıtlı kazan dairesinde en az 0.25 m 3 hacminde uygun yerde betondan pis su çukuru yapılır. Zemin suları uygun noktalardan bodrum süzgeçleri ile toplanarak pis su çukuruna akıtılır ve bu pis su çukuru kanalizasyona bağlanır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 7
Şekil 7.4. Kazan dairelerinde yangın güvenliği Kot düşük ise, pis su çukuru pompa konularak kanalizasyona bağlanır. Sıvı yakıt akıntıları yakıt ayırıcıdan geçirildikten sonra pis su çukuruna akıtılır ve kontrollü bir şekilde kazan dairesinden uzaklaştırılır. Kazan dairesinde en az 1 adet 6 kg lık çok maksatlı kuru kimyevi tozlu yangın söndürme cihazı ve büyük kazan dairelerinde en az 1 adet yangın dolabı bulundurulur. İş yerinde kullanılan bütün kazanlar, yangına ve patlamaya karşı dayanıklı ayrı bir bölmede veya binada olacak ve kazan dairesinin üstündeki katta, işçi çalıştırılmayacaktır. Patlayıcı, parlayıcı veya kolay yanıcı maddelerle çalışılan iş yerlerindeki kazan dairelerinin diğer atelyelere açılan pencere ve kapıları bulunmayacaktır. Kazan dairesinde en az bir kuru kimyasallı yangın söndürme cihazı bulunmalıdır. Kazan dairelerinin tavanı, gerektiğinde kazan üzerinde çalışmayı kolaylaştıracak yükseklikte olacaktır. Kazan daireleri sürekli olarak havalandırılacaktır. Tabii havalandırmanın yeterli olmadığı hâllerde, uygun aspirasyon tesisatı yapılacaktır. Kazan dairesi topraklaması, frekansı 100 Hz in altındaki alternatif akım (a.a.) ve doğru akım (d.a.) elektrik tesislerine ilişkin topraklama tesislerinin kurulması, işletilmesi, denetlenmesi, can ve mal güvenliği bakımından güvenlikle yapılmasına ilişkin hükümleri kapsayan Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği ne uygun şekilde yapılır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 8
Mutfaklarda ve Çay Ocaklarında Yangın Güvenliği Konutlar hariç olmak üzere, alışveriş merkezleri, yüksek binalar içinde bulunan mutfaklar ve yemek fabrikaları ile bir anda 100'den fazla kişiye hizmet veren mutfakların davlumbazlarına otomatik söndürme sistemi yapılması ve ocaklarda kullanılan gazın özelliklerine göre gaz algılama, gaz kesme ve uyarı tesisatının kurulması şarttır. Mutfakların bodrumda olması ve gaz kullanılması hâlinde, havalandırma sistemleri yapılır. İkinci bir çıkış tesis edilmeksizin gaz kullanılması yasaktır. Mutfak ve çay ocakları binanın diğer kısımlarından en az 120 dakika süreyle yangına dayanıklı bölmeler ile ayrılmış biçimde konumlandırılır. Bölme olarak ahşap ve diğer kolay yanıcı maddeler kullanılamaz. LPG kullanılan mutfaklarda, LPG tüpleri bodrum katta bulundurulamaz. LPG kullanılan mutfakların bodrum katta olması hâlinde; gaz algılayıcının ortamdaki gaz kaçağını algılayıp uyarması ile devreye giren ve gaz akışını kesen, otomatik emniyet vanası veya ani kapama vanası gibi bir emniyet vanasının ve havalandırmanın bulunması gerekir. Mutfaklarda doğalgaz kullanılması hâlinde, belirtilen esaslara uyulması şarttır. Asansörlerde Yangın Güvenliği Asansör sistemleri, 31/1/2007 tarihli ve 26420 sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Asansör Yönetmeliğine (95/16/AT) ve 18/11/2008 tarihli ve 27058 sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Asansör Bakım ve İşletme Yönetmeliğine uygun olarak imal ve tesis edilir. Asansör kuyusu ve makina dairesi, yangına en az 60 dakika dayanıklı ve yanıcı olmayan malzemeden yapılır. Yangın sırasında asansör değil merdivenler kullanılmalıdır. Aynı kuyu içinde 3 ten fazla asansör kabini düzenlenemez. 4 asansör kabini düzenlendiği takdirde, ikişerli gruplar hâlinde araları yangına 60 dakika dayanıklı bir malzeme ile ayırılır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 9
