Değerlendirmeler, Görüşler, Raporlar 43 İnşaat Mühendisleri Odası tarafından yapılan Ankara Su Sorununa İlişkin Bir Değerlendirme Bilindiği gibi genel seçimlerden bir süre önce, Ankara Valisi Kemal Önal, Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı Melih Gökçek, Enerji Bakanı Hilmi Güler, İçişleri Bakanı Abdülkadir Aksu ile Devlet Su İşleri Genel Müdürü Veysel Eroğlu nun katıldığı toplantıda susuzluk tehlikesiyle karşı karşıya kalan Ankara için acil önlem paketinin yürürlüğe konulması yönünde karar alındı. Başbakan Erdoğan, Kızılırmak suyunun Ankara ya getirilmesine onay verdi. 7 Mart 2007 tarih ve 26455 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Bakanlar Kurulu Kararı ekinde verilen kroki incelendiğinde Kızılırmak suyunun Ankara ya getirilmesi için yaklaşık 400 500 m pompaj ve İvedik Arıtma Tesisine kadar 126 km civarında uzun bir iletim hattı gerektiği görülmektedir. Bütün bu etkenler suyun maliyetini çok artıracaktır. Yapılması gereken arıtma sistemi ise, diğer arıtma sistemlerine göre oldukça pahalıdır. Kızılırmak suyunun getirilmesinin su fiyatlarına nasıl yansıyacağı proje tamamladındığında görülecektir. Kızılırmak tan Su Getirilmesi Melih Gökçek Ankaralının Sağlığı ile Oynuyor Kızılırmak tan Ankara ya içme suyu getirilmesi, DSİ nin hazırladığı Master Plan Raporu nda 2034 yılında gerçekleştirilmesi planlanan bir projedir. DSİ tarafından hazırlanan su talebi ve kaynak projeksiyonunda da açıkça görülmektedir ki, Kızılırmak suyunun kullanımı için uygun olan yıl 2034 olarak belirlenmiştir. Çünkü, Kızılırmak nehrinin su kalitesi ileri arıtma teknikleri kullanılmadan içmesuyu olarak kullanılmaya uygun değildir. Kızılırmak nehrinin doğduğu Sivas tan Ankara ya gelinceye kadar yer alan şehir ve köylerin atıklarının yarattığı kirlilik yanında, içerisinde yüksek oranda sülfat bulunmaktadır. Ankara İçmesuyu Kızılırmak Suyu %Fark Toplam sertlik (FS) 8,5 45,4 534 Klorürür mg/l 8,0 239,0 2987 Sülfat mg/l 21,0 336,8 1604 Şu an kullanılan ve Kurtboğazı ve Çamlıdere Barajlarının sularının arıtıldığı İvedik Arıtma Tesisleri teknik olarak Kızılırmak tan getirilecek suların arıtılarak içmesuyu standartlarına uygun hale getirilmesine uygun değildir. Kızılırmak tan su alınması, Kızılırmak havzasındaki barajlarda enerji üretimi düşüşüne sebep olacaktır. Kızılırmak tan su getirilmesi projesi ile enerji üretimi düşüşü 27 yıl önceden başlamış olacaktır. İvedik Tesislerinin kapasitesi iki adet 250 bin m 3 ten toplam 500 bin m 3 tür. Ankara nın ileriki yıllarda su ihtiyacı göz önüne alınarak tahsis edilen araziye ASKİ Spor Tesisi yapılmıştır.
44 40. Dönem Işıklı-Gerede Sistemi planlama raporu ve projesi bitmiş olmakla birlikte ASKİ tarafından 2001 yılından beri bekletilmektedir. Oysaki Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı Melih Gökçek, 14 Şubat 2007 tarihli Hürriyet gazetesinin Ankara ekinde yer alan açıklamasında Kızılırmak suyunu Gölbaşı nda arıttıktan sonra Ankara ya vereceklerini ifade ederek, Suyun geldiği yöndeki belediyelerle birlik oluşturup Kızılırmak ı sağlı sollu kontrol altına almayı düşünüyoruz. Döşeyeceğimiz 80 kilometrelik hatla Gölbaşı ilçesine kadar getirdiğimiz suyu burada kuracağımız ikinci bir arıtma tesisinde arıttıktan sonra Ankara ya vereceğiz. Büyükşehir Belediyesi bu bölgedeki depolanmış 7 milyar metreküp suyla başkentin 15 yıllık ihtiyacını karşılayacak su bulmuş oluyor demiştir. Fakat şimdi belediye ve ASKİ, Kızılırmak suyunu İvedik e getirerek Ankara ya içme ve kullanma suyu sağlanan diğer sularla karıştırıp kente vermeyi düşünmektedir. Bu durumun su kalitesine ve sağlığımıza ne gibi bir etkisi olacağı hakkında da kimsenin fikri yoktur. Ayrıca aynı açıklamada belediye başkanı İnternetten baktım, araştırmalar yapıyoruz. Ankara nın üç yılı kurak geçecek gibi görünüyor demiştir. Böyle bir tahmini yapan teknoloji dünya üzerinde mevcut değildir. Belediye başkanı bilimden uzak açıklamalarda bulunmaktadır. 