Mersin Bölgesel İnovasyon Stratejisi 2006 2016 1
İçindekiler Önsöz 1. Giriş 2. Vizyon ve Hedefler 3. Mevcut Durum 3.1 Genel Özellikler 3.2.İnovasyon Özellikleri 3.2.1. Mersin deki İnovasyon Sistemi 3.2.2. Taleple İlgili Konular 3.2.3. Arzla İlgili Konular 4. SWOT (Güçlü ve Zayıf Yönler, Fırsatlar ve Tehditler) Analizi 5. Stratejinin Temel Unsurları 5.1 Mersin deki İnovasyon Sisteminin İyileştirilmesi 5.2 Mersin de Yeniliğin Teşvik Edilmesi 5.3 Kilit Önem Taşıyan Sektörlerde Bölgesel Potansiyelin Kullanılması 5.4 Bilgi Üreticilerinin Geliştirilmesi 2
Önsöz Türkiye de ilk kez, Mersin İli için, ODTÜ-Teknokent in koordinatörlüğünde, Mersin Üniversitesi, Mersin Ticaret ve Sanayi Odası, Mersin-Tarsus Organize Sanayi Bölgesi ve Yunanistan dan Epirus Bölgesi İş Geliştirme ve İnovasyon Merkezi nin katılımıyla bir inovasyon stratejisi çalışması gerçekleştiriyoruz. Bölgemizde yenilikçiliğin artırılması amacıyla ilimizdeki mevcut altyapının ve insan sermayesinin en iyi şekilde kullanılması ve geliştirilmesi için yapılması gerekenlere dair bir yol haritası oluşturuyoruz. Mersin İli olarak uzun vadeli hedeflere yönelik adım atmak ve küreselleşen dünyada rekabet edebilmek için değişmeye ve yenilenmeye çalışıyoruz. AB 6. Çerçeve Programı kapsamında desteklenen RIS-Mersin Projesi kapsamında, bölgemizde öncelikle inovasyon kavramını tanıtıcı ve ilgili kesimleri bilgilendirici faaliyetler düzenledik. İlimiz genelinde kamu kurumlarımız, sivil toplum kuruluşlarımız, eğitim kuruluşlarımız, öğrencilerimiz, firmalarımız dahil olmak üzere inovasyon sistemi ile ilişkili herkesin görüşlerini almaya çalıştık. Sonuç olarak Mersinlilere sunduğumuz ve Mersin de İnovasyon Sisteminin Geliştirilmesi, İnovasyon Yatırımlarının Teşvik Edilmesi, Bölgede Ana Sektörlerin Potansiyelinin İyi Kullanılması ve Bilgiyi Üretenlerin Geliştirilmesi başlıkları altında şekillendirilen Mersin İli Yenilikçilik Stratejisi Taslağı 1,5 yıllık bir emeğin sonucudur. Ancak her şey burada bitmiyor. Projenin asıl başarısı, geliştirilen taslak inovasyon stratejisinin Mersin in kurum ve kuruluşları tarafından uygulanması ve stratejide işaret edilen öncelikli alanlara ilişkin yeni projelerin hayata geçirilmesi ile gerçekleşecek. İşte bu sebeple, RIS-Mersin Projesi nin taşıdığı inovasyon bayrağını İlimizdeki tüm kurum ve kuruluşlar, sunduğumuz bu Mersin İli Yenilikçilik Stratejisi ışığında faaliyetlerine yansıtarak, taşımaya devam etmeliler. Bölge olarak ancak bu şartla inovasyon yolu ile ekonomik büyümeyi, teknolojik rekabet gücünü ve yükselen istihdam oranlarını yakalayabileceğiz. 3
1. Giriş Hem küresel ekonomik büyüme, hem de sosyal uyum, özellikle potansiyelin en yüksek olduğu alanlarda bölgelerin rekabet gücünün arttırılmasını zorunlu kılmaktadır. İnovasyon ve yatırımı yönlendiren göreli avantajlar, bölgesel olduğu kadar ulusal özelliklerdir. Başarılı olabilmek için bölgeler, küresel bir piyasada rekabet edebilmek ve kullanılmayan potansiyellerini geliştirmek amacıyla kendi varlık, beceri ve fikir birikimlerinden yararlanmalıdır. 1 Mersin, Türkiye deki eşsiz kaynaklara ve göreli avantajlara sahip bölgelerden bir tanesidir. Ancak, şimdiye kadar bölgenin potansiyeli yeterince kullanılmamış ve ekonomik performansı istenen seviyenin altında kalmıştır. Bugün, Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYİH) artışını etkileyen en önemli neden olan verimlilik artışının yüzde 80 ini ürün ve süreç inovasyonları ile kurumsal inovasyonların oluşturması ile birlikte, inovasyonun küresel rekabet gücünün en önemli yönlendiricisi olduğu iyi bilinmektedir 2. Bu nedenle, Mersin in, değerli varlık ve kaynaklarını kullanarak sürdürülebilir bir ekonomi ve toplum geliştirebilmesi için, inovasyonun ekonomik ve sosyal kalkınma politikalarının özüne yerleştirilmesi son derece büyük önem taşımaktadır. Bu tür bir girişim, belirli bir vizyon ve strateji çerçevesinde birlikte çalışacak kamu sektörü ve özel sektörün işbirliğini gerektirmektedir. Bu dokümanda ana hatlarıyla açıklanan Mersin İnovasyon Stratejisi, Bölgesel İnovasyon Sisteminin paydaşlarına kalıcı bir temel ve kolaylaştırıcı bir çerçeve sağlamayı amaçlamaktadır. Bölgesel inovasyon sistemi, kilit önem taşıyan aktörler (örneğin, işletmeler, hükümet organları, finansman sağlayan kurumlar, üniversiteler ve diğer bilgi üreticileri) arasında karmaşık bir bağlantılar ilişkisini oluşturur ve etkinliği, bu etkileşimlerin kalitesi ve yoğunluğuna bağlıdır. Bu durum, inovasyonun yalnızca teknolojik değil, aynı zamanda sosyal bir süreç olduğunu ortaya koymaktadır. Her stratejide olduğu gibi, Mersin inovasyon stratejisinin başarısı da tüm sosyal ortakların uygulama sürecine bağlılıkları ve aktif katılımları ile birlikte çaba göstermelerine bağlıdır. Stratejinin temel hedefi, Mersin deki işletmelerin inovasyon yeteneğinin geliştirilmesidir. Bu temel hedefe ulaşmakla, yaşam kalitesinin arttırılması, istihdam yaratılması ve sürdürülebilir bir bölgesel ekonomi oluşturulması konusunda önemli adımlar atılmış olacaktır. Mersin Bölgesel İnovasyon Stratejisi, Altıncı Çerçeve Programı kapsamında Avrupa Komisyonunun ortak finansmanı ile gerçekleştirilen RIS Mersin (Bölgesel İnovasyon Stratejisi) projesi çerçevesinde geliştirilmiştir. 1 OECD (Üst Düzey Toplantısı Sonuç Bildirgesi, Martigny, İsviçre (2003) 2 AT Bölgesel Yenilik Sistemleri: Geleceğe yönelik Planlama REGIS. REGIS projesi Nihai Raporu, Hedeflendirilmiş Sosyoekonomik Araştırma (TSER) Programı (1998) 4