Şekil 5. Yangınlarda, asansör yerine merdiven kullanılmalı Asansör kuyusunda en az 0.1 m2 olmak üzere kuyu alanının 0.025 katı kadar bir havalandırma ve dumandan arındırma bacası bulundurulur veya kuyular basınçlandırılır. Aynı anda bodrum katlara da hizmet veren asansörlere, bodrum katlarda korunmuş bir koridordan veya bir yangın güvenlik holünden ulaşılması gerekir. Asansörlerin kapıları, koridor, hol ve benzeri alanlar dışında doğrudan kullanım alanlarına açılamaz. Yüksek binalarda ve topluma açık yapılarda kullanılan asansörlerin aşağıda belirtilen esaslara uygun olması gerekir: Asansörlerin, yangın uyarısı aldıklarında kapılarını açmadan doğrultuları ne olursa olsun otomatik olarak acil çıkış katına dönecek ve kapıları açık bekleyecek özellikte olması gerekir. Ancak, asansörlerin gerektiğinde yetkililer tarafından kullanılabilecek elektrikli sisteme sahip olması da gerekir. Asansörlerin, yangın uyarısı alındığında, kat ve koridor çağrılarını kabul etmemesi gerekir. Birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde bulunan yüksek binalarda, deprem sensöründen uyarı alarak asansörlerin deprem sırasında durabileceği en yakın kata gidip, kapılarını açıp, hareket etmeyecek tertibat ve programa sahip olması gerekir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 10
Asansör kapısı, yangın merdiven yuvasına açılamaz. Asansör kapılarının yangına karşı en az 30 dakika dayanıklı ve duman sızdırmaz olması, yapı yüksekliği 51.50 m den yüksek binalarda yangına karşı en az 60 dakika dayanıklı ve duman sızdırmaz olması gerekir. Asansör kapıları, yangın merdiven yuvalarına açılmamalıdır. Yanıcı, parlayıcı ve patlayıcı maddelerin bulunduğu yerlerde, kıvılcım tehlikesine karşı, asansörlerin kabin kızakları ile kapıların çarpan kısımları, ağaç veya kıvılcım çıkarmayan metal veya alaşımlarından yapılmış olacaktır. Acil durum asansöründe yangın güvenliği Acil durum asansörü; bir yapı içinde yangına müdahale ekiplerinin ve bunların kullandıkları ekipmanın üst ve alt katlara makul bir emniyet tedbiri dâhilinde hızlı bir şekilde taşınmasını sağlamak, gerekli kurtarma işlemlerini yapmak ve aynı zamanda engelli insanları tahliye edilebilmek üzere tesis edilir. Asansör, aynı zamanda normal şartlarda binada bulunanlar tarafından da kullanılabilir. Ancak, bir yangın veya acil durumda, asansörün kontrolü acil durum ekiplerine geçer. Yapı yüksekliği 51.50 m'den daha fazla olan yapılarda, en az 1 asansörün acil hâllerde kullanılmak üzere acil durum asansörü olarak düzenlenmesi şarttır. Acil durum asansörleri önünde, aynı zamanda kaçış merdivenine de geçiş sağlayacak şekilde, her katta 6 m2 den az, 10 m2 den çok ve herhangi bir boyutu 2 m den az olmayacak yangın güvenlik holü oluşturulur. Acil durum asansörünün kabin alanının en az 1.8 m², hızının zemin kattan en üst kata 1 dakikada erişecek hızda olması ve enerji kesilmesi hâlinde, otomatik olarak devreye girecek özellikte ve 60 dakika çalışır durumda kalmasını sağlayacak bir acil durum jeneratörüne bağlı bulunması gerekir. Acil durum asansörlerinin elektrik tesisatının ve kablolarının yangına karşı en az 60 dakika dayanıklı olması ve asansör boşluğu içindeki tesisatın sudan etkilenmemesi gerekir. Acil durum asansörünün makina dairesi ayrı olur ve asansör kuyusu basınçlandırılır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 11
