İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER... 2 ŞEKİLLER LİSTESİ... 4 TABLOLAR LİSTESİ... 5 KISALTMALAR LİSTESİ... 6 1. GİRİŞ... 7 2. YÖNETİCİ ÖZETİ... 8 3. MEVCUT DURUM... 9 3.1. Ülkemizde Otomotiv Sektörünün Gelişimi... 9 3.2. Otomotiv Sektöründe Temel Ekonomik Göstergeler... 11 3.2.1. Kapasite... 11 3.2.2. Üretim... 12 3.2.3. Dış Ticaret... 1514 3.2.4. İç Pazar... 15 3.2.5. İstihdam... 1716 3.3. Otomotiv Sanayi Dünya Üretimi... 1716 3.4. Teknolojik Alt Yapı ve AR-GE Faaliyetleri... 20 3.5. Sektörün Alt Sektörleri ve Etkileşim Halinde Olduğu Diğer Sektörler2223 3.6. Sektörün Maliyet Bileşenleri... 2425 3.7. Yatırımların Teşviki İle İlgili Mevzuat ve Politikalar... 2426 3.7.1. Genel Teşvik Uygulamaları... 2526 3.7.2. Bölgesel Teşvik Uygulamaları... 2526 3.7.3. Büyük Ölçekli Yatırımların Teşviki... 2527 3.7.4. Öncelikli Yatırımların Teşviki... 2627 3.7.5. Stratejik Yatırımların Teşviki... 2628 3.7.6. Diğer Destekler... 2728 3.8. Türkiye-AB İlişkileri ve Teknik Mevzuat Uyumu... 2728 3.9. Sektörün 2014 2023 Projeksiyonu... 2830 4. GZFT ANALİZİ VE SORUN ALANLARI... 3132 4.1. GZFT Analizi... 3132 4.2. Müdahale Alanları... 3233 5. VİZYON, GENEL AMAÇ, HEDEFLER VE EYLEMLER... 3435
5.1. Türkiye Otomotiv Sektörü Strateji Belgesi Vizyonu... 3435 5.2. Genel Amaç... 3435 5.3. Hedefler ve Eylemler... 3435... 3536 6. STRATEJİ VE EYLEM PLANININ İZLENMESİ VE DEĞERLENDİRMESİ3637 7. EYLEM PLANI... 3738
ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1: Türk Otomotiv Sanayiinin Gelişim Süreci... 9 Şekil 2: Türk Otomotiv Sanayi Üretiminin Yıllara Göre Değişimi (1.000 Adet)... 1413 Şekil 3: Türkiye nin Yıllara Göre Otomotiv (GTİP 87.00) İhracat ve İthalat Verileri (Milyon ABD Doları)... 1514 Şekil 4: Toplam Pazar (Otomobil + Ticari ) (Adet)... 1615 Şekil 5: Türkiye Otomobil Pazarı (Adet)... 1615 Şekil 6: Dünyadaki Motorlu Taşıt Üretiminin Yıllara Göre Değişimi (x 1000 Adet)... 1817 Şekil 7: Dünya daki 2013 Yılı Motorlu Üretiminin Ülkelere Göre Dağılımı (1000 Adet)... 19 Şekil 8: TÜBİTAK TEYDEB Destekleri (2005-Eylül 2014)Error! Bookmark not defined.22 Şekil 9: Üretimden Satışlarda Sektörel Paylar (İSO 500)(Yüzde)... 2324 Şekil 10: Brüt Katma Değerde Sektörel Paylar (İSO 500)(Yüzde)... 2324 Şekil 11:İhracatta Sektörel Paylar (İSO 500)(Yüzde)... 2324 Şekil 12:İstihdamda Sektörel Paylar (İSO 500)(Yüzde)... 2325
TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1: Otomotiv Tedarik Sanayii Tarafından Üretilen Ürün Grupları... 10 Tablo 2: Motorlu Taşıt Aracı Üreten Firmalar ve 2014 Yılı Kapasiteleri... 11 Tablo 3: Kapasite Kullanım Oranları (%)... 12 Tablo 4: 2009-2014 Yılı Üretim ve İhracat Rakamları (Adet)... 1413 Tablo 5: Otomotiv Sektörünün Doğrudan ve Dolaylı Olarak İstihdam Sağladığı Alanlar.. 1716 Tablo 6: Bölgesel ve Ülkeler Bazında Motorlu Üretim Adetleri 2012/2013 (x 1.000)... 1817 Tablo 7: Avrupa daki 2012 ve 2013 Yılı Motorlu Üretiminin Ülkelere Göre Dağılımı... 2019 Tablo 8: SAN-TEZ Destek Programı Kapsamında 2010-2014 Yılları Arasında Sağlanan Destekler... Error! Bookmark not defined.21 Tablo 9: TEKNOGİRİŞİM Destek Programı Kapsamında 2010-2014 Yılları Arasında Sağlanan Destekler... Error! Bookmark not defined.21 Tablo 10: TEKNOPAZAR Destek Programı Kapsamında 2010-2014 Yılları Arasında.. Error! Bookmark not defined.21 Tablo 11: 1995 2014 Yılları Arasında Otomotiv Sektörüne Sağlanan Hibe Destekleri.. Error! Bookmark not defined.21 Tablo 12: Otomotiv Sektörüne Yönelik GZFT Analizi... 3132 Tablo 13: Otomotiv Sektörü Müdahale Alanları... 3233