INOVASYON VE INOVASYON FAALİYETLERİ İnovasyon kapasitesini zenginleştirme hakkında bir stratejide, inovasyon ve inovasyon faaliyetleri üzerine ortak bir anlayış geliştirmek çok önemlidir. Oslo El Kitabı, inovasyonu, yeni ya da kayda değer ölçüde geliştirilmiş bir ürün (mal veya hizmet) veya süreç, yeni bir pazarlama yöntemi veya ticari uygulamalarda, işyeri düzenlemelerinde ya da harici ilişkilerde kullanılan yeni bir örgütsel yöntem olarak tanımlamaktadır 3..İnovasyon faaliyetleri, inovasyonun uygulanmasını planlayacak, yönlendirecek, bilimsel, teknolojik, finansal ve ticari adımların hepsidir. Bazı inovasyon faaliyetleri kendisi yenilikçi olup, diğerleri yeni olmayabilir fakat inovasyonun geliştirilmesi için gerekli olabilir. İnovasyon faaliyetleri aynı zamanda AR&GE çalışmalarını da içerir ki bilimsel inovasyonun geliştirilmesiyle doğrudan ilişkili değildir..inovasyonda ortak bir özellik gerçekleştirilme zorunluluğudur. Yeni veya geliştirilmiş bir ürün pazara sunulduğunda geliştirilmiştir. Yeni üretim süreci, pazarlama veya organizatif metotlar, firmanın işletmesi sırasında kullanıldığında, geliştirilmiştir..inovasyon faaliyetleri, doğasını firmadan firmaya büyük ölçüde değiştirir. Bazı firmalar, yeni bir ürünün geliştirilmesi ve tanıtılması gibi, iyi tanımlamış inovasyon projeleri yaparlarken, diğerleri öncelikli olarak ürünlerinde, üretimlerinde ve işletim sistemlerinde sürekli iyileştirme yaparlar. Her tür firma yenilikçi olabilir: bir inovasyon, tek belirgin bir değişimin geliştirilmesini veya birlikte büyük bir değişimi oluşturacak bir seri küçük değişimleri kapsayabilir. 3 Oslo El Kitabı, OECD ve Avrupa Komisyonu (2005) 5
2. Vizyon ve Hedefler Mersinin vizyonu, yüksek yaşam kalitesi, bilgi ve yeniliğe dayalı sürdürülebilir bir ekonomiye sahip bir bölge haline gelmektir. Bu vizyonun gerçekleştirilmesinde, aşağıdaki temel hedeflere ulaşılacaktır: 2009 yılına kadar tüm kilit aktörlerin dahil olacağı iyi işleyen bir Bölgesel İnovasyon Sistemi kurulmuş olacaktır. 2009 yılına kadar en az 50 patent başvurusu yapılacak ve 2010 yılında başlamak üzere patent başvuru sayısı her yıl yüzde 10 düzeyinde arttırılacaktır. İlk uluslararası patent başvurusu 2010 yılına kadar yapılacaktır. 2008 yılından itibaren en az 50 hızlı büyüyen yenilikçi şirket kurulacak ve 2008 yılında başlamak üzere, yılda en az 10 üniversite kökenli yeni şirket oluşması sağlanacaktır. 2009 yılından itibaren yenilikçi işletmelerin sayısı her yıl yüzde 10 oranında artacaktır. 2008 yılından itibaren 500 yeni araştırmacı, araştırma merkezlerindeki Ar&Ge faaliyetlerine katılacaktır. Bu araştırmacıların en az beşte birini diğer bölge ve ülkelerden Mersin e gelenler oluşturacaktır. 2009 yılından itibaren araştırmacıların sayısı her yıl yüzde 20 oranında artacaktır. Mersindeki işsizlik oranı 2010 yılında yüzde 7 nin altına düşecek ve her yıl azalmaya devam edecektir (hedef 2015 yılına kadar yüzde 3 e ulaşmaktır). Mersin deki kişi başına GSMH, 2010 yılına kadar 6.000 ya kadar çıkacak ve 2016 yılında 10.000 hedefine ulaşılacaktır. 3. Mevcut Durum 3.1 Genel Özellikler 4 Mersin, 1,6 milyon nüfusuyla Türkiye deki sekizinci büyük bölgedir. Nüfusunun yarısı 25 yaşın altındadır. İşsizlik oranı Türkiye ortalaması ile neredeyse aynı düzeydedir (yüzde 10,2). Nüfusun yüzde 7,7 si yüksek öğrenim mezunudur. Nüfusun büyük bir bölümü tarım sektöründe istihdam edilirken (yaklaşık %58), sanayi sektöründe istihdam edilenlerin toplam istihdam içindeki payı %8 düzeyindedir. Türkiye deki diğer bölgelerde de olduğu gibi, bölgesel düzeyde ayrıntılı istatistiklere erişim mümkün değildir. Mersin in 2005 yılındaki kişi başına GSMH sı yaklaşık 4.200 olup Türkiye ninkine eşit olduğu tahmin edilmektedir. Mersin in GSMH içindeki payı yüzde 2.75 tir. Mersin in 2005 yılında gerçekleşen yıllık ihracatı 2 milyar düzeyindeyken ithalatı ise 4 milyar dur. Sanayi: 4 İstatistiksel bilgiler Mersin Valiliği ve Türk Standartları Enstitüsü tarafından sağlanan bilgilere dayanmaktadır. 6
Sanayi sektörünün bölgenin gayri safi yurt içi hâsılası içindeki payı yüzde 26,6 iken, imalat sanayisinin Türkiye nin katma değerine katkısı yüzde 3 tür. 43.854 işletmesiyle, Mersin ülke içinde sekizinci sırada yer almaktadır. Sanayinin yüzde 94,5 ini, 10 dan az personel istihdam eden mikro işletmeler oluşturmaktadır. Bu işletmeler, toplam istihdamın yaklaşık yüzde 39 unu, katma değerin ise sadece yüzde 4,7 sini yaratmaktadır. Mikro işletmeler içinde en fazla işletme sayısı ve istihdama (yüzde 27) sahip olan ahşap ve mobilya sektörü, 10 dan fazla personel istihdam eden işletmeler arasında ise, petrol, kimya ve lastik sektörü en yüksek katma değeri oluşturmaktadır. Gıda-içecek, metal-makine ve tekstil-deri sektörleri, diğer önemli sektörler arasında yer almaktadır. Turizm sektörü, 330 km. uzunluğundaki sahilleri, doğal ve tarihsel mirası ile Hititlerden Osmanlılara kadar pek çok medeniyetin beşiğini oluşturmuş Mersin için özel bir önem taşımaktadır. Ancak, şimdiye kadar bölgenin potansiyeli yeterince kullanılmamıştır. (2005 yılındaki turist sayısı sadece 24.056 dır) Mersin için bir başka stratejik sektör ise, stratejik konumu ve serbest ticaret bölgesi ve liman gibi altyapıların varlığı nedeniyle ulaşım ve lojistik sektörüdür. Ayrıca, Seyhan ve Ceyhan ırmaklarının suladığı geniş ve verimli topraklarıyla bilinen Çukurova bölgesinde yer alması nedeniyle, tarım ve ormancılık sektörleri de bu bölgede stratejik öneme sahiptir. Bunun yanı sıra, Mersin in iklimi yıl boyunca tarıma elverişlidir. 