Transformatör ve Jeneratörlerde Yangın Güvenliği Binaların yıldırım tehlikesine karşı korunması için ilgili yönetmelik ve standartların gereğinin yerine getirilmesi şarttır. Elektrik yükünün yapı veya yapı içindeki diğer tesisat üzerinde risk yaratmaksızın toprağa iletilebileceği yeterli bağlantının sağlanması ve bir toprak sonlandırma ağı oluşturulması gerekir. Yıldırım tehlikesine karşı ilgili yönetmeliklere ve standartlara uygun yıldırımdan korunma tesisatı yapılır. Yıldırım tehlikesine karşı, mevzuattaki önlemler eksiksiz alınmalıdır. Transformatörün kurulacağı odanın bütün duvarları, tabanı ve tavanı en az 120 dakika süreyle yangına dayanabilecek şekilde yapılır. Şekil 7.6. Yüksek katlı binalarda yangın güvenliğinin önemi büyüktür. Yağlı transformatör kullanılması durumunda; Yağ toplama çukurunun yapılması gerekir. Transformatörün içinde bulunacağı odanın bina içinde konumlandırılması hâlinde; bir yangın durumunda transformatörden çıkan dumanların ve sıcaklığın binadaki kaçış yollarına sirayet etmemesi ve serbest hareketi engellememesi gerekir. Uygun tipte otomatik yangın algılama ve söndürme sistemi yapılır. Ana elektrik odalarından ve transformatör merkezlerinden temiz su, pis su, patlayıcı ve yanıcı sıvı ve gaz tesisatı donanımı ve ekipmanları geçirilemez ve üst kat mahallerinde ıslak hacim düzenlenemez. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 12
Beher bölmesinde, hücresinde veya tankında 5000 litreden fazla yağ bulunan transformatörler ile kondansatörler veya benzerleri, iş yeri binalarının dışına konacak veya herhangi bir hücre, bölme veya tankın içindeki yağları alabilecek genişlikteki bir sarnıcın, kuyunun veya çukurun üstüne yerleştirilecektir. Transformatörler, kondansatör ve benzerlerinin konulduğu iş yerlerinin yeteri kadar havalandırılması sağlanacak ve duvarları ile kapıları, yangına dayanıklı olacaktır. Transformatörler, kondansatör ve benzerleri, şarj kalıntılarını önleyecek şekilde bağlanmış ve kontrol edilmiş olacak ve bu techizatın bulunduğunu bildiren ve bunlara dokunulmadan önce alınması gereken tedbirleri açıklayan levhalar uygun yerlere konacaktır. Transformatörler vb. yanabilir malzemelerden uzakta bulunmalıdır. İş yerine konacak hava soğutmalı elektrik transformatörleri, yanabilir malzemeden yeteri kadar uzakta bulunacak veya yanabilir maddelerden, ısı geçirmeyen ve yanmayan bir bölme ile ayrılmış veya uygun şekilde kapatılmış olacaktır. Transformatör ve kondansatör merkezlerindeki diğer yüksek gerilim cihazları, parmaklıklı veya kafes telli kapılar ile kapalı özel hücrelere yerleştirilmiş olacaktır. Yüksek gerilim hücrelerinde yalıtılmış tabure kauçuk eldivenler, ıstakalar, yangın söndürme cihazları kısa devre ve topraklama techizatı ve talimatı haiz tabela vb. bulundurulacaktır. Bir mahal içerisinde tesis edilen birincil veya ikincil enerji kaynağı olarak jeneratör kullanılan