2006 Son 41 Yıllın En Kurak Yılı mı? Ankara da su sıkıntısının nedeni belediye başkanı Melih Gökçek in iddia ettiği gibi 2006 nın son 41 yılın en kurak yılı olması değil, kuruluş amacı Ankara da yaşayan insanların su ihtiyacını karşılamak olan ASKİ nin kendi alanı dışında işlere (örneğin yol, kavşak yapmak gibi) öncelik vermesi ve su konusuna uzun vadeli çözümler getirmemesidir. Öncelikle genel kuraklığın nedeni atmosfer sıcaklığının sürekli artmasıdır. Sıcaklık artışına sebep olan gazlar CO 2, H 2 O, CH 4, O 3 dur. Bu gazlardan en çok sıcaklık artışına sebep olan gaz CO 2 dür. CO 2 salınımının asıl sebebi fosil yakıtların kullanımıdır. Atmosfere en çok CO 2 yayan ülke, ABD dir. Türkiye ise kişi başına düşen CO 2 nin en yoğun salındığı ülkedir. Türkiye de kuraklık afet tanımı içinde değildir. Kuraklık izlenmez. Kuraklık izleme haritaları oluşturulmaz. Su bütçesi oluşturulmaz. Kuraklık, meteorolojik olarak başlar; hidrolojik ve tarımsal olarak devam eder; sosyoekonomik olarak yansır. Kuraklığa, kuraklık meteorolojik olarak başladığında müdahale edilmelidir. Türkiye de bu uygulamaların olmamasının ana nedeni; risk yönetiminin değil, kriz masası yönetiminin hâkim olmasıdır. Türkiye de hâkim olan yönetim anlayışı, sorunun en son aşamasında müdahale etme anlayışıdır. Sorun risk teşkil ederken herhangi bir müdahale yapılmaz. Kurtboğazı Barajı ndaki su seviyesi düşüşü çok önce başlamıştır. Mayıs ayı ile birlikte su kesintisine başlanması gerektiği belediyece bildindiği halde su kesintileri seçim sonrasına bırakılmıştır. Mayıs ayında yapılacak kesinti süreleri daha az olacak iken seçim sonrası kesinti süresi daha uzun olacaktır. Fakat belediye, yanlış karar verme riskini artırarak, Kızılırmak tan su getirilmesinde olduğu gibi son bir ay içerisinde aceleci davranarak duruma müdahale etmeye çalışmaktadır. DSİ Genel Müdürlüğü tarafından yapılan, Sabah Ankara da 5 Şubat 2007 tarihinde yer alan yapılan açıklamada İçme ve kullanma suyu amaçlı barajların doluluk oranı; İstanbul da yüzde 53,5 İzmir de yüzde 30,1, Bursa da yüzde 27,6, Ankara da yüzde 9,3 seviyesinde ölçüldü. bilgisi verilmiştir. Açıklamadan da anlaşıldığı gibi 4 büyükşehirin en sorunlu ilin Ankara olması tesadüf değildir; kuraklıkla açıklanması da inandırıcı gelmemektedir. Ankara Su Kaynaklarının Doğru Yönetilememesi Ankara su kaynakları Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü, 1053 sayılı yasa kapsamında Bakanlar Kurulu Kararları ile yetkilendirilmesi sonucu nüfusu 100 000 i aşan şehirlere içme, kullanma ve endüstri suyu sağlanması yönünde çalışmalarını sürdürmektedir. DSİ-ASKİ arasında protokol yapılarak baraj, iletim hattı ve arıtma tesislerinin işletilmesi ASKİ ye devredilmiştir.
Değerlendirmeler, Görüşler, Raporlar 45 Ankara ya iki büyük kaynaktan içme suyu gelmektedir: 1. Kurtboğazı Barajı ndan günde yaklaşık olarak 500.000 m 3 2. Çamlıdere Barajı ndan günde yaklaşık olarak 500.000 m 3 Çamlıdere Barajı ve Kurtboğazı Barajı depo barajlardır. İşletmede olan Eğrekkaya Barajı ve Akyar Barajı, Kurtboğazı Barajını beslemektedir. Kavşakkaya Barajı yapım aşamasında olup işletmeye geçtikten sonra Kurtboğazı barajını besleyecektir. DSİ nin yapmış olduğu çalışmalara göre Ankara nın su sıkıntısı çekmemesi için Kavşakkaya Barajı nın 2005 yılı içerisinde işletmeye geçmiş olması gerekmekteydi. Ancak 2007 yılı içerisinde işletmeye girmesi planlanmaktadır. Proje aşamasında olan Doğanözü Barajı ndan Ankara ya su verilmesi için baraj