Üniversitede Yaşam Boyu Öğrenme ve Avrupa çapında gönüllülük: Ulusal Raporlardan yansımalar Ekim 2011 Nick Ockenden (Gönüllülük Araştırmaları Kurumu - IVR) 1. Giriş: Ulusal Raporlar VALUE projesinin en temel sonuçlarından biri bir dizi Ulusal Raporun üretimi olmuştur. Her ortak ülke 1 iyi uygulama örnekleri ve sorunlar da dahil olmak üzere, Üniversitede Yaşam Boyu Öğrenme (ÜYBÖ) ve gönüllüleri içine alan ve destekleyen kuruluşlar arasındaki işbirliğinin yapısını ve boyutunu anlatan bir rapor üretmiştir. Bu özet oniki Avrupa ülkesinde 2009 sonu ile 2011 yazı arasında yazılan 2 Ulusal Raporlara dayanmaktadır. Nisan 2010 da, projenin yarısındaki ara özet raporun ardından gelmektedir. Bu raporda yer alan bulgular kapsamlı değildir ve sadece ortaya çıkan temalarla ilgili fakir vermeyi amaçlamaktadır; Daha fazla bilgi için: ulusal raporların tamamı www.valuenetwork.org.uk adresinde bulunabilir. Ayrıca belirtmek gerekir ki, bu özet rapordaki kanıtlar, ayrı ayrı ulusal raporlarda yer verilen, ayrı ayrı ortaklar tarafından araştırılmış ve yazılmış kanıtlara dayalıdır; kaynakların tamamı Ulusal Raporlardadır. 2. Avrupa genelinde görünüm ÜYBÖ ve Avrupa genelinde gönüllülük arasındaki etkileşimleri tarif etmek amacıyla, bu raporun amaçları dahilinde üç çalışma modeli geliştirilmiştir. Bu modeler, en çoktan çok aza değişen bir etkileşim yelpazesi sunmaktadır. Modeller, bir durumun diğerinden daha iyi olduğunu ileri sürmemekte, ancak her bir durumda uygulamanın da farklı olduğunu göstermektedir. Modellerin her biri, bu model içine en iyi uyan bir grup ülkeyi temsil etmektedir. Bununla birlikte, bazı ülkeler, bir çalışma modeli içinde yer alabilir, ama yine de birbaşkasıyla ortak yönleri olabilir ve modeller arasındaki sınırlar genellikle kesin hatlarla belirgin değildir. Her model, temel özellikleri açıklanarak, sırayla ele alınacaktır. Modellerin her birinde makul bir derecede çeşitlilik de vardır. 1 Belçika (yayım ortakları olarak yer alan ve bu yüzden bir rapor oluşturmayan CEV ve EUCEN) hariçtir. Tüm Ulusal Raporlar, birden çok dilde, www.valuenetwork.org.uk sitesinden indirilebilir. 2 Avusturya (2009), Almanya (2010), İtalya (2009), Hollanda (2010), Macaristan (2011), Polonya (2009), Romanya (2011), Slovakya (2009), Slovenya (2009), İspanya (2010, Türkiye (2010) ve Birleşik Krallık (2009) 1
3. Model bir: Çok fazla etkileşim 3.1 Tanımı Bu model, birden fazla etkileşimin ve buna ilişkin örneklerin gözlendiği İngiltere, Almanya, Hollanda ve İspanya yı içine almaktadır. Bunlar, gönüllü kuruluşların çalışanları ve gönüllüleri için akreditasyon sunan üniversiteleri içerir. Örneğin, Birleşik Krallık'ta, Liverpool Üniversitesi tarafından yapılan bir araştırmada, ülkedki 129 üniversiteden 23 ünün, gönüllü sektör kuruluşlarının gönüllü personeli ya da gönüllülerini hedefleyen bir akreditasyon biçimi sunduğu ortaya çıktı. Etkileşim daha bireysel temelde de gelişebilir. Birleşik Krallık'ta, üniversiteler, büyük ölçüde kendi yaklaşımlarını geliştirmek için bir özerkliğe sahip. Bunun bir