bütün bina ve yapılarda aşağıdaki tedbirlerin alınması şarttır: Jeneratörün kurulacağı odanın duvarları, tabanı ve tavanı en az 120 dakika süreyle yangına dayanabilecek şekilde yapılır. Jeneratörün içinde bulunacağı odanın bina içinde konumlandırılması hâlinde; bir yangın hâlinde çıkan dumanların ve sıcaklığın binadaki kaçış yollarına sirayet etmemesi ve serbest hareketi engellememesi gerekir. Jeneratörün ana yakıt deposunun bulunacağı yer için, ilgili mevzuatta belirtilen şartlara uyulur. Jeneratör odalarından temiz su, pis su, patlayıcı ve yanıcı sıvı ve gaz tesisatı donanımı ve ekipmanları geçirilemez ve üst kat mahallerinde ıslak hacim düzenlenemez. Gerilim altındaki elektrik tesis ve cihazlarında çıkan yangınlarda, karbondioksitli, bikorbonat tozlu veya benzeri etkili diğer tiplerde yangın söndürme cihazları, gerilim değeri ve tesis ile söndürme cihazları arasındaki uzaklıklara ait aşağıdaki hususlar gözönünde bulundurularak kullanılacaktır. 15 kv. a kadar gerilimli tesislerde : 1 metre, 15-35 kv. a kadar gerilimli tesislerde : 2 metre, 35 kv. dan yukarı gerilimli tesislerde : 3 metre. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 13
Doğalgaz ve LPG Tesislerinde Yangın Güvenliği Kazan dairelerinde doğalgaz ve LPG kullanılması hâlinde, ilgili mevzuat hükümleri uygulanır. Kazan dairesinin doğalgaz ve LPG tesisatı, projesi, malzeme seçimi ve montajı ilgili standartlara ve gaz kuruluşlarının teknik şartnamelerine uygun olarak yapılır. Sayaçların kazan dairesi dışına yerleştirilmesi gerekir. Herhangi bir tehlike anında gazı kesecek olan ana kapama vanası ile elektrik akımını kesecek ana devre kesici ve ana elektrik panosu, kazan dairesi dışında kolayca ulaşılabilecek bir yere konulur. Gaz ana vanasının yerini gösteren plaka, bina girişinde kolayca görülebilecek bir yere asılır. Gaz kullanılan kapalı bölümlerde, gaz kaçağına karşı doğal veya mekanik havalandırma sağlanması gerekir. Kazan dairesinde doğalgaz veya LPG kullanılması hâlinde, bu gazları algılayacak gaz algılayıcıların kullanılması şarttır. Kazan dairelerinde LPG vs. varsa, gaz algılayıcıları da kullanılmalıdır. Konuyla ilgili, 30/11/2000 tarihli ve 24246 sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği, 4/11/1984 tarihli ve 18565 sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği ile 21/8/2001 tarihli ve 24500 sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği hükümleri dikkate alınarak gerekli sağlık ve güvenlik tedbirleri alınır. Kullanılan gazın özelliği dikkate alınarak, aydınlatma ve açma-kapama anahtarları ile panolar, kapalı tipte uygun yerlere tesis edilir. Kullanılan gazın özelliği dikkate alınarak, tablolar, anahtarlar, prizler, borular gibi bütün elektrik tesisatının ilgili yönetmeliklere ve Türk Standartlarına uygun olarak tasarlanması ve tesis edilmesi gerekir. Bu tesisat ve sistemlerde kullanılacak her türlü cihaz ve kabloların ilgili standartlara uygun olması gerekir. Doğalgaz tesisatlı kazan dairesi tavanının mümkün olduğu kadar düz olması ve gaz sızıntısı hâlinde gazın birikeceği ceplerin bulunmaması gerekir. LPG kullanılan kazan daireleri bodrum katta yapılamaz. Bodrumlarda LPG tüpleri bulundurulamaz. LPG kullanan ısı merkezlerinde, gaz algılayıcının ortamdaki gaz kaçağını algılayıp uyarması ile devreye giren ve bina girişinde, otomatik emniyet vanası ve ani kapama vanası gibi gaz akışını kesen emniyet vanası bulunması gerekir. Yetkili bir kurum tarafından verilen kazan dairesi işletmeciliği kursunu bitirdiğine dair sertifikası bulunmayan şahıslar, kazan dairesini işletmek üzere çalıştırılamaz. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 14