KISALTMALAR LİSTESİ AB ACEA AR-GE BM/AEK BRIC CNG EKK EPDK EUROSTAT GTİP GZFT ISO İBBS İTÜ KDV KOBİ KOSGEB MARTEK MEB MESS MTV MYK ODD OICA OİB OKK OSD OTAM OTEP OYDER ÖTV SAN-TEZ SEGE STK TAYSAD TEPAV TEYDEB TİM TOBB Avrupa Birliği European Automobile Manufacturer s Association Araştırma Geliştirme Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu Brazil, Russia, India, and China Compressed Natural Gas Ekonomi Koordinasyon Kurulu Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu Statistical Office of the European Communities Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu Güçlü, Zayıf Yönler, Fırsatlar, Tehditler International Standards Organization İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması İstanbul Teknik Üniversitesi Katma Değer Vergisi Küçük ve Orta Büyüklükte İşletme Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı Motorlu lar Teknik Komitesi Milli Eğitim Bakanlığı Türkiye Metal Sanayicileri Sendikası Motorlu Taşıtlar Vergisi Mesleki Yeterlilik Kurumu Otomotiv Distribütörleri Derneği International Organisation of Motor Vehicle Manufacturers Uludağ Otomotiv Endüstrisi İhracatçıları Birliği Ortaklık Konseyi Kararı Otomotiv Sanayi Derneği Otomotiv Teknoloji AR-GE Merkezi Otomotiv Teknoloji Platformu Otomotiv Yetkili Satıcıları Derneği Özel Tüketim Vergisi Sanayi Tezleri Sosyo - Ekonomik Gelişmişlik Endeksi Sivil Toplum Kuruluşları Taşıt ları Yan Sanayicileri Derneği Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Teknoloji ve Yenilik Destek Programları Başkanlığı Türkiye İhracatçılar Meclisi Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği
TSE TTGV TÜBİTAK TÜİK TÜSİAD ÜSAMP 1. GİRİŞ Türk Standardları Enstitüsü Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu Türkiye İstatistik Kurumu Türk Sanayicileri ve İşadamları Derneği Üniversite Sanayi İşbirliği Program Otomotiv sanayii, teknolojik gelişmeye yaptığı katkılar, yarattığı istihdam ve gelişmesine katkı sunduğu sanayii dallarının çeşitliliği ile dünya ekonomisinde 20. Yüzyıl da yaşanan ekonomik dönüşüme en yüksek katkıyı sunan sanayii dallarının başında gelmektedir. Otomotiv gibi araştırma ve geliştirme faaliyetlerinin yoğun olduğu ve aynı zamanda ileri üretim tekniklerinin kullanıldığı bir sanayii dalında küresel ölçekte rekabet edebilen şirketlere sahip ülkelerde, üretim çeşitliliğinin yüksek ve dış dünyayla bağlantıların kuvvetli olduğu görülmektedir. Otomotiv sanayinin dünyada ortaya çıktığı ilk yıllarda, üretimin tamamı bir ülke içinde gerçekleştirilirken, şu anda sektördeki üretim faaliyetleri küresel bir değer zinciri biçiminde örgütlenmiştir. Otomotiv üretiminin farklı aşamaları, farklı ülkelere dağılmış durumdadır. Otomotiv sanayii başta demir-çelik olmak üzere, elektronik, yazılım, plastik, akaryakıt, tekstil ve kimya sanayilerinin gelişimini de beraberinde getirmektedir. Sektörün ilişkili olduğu diğer imalat sanayi kollarındaki teknolojik ilerlemeler, büyük ölçüde otomotiv üreticilerinin talepleri doğrultusunda gelişmekte ve şekillenmektedir. Otomotiv sektörü enerji ve hizmet sektörleriyle de doğrudan ilişkilidir. Enerji sektörünün dünyanın önde gelen endüstrilerinden sanayilerinden biri olmasının temel nedenlerinin başında yine otomotiv sektörü gelmektedir. Hizmet sektörleri tarafından bakıldığında ise otomotiv sektörü, distribütörler, perakende satış, kiralama, bakım ve onarım ve sigortacılık faaliyetleri başta olmak üzere çok sayıda hizmet sektörünün de gelişimine önemli katkılar yapmaktadır. Otomotiv sektörü, tedarik sanayi ve ilişkili olduğu hizmet sektörlerini de kapsayacak şekilde ele alındığında, Türkiye ekonomisi için son derece kritik önemi bulunan bir sektördür. Bu itibarla; sektörün yurtiçindeki ekonomik gelişmeye azami ölçüde katkı sunabilmesi için sektöre yönelik doğru politikaların hayata geçirilmesine ihtiyaç vardır. Bu doğrultuda; kamunun ve özel sektörün, doğru politikaların tasarımı için sürekli ve düzenli olarak birlikte çalışması büyük önem taşımaktadır. Bu çerçevede; otomotiv sektörünün karşı karşıya bulunduğu sorunlar tespit edilmiş ve çözüm yolları araştırılarak sektörün sürdürülebilir bir küresel rekabet gücünü kazanmasını sağlamak amacıyla Otomotiv Sektörü Strateji Belgesi 2015-2018 dönemi için revize edilmiştir. Ancak, sektörün içinde bulunduğu bazı sorunlar yalnızca bu sektörü değil aynı zamanda ekonominin diğer alanlarını da etkilediğinden, sadece bu sektöre yönelik geliştirilecek müdahalelerle düzeltilemeyecek niteliktedirler.