örneği, yenilikçi bir ortaklık geliştiren Liverpool Üniversitesi ve National Trust (Ulusal Emanet) arasında görüldü. Örneğin, üniversite personeli, halka ve gönüllülere, yerel bir National Trust mülkiyeti olan Speke Hall un tarihi ve mimarisi hakkında konferanslar ve kurslar vermektedir. Gönüllüler daha sonra bu öğrendiklerini, salon görevlileri gibi gönüllü rollerine doğrudan uygulamaktadır. Üniversite aynı zamanda Kişisel ve Mesleki Gelişim Ödülü ile gönüllüler için bir akreditasyon süreci sunmaktadır. İspanya da, gönüllüler için özel olarak geliştirilen, gönüllü gelişimi için çalışan ortaklık konusuna yoğunlaşanlar gibi bazı üniversite dersleriyle, gönüllülerin eğitimine odaklanmıştır. Böyle bir yaklaşım, aynı zamanda, ülke genelinde 50 kurumla yetişkin eğitimi sunan Almanya da da oldukça gelişmiştir. Duisburg- Essen Üniversitesinin UNIAKTIV projesi, kar amacı gütmeyen yerel kuruluşlardaki (pazarlama stratejileri geliştirenler veya iş idaresini üstlenenler dahil) öğrenciler için 300 den fazla fırsat geliştirmiştir. 3.2 Özellikleri Gönüllülük, Almanya, İspanya ve Birleşik Krallık içinde popüler bir etkinliktir. Örneğin, İngiltere'de, anketler, insanların yaklaşık %40 nın bir grup, kulüp veya kuruluş aracılığıyla, en az yılda bir kez gönüllü olduğunu göstermektedir. Öte yandan 2008 yılında Almanya'da halkın %34 ü gönüllü faaliyetleri üstlenmiştir. Bu durum, uzun bir gönüllülük geçmişi ve sektörde çalışan ücretli personel sayısındaki hızlı bir artış ile gözlenen gönüllü sektörünün profesyonelleşme eğilimleriyle açıklanabilir. Bu ülkeler içindeki gönüllülük aynı zamanda iyi tanınmaktadır ve sık sık kendi hükümetleri tarafından yüksek değer verilme eğilimindedir. Örneğin, Hollanda'da hükümet, en iyi gönüllü proje için bir yıllık ödül olan 'Ulusal Övgü'ye (National Compliment) sponsorluk yapmaktadır. Hükümetler ayrıca ilgilerini gönüllülük ve istihdam ilişkisine de yoğunlaştırabilir: bu özellikle küresel kriz, ardından gelen krizden çıkış çabaları ve kamu harcamalarındaki kesintiler düşünüldüğünde giderek daha önemli olmaktadır. İspanya da, aslında krizden çok önce, işsizlere meslek eğitimi sağlama çalışmaları vardı. Hollanda da ise, ekonomik krizin başlangıcından beri hükümet gönüllü sektörle birlikte Önceki Eğitimin Tanınması konusunun geliştirilmesi için 2
çalışmıştır 3. Bu, genellikle, yer alan kişiler açısından son derece faydalı olabileceği gibi, yaşam boyu öğrenmenin meslek öğesi üzerindeki vurguya, 'serbest öğrenme' pahasına öncelik verilebileceği konusunda bazı endişeler vardır. ÜYBÖ ve gönüllülük arasında iyi bir bağlantı varsa da, finansman ve yapısal konular ana sorunlar olarak durmaktadır. Bu durum, son zamanlardaki politika değişikliğinin bir bieyin bir akademik ödül/aynı düzeyde bir akredite modül üstlenme maliyetini büyük oranda arttırdığı, bu nedenle bazı üniversitelerdeki yaşam boyu öğrenme sunumunu doğrudan tehdit ettiği Birleşik Krallık için özellikle geçerlidir. Almanya da önemli zorluklar yaşamaktadır. Hizmet ederek öğrenme ve sürekli eğitim uygulamaları katı çerçeveler içinde geliştirilme eğilimindedir ki bu durum, onların kar amacı gütmeyen kuruluşların ihtiyaçlarına ve özelliklerine uyum sağlama ya da alakalı konuları ele alma yeteneğini sınırlayabilir. 