Yakıt Depolarında Yangın Güvenliği Yakıt depoları, yangına dayanıklı bölmelerle korunmuş bir hacme yerleştirilir. Yakıt deposu ile kazan dairesinin yangına 120 dakika dayanıklı bir bölme ile ayrılmış olması gerekir. Depoda yeterli havalandırmanın sağlanması ve tank kapasitesinin en az üçte birini alacak şekilde havuzlama yapılması şarttır. Yakıt tankları, ilgili Türk Standartlarına göre hesaplanır ve yerleştirilir. Akaryakıt depoları; merdiven altına, merdiven boşluğuna, mutfağa, banyoya ve yatak odasına konulamaz. Kalorifer yakıtı olarak kullanılan sıvı yakıtlar; aşağıda belirtilen şekilde ve miktarlarda depolanabilir: 1000 litreye kadar bodrumda ve varil içinde, 3000 litreye kadar bodrumda ve sızıntısız sac kaplarda, 40000 litreye kadar bina içinde bodrum katta, yangına 120 dakika dayanıklı kâgir odada sızıntısız tanklarda veya bina dışında sızıntısız yeraltı ve yerüstü tanklarında, Stok ihtiyacının 40000 litreden fazla olması hâlinde, yakıt tankları, binadan ayrı, bağımsız, tek katlı bir binaya yerleştirilmiş ve Sekizinci Kısımda belirtilen emniyet tedbirleri alınmış şekilde. Akaryakıt depolarının metal bölümleri, ilgili yönetmeliklere göre statik elektriğe karşı topraklanır. Akaryakıt depoları, statik elektriğe karşı topraklanmalıdır. Elektrik, havalandırma ve yangın tesisatıyla ilgili periyodik bakım ve kontroller 25/4/2013 tarihli ve 28628 sayılı Resmî Gazete de yayımlanan İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği hükümlerine uygun şekilde yapılır. Elektrik tesisatı, yangın veya patlama tehlikesi oluşturmayacak şekilde projelendirilip tesis edilir ve çalışanlar doğrudan veya dolaylı temas sonucu kaza riskine karşı korunur. Elektrik tesisatının projelendirilmesi, kurulması, malzemesinin ve koruyucu cihazlarının seçimi kullanılacak gerilime ve ortam şartlarına uygun olarak yapılır ve bakımı, onarımı, kontrolü ve işletilmesi sağlanır. Bu kapsamda yapılacak testlerde TS HD 60364-4-43 standardı göz önünde bulundurulur ve gerekli kayıtlar tutulur. Şekil 7.7. Elektrik tesisatları, yangına karşı güvenli olmalı Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 15
Akaryakıt yakan kat kaloriferinin yakıt depoları daire içinde merdiven boşluklarına ve mutfağa, banyoya ve yatak odasına konulamaz. Bu depolar, bu Yönetmelikte belirtilen hususlara ve ilgili standartlara uymak kaydıyla, bodrumda en fazla 2000 litre hacminde yapılabilir. Günlük yakıt deposu ise, en fazla 100 litre olmak üzere, daire içinde kapalı bir hacimde yapılabilir. Günlük yakıt deposu sadece havalık ile atmosfere açılır, taşma borusu ana yakıt deposuna bağlanır. Kat kaloriferi tesisatı bulunan veya gazyağı kullanan binalarda, en az 1 adet 6 kg'lık kuru ABC tozlu el yangın söndürme cihazı bulundurulması şarttır. Kömürlük; kazan dairesine bitişik, taban kotu el ile veya stoker ile yükleme ve boşaltmaya elverişli olarak tesis edilir. Kömürün rahat taşınabilmesi ve cürufun kolay atılabilmesi gerekir. Kömürlük alanı 1.5 