1,6 milyon hektarlık yüzölçümünün yüzde 25 ini tarımsal alanlar, yüzde 51 ini ise ormanlar ve fundalıklar oluşturmaktadır. Temel Altyapı: Sanayinin yüzde 20,3 ü sanayi bölgelerinde yer almaktadır. Küçük sanayi sitelerinin sayısı 21 olup, iki sanayi sitesi de kurulma aşamasıdır. 380 hektarlık bir arazi üzerine kurulmuş Mersin-Tarsus Organize Sanayi Bölgesi, 135 işletmeye ev sahipliği yapan en büyük sanayi bölgesidir. Tarım alanında uzmanlaşmış bir sanayi bölgesi ile imalat sanayine yönelik iki bölgenin kurulması çalışmaları sürmektedir. Mersin Serbest Bölgesi bölge ekonomisi için oldukça önemlidir. 786.000 metre karelik bir alan üzerine kurulmuş bu bölge, 491 şirketi bünyesinde barındırmakta ve bu şirketlerin beşte birini doğrudan yabancı yatırımlar ya da yabancı ortaklı şirketler oluşturmaktadır. Şirketlerin yaklaşık yüzde 15 i sanayi alanında, geri kalanı ise hizmetler sektöründe faaliyet göstermektedir. Bölgedeki bir başka önemli altyapıyı ise 1.097.313 metrekarelik bir alana sahip olan, deniz yüzey alanı ise 3.250.000 metrekareyi aşan Türkiye nin en büyük limanı oluşturmaktadır. 2005 yılında kurulan Teknoloji Geliştirme Bölgesinin (TechnoScope), şirketlerin Ar-Ge ve inovasyon faaliyetlerini arttırmak suretiyle, bölgenin ekonomik ve sosyal kalkınmasında önemli bir rol oynaması beklenmektedir. TechnoScope, 2006 yılı itibariyle, 4 firmaya ev sahipliği yapmaktadır. 7
Mersin de, biri özel olmak üzere iki üniversite ve diğer üçüncü üniversitenin bir meslek yüksek okulu bulunmaktadır. Bu üç eğitim kurumunda eğitim gören toplam öğrenci sayısı yaklaşık 23.000, akademisyen sayısı ise 1.329 dur. Mersin Üniversitesinde 11 fakülte, 10 yüksek okul, 7 meslek yüksek okulu, 1 devlet konservatuarı, 4 enstitü ve 8 araştırma merkezi bulunmaktadır. Özel Çağ Üniversitesi ise bünyesinde 3 fakülte ve bir yüksek okul barındırmaktadır. Ar-Ge ve İnovasyon: Türkiye deki işletmelerin bölgesel seviyede Ar-Ge ve inovasyon faaliyetleri ile ilgili hiçbir resmi veri bulunmamaktadır. RIS Mersin projesi kapsamında gerçekleştirilen talep anketi sonuçlarına göre, şirketlerin sadece yüzde 17 si Ar-Ge faaliyetleri gerçekleştirmektedir. Bölgedeki inovasyon yapan firmaların oranı yüzde 45 olup, bunların büyük bir çoğunluğu (yüzde 87) kendi bünyelerinde inovasyon yapmaktadır. Bu firmalar daha çok ürün ve süreç yeniliği gerçekleştirmektedir. Şirketlerin inovasyon yapma nedenleri arasında en önemlilerini, yeni pazarlara girmek, pazar paylarını arttırmak ve ürün kalitesini yükseltmek oluşturmaktadır. Mersin deki şirketler için başlıca inovasyon kaynakları müşteriler ve çalışanlar olup, üniversiteler, araştırma enstitüleri ve aracı kurumlar diğerlerine oranla daha az öneme sahip kaynaklar arasında yer almaktadır. 3.2. İnovasyon Özellikleri 3.2.1. Mersin deki İnovasyon Sistemi Mersin deki inovasyon sisteminin başlıca oyuncularını kamu kurumları, özel sektör şirketleri, üniversiteler ve araştırma merkezleri, aracı kurum olarak tanımlanan dernek, birlik ve diğer sivil toplum örgütleri, teknopark ve iş geliştirme merkezleri gibi inovasyon altyapıları ile finansman sağlayıcı kurumlar olarak bankalar oluşturmaktadır. Sistemin en önemli eksiklikleri arasında, yeniliği finanse edecek mekanizmalardan yoksun olması ve bilgi üreten kuruluşların sayısının düşük olması yer almaktadır. Diğer tarafta, hemen hemen tüm ilgili kamu kurumlarının varlığı ve aracı kurum olarak faaliyet gösteren sivil toplum kuruluşlarının sayısının fazlalığı sistemin güçlü yanlarındandır. Sistemde kilit derecede önemli rol oynaması beklenen önemli bir aktör ise 2006 yılının ortalarında kurulan Bölgesel Kalkınma Ajansıdır (Mersin ve Adana bölgelerini kapsayan Çukurova Kalkınma Ajansı). Sistemdeki mevcut aktörlerin bir listesi aşağıda verilmiştir. Hükümet kurumları: Mersin Valiliği 9 Kaymakamlık Büyükşehir Belediyesi ve 3 merkez, 9 ilçe Belediyesi Çukurova Kalkınma Ajansı 10 Bakanlığa ait İl Müdürlükleri (Tarım, Sanayi ve Ticaret, Çevre ve Ormancılık, Milli Eğitim, Gençlik ve Spor, Kültür ve Turizm, Çalışma, Bayındırlık ve İskân, Gümrük ve Ulaştırma) 8
Liman İşletme Müdürlüğü Telekomünikasyon Bölge Müdürlüğü Denizcilik Bölge Müdürlüğü Mersin Serbest Bölge Müdürlüğü Türk Standartları Enstitüsü Bölge Müdürlüğü Finansman sağlayıcı kurumlar olarak, 20 yerel ve uluslararası bankanın şubeleri bulunmaktadır. Risk sermayesi fonları ve iş melekleri ağı gibi başka inovasyon finansörleri bulunmamaktadır. Bilgi Kurumları: Mersin Üniversitesi (daha çok sosyal alanlarda faaliyet gösteren 8 araştırma merkezlerinin yanı sıra yaşam boyu eğitim ve uzaktan eğitim merkezi dahil) Çağ Üniversitesi Selçuk Üniversitesi, Silifke-Taşucu Meslek Yüksek Okulu Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Deniz Bilimleri Enstitüsü Alata Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü İnovasyon konusunda aracı kurum olarak faaliyet gösteren Meslek Odaları ve Birlikleri: Mersin Ticaret ve Sanayi Odası 5 İlçe Ticaret ve Sanayi Odası Mersin Deniz Ticaret Odası Mersin ve Tarsus Ticaret Borsası Mersin Ziraat Odası 8 Ziraat Odası Mersin Esnaf ve Zanaatkarlar Odaları Birliği Mersin Mühendislik Odaları 4 Sanayici ve İş Adamları Derneği Girişimci İş Kadınları Derneği Türk-Arap İş Adamları Derneği Uluslararası Taşımacılık Birliği Dış Ticaret Müsteşarlığı Akdeniz İhracatçılar Birliği 8 İhracatçı Birliği (Tekstil ve Hammadde, Hayvancılık, Balıkçılık ve Deniz Ürünleri, Tahıllar, Baklagiller, Yağlı Tohumlar ve Yağlı Tohum Ürünleri, Taze Meyve ve Sebzeler, Ahşap ve Orman Ürünleri, Hazır Giyim, Kimyasal Maddeler ve Ürünleri, Demir ve Demir dışı Metaller) Ro-Ro Gemi İşletmecileri ve Kombine Taşımacıları Derneği Mersin Serbest Bölge Kullanıcıları Derneği Mersin Turizm İşletmeleri Derneği Girişimciliği destekleme kuruluşları ve diğer inovasyon altyapıları: Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB) İl Müdürlüğü Mersin İş Geliştirme Merkezi Tarsus İş Geliştirme Merkezi Mersin Teknoloji Geliştirme Bölgesi (TechnoScope) 9