4. Model iki: biraz etkileşim 4.1 Tanım Bu model, Avusturya, İtalya ve Slovakya yı içine almaktadır. Her bir örnekte, her ne kadar çoğunluk, öğrencilerin gönüllü kuruluşlar içinde yerleştirilmesi gibi öğrenci gönüllülüğü üzerine odaklanma eğiliminde olsa da, üniversiteler ve gönüllülük arasında bir iletişim seviyesi mevcuttur. Bununla birlikte, gönüllü öğrenci modelinin ötesine geçen diğer bazı ilginç örnekler de vardır. Örneğin İtalya'da, gönüllüler ve gönüllü kuruluşlardan personel, öğrencilere çalışmaları hakkında bilgi vermeleri için üniversitelere davet edilmektedir. Ayrıca üniversiteler ve gönüllü kuruluşlar arasında üstlenilen ortak araştırma projelerinin örnekleri de vardır. Avusturya, üniversitelerin gönüllü yöneticilerine eğitim sağlanması şeklinde, daha ileri bir biçimde iletişim sergilemektedir. 4,2 Özellikleri Avusturya (%44) ve Slovakya da (% 33) olduğu gibi, bu ülkeler içindeki gönüllülük oldukça popüler bir etkinlik olabilir. Şu anda düşük seviyelerde katılımın görülen İtalya da da yine de hızla artmaktadır: 1995 2003 yılları arasında gönüllü kuruluşların sayısı - gönüllü sayısı ile eşit olmasa da- %152 artmıştır. Bu genellikle, devletin, gelişimini desteklemek için gönüllüğe ve mevzuat için verdiği destek kapsamında yer alıyor. İtalya'nın Gönüllülük hakkında Çerçeve Kanunu sektörün tutunacağı bir tanım ve ilkeleri sağlarken, Slovakya da, böyle bir destek, gençlik gönüllülüğü ve işsizlerin gönüllülüğü üzerinde yoğunlaşmaktadır. Bu ülkeler içinde ÜYBÖ genellikle mevcuttur ve hatta bazen de iyi tesis edilmiştir. Bununla birlikte ÜYBÖ, genellikle Slovakya da olduğu gibi, eğitim ve danışmanlık gibi belirli sektörlerle sınırlı olabilmekte ve 2005 te nüfusun sadece %5 inin 3 Kriz 2008 deki ekonomik yavaşlamayı anlatmaktadır. Ulusal raporlar 2011 yazındaki Euro Bölgesi krizi nden önce yazılmıştır ve bu nedenle bu son ekonomik gelişmeyi dikkate almamaktadır. 3
yaşam boyu öğrenmenin bir biçimini aldığı İtalya da olduğu gibi, yararlanma oranı sınırlı kalabilmektedir. Bu ülkelerin hükümetleri yine de ÜYBÖ gelişimini destekleyebilirler. Bunun en açık görüldüğü yer, yaşam boyu öğrenme konusunda ulusal stratejinin ve İleriki Yaşamda Öğrenme konusunda Avusturya Çalışma Grubunun olduğu Avusturya dır. Düşük yararlanma oranına rağmen, İtalya da da, ÜYBÖ için ulusal ve bölgesel bir sistemin koordinasyonu ve geliştirilmesinin güçlendirilmesi amacıyla bir yaşam boyu öğrenme çalışma grubu bulunmaktadır. Ancak, diğer sektörün karşılıklı farkındalığı sınırlı kalma eğilimindedir. Benzer şekilde, gönüllülüğün öğrenme yararları konusundaki farkındalık sınırlıdır. Açıkça görülen iyi uygulamalar olsa da, bu ülkeler sıklıkla farklı bölgeler arasında dikkate değer değişiklikler sergilemektedir. 