m kömür yüksekliği esas alınarak hesaplanır. Kazanlarda yakıt olarak havagazı ve benzerleri kullanıldığı hâllerde, gaz besleme boruları üzerinde ayarlanabilir bir musluk ve sulu emniyet kapları bulunacaktır. Yangın çıkabilecek mahhalere, yanıcı madde atılması veya depolanması uygun değildir. Bu yerlerin belirli aralıklarla temizlenmesi şart olup, bina sahibi veya yöneticisi bunu sağlamakla mükelleftir. Cebri havalandırmada, hava akımı önlenmelidir. Alüminyum veya magnezyum tozlarının yanması hâlinde, karpitin depolandığı veya suyun teması ile yanıcı veya zehirli gazlar çıkması muhtemel yerler ile gerilim altındaki elektrik tesislerinin bulunduğu yerlerde çıkan yangınlarda hiç bir suretle su kullanılmayacaktır. Havalandırma ve Duman Kontrolü ile Yangın Güvenliği Cebri havalandırma sistemi kullanıldığında, sistemin her zaman çalışır durumda olması sağlanır ve bu sistem çalışanların sağlığına zarar verebilecek hava akımlarına neden olmayacak şekilde tesis edilir. Çalışanların sağlığı yönünden yangın vb gerekli hâllerde havalandırma sistemindeki herhangi bir arızayı bildiren uyarı sistemleri bulundurulur. Dizel pompa ve acil durum jeneratörünü çalıştırabilmek için mekanik havalandırmanın gerekli olduğu yerlerde, bu bölümlerin duman tahliye sistemlerinin; diğer bölümlere hizmet veren sistemlerden bağımsız olarak dizayn edilmesi, havanın doğrudan dışardan ve herhangi bir egzoz çıkış noktasından en az 5 m uzaktan alınması ve mahallin egzoz çıkışının da doğrudan dışarıya ve herhangi bir hava giriş noktasından en az 5 m uzağa atılması gerekir. Otel, restoran, kafeterya ve benzeri yerlerin mutfaklarındaki pişirme alanlarının mekanik egzoz sisteminin; binanın diğer bölümlerine hizmet veren sistemlerden bağımsız olması, egzoz kanallarının, korunmamış yanabilir malzemelerden en az 50 cm açıktan geçmesi, egzozun doğrudan dışarıya atılması ve herhangi bir hava giriş açıklığından en az 5 m uzakta olması gerekir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 16
Mutfak dışından geçen egzoz kanalının; geçtiği bölümün veya mutfak bölümünün yapısal olarak yangına dayanma süresi kadar bir malzeme ile kaplanması, şayet kanal bir tuğla şaftı içerisinden geçiyor ise, şaftın diğer bölümlerinden ve diğer kanallardan veya servis elemanlarından ayrılması şarttır. Mutfak egzoz kanallarına yangın damperi konulamaz. Toplam alanı 2000 m2 yi aşan kazan dairelerinde, kapalı otopark alanlarında ve bodrum katlardaki depolarda mekanik duman tahliye sistemi yapılması mecburidir. Duman tahliye sisteminin, binanın diğer bölümlerine hizmet veren sistemlerden bağımsız olması ve saatte en az 10 defa hava değişimi sağlaması gerekir. Un, tahıl, kepek, nişasta ve şeker gibi parlayıcı organik tozlar meydana getiren maddelerin işlendiği, imal veya depo edildiği yerlerde, bu maddelerin tozlarının toplanmasını önleyecek özel havalandırma tertibatı yapılması mecburidir. Bu yerlerde soba, ocak ve benzeri açık ateş kaynağı bulundurulması ve tedbir alınmaksızın kaynak yapılması yasaktır. Doğalgaz, LPG veya tehlikeli maddeler ile çalışılan yerlerde fanların ve havalandırma motorlarının patlama ve kıvılcım güvenlikli (ex-proof) olması gerekir. Kablo ve pano tesisatlarının da kıvılcım güvenlikli olması şarttır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 17