Mersin-Tarsus Organize Sanayi Bölgesi Mersin Serbest Bölge Anonim Şirketi (MESBAŞ) Ticari işletmeler Mersin deki bölgesel inovasyon sisteminin önemli bir parçasını oluşturmaktadır. Bölgedeki ticari işletmelerin dinamik olmalarına karşın, bunların büyük bir kısmı Ar-Ge ve inovasyon odaklı değildir. Bölgesel inovasyon sisteminin bir başka önemli unsuru da, bir taraftan, inovasyon teşvikçileri olarak talep tarafını temsil ederken, diğer taraftan da bölgedeki insan sermayesini ve sosyal sermayeyi şekillendiren toplumdur. Mersin, genç ve girişimci insan kaynaklarına sahiptir ve bölgedeki çok-kültürlü ve çok-dinli ortam, göreli bir avantaj olarak kabul edilmektedir. 10
Tablo 1:İnovasyon Sistemi Paydaşları Strateji Üreten ve Uygulayan Kamu Kurumları Tarım Mersin Valiliği İlçe Kaymakamlıkları Sanayi ve Ticaret Telekominikasyon Bölge Müdürlüğü Çevre ve Orman Milli Eğitim Liman İşletme Müdürlüğü Bakanlıklara Bağlı İl Müdürlükleri Gençlik ve Spor Kültür ve Turizm Denizcilik Müsteşarlığı Bölge Müdürlüğü Büyükşehir Belediyesi, Merkez ve Çevre İlçe Belediyeleri Çukurova Bölgesel Kalkınma Ajansı Bayındırlık ve İskan Çalışma ve Sosyal Güvenlik Serbest Bölge Müdürlüğü Ulaştırma TSE Bölge Müdürlüğü Finans Kurumları Ulusal ve Uluslararası Bankaların İldeki Şubeleri (Ziraat Bankası, Türkiye İş Bankası, Merkez Bankası, Yapı Kredi Bankası, Akbank, Türkiye Halk Bankası, Türkiye Vakıflar Bankası, Türkiye Garanti Bankası, Şekerbank, Oyakbank, Fortis, Turkish Bank, HSBC, Türk Ekonomi Bankası, Finansbank, Denizbank, TEKFEN Bank, Anadolubank, Kuveyt Türk ) Bilgi Üreten Kurumlar Mersin Üniversitesi & Araştırma Merkezleri Çağ Üniversitesi Ortadoğu Teknik Üniversitesi Deniz Bilimleri Enstitüsü Yaşamboyu Eğitim Merkezleri Selçuk Üniversitesi Silifke- Taşucu Meslek Yüksek Okulu Alata Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü Inovasyona Destek Veren Sivil Toplum Kuruluşları Mersin Ticaret ve Sanayi Odası Mersin ve Tarsus Ticaret Borsaları Sanayici ve İşadamları Dernekleri İlçe Ticaret ve Sanayi Odaları Mersin Ziraat Odası ve İlçe Ziraat Odaları Girişimci İş Kadınları Derneği Mersin Deniz Ticaret Odası Akdeniz İhracatçı Birlikleri Diğer Dernekler ve Sivil toplum Kuruluşları Girişimciliği Destekleyen Yapılar ve İnovasyonla İlgili Diğer Altyapılar KOSGEB İl Müdürlüğü Mersin İş Geliştirme Merkezi Tarsus İş Geliştirme Merkezi Mersin Teknoloji Geliştirme Bölgesi (TechnoScope) Mersin-Tarsus Organize Sanayi Bölgesi Mersin Serbest Bölge İşletici A.Ş. Mersin Firmaları Mersin Halkı 11
3.2.2. Taleple İlgili Konular Bölgesel inovasyon bakış açısına göre bölgesel taleple ilgili konular işletmelere ve potansiyel girişimcilere uygulanan anketlere dayanarak tespit edilmiştir. Anketlere, yarısını mevcut işletmelerin, geri kalanını ise potansiyel girişimcilerin oluşturduğu toplam 958 kişi katılmıştır. Anketlerin temel bulguları şöyle sıralanmaktadır: Şirketlerin teknoloji ve süreç ihtiyaçları üç grupta toplanmaktadır: (a) Bilgisayar destekli sistemlerin kullanımı (b) kalite yönetimi (c) çevre, enerji ve enerji verimliliği Şirketlerin büyük bir çoğunluğu için Pazar paylarını arttırmak ve yeni pazarlara girmek, rekabet güçlerini arttırmaları için acilen ele alınması gereken konular arasında yer almaktadır. Üretim maliyetlerini düşürmek ise, şirketler açısından önem arz eden üçüncü konudur. Şirketlerin rekabet avantajlarını arttırma ve sürdürmede desteğe ihtiyaç duydukları başlıca alanlar, yatırım finansmanı, verimliliği arttırma konusunda rehberlik ve marka geliştirilmesidir. Şirketlerin çoğu, insan kaynaklarının başarıları için kilit unsur olduğunu ve bu kişilere sağlanacak eğitim olanaklarının son derece önemli olduğunu ifade etmektedirler. Aynı zamanda, bölgede yeterli sayıda yetişmiş insan kaynağı bulunmadığını vurgulamaktadır. Şirketler tarafından altı çizilen diğer önemli zayıflık ise yine insan kaynakları sorunuyla bağlantılı olan eğitim, öğretim ve bilgi sağlanması konusundadır. Şirketler, yeterli sayıda ve kalitede eğitim ve öğretim tesisleri ile danışmanlık hizmetlerinin yanı sıra, bilgi merkezlerine duyulan ihtiyacı dile getirmektedir. Ayrıca, bölgedeki enerji altyapısının da yetersiz olduğu ifade edilmektedir. Mersin deki şirketler, inovasyon yapabilmelerinin önündeki en önemli engel olarak yetişmiş insan gücü eksikliğini göstermekte ve bunu mali kaynak eksikliği ile firma içinde uzmanlık ve bilgi eksikliği izlemektedir. Şirketlerin büyük bir çoğunluğunun yeniliğin önemine inanmasına karşın, sadece yüzde 29 u bu amaç için kaynak ayırmaktadır. Firmalar arası ve firma-üniversite arası işbirliği düşüktür. Şirketlerin sadece yüzde 16 sı inovasyon konusunda diğer şirketlerle işbirliği yapmaktadır. Üniversitelerle işbirliği yapan şirketlerin oranı ise yüzde 11 dir. Üniversitelerle işbirliği eksikliğinin temel nedeni şirketler ve üniversiteler arasındaki iletişim sorunlarıyla ilgilidir: Şirketler, üniversiteler hakkında bilgi sahibi olmadıklarını ve üniversitelerin de şirketlerin ihtiyaçlarını bilmediklerini ifade etmektedir. Ayrıca şirketlerin yaklaşık yüzde 30 u da, üniversiteler tarafından sağlanan hizmetlerin pahalı olduğunu düşünmektedirler. Potansiyel girişimcilerin büyük bir çoğunluğu (yüzde 79), bölgede gerekli koşulların var olması halinde işletmelerini kurmaya hazır olduklarını savunmaktadır. Bu kişilerin kendi işlerini kurmalarına engel olan en önemli faktörler, çekirdek sermaye ve başlangıç finansmanı eksikliği, şirket kurulması ve yönetimi konusunda rehberlik hizmetlerinin bulunmaması ve ülkedeki ekonomik koşullardır. Bunların yüzde 65 i 100.000 dan daha az kaynağa ihtiyaç duyduklarını ifade etmektedir. 12