5. Model üç: daha sınırlı bir etkileşim 5.1 Tanım Bu model, Polonya, Slovenya, Romanya, Macaristan ve Türkiye yi tanımlamaktadır. Üniversiteler ve gönüllüleri kapsayan kuruluşlar arasında sınırlı bir iletişim vardır veya herhangi bir etkileşim yoktur. Var olan sınırlı iletişim de stajyerlik veya işe yerleştirme gibi öğrenci gönüllülüğüyle sınırlıdır. Bunlar sıklıkla, Türkiye de, öğrencilerin bir okul dönemi içinde bir sivil toplum kuruluşunda 28 saat gönüllü çalışmasının beklendiği Toplum Hizmeti gibi, kursların zorunlu öğeleri olabilmektedir. Benzer şekilde, Slovenya üniversitelerindeki bazı programlar, öğrencilerin mezun olabilmesi için kendi alanlarında bir ile üç aylık staj yapmalarını gerektirmektedir. Diğer durumlarda, Macaristan Kızıl Haçı adına kan bağışını tanıtan ve organize eden Károly Róbert College öğrencileri; veya Budapeşte ELTE Üniversitesi öğrencilerini gençlerle çalışan ve destekleyen ve işe yerleştiren kruluşlara yerleştiren Add tovább ( Devam ettir ) girişimi gibi zorunlu olmayan öğrenci gönüllülüğü örnekleri bulunmaktadır. Bununla birlikte, daha az yaygın ve sıklıkla izole kalsa da, öğrenci gönüllüğünün ötesine geçen bazı etkileşimler örnekleri de vardır. Örneğin Türkiye de, Sakarya Üniversitesi ndeki Sivil Toplum Kuruluşları dersi gibi gönüllü sektörüyle ilgili dersler de görülmektedir. Polonya da, Polonya üniversiteler ve Third Age Üniversiteleri arasında 16 ortaklık yoluyla etkileşim ilginç bir örnek oluşturmaktadır. Örneğin, bu gönüllü akreditasyonunu içerebilir. Warşova Üniversitesi personeli bu sürece gönüllü olarak zaman ayırmakta, şehirdeki Gönüllü Merkezleri Birliği tarafından koordine edilen süreçte konferanslar ve dersler vermektedirler. Bu ülkeler, paydaşların, ÜYBÖ ve gönüllülük arasındaki bağlantıyı sınırlı kavrayışının sonucu olarak bu modele yerleştirilmişlerdir; ileri sürdüğümüz kanıtlar, yukarıda anlatıldığı üzere, iletişimin sınırlı olmasıdır. Ancak bazı durumlarda, hangi eylemlerin üstlenildiğiyle ilgili bilgi yoksunluğu da etkinliğin eksikliğinden çok kanıt eksikliğine işaret etmektedir. 4
5,2 Özellikleri Bu ülkelerde gönüllü faaliyetleri düşük seviyelerdedir (örneğin, Polonya da %10, Macaristan da %11, Romanya da %14) ve bir faaliyet olarak gönüllülük görece kısa bir geçmişe sahiptir (örneğin, bu ülkelerde, modern anlamda gönüllülük sadece 1989 dan sonra ortaya çıkmıştır). Bu da demektir ki, bir faaliyet olarak gönüllülük toplumda daha az yerleşiktir ve bireylere daha geniş yararları belki de geniş olarak anlaşılmamakta veya takdir edilmemektedir. Gönüllülük aynı zamanda sürekli olarak büyük bir destek sunmayan bir politika ortamında da var gibi görünmektedir. Ancak, bazı durumlarda bunun değişmekte olduğu duygusu da vardır. Örneğin Türkiye de, genç nüfus, katılım için daha büyük isteklilik gösterdiği için, gönüllülüğün bireysel faydalarını giderek artan oranda takdir ediyor şeklinde tanımlanmaktadır. Benzer şekilde, yakın geçmişte Polonya da çıkan Kamu Yararına Faaliyet ve Gönüllülük Hakkında Kanun (2003) yeni bir politika ortamının geliştiğinin göstergesi olabilir. Son olarak Romanya da, gönüllülük