Özet Binalarda yangın güvenlik önlemleri iki şekilde ele alınmaktadır. Bunlar; pasif yangın güvenlik önlemleri ve aktif yangın güvenlik önlemleridir. Aktif yangın güvenlik önlemleri ise pasif önlemleri tamamlayıcı olarak binanın yapımı sırasında veya daha sonra eklenen ve sadece yangın durumunda işlevi olan, belirli bir hedefe yönelmiş önlemlerdir ki, yangın algılama ve uyarı sistemleri, yangın sırasında duman hareketinin mekanik yollarla kontrol edilmesi, gelişmiş cihazlarla donatılmış yangınla mücadele sistemlerinin kullanılması vb. önlemlerdir. İlgili mevzuatına uygun olarak 100 m 2 den büyük olan sığınaklarda, uygun duman tahliye sistemi kurulması ve belirtilen esaslara uygun ve en az 2 çıkışın sağlanması mecburidir. Alanlarının toplamı 600 m 2 den büyük olan kapalı otoparklarda otomatik yağmurlama sistemi, yangın dolap sistemi ve itfaiye su alma ağızları yapılması mecburidir. Sıcak baca gazlarının yaladığı baca iç yüzeylerinin sıvanmaması hâlinde, projelendirmede en uygun derzlendirme biçiminin seçimi gibi tedbirler alınır. Baca duvarlarının dış yüzeyleri uygun şekilde sıvanır. Duman tahliye ağızları, daima açık olabileceği gibi, yangın sırasında otomatik olarak veya el ile kolaylıkla açılabilen mekanik düzenler ile de çalıştırılabilir. Bu tür mekanizmaların sürekli bakım suretiyle işler durumda tutulması mecburidir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 18
Ödev "Bina Bölüm ve Tesislerinde Yanın Güvenliğinin Önemi" başlıklı bir makale hazırlayınız. Bulunduğunuz şehirde önceden bina yangınlarını araştırarak ihmaller hakkında bir rapor derleyiniz. Hazırladığınız ödevi sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan Ödev bölümüne yükleyebilirsiniz. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 19
DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan alan bölüm Bölüm sonu Sonu testi bölümünde Testi bölümünde etkileşimli etkileşimli olarak olarak cevaplayabilirsiniz. 1. 100 m 2 den büyük olan sığınaklarda, uygun duman tahliye sistemi kurulması ve belirtilen esaslara uygun ve en az kaç çıkışın sağlanması mecburidir? a) 1 b) 2 c) 3 d) 4 e) 5 2. Alanlarının toplamı kaç m 2 den büyük olan kapalı otoparklarda otomatik yağmurlama sistemi, yangın dolap sistemi ve itfaiye su alma ağızları yapılması mecburidir? a) 400 b) 500 c) 600 d) 700 e) 800 3. Toplam alanı kaç m 2 yi aşan kapalı otoparklar için mekanik duman tahliye sistemi yapılması şarttır? a) 500 b) 1000 c) 1500 d) 2000 e) 2500 4. Döşeme alanı 100 m 2 nin üzerindeki veya ısıl kapasitesi 350 kw ın üzerindeki kazan dairelerinde en az az kaç çıkış kapısı olur? a) 2 b) 3 c) 4 d) 5 e) 6 Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 20
5. Kazana ait baca duvarları kaç 0 C sıcaklığa dayanıklı olan malzemeden yapılır ve yapılmasında delikli tuğla ve briket kullanılamaz? a) 100 b) 200 c) 300 d) 400 e) 500 6. Çıkış kapılarının olabildiği kadar biribirinin ters yönünde yerleştirilmesi, yangına en az kaç dakika dayanıklı, duman sızdırmaz ve kendiliğinden kapanabilecek özellikte olması gerekir? a) 15 b) 30 c) 60 d) 90 e) 120 7. Sıvı yakıtlı kazan dairesinde en az kaç m 3 hacminde uygun yerde betondan pis su çukuru yapılır? a) 0,25 b) 0,50 c) 0,75 d) 1,00 e) 1,25 8. Büyük kazan dairelerinde en az kaç adet yangın dolabı bulundurulur? a) 5 b) 4 c) 3 d) 2 e) 1 Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 21