2. YÖNETİCİ ÖZETİ Otomotiv Sektörü, sahip olduğu yüksek katma değer oranı, teknoloji üretimini zorunlu kılması, geniş bir yan sanayi ağı oluşturması, yatırım maliyetlerini düşürmesi, nitelikli personele yönelik istihdam alanı oluşturması, dışa bağımlılığı ve dış ticaret açığını azaltmasının yanı sıra pek çok sektöre girdi sağlaması ile tetikleyici güce sahip lokomotif bir sektördür. Ülkemiz otomotiv sektörü, 2014 yılında 87nci fasıl kapsamında 33,8 milyar dolarlık dış ticaret hacmine ulaşmış ve otomotiv sektörü ihracatının söz konusu yıl itibariyle toplam ihracattan aldığı pay %11,5 e ulaşmıştır. 2023 yılında hedeflenen 500 milyar dolarlık ihracattan otomotiv sektörünün 75 milyar dolar pay alabilmesi adına bu oranın 2023 yılında %15 ye yükselmesi gerekmektedir. Bu düzeyin arttırılmasına yönelik alınacak tedbirler, otomotiv sektörü ve bu sektörün girdi sağladığı diğer pek çok sektör açısından büyük önem taşımaktadır.
3. MEVCUT DURUM 3.1. Ülkemizde Otomotiv Sektörünün Gelişimi 1950 li yıllarda ithalata karşı ekonominin koruma önlemleri altında temelleri atılan ülkemiz otomotiv sanayii, kurulduğu yıllardan günümüze çok önemli gelişmeler kaydetmiştir. Bu gelişmeler esas itibariyle dört ana grupta toplanabilir. Şekil 1: Türk Otomotiv Sanayiinin Gelişim Süreci Kaynak: OSD Bu süreçte otomotiv sanayii, üretimde ve işletme yönetiminde çağdaş kalite yönetimi anlayışı ile yalın üretim ve yalın yönetim alışkanlığını geliştirmiştir. Bu bağlamda, 1980 li yıllarda başlayan dönüşüm süreci ve serbest ekonomiye geçiş ile otomotiv sanayiinde değişim ve gelişim başlamıştır. Aynı zamanda kamu kurumlarının uyumlaştırarak uyguladığı uluslararası teknik ve ticari mevzuata uyum göstererek küresel pazarlara ihracata başlamış ve küresel rekabet sürecine girmiştir. Bununla birlikte, Ar-Ge ve tasarım kültürünün geliştirilmesi ile yeni teknolojilerin yaygınlaştırılmasında önderlik, yatırımlarda ve üretimde daha yüksek katma değer arayışı, yüksek nitelikli insan gücü yetiştirme, rekabet öncesi işbirliği kültürü ve tedarik zincirinde yer alan KOBİ niteliğindeki tüm kuruluşlar ile uzun vadeli stratejik işbirliğinin geliştirilmesi gibi konularda da Yenilikçi Yaklaşım izlenerek başarılar sağlanmıştır. Bugün gelinen noktada, üretim ve pazarlama alanlarında Küresel Entegrasyon büyük oranda tamamlanmıştır. Otomotiv sanayii, üretimde kalite yönetimi ve verimlilikteki yetkinliğini, küresel ve gelişmiş pazarlara yaptığı ihracat ile kanıtlamıştır. Ancak sanayide üretim alanında kârlılık yüksek rekabet nedeni ile son derece sınırlıdır ve sanayinin sadece bu alanlarda ve ihracat bağımlı kalması aşırı risklidir. Bu nedenle halen yüksek vergiler nedeni ile aşırı sınırlanan iç pazardaki gelişme de önem taşımaktadır. Günümüzde küresel üretimde Türkiye nin karşısında Alternatif Ülkeler / Merkezler giderek artmaktadır ve dünya üretiminin batıdan doğuya doğru kayması üretim alanında kendini kanıtlamış olan Türkiye için bir avantaj olarak görülse de üretim faaliyeti daha uygun üretim ve potansiyel pazar koşullarının bulunduğu yeni ve farklı merkezlere (özellikle BRIC ülkeleri) yüksek iç pazar potansiyeli nedeni ile sürekli olarak kayabilmektedir. Sektörün 2000 li yıllardaki performansı, genel ekonomik gelişmeler ve faiz oranları başta olmak üzere makro ekonomik göstergelerdeki değişimlerden etkilenmiştir. 1997 yılında Doğu Asya da görülen
mali darboğaz ile 2001 ve 2002 yıllarında ülkemizde yaşanan ekonomik kriz, otomotiv sanayini derinden etkilemiş ve özellikle iç talepteki düşüşe bağlı olarak üretim 2001 ve 2002 yıllarında önceki yılların önemli oranda altına düşmüştür. Ancak, 2002 yılı sonrası ülkede başlayan siyasi istikrar ve bunun sonucu olarak ortaya çıkan ekonomik gelişme otomotiv sanayinin rekabetçi konumu ile birleşince ortaya otomotiv ihracatçısı bir ülke çıkmış ve son yıllarda durağan bir yapısı olsa da otomotiv sektöründe aşağıdaki önemli gelişmeler elde edilmiştir: Üretim hızla artmıştır. : 2002 de 350 bin