altyapısı ilk bağımsız gönüllü merkezinin açıldığı 2001 yılından, son yıllarda hızla 15 merkezli ulusal ağa dönüşmüştür. Eğitim sektörü, yetişkin eğitimi ve mesleki eğitim için geniş bir yelpazede fırsatlar sunuyor olsa da, bu her zaman yaşam boyu öğrenme kapsamında değerlendiriliyor gibi görünmemektedir. Bununla birlikte, son yıllarda önceden öğrenmenin tanınması için daha fazla sayıda sistemle bu durumun değişiyor olması da mümkündür. Slovenya da, Bologna süreci 2004 yılında böyle bir gelişme için bir katalizör olarak nitelendirildi. Bununla birlikte, 25-64 yaş arası yetişkinlerin yüzde ikiden daha azının yaşam boyu öğrenmeye katıldığı göz önüne alınırsa, yetişkin eğitimine katılım genellikle düşük kalmaktadır. 6. Etkileşim düzeyini etkileyen faktörler Ulusal Raporların analizi ÜYBÖ ve gönüllülük arasındaki etkileşim düzeyini etkilediği görünen bir dizi faktörü ön plana çıkarmıştır. Bu faktörler, ayrıntılı olmamakla birlikte, şunlardır: o Gönüllülüğün popülaritesi. Bunun içinde gönüllüğe halkın katılım düzeyi 4 ve devlet desteğinin boyutu bulunmaktadır. Her ikisinin de yüksek olduğu ülkeler daha yüksek düzeyde etkileşim sergileme eğilimindedir. Bu bağlamda tarihsel ve kültürel faktörler de önemlidir. Doğu Avrupa nın eski Komünist ülkelerinin, insanların devletin iyiliği için gönüllü olarak haftada bir gün harcamasının gerektiği 'zorunlu gönüllülükle ilgili güçlü bir mirası vardır. Birçok durumda bu, gönüllülüğü çevreleyen şüphe ve güvensizliğe bir ölçüde katkıda bulunmuştur. Dahası, sıkça gönüllülüğün diğer ülkelerde olduğu gibi uzun bir geçmişi olmadığı ve onu destekleyecek sağlam ve yerleşik bir altyapıdan yoksun olduğu anlamına gelir. 4 Rates of volunteering cannot be compared directly between countries due to differences in methodology and how the question about volunteering was asked; they can, however, give an indication of broad differences. 5
o Gönüllülük ve öğrenme arasındaki bağlantının derecesi hükümetler, kuruluşlar ve bireyler tarafından değerlendirilir ve anlaşılır. Bu bağlantı, belki de gönüllülük ve istihdam edilebilirlik arasındaki bağlantı sayesinde kurulduğunda, sıklıkla daha yüksek düzeyde etkileşim gözlenmektedir. o Üniversiteler bünyesinde bireylerin coşkusu, ilgisi ve bağlılığı. Bir dereceye kadar, etkileşim sergileyen ülkelerin herhangi birinde, başarı, kişisel ilgi ve inançları nedeniyle gönüllü sektör kuruluşuyla çalışmayı sürükleyen bir tek personelin eylemlerine yorulabilir. o Üniversiteler ve gönüllü kuruluşlar arasında karşılıklı farkındalık derecesi. Bir sektörün, diğerinin faaliyetlerinden veya bunlara nasıl erişebileceğinden haberdar olmaması durumunda, etkileşim biraz sınırlı kalma eğilimi göstermektedir. o Finansman seviyesi. Bu tüm ülkeler içinde yaygın, durgunluk, durgunluktan uzun süreli çıkma çalışmaları ve kamu harcamalarındaki kesintilerle daha da bir ağırlaşan bir sorundur. Bu durum, etkileşim düzeyi yüksek olan ülkeleri bile etkilemektedir. Bazı ülkeler durgunluk ve sonrasından daha büyük derecede etkilenmiştir. 6