9. Aynı kuyu içinde, kaç taneden fazla asansör kabini düzenlenemez? a) 2 b) 3 c) 4 d) 5 e) 6 10. Acil durum asansörlerinin elektrik tesisatının ve kablolarının yangına karşı en az kaç dakika dayanıklı olması gerekir? a) 30 b) 45 c) 60 d) 75 e) 90 Cevap Anahtarı 1.,B 2.C, 3.D, 4.A, 5.E, 6.D, 7.A, 8.E, 9.B, 10.C Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 22
YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER KAYNAKLAR Altan, M. F., Şantiye Güvenlik Sistemi, ZKÜ MF Ders Notu, 2005. Altan, M. F., Şantiye Organizasyonu, ZKÜ MYO Ders Notu, 2004. Altan, M. F., Yapı Bilgisi, ZKÜ MF Ders Notu, 2007. Altan, M. F., Yapı Sistemlerinde Güvenlik, ZKÜ MF Ders Notu, 2008. Corbett, G. P., Fire Engineering s Handbook for Firefihter I & II, Fire Eng. Bk. Dept., 2009 IFSTA, Essentials of Fire Fighting and Fire Department Operations, Prentice Hall, (5th Edition), 2008 IFSTA, Fire Service Instructor: Principles and Practice, Jones & Bartlett, (2nd Ed.), 2013 Jones, A. M., Fire Protection Systems, Delmar Cengage Learning, 2008, Clifton Park, NY, USA Klinof, R. W., Introduction to Fire Protection and Emergency Services, Jones&Bartlett Learning, (5 th Ed.), 2013, USA Klinof, R. W., Introduction to Fire Protection, Cengage Learning (4 th Edi), 2011, NY, USA Lindeburg, M. R., Fire and Explosion Production Systems: A Desing Professional s Introduction, 1999, Professional Pub., 2nd Ed., 1999 http://www.mevzuat.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 31.12.2014) http://www.resmigazete.gov.tr (Erişim Tarihi: 31.12.2014) TS EN 12094-1, Sabit Yangın Söndürme Sistemleri - Gazlı Söndürme Sistemleri İçin Bileşenler, 2004 TSE, EN 1866-1, Seyyar Yangın Söndürücüler, Karakteristikleri, Performansı ve Deney Metotları, 2008 TSE, TS 10223, Yangından Korunma, Yangınla Mücadele, Kurtarma İşlemleri Ve Tehlikeli Maddelerin Taşınması, 2013 TSE, TS EN 12259-2, Sabit Yangın Söndürme Sistemleri, Su Püskürtme Elemanları, Islak Tip ve Kuru Alarm Vana Tertibatları, 2002 TSE, TS EN 1568-1, Yangın Söndürücü Maddeler, Köpük Konsantreleri - Bölüm 1: Suyla Karışmayan Sıvıların Yüzeyine Uygulanan Orta Genleşmeli Köpük Konsantreleri İçin Özellikler, Nisan 2010. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 23
TSE, TS EN 1568-2, Yangın Söndürücü Maddeler, Köpük Konsantreleri - Bölüm 2: Suyla Karışmayan Sıvıların Yüzeyine Uygulanan Yüksek Genleşmeli Köpük Konsantreleri İçin Özellikler, Nisan 2010. TSE, TS EN 1568-3, Yangın Söndürücü Maddeler, Köpük Konsantreleri - Bölüm 3: Suyla Karışmayan Sıvıların Yüzeyine Uygulanan Düşük Genleşmeli Köpük Konsantreleri İçin Özellikler, Nisan 2010. TSE, TS EN 1568-4, Yangın Söndürücü Maddeler, Köpük Konsantreleri - Bölüm 4: Suyla Karışmayan Sıvıların Yüzeyine Uygulanan Düşük Genleşmeli Köpük Konsantreleri, Nisan 2010. TSE, TS EN 54-12, Yangın Algılama ve Yangın Alarm Sistemleri, Duman Dedektörleri, 2005 TSE, TS EN 615 Yangından Korunma - Yangın Söndürücü Maddeler - Tozlar İçin Özellikler (Sınıf D Tozlar Hariç), 2011 TSE, TS ISO 14520-2, Gazlı Yangın Söndürme Sistemleri - Fiziksel Özellikler Ve Sistem Tasarımı, 2004 TSE, TS ISO 8421-4, Yangından Korunma, Terim ve Tarifler, Yangın Söndürme Tertibatı, 2003 Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 24