adet 2014 te 1.170.445 adet Pazarda talep canlanmıştır. : 2002 de 175 bin adet 2014 te 807.331 486 adet İhracat artmıştır. : 2002 de 258 bin adet 2014 te 902.194 adet Türkiye, küresel krizin etkilerini yitirmesi ve ihracatta en önemli pazarımız olan AB de başlayan ekonomik iyileşme sonucu 2014 yılı verilerine göre; Dünyada otomotiv üretiminde 17 nci. Avrupa Birliğinde: otobüs üretiminde 21 inci, hafif ticari araç üretiminde 12 nci, ağır kamyon üretiminde 2 nci, otomobil üretiminde 7 8nci, toplam üretimde 6 ncı sırada yer almıştır. Otomotiv tedarik sanayi ise gerek yurt içinde gerekse yurt dışında faaliyet gösteren firmalara ve bununla birlikte yenileme pazarına doğrudan veya dolaylı olarak ana sanayi tarafından belirlenen teknik dokümanlarına uygun orijinal ve eşdeğer mamul, yarı mamul ve sistem üreten bir sanayi dalıdır. Türk otomotiv tedarik firmalarının, bazı ürünler dışındaki tüm parçaları içeren ürün gamı, ülkemizde imal edilen taşıt araçlarının yüksek yerli katkı ile imal edilmesine imkân verecek çeşitliliktedir. Ancak; daha yüksek yerli katkının sağlanması doğrultusunda araç modelleri için motor-vites kutusu ve diferansiyel kutusu ndan oluşan güç ünitesi ile elektrik/elektronik kontrol sistemleri nin de seri olarak üretimi gereklidir. Otomotiv ana sanayine yönelik üretim yapan firmalarca imal edilen başlıca ürün gruplarını aşağıdaki şekilde sınıflandırmak mümkündür: Tablo 1: Otomotiv Tedarik Sanayii Tarafından Üretilen Ürün Grupları Komple motor ve motor parçaları Isıtma/soğutma sistemleri Fren sistemleri ve parçaları Aktarma organları Süspansiyon parçaları Hidrolik ve pnömatik aksamlar Kauçuk ve lastik parçalar Emniyet aksamları Dövme ve döküm parçalar Şasi aksam ve parçaları Akü Elektrik ekipmanları ve aydınlatma sistemleri Koltuklar Oto camları Simülasyon hizmetleri Tasarım & Mühendislik hizmetleri Özel araç üretimi Türk otomotiv tedarik sanayi gerek üretim miktarı, gerekse kalite olarak iç piyasada kendini kabul ettirmenin yanında, uluslararası pazarlarda da rekabet gücüne ulaşmış bulunmaktadır. Aynı zamanda,
teknolojik olarak kendini geliştirmiş, üretim kapasitesi ve verimlilik açısından da büyük bir aşama kaydetmiştir. Bu sanayi dalında hizmet veren firmaların büyük bölümü ISO kalite belgelerini almış ve dış pazarlara yönelik üretimlerini artırmışlardır. Ayrıca, ülkemizde Mart 2015 dönemi itibariyle 5746 sayılı Kanun çerçevesinde Ar-Ge merkezi belgesi alan firma sayısı 175 e ulaşmış olup, otomotiv tedarik sanayiinde 45 firma Ar-Ge merkezi kurmuştur. Bu rakam otomotiv sanayimizin Ar-Ge yatırımlarına verdiği önemi ve firmalarımızın gelişime açık olduğunu göstermektedir. Ülkemizde, tedarik zincirinde aksam parça üretmek üzere yer alan 1.000 civarında firma bulunmakta olup, bunların büyük bölümü ana sanayi firmalarına orijinal parça üretmektedir. Bu firmalar, motorlu taşıt üretim merkezlerine paralel olarak büyük oranda Marmara, Ege ve İç Anadolu bölgelerinde kümelenmişlerdir. Otomotiv sanayi, doğrudan ve dolaylı olarak çok geniş istihdam olanakları sağlayan bir sanayi dalı olup aynı zamanda ham madde tüketici arasındaki tüm işlevleri de kapsayan bir tedarik zinciridir. Burada hedef, tüketicinin talepleri doğrultusunda rekabetçi bir üretimi gerçekleştirmektir. Tedarik zinciri içinde kalite, maliyet, lojistik ve tasarım/teknoloji yönetimi ortaktır. Özellikle araç üretimi ile ham madde ve aksam-parça üretimin tam bir uyum içinde bulunması gerekir. Bu amaçla her alanda motorlu taşıt aracı üretim ile aksam-parça üretimi yapan kuruluşlar arasında uzun vadeli stratejik işbirliğinin kurulması gereklidir. 3.2. Otomotiv Sektöründe Temel Ekonomik Göstergeler 3.2.1. Kapasite Otomotiv sanayinin motorlu taşıt üretimindeki kapasitesi incelendiğinde, farklı üretim kapasitelerine sahip 13 firmanın toplam kapasitesinin yaklaşık 1.7 milyon adet / yıl olduğu görülmektedir. Tablo 2 de otomotiv ana sanayinde üretim yapan firmaların coğrafi konumları, üretim türleri ve 2014 2015 kapasiteleri yer almaktadır. Tablo 2: Motorlu Taşıt Aracı Üreten Firmalar ve 20154 Yılı Kapasiteleri Kuruluş Adı Üretim Yeri Üretim Konusu Yerli Sermaye Payı Kapasite Anadolu Isuzu Kocaeli Kamyon, Kamyonet, Minibüs, Midibüs 70,26 13.155 Ford Otosan Eskişehir, Kocaeli Kamyon, Kamyonet, Minibüs 59 410.200415.000 Güleryüz Karoseri Bursa Otobüs 100 600 Honda Türkiye Kocaeli Otomobil 0 50.000 Hyundai Assan Kocaeli Otomobil 30 200210.000 Karsan Bursa Kamyonet, Otobüs, Minibüs, Midibüs 100 52.225 M.A.N. Türkiye Ankara Otobüs 0,1 1.700