3.2.3. Arzla İlgili Konular Mersin deki inovasyon arzı ile ilgili veriler bilgi sağlayan kurumlar ve aracı kurumlara uygulanan anketler sonucunda şekillenmiştir. Anket sonuçlarına göre; Hizmet sağlayıcıların büyük bir çoğunluğunu üniversiteler oluşturmaktadır. Hizmet sağlayıcıların yüzde 20 si sektör odaklı olmayıp diğerleri ise daha çok tarım, makine ve bilişim alanlarında hizmet vermektedir. Mersin de kuruluşlar arası işbirliği yeterince gelişmemiştir: Hizmet sağlayıcılar ile aracı kurumların yüzde 40 ı aynı bölgedeki diğer kuruluşlarla işbirliği yapmaktadır. Bunların yüzde 60 ı, daha çok personel değişimi ve eğitim konularında olmak üzere, uluslararası kuruluşlarla da işbirliği yapmaktadır. Ar-Ge ve inovasyon konusunda işbirliği ise bölgesel, ulusal ve uluslararası seviyelerde yaygın değildir. Mersin deki hizmet sağlayıcılar ile aracı kurumlar daha çok eğitim ile bilgi toplanması ve dağıtılması konularında hizmet vermektedir. Bunlardan sadece küçük bir bölümü doğrudan inovasyonla ilgili konularda (örneğin, ürün ve süreç geliştirme ve iyileştirme, fikri mülkiyet hakları, inovasyon için finansmana erişim konularında destek ve danışmanlık) hizmet vermekte, ancak buna karşın, bu tür hizmetlerin Mersin deki şirketler için özellikle önem taşıdığına inanmaktadırlar. Ankete katılanlardan yaklaşık yüzde 40 ı, şirketlerin kendileri hakkında yeterince bilgi sahibi olmamaları nedeniyle, sundukları hizmetler için talep olmadığını vurgulamaktadır. Teknolojik altyapılarını geliştirmenin, kalifiye personel istihdam etmenin, diğer kuruluşlarla işbirliği yapmanın, pazarlama ve tanıtım faaliyetlerini arttırmanın hizmetlerine olan talebi yükselteceğini düşünmektedir. Hizmet sağlayıcılar, Mersin deki şirketlerin rekabet avantajı kazanmak ve bu avantajı sürdürebilmeleri için, öncelikli olarak kalite sistemlerini kurmaları, çevre standartlarına uymaları, çalışma koşullarını iyileştirmeleri, ürün ve hizmetlerini geliştirmeleri gerektiğine inanmaktadır. Bölgedeki hizmet sağlayıcılar ve aracı kurumların büyük bir çoğunluğu (yüzde 70) inovasyon yapmamaktadır. Geri kalanı, son üç yıl içinde ürün ve hizmet alanlarında inovasyon yaptıklarını iddia etmekte, sadece bir kaç tanesi ise teknoloji dışındaki inovasyonu ve süreç inovasyonu gerçekleştirmektedir. Ankete katılanların yüzde 30 undan fazlası, kuruluşlarında inovasyon konusunda farkındalık olmadığını düşünmektedir. Bunlardan yarısı, kuruluşlarında bu amaca tahsis edilen kaynakların yetersiz olduğunu ve inovasyonun teşvik edilmediğini savunmaktadır. 4. SWOT (Güçlü ve Zayıf Yönler, Fırsatlar ve Tehditler) Analizi SWOT analizi, bölgedeki fiziksel, sosyal ve ekonomik sermayenin inovasyon açısından güçlü ve zayıf yönlerinin, fırsatlarının ve tehditlerinin anlaşılmasını amaçlamaktadır. Bu analiz, bölgesel inovasyon sisteminin aktörleri arasından 126 kişinin katılımı ile gerçekleştirilmiştir (vali, belediye başkanı ve kamu kuruluşları, odalar, vb. kurumların üst düzey temsilcileri de dahil olmak üzere karar vericiler, KOBİler, büyük ölçekli işletmeler, üniversiteler, aracı kurumlar ve mali kurumlar). Her biri dört paralel grupta düzenlenen dört SWOT oturumu gerçekleştirilmiş ve tüm katılımcıların aktif katılımı sağlanmıştır. Her oturumun sonunda, tüm grupların bulgularını tartışmak amacıyla bütün üyelerin hazır bulunduğu bir oturum düzenlenmiştir. Bu sürecin en 13
1. TASLAKönemli sonuçları, RIS Mersin projesinin daha fazla sahiplenilmesi, bu konuda farkındalık yaratılması ile kilit önem taşıyan sosyal ortaklar arasında fikir birliği sağlanması olmuştur. Tespit edilen güçlü ve zayıf yönler, fırsatlar ve tehditler aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. GÜÇLÜ YANLAR Ortadoğu ve Akdeniz e açılan kapı olması sebebiyle stratejik konuma sahip olması Yenilenebilir enerji kaynakları (güneş, su, rüzgar) Doğal ve tarihi zenginlikler Gelişmiş altyapı (liman, karayolları, demiryolları, havayolları, bilgi ve iletişim teknolojilerinde geniş bant bağlantı, serbest bölge, organize sanayi bölgesi, teknoloji geliştirme bölgesi, iş geliştirme merkezleri v.b.) Verimli toplaklar, yıl boyu tarıma elverişli iklim Genç ve girişimci insan kaynakları Üniversitelerin ve diğer prestijli araştırma ve eğitim enstitülerinin varlığı Yaşam boyu eğitim imkanlarının varlığı, firmalara eğitim hizmeti sağlayan KOSGEB benzeri kamu kurumlarının şubelerinin varlığı Kültürel çeşitliliğin varlığı Çeşitli ve dinamik ekonomik faaliyetlerin sonucu olarak tarım, hizmetler ve sanayi sektörlerinde eşzamanlı büyüme sağlanması Bölgede finansal sermaye birikiminin varlığı Yurtdışından ve yurt içinden diğer bölgelerden yatırımların varlığı ZAYIF YANLAR Yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı ve mevcut enerji problemlerine dair strateji yokluğu (firmalar için yüksek enerji maliyeti, kesintiler) Çevre problemleri, hızlı göç ve plansız kentleşme sonucu oluşan kirlilik Komşu bölgelerin rekabetçi güce sahip olması sebebiyle, turizm sektörünün inovatif bir yaklaşımla yapılandırılması gerekliliği Fiziksel altyapının geliştirilmesine duyulan ihtiyaç Kalifiye insan kaynaklarının Mersin dışına, vasıfsız insan kaynaklarının ise Mersin e göçü Yaşam boyu eğitim hizmetine düşük talep İnsan kaynakları açısından sektörel bağlamda arz-talep dengesinin kurulmasına ihtiyaç Yatırım ortamının iyileştirilmesine ve kaliteli yabancı yatırımın bölgeye çekilmesine duyulan ihtiyaç Paydaşların inovasyon konusunda düşük farkındalık düzeyleri (özellikle firmalar ve halk arasında) Bölgesel inovasyon sisteminin paydaşları arasında iletişim ve işbirliğinin geliştirilmesine duyulan ihtiyaç Araştırmaların ve teknoloji transferi faaliyetlerinin artırılması için altyapının ve yasal düzenlemelerin geliştirilmesi ihtiyacı İnovasyona destek veren kuruluşların sayısının ve hizmet çeşitliliğinin artırılması ihtiyacı İnovasyona verilen teşvik ve finansal desteklerin düşük düzeyde kalması (bölgesel fonlar, risk ser., iş melekleri v.b.) İnovasyon ve Ar&Ge yatırımlarının düşük düzeyi 14
FIRSATLAR Bölgesel inovasyon stratejisinin oluşturulması ve başarılı şekilde uygulanması Mersin kentsel dönişim planın başarılı şekilde uygulanması Araştırma ve inovasyon alanında AB programlarına ve ulusal programlara aktif katılım İnovasyon konusunda çevre bölgelerle ve diğer ülkelerle işbirliğinde artış Hükümetin bölgesel politikaların geliştirilmesi ve bölgesel kalkınma ajansının kurulması konusundaki kararlılığı Hükümetin Ar&Ge ve inovasyon alanında artan çalışmaları Mersin markasının oluşturulmasında ve Mersin imajının ulusal ve uluslararası ortamda tanıtılmasına yönelik faaliyetler Türkiye nin AB ne entegrasyonu TEHDİTLER Bölgede, stratejilerin hayata geçirilmesi konusunda kararlılık göstermede ve sorumluluk yüklenmede eksiklik Makroekonomik ve siyasi istikrarsızlık Devam eden göç Kayıtdışı ekonomiden kaynaklanan sorunların devam etmesi Ulusal düzeyde hazırlanan bölge planlarının başarısız şekilde uygulanması Ortadoğudaki gerginlik ve istikrarsızlık ortamı 5. Stratejinin Temel Unsurları Mevcut durum analizine dayanarak, Mersin in yüksek yaşam kalitesi ve bilgi ve inovasyona dayalı sürdürülebilir bir ekonomiye sahip bir bölge haline gelme vizyonuna ulaşabilmesi için, Mersin inovasyon stratejisi dört ana stratejik hedef üzerine kurgulanmıştır: Mersin de inovasyon sisteminin ve kültürünün iyileştirilmesi Inovasyona yatırım yapılmasının teşvik edilmesi Kilit önem taşıyan sektörlerde bölgesel potansiyelin kullanılması Bilgi üreticilerinin geliştirilmesi 15
Tablo 2: İnovasyon Stratejisinin Temel Elementleri Mersin İnovasyon Stratejisinin Ana Başlıkları (2006-2016) Vizyon Mersinin vizyonu, yüksek yaşam kalitesi, bilgi ve yeniliğe dayalı sürdürülebilir bir ekonomiye sahip bir bölge haline gelmektir. Genel Amaçlar Mersin de İnovasyon Sisteminin ve Kültürünün İyileştirilmesi Yeniliğe Yatırım Yapılmasının Teşvik Edilmesi Kilit Önem Taşıyan Sektörlerde Bölgesel Potansiyelin Kullanılması Bilgi Üreticilerinin Geliştirilmesi Stratejik Hedefler İnovasyonun gelişimine yönelik bağlantıların güçlendirilmesi ve eşgüdüm sağlanması Büyüme ve istihdam sağlama potansiyeli olan inovatif firma sayısının artırılması Mersin ekonomisi için önem taşıyan sektörlerde inovasyona yönelik faaliyetlerin artırılması Firmaların inovasyon performanslarının artırılması için bölgenin bilgi altyapısının güçlendirilmesi Sistem için önemli olan yeni aktörlerin yaratılmasının teşvik edilmesi İdari ve hukuki ortamın iyileştirilmesi Her bir sektör için uzun vadeli inovasyon stratejileri geliştirilmesi Yüksek kaliteli araştırmacılar geliştirilmesi ve diğer bölge ve ülkelerden nitelikli araştırmacıların cezbedilmesi Aracı kuruluşların yetenek ve kapasitelerinin geliştirilmesi Şirketlerde insan kaynaklarının beceri ve yeterliliklerinin geliştirilmesi Bölgesel, ulusal ve küresel ağlar, sinerjiler ve ortaklıklar oluşturulması Mersin açısından stratejik önem taşıyan alanlarda Ar-Ge merkezlerinin oluşturulması Eylemsel Hedefler Bölgesel bir yönetişim sistemi kurulması Şirketlerde yeniliğin desteklenmesi ve yenilikçi firmaların kurulmasında yardımcı olunması için finansman mekanizmalarının oluşturulması Mali kaynakların şirketlerin yenilikçi faaliyetleri için seferber edilmesi Mevcut Ar-Ge merkezlerinin iyileştirilmesi İnovasyon sistemi aktörleri arasında bir inovasyon kültürü ve inovasyona dayalı kalkınma konusunda fikir birliği ve güven oluşturulması Bölge içinde ve dışındaki şirketler arası işbirliği ile şirketler ve bilgi üreticileri arasındaki işbirliğinin arttırılması İnsan sermayesinin geliştirilmesine yatırım yapılması Teknoloji ve araştırma sonuçlarının Mersin ekonomisine etkili bir şekilde transfer edilmesi için mekanizmalar geliştirilmesi Bölge için çekici bir imaj oluşturulması Altyapının neden olduğu engellerin kaldırılması Stratejik Hedef 1: Mersin de İnovasyon Sisteminin ve Kültürünün İyileştirilmesi İnovasyon, firmalar ve sürece katkıda bulunan diğer aktörler arasında karşılıklı etkileşimi içeren bir süreçtir. Bu nedenle, firmaların inovasyon konusunda başarılı olabilmeleri için aktörler arasında sağlam bağlantılar ve etkin bilgi, finansman ve işgücü akışları içeren iyi gelişmiş bir sistem içinde faaliyet göstermeleri gerekir. Mersin deki mevcut Bölgesel İnovasyon Sistemi, sadece eksik olan belirli unsurların yaratılması ile değil aynı zamanda aktörler arasındaki işbirliği ve koordinasyonun arttırılması ile de desteklenmelidir. Güvene dayalı ilişki ağlarının varlığı, sistemin bir bütün olarak etkili işlemesi için son derece önemlidir. Bu hedefe aşağıdaki alt hedeflerin uygulanması aracılığıyla ulaşılacaktır: 16