M. Benz Türk İstanbul, Aksaray Kamyon, Otobüs 15,01 1821.500 Otokar Sakarya Kamyonet, Otobüs, Minibüs, Midibüs 100 8.800 OYAK Renault Bursa Otomobil 49 360.000 Temsa Global Adana, Sakarya Kamyon, Kamyonet, Otobüs, Midibüs 100 11.500 Tofaş Bursa Otomobil, Kamyonet 62,2 400.000 Toyota Sakarya Otomobil 0 150.000 Kaynak: OSD (Güleryüz Karoseri Verisi OSD ye ait değildir) Toplam 1.676.6801.694.480 Diğer taraftan, Tablo 3 te ise araç türlerine göre kapasite kullanım oranları verilmiştir. Bu tablo incelendiğinde 2014 yılında bir önceki yıla nazaran Hafif lara ait kapasite kullanım oranı yükselirken Ağır Ticari lar ile Toplam Taşıt lara ait değerin azaldığı görülmektedir. Tablo 3: Kapasite Kullanım Oranları (%) lar 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Hafif lar 78 89 91 80 74 74 76 69 75 70 Ağır Ticari lar 62 41 56 73 44 44 66 56 78 63 Toplam Taşıt ları 77 81 86 77 72 72 69 63 77 67 Kaynak: OSD 3.2.2. Üretim Otomotiv sanayi 1963 yılında 11 bin adet motorlu taşıt üreterek faaliyete başlamış, 1976 yılına kadar üretimini sürekli artırarak 146 bin üretim rakamına ulaşmış ancak bir 10 yıllık düşüş sürecine girdikten sonra 1986 yılında 141 bin rakamına ulaşabilmiştir. Bu tarihten sonra sürekli bir artış gösteren üretim rakamları 1993 yılında 453 bin seviyesinde gerçekleşerek 2000 yılı öncesi en yüksek değerine ulaşmıştır. Otomotiv sanayi 1994 1999 yılları arasında yaşanan kriz ve çöküş döneminden sonra 1993 yılındaki üretim düzeyine 2000 yılında tekrar ulaşabilmiştir. 2001 ve 2002 yıllarındaki ağır kriz dönemlerinden sonra büyük ölçekte üretimlerin yapıldığı 6 yıllık istikrarlı bir artış dönemine girilmiş ve 2008 yılında 1,15 Milyon adet üretim rakamı gerçekleşmiştir. Bu dönemdeki üretimin artışında, geliştirilen yeni modellerle küresel pazarlarda sağlanan ihracat artışının önemli rolü bulunmaktadır. 2009 yılına bakıldığında ise yaşanan küresel kriz nedeni ile üretimde ani bir düşüş yaşanmış ancak otomotiv sanayi 2010 yılında bu krizin etkilerinden sıyrılarak, 2009 yılına nazaran yüzde 26 oranında bir üretim artışı göstermiş ve 2007 yılı üretim rakamlarını yakalayabilmiştir. 2011 yılında ise 1.234.637 adet toplam üretimle tüm yılların en yüksek rakamına ulaşılarak rekor kırılmıştır. Buna rağmen, sanayinin en büyük ihracat pazarı olan AB ülkelerinde devam eden ekonomik daralma nedeniyle üretim dalgalı
olarak seyretmektedir. Ancak, ülkedeki istikrar, firmaların yeni model yatırımları ve yeni pazarlara açılmaları sonucu 2014 yılı üretimi bir önceki yıla göre artış göstermiştir. Otomotiv sanayinin 2000 yılı sonrası üretim rakamları ve üretim artış eğrisi Şekil 2Şekil 2 de gösterilmektedir. Formatted: Font: 11 pt
Şekil 2: Türk Otomotiv Sanayi Üretiminin Yıllara Göre Değişimi (x1.000 Adet) 1600 1200 823 879 988 1.099 1.147 870 1.095 1.189 1.073 1.126 1.170 800 400 447 454 546 635 622 511 603 640 577 634 733 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Toplam Otomobil Kaynak: OSD Diğer taraftan, Tablo 4Tablo 4 te 2010 2014 yılları arasında otomotiv sanayinin üretim ve ihracat rakamları ile ihracatın üretim içerisinde oranları verilmektedir. Bu tablo incelendiğinde otomotiv sanayinin kriz döneminde bile ürettiğinin büyük bir kısmını ihraç ettiği görülmektedir. Özellikle hafif ticari araçlar ve otobüs üretimi açısından bakıldığında, Avrupa da ilk sıralarda yer alan Türk Otomotiv Sanayinin gerçekleştirdiği ihracat ile ülkemizi bölgenin üretim