1. Sistem için önemli olan yeni aktörlerin yaratılmasının teşvik edilmesi: Mersin inovasyon sistemi için temel kurumsal çerçevenin var olmasına karşın, sistemin etkinliğinin arttırılması için bir dizi yeni aktörün tanımlanmasına ihtiyaç vardır. Bunlar aşağıdakileri içermekte, ancak bunlarla sınırlı değildir: Kümelenmeler ve iş ağları, Üniversiteler, kamu araştırma kurumları ve laboratuarlardan teknoloji transferini kolaylaştıracak yapılar, İnovasyon finansmanı mekanizmaları (inovasyon için bölgesel kamu fonları, risk sermayesi fonları, kurumsal fonlar ve iş meleği ağları) İleri düzeyde ticari ve teknolojik hizmetler konusunda danışmanlık hizmeti sağlayacak firmalar (fikri mülkiyet hakları, teknoloji, bilgi ve inovasyon yönetimi, teknoloji tahmin ve denetlemeleri, vb.) Teknolojik bilgi sağlayan kuruluşlar Yerel ve yabancı yatırımcı ve girişimciler için tüm ihtiyaçlarını tek bir yerden karşılayabilecekleri merkezler. 2. Aracı kuruluşların yetenek ve kapasitelerinin geliştirilmesi: Mersin de, işletmelere genel ticari hizmetler sağlayan çok sayıda aracı kuruluş bulunmaktadır. Bu kuruluşların, firmaların inovasyonla ilgili ihtiyaçlarını karşılamada etkinliklerinin arttırılması amacıyla yetenek ve kapasitelerinin geliştirilmesi gerekmektedir. 3. Bölgesel bir yönetişim sistemi kurulması: Daha iyi koordinasyon ve kaynak yönetiminin sağlaması için, hem kamu sektörünü hem de özel sektörü içeren etkili bir bölgesel inovasyon yönetişim sistemine ihtiyaç vardır. Bölgesel idarenin yanı sıra, yeni kurulan bölgesel kalkınma ajansının inovasyon yönetişim sisteminde önemli bir rol oynaması beklenmektedir. İnovasyon yönetişiminden sorumlu en üst düzey organ olarak, bölgesel sosyal ortakları temsil edecek bir Bölgesel İnovasyon Kurulunun oluşturulması önemlidir. 4. İnovasyon sistemi aktörleri arasında bir inovasyon kültürü ve inovasyona dayalı kalkınma konusunda fikir birliği ve güven oluşturulması: İnovasyon kültürü, girişimcilik, yaratıcılık, risk alma ile bilgi ve fikir paylaşımı için ağ oluşturulmasının yanı sıra değerlerin, davranışların ve inançların paylaşılmasını gerektirmektedir. Herhangi bir bölgede bir inovasyon kültürü oluşturulması uzun vadeli bir süreçtir ve teşviklerle desteklenen bir dizi eylem aracılığıyla gerçekleştirilebilir. Mersin in vizyonuna ulaşma başarısı, firmalar, kamu kuruluşları, üniversiteler, araştırma enstitüleri, sivil toplum örgütleri ve genel anlamda toplum da dahil olmak üzere tüm sosyal ortaklar arasında bir inovasyon kültürünün güçlü bir şekilde oluşturulmasına bağlıdır. 5. Bölge için çekici bir imaj oluşturulması: Küresel ekonomide çekici bir bölgesel imaj oluşturulması hem ülkedeki diğer bölgeler, hem de diğer ülkelerden insan ve finansman kaynaklarının bölgeye çekilmesi için önemlidir. Mersin in beyaz yakalılar için çekici kılacak çok sayıda varlığa sahiptir (tarihsel, sosyal, doğal ve kültürel değerler). Stratejilerin başarılı olmasının sağlanması için, bu varlıklar etrafında bölgesel bir imaj geliştirilmesi gerekmektedir. 17
Stratejik Hedef 2: Yeniliğe Yatırım Yapılmasının Teşvik Edilmesi İşletmelerin inovasyon faaliyetlerinin arttırılması ve Mersin de yenilikçi şirketlerin kurulmasının teşvik edilmesi, Mersin in vizyonuna ulaşması için kilit önem taşıyan koşulları oluşturmaktadır. Bu amaçla aşağıdaki stratejik hedeflere ulaşılacaktır: 1. İdari ve hukuksal ortamın iyileştirilmesi: İnovasyona yardımcı olacak bir idari ve hukuksal ortam, işletmelerde inovasyon faaliyetlerinin seviyesinin arttırılması açısından önemlidir. Bu tür bir ortam, etkili Fikri Mülkiyet Hakları uygulaması, az bürokrasi ve şirketlerin kurulması, işletilmesi ve tasfiyesine ilişkin koşulların iyileştirilmesi gibi bir dizi önlemin alınmasını gerektirmektedir. Sadece, kural ve yönetmeliklerin uygulanmasından kaynaklanan engellerin azaltılması değil, aynı zamanda mevzuatların iyileştirilmesi için ulusal yönetim seviyesinde görüşmeler yapılması suretiyle de Mersin de daha elverişli bir ortam yaratılmalıdır. 2. Şirketlerde insan kaynaklarının beceri ve yeterliliklerinin geliştirilmesi: Şirketlerdeki personelin teknik ve yönetsel becerilerinin iyileştirilmesi, inovasyon performanslarının arttırılması için hayati önem taşımaktadır. Mersin deki şirketler, yetişmiş insan kaynaklarına duydukları ihtiyacı önemle vurgulamaktadır. Şirketlere personel ve yöneticilerinin niteliklerini arttırmaları için teşvik ve olanaklar sağlanması önemlidir. 3. Şirketlerde yeniliğin desteklenmesi ve yenilikçi firmaların kurulmasında yardımcı olunması için finansman mekanizmalarının oluşturulması: İnovasyon faaliyetlerinin seviyesinin ve inovasyon başarısının arttırılması için, mevcut şirketlere yönelik çeşitli finansman seçenekleri geliştirilmeli ve uygulanmalıdır. Bu mekanizmaların, bölgesel şirketlerin ihtiyaç ve özelliklerine göre tasarlanması ve uygulanması önemlidir. Mersin deki sosyal ortakların, hem bölgesel mali kaynakların, bu tür mekanizmaların oluşturulması ve uygulanmasında seferber edilmesi, hem de bu amaçla ulusal ve uluslararası kaynakların cezbedilmesinde rol oynaması gerekmektedir. Yeniliğe dayalı şirketlerin kurulmasının teşvik edilmesi de aynı derecede önemlidir. Çekirdek sermaye ve başlangıç finansmanı fonları oluşturulmalı ve mevcut fonlar bölgeye çekilmelidir. Ayrıca, şirketlerin ticari hayata atılmaları ve büyümelerinin kolaylaştırılması için rehberlik ve danışmanlık programları geliştirilmeli ve uygulanmalıdır. 4. Bölge içinde ve dışındaki şirketler arası işbirliği ile şirketler ve bilgi üreticileri arasındaki işbirliğinin arttırılması: Şirketler, sanayi ve akademik bilgi tabanı ve bilgi üreticileri arasındaki işbirliği, inovasyon performansını belirleyici unsurlardan bir tanesidir. Bölge içinde ve dışında inovasyon konusunda işbirliğinin teşvik edilmesi için gerekli altyapı ve önlemler geliştirilmelidir. 5. Altyapının neden olduğu engellerin kaldırılması: İnovasyon ortamının iyileştirilmesi için, Mersin deki fiziksel sermayenin geliştirilmesi gereği sosyal ortaklarca çok iyi bilinmektedir. Bu gelişmeler aynı zamanda bölgesel firmalardaki inovasyon faaliyetlerini de arttırma potansiyeline sahiptir. Mevcut durum analizinin sonuçlarına dayanarak, yenilenebilir enerji kaynaklarına yatırım yapmak suretiyle enerji sorunlarının ortadan kaldırılması, hızlı göç ve plansız kentleşmenin neden olduğu çevresel sorunların ve 18