üssü konumuna getirdiği söylenebilir. Tablo 4: 2009-2014 Yılı Üretim ve İhracat Rakamları (Adet) Yıllar 2010 2011 2012 2013 2014 Otomobil Hafif Ticari Ağır Ticari Minibüs+Midibüs Otobüs Toplam Üretim 603.394 639.734 577.296 633.604 733.439 İhracat 439.999 442.674 412.991 484.504 581.993 İhracat Oranı (%) 73 69 72 76 79,479 Üretim 442.408 479.110 426.633 410.556 359.911 İhracat 306.902 319.366 292.601 300.765 269.995 İhracat Oranı (%) 69 67 69 73 75,075 Üretim 23.851 37.396 29.129 30.082 29.909 İhracat 2.411 3.912 2.682 3.055 1.281 İhracat Oranı (%) 10 10 9 10 4,34 Üretim 19.636 25.984 33.493 42.947 40.744 İhracat 1.607 20.810 17.602 35.649 27.282 İhracat Oranı (%) 8 80 53 83 67,067 Üretim 5.268 6.907 6.427 8.345 6.442 İhracat 3.550 4.204 4.047 4.498 4.629 İhracat Oranı (%) 67 61 63 54 71,972 Üretim 1.094.557 1.189.131 1.072.978 1.125.534 1.170.445 İhracat 754.469 790.966 729.923 828.471 885.180 İhracat Oranı (%) 69 67 68 74 75,676 Kaynak: OSD
3.2.3. Dış Ticaret Ülkemiz ekonomisinde çok özel bir yeri olan otomotiv sanayii son 10 yılda ihracatını büyük oranda artırmış ve 2006 yılından itibaren tüm sektörler arasında en fazla ihracat yapan sektör haline gelerek, 2011 yılı hariç son sekiz yılda dış ticaret fazlası vererek ülkenin ekonomik dengesine önemli katkıda bulunmuştur. 87 nci Fasıl (GTİP) altında değerlendirilen motorlu kara taşıtları, traktör ve motosikletler bazında sektörün 2004-2014 yılları arasında ulaştığı ihracat değerlerinin verildiği Şekil 3Şekil 3 e bakıldığında; 2008 yılında yaklaşık 18,3 Milyar Dolar ile önemli bir seviyeye ulaşan ihracatın 2009 krizi ile 12,3 Milyar Dolar seviyesine gerilediği, ancak 2010 yılı itibariyle tekrar artışa geçerek 2014 yılında 18,1 Milyar Dolar düzeyine ulaştığı görülmektedir. İthalat rakamlarına bakıldığında ise, ekonomik dalgalanma dönemleri haricinde genel olarak artma eğiliminde olduğu görülmektedir. Aynı zamanda, 2011 yılı haricinde son yıllarda sürekli olarak dış ticaret fazlası veren otomotiv sektörü, ülkemiz ödemeler dengesinde ne kadar önemli bir yer tuttuğunu göstermiştir. Formatted: Font: 11 pt Diğer taraftan, sadece 87 nci Fasıl (GTİP) kapsamında yapılan ihracat değil aynı zamanda değişik GTİP numaraları kapsamında değerlendirilen ancak motorlu taşıtlarda kullanılan iç ve dış lastik, emniyet camları, akümülatör, aydınlatma elemanları, aynalar, rulmanlar, transmisyon milleri, elektrik sistemi aksamı vb. gibi değişik parçaların da ihracat rakamlarının yer aldığı TİM verilerine bakıldığında ise otomotiv sanayii 2013 yılında 21,3 Milyar Dolar, 2014 yılında ise 22,3 Milyar Dolar ihracat gerçekleştirerek bir önceki yıla nazaran ihracatını yüzde 4,5 arttırmıştır. Ayrıca otomotiv sanayii bu ihracat rakamı ile 2014 yılı ülkemiz ihracat hacminin yüzde 14,1 ine sahip konumdadır. (1) Şekil 3: Türkiye nin Yıllara Göre Otomotiv İhracat ve İthalat Verileri (GTİP 87) Kaynak: TÜİK BM verilerine göre otomotiv sanayi tarafından 87 nci fasıl kapsamında 2014 yılında yapılan ihracatın yüzde 73 ü AB üyesi ülkelere yapılmıştır. 3.2.4. İç Pazar Türkiye otomotiv pazarına ilişkin son on yıldaki toplam pazar ve ithalat rakamlarının verildiği Şekil 4Şekil 4 incelendiğinde, son on yıldaki en düşük rakamın, o dönemde yaşanan küresel ekonomik kriz nedeniyle 2008 yılında, en yüksek değerin ise üretim rekoru kırılan 2011 yılında yaşandığı Formatted: Font: 11 pt (1) TİM Yıllık İhracat Rakamları, Aralık 2014
görülmektedir. 2004-2005 yılları arasında artarak 759 bine ulaşan pazarda 2006, 2007 ve 2008 yıllarında ise art arda daralma yaşanmıştır. Ancak, 2009 yılına gelindiğinde ağırlıklı olarak ÖTV indiriminin etkisi ile 2008 yılına göre yüzde 9,4 artarak 576 bin adet düzeyinde gerçekleşen iç pazar, 2011 yılında 910 bin adet rakamına ulaşmış ve 2014 yılında 807 bin adet olarak gerçekleşmiştir. Öte yandan sadece otomobil pazarına bakıldığında ise, 2013 yılında 664 bin adet olarak gerçekleşen toplam iç pazar, 2014 yılında yüzde 11,6 oranında daralarak 587 bin rakamına düşmüştür. Ancak, ithal otomobillerin 2014 yılında pazar payı yüzde 73 gibi çok yüksek bir oranda gerçekleşmiştir. Otomobil pazarına ilişkin yerli ürünler ile ithalat rakamları Şekil 5 te verilmiştir. Şekil 4: Toplam Pazar (Otomobil + Ticari ) (Adet) Kaynak: OSD Şekil 5: Türkiye Otomobil Pazarı (Adet) Kaynak: ODD, OSD