1. TASLAKkirlenmenin önlenmesi ve ulaşım alt yapısının iyileştirilmesi, bu amaç doğrultusunda atılabilecek önemli adımlar arasında yer almaktadır. Stratejik Hedef 3: Kilit Önem Taşıyan Sektörlerde Bölgesel Potansiyelin Kullanılması Strateji, Mersin in ekonomisi için hayati önem taşıyan ve yenilikçi müdahalelerle kısa bir süre içinde daha rekabetçi olma potansiyeline sahip aşağıdaki sektörleri özellikle vurgulamaktadır: Tarımsal gıda Lojistik Turizm Bu sektörlerin rekabet avantajı elde etmeleri ve bu avantajı sürdürmelerini sağlamak amacıyla, aşağıdaki hedeflere ulaşılacaktır: 1. Her bir sektör için uzun vadeli inovasyon stratejileri geliştirilmesi: Her sektörden sosyal ortakların aktif katılımıyla sektörel inovasyon stratejileri ve eylem planları hazırlanmalı ve uygulanmalıdır. Bu stratejiler, inovasyon faaliyetlerinin ve şirketlerin performansının, daha fazla istihdam yaratmalarını ve küresel seviyede rekabet avantajı kazanmaları ve sürdürmelerini sağlayacak şekilde arttırılması suretiyle sektörlerin potansiyelini en yüksek seviyeye çıkarmayı amaçlamalıdır. 2. Bölgesel, ulusal ve küresel ağlar, sinerjiler ve ortaklıklar oluşturulması: İnovasyon amaçlı işbirliği, ağ ve ortaklık oluşturulması, ekonomik kalkınma açısından hayati önem taşımakta ve bölgedeki firmalar için yeni olanaklar ve bilgi sistemleri sağlamaktadır. Yukarıdaki sektörlerde faaliyet gösteren şirketlere, bölgesel, ulusal ve küresel ağlar kurmalarında ve inovasyon amaçlı çabalarında rehberlik ve teşvikler sunulmalıdır. 3. Mali kaynakların şirketlerin yenilikçi faaliyetleri için seferber edilmesi: Yukarıdaki sektörlerde faaliyet gösteren şirketler için özel olarak tasarlanacak mali destek önlemleri yeniliğe yapılacak yatırımların desteklenmesi açısından önemlidir. Bu, hem bölgedeki mali kaynakların seferber edilmesi, hem de diğer ulusal ve uluslararası kaynaklardan finansman çekilmesi yoluyla gerçekleştirilmelidir. 4. İnsan sermayesinin geliştirilmesine yatırım yapılması: Kalifiye insan kaynaklarının inovasyon sürecindeki en önemli unsuru oluşturması nedeniyle, Mersin deki insan sermayesinin yukarıdaki sektörlere yönelik olarak geliştirilmesi için özel önlemler alınmalıdır. Stratejik Hedef 4: Bilgi Üreticilerinin Geliştirilmesi Bilginin yaratılması ve dağıtılması, şirketlerin inovasyon performanslarında önemli bir rol oynamaktadır. Bölgenin bilgi tabanının güçlendirilmesi için, Mersin deki bilgi üreticilerinin hem sayısı, hem de kalitesi arttırılmalıdır. Bu hedef için ulaşılması gereken işletimsel hedefler şöyledir: 19
1. Yüksek kaliteli araştırmacılar geliştirilmesi ve diğer bölge ve ülkelerden nitelikli araştırmacıların cezbedilmesi: Araştırmacıların geliştirilmesi ve cezbedilmesi için, Mersin de yüksek seviyede eğitim ve öğretimin sağlanmasının yanı sıra, teknoloji ve araştırma ortamı oluşturulmalıdır. Bu da, araştırmanın bir kariyer yolu olarak teşvik edilmesi ve bölge içinde ve dışındaki araştırmacıların hareket serbestliğinin desteklenmesinden, Mersin deki yaşam kalitesi ile eğitim, teknoloji ve araştırma ortamının pazarlanmasına kadar geniş kapsamlı bir eylemler dizisini gerektirmektedir. 2. Mersin açısından stratejik önem taşıyan alanlarda Ar-Ge merkezlerinin oluşturulması: Hâlihazırda Mersin de, bölgesel ekonomi için ihtiyaç duyulan bilgi tabanının ve becerilerin geliştirilmesinde yardımcı olacak yeterli sayıda Ar-Ge merkezi bulunmamaktadır. Hedeflenen alanlarda, araştırma konusunda seçkin merkezlerin kurulması önemlidir. 3. Mevcut Ar-Ge merkezlerinin iyileştirilmesi: Bölgedeki mevcut Ar-Ge merkezlerinin bilimsel, teknolojik ve insani kapasiteleri değerlendirilmeli ve firmaların inovasyon ihtiyaçlarına daha iyi yanıt verebilmelerini sağlayacak şekilde geliştirilmelidir. 4. Teknoloji ve araştırma sonuçlarının Mersin ekonomisine etkili bir şekilde transfer edilmesi için mekanizmalar geliştirilmesi: Üniversitelerden özel sektöre teknoloji transferi ve Ar-Ge sonuçlarının ekonomiye dönüştürülmesi, inovasyon ve büyüme için önemlidir. Bilim adamları ve akademisyenlerin daha yüksek seviyede Ar-Ge faaliyetleri üstlenmeye teşvik edilmesi ve bu çalışmaların, yeni ve geliştirilmiş ürün ve süreçler olarak sanayiye aktarılmasının sağlanması için bölgedeki üniversitelerde destekleyici, düzenleyici ve teşvik edici bir sistem geliştirilmelidir. Bu aynı zamanda, üniversite araştırmacıları, akademisyenler ve öğrenciler arasında girişimci bir kültür oluşturulması ve bu kişilerin Ar-Ge sonuçlarını ticarileştirmek üzere kendi işletmelerini kurabilmeleri için erken dönem finansman seçeneklerinin geliştirilmesini gerektirecektir. Bu açıdan, sanayi, akademik ortam ve Ar-Ge kuruluşları arasında sinerji ve karşılıklı etkileşim oluşturulması da önemlidir. 20