3.2.5. İstihdam Ülkemizde 20124 yılında taşıt aracı üretimi yapan otomotiv ana sanayide 50 bin, yan sanayide 250 bin olmak üzere yaklaşık 300 bin kişinin istihdam edildiği ve bu sayının dağıtım, pazarlama ve satış ağlarında çalışanları ile birlikte 450 bin kişi olduğu tahmin edilmektedir. Otomotiv sektöründe yan sanayi kanalları ile yaratılan iş alanları Tablo 5 te verilmektedir. Tablo 5: Otomotiv Sektörünün Doğrudan ve Dolaylı Olarak İstihdam Sağladığı Alanlar KAMU HİZMETLER Trafik Güvenlik Kayıt, Tescil ve Noter Sağlık Yol Bakım ve Onarım Finansman Sigorta Lojistik Taşımacılık Akaryakıt ve Yağ Dağıtımı Sürücü Eğitim Kuruluşları Medya, Hakla İlişkiler ve Reklâm Güvenlik, Yemek, Temizlik SANAYİ TİCARET Motorlu Aksam-Parça Sistem Ham Madde Yenileme Pazarı Üretim ve Bakım ları Üst Yapı ve Aksesuar Distribütör/İthalatçılar Yetkili Bayiler Yetkili Servisler Serbest Satıcılar/Galeriler Serbest Servisler/Tamirhaneler Yedek Parça Satıcıları Otomotiv sektöründe, uluslararası sürdürülebilir rekabet için üretim ve yönetimde yetenekli insan gücünün varlığı temel olarak kabul edilmektedir. Özellikle üretimin batıdan doğuya kayması sonucu çıkacak fırsatlardan yararlanabilmek ve artması hedeflenen ihracat projelerine bağlı olarak sanayide ortaya çıkan kalifiye işgücü ihtiyacının karşılanması gerekmektedir. 3.3. Otomotiv Sanayi Dünya Üretimi Dünya otomotiv sanayinde küresel ölçekte 20 civarında ülkede faaliyet gösteren yaklaşık olarak 50 adet motorlu taşıt üreticisi firma bulunmaktadır. Üretim genel olarak otomobil ve ticari araç olarak sınıflandırılmaktadır. Sanayide yapılan üretimin yüzde 90 gibi büyük çoğunluğunu otomobil ve kamyonetlerden oluşan hafif araçlar sınıfı oluşturmaktadır. Üretim adetleri otomobil sınıfına göre nispeten az olan diğer araç sınıfları (minibüs, midibüs, otobüs, kamyon, çekici vb.) ise istatistiklerde ticari araçlar olarak anılmaktadır. Şekil 6Şekil 6 da 2004 ilâ 2014 yılları arasında dünyadaki motorlu taşıt üretim adetleri, otomobiller ve ticari araçlar bazında verilmiştir. 2013 yılında gerçekleşen 87,5 Milyon adetlik araç üretimi 2014 yılında yüzde 2,8 oranında artarak 89,7 Milyon adede ulaşmıştır. Formatted: Font: 11 pt
Şekil 6: Dünyadaki Motorlu Taşıt Üretiminin Yıllara Göre Değişimi Kaynak: OICA Diğer taraftan, 2013 ve 2014 yıllarının bölgesel ve ülkeler bazında motorlu araç üretim adetleri Tablo 6Tablo 6 da verilmiştir. Formatted: Font: 11 pt Tablo 6: Bölgesel ve Ülkeler Bazında Motorlu Üretim Adetleri 2014/2013 (x 1.000) Bölgeler Sınıfı 2013 2014 Değişim (2013/2014) Ülkeler Sınıfı 2013 2014 Değişim (2013/2014) K.Amerika Mercosur Batı Avrupa Doğu Avrupa Asya/Pasifik Diğerleri Otomobil 14.749 15.392 4 Hafif Ticari 1.403 1.516 8 Ağır Ticari 457 509 11 ABD Otomobil 9.747 10.181 4 Hafif Ticari Ağır Ticari 1.124 1.167 4 333 365 10 Toplam 16.609 17.417 5 Toplam 11.204 11.713 5 Otomobil 4.010 3.329-17 Hafif Ticari Ağır Ticari 262 221-16 237 204-14 Brezilya Otomobil 3.303 2.785-16 Hafif Ticari Ağır Ticari 189 155-18 227 198-13 Toplam 4.509 3.754-17 Toplam 3.719 3.138-16 Otomobil 11.456 11.774 3 Hafif Ticari Ağır Ticari 1.251 1.387 11 452 409-10 Rusya Otomobil 1.926 1.711-11 Hafif Ticari Ağır Ticari 160 120-25 188 185-2 Toplam 13.159 13.570 3 Toplam 2.274 2.016-11 Otomobil 6.126 6.240 2 Hafif Ticari Ağır Ticari 722 616-15 272 270-1 Hindistan Otomobil 2.936 3.033 3 Hafif Ticari Ağır Ticari 588 548-7 279 312 12 Toplam 7.120 7.126 0 Toplam 3.803 3.893 2 Otomobil 34.092 35.802 5 Hafif Ticari Ağır Ticari 8.660 8.137-6 2.038 1.963-4 Japonya Otomobil 8.186 8.283 1 Hafif Ticari Ağır Ticari 1.071 1.084 1 320 319 0 Toplam 44.790 45.902 2 Toplam 9.577 9.686 1 Otomobil 1.545 1.773 15 Hafif Ticari 477 544 14 Çin Otomobil 15.808 17.391 10 Hafif Ticari 5.104 4.869-5
Dünya Ağır Ticari 101 103 2 Ağır Ticari 1.220 1.121-8 Toplam 2.123 2.420 14 Toplam 22.132 23.381 6 Otomobil 71.978 74.310 3 Hafif Ticari Ağır Ticari 12.775 12.421-3 3.557 3.458-3 G.Kore Otomobil 15.808 17.391 1 Hafif Ticari Ağır Ticari 330 329 0 34 43 26 Toplam 88.310 90.189 2 Toplam 4.510 4.571 1 BRIC Otomobil 29.973 24.920 4 Hafif Ticari Ağır Ticari 6.041 5.692-6 1.914 1.816-5 Toplam 31.928 32.428 2 Kaynak: OSD / LMC Dünyadaki 2014 yılı motorlu araç üretimlerinin ülkelere göre dağılımını gösteren Şekil 7Şekil 7 incelendiğinde Türkiye, 1 milyon 170 bin adetlik üretimle 17. sırada yer almıştır. Formatted: Font: 11 pt Şekil 7: Dünya daki 2014 Yılı Motorlu Üretiminin Ülkelere Göre Dağılımı (1.000 Adet) Kaynak: OICA Diğer taraftan, AB üyesi ülkelerin ve Türkiye nin 2013 ve 2014 yıllarının motorlu araç adetlerinin verildiği Tablo 7Tablo 7 de de görüldüğü üzere, Türkiye 2014 yılında 6. sırada olan konumunu korumuştur. 2014 yılında Türkiye de motorlu araç üretiminde bir önceki yıla göre yüzde 4 oranında artış gerçekleşmiştir. Formatted: Font: 11 pt
Tablo 7: Avrupa daki 2013-2014 Yılı Motorlu Üretiminin Ülkelere Göre Dağılımı ÜLKELER 2013 2014 DEĞİŞİM (%) FARK 1 Almanya 5.718.222 5.907.548 3,3 189.326 2 İspanya 2.163.338 2.402.978 11,1 239.640 3 Fransa 1.740.000 1.817.000 4,4 77.000 4 İngiltere 1.597.872 1.598.879 0,1 1.007 5 Çek Cum. 1.132.931 1.251.220 10,4 118.289 6 Türkiye 1.125.534 1.170.445 4,0 44.911 7 Slovakya 975.000 993.000 1,8 18.000 8 İtalya 658.206 697.864 6,0 39.658 9 Polonya 590.159 593.904 0,6 3.745 10 Belçika 503.504 516.832 2,6 13.328 11 Romanya 410.997 391.422 4,8 19.575 12 Macaristan 222.400 227.030 2,1 4.630 13 Portekiz 154.016 161.509 4,9 7.493 14 Avusturya 166.428 154.340 7,3 12.088 15 İsveç 161.080 154.173 4,3 6.907 16 Slovenya 93.734 118.591 26,5 24.857 17 Finlandiya 7.703 45.035 484,6 37.332 18 Hollanda 20.183 29.807 47,7 9.624 Kaynak: OICA 3.4. Teknolojik Alt Yapı ve AR-GE Faaliyetleri Otomotiv sanayindeki kapasite fazlasının mali yükünü karşılayabilmek, sektördeki rekabetçi ortam, pazardaki büyümenin sınırlı kalması, müşterilerin daha seçici hale gelmeleri ve talep ettikleri ilave donanımların maliyetlerinin karşılanabilmesi için çözüm üretmek üzere sektördeki Ar-Ge harcamaları artmaktadır. Son on yıllık süreç içerisinde, otomotiv konusunda, özellikle rekabet öncesi Ar-Ge projelerinin hayata geçirilmesi için önemli çalışmalar yapılmıştır. 5746 sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun un amacı; Ar-Ge ve yenilik yoluyla ülke ekonomisinin uluslararası düzeyde rekabet edebilir bir yapıya kavuşturulması için teknolojik bilgi üretilmesini, üründe ve üretim süreçlerinde yenilik yapılmasını, ürün kalitesi ve standardının yükseltilmesini, verimliliğin artırılmasını, üretim maliyetlerinin düşürülmesini, teknolojik bilginin ticarileştirilmesini, rekabet öncesi işbirliklerinin geliştirilmesini, teknoloji yoğun üretim, girişimcilik ve bu alanlara yönelik yatırımlar ile Ar-Ge'ye ve yeniliğe yönelik doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının ülkeye girişinin hızlandırılmasını, Ar-Ge personeli ve nitelikli işgücü istihdamının artırılmasını desteklemek ve teşvik etmektir. Uygulaması Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından yürütülen 5746 sayılı Kanunun Ar-Ge Merkezi Belgesi kapsamında sağlanan teşvik ve muafiyetler, ülkemizde Ar-Ge payının artırılmasında büyük katkısı bulunan işletmeler için büyük önem taşımaktadır. Ülkemizin AB sürecinde yaptığı anlaşmalar çerçevesinde Gayrı Safi Yurt İçi Hâsılası (GSYİH) ndan Ar-Ge'ye ayırdığı payın 2023 yılına kadar yüzde 3 e çıkarılması ve bu payın en az 2/3 ünün özel sektör tarafından karşılanması öngörülmektedir. 5746 sayılı Kanun kapsamında ülkemizde Ar-Ge alt yapısını oluşturmuş, çok sayıda Ar-Ge personeli çalıştıran ve ülkemizin GSYİH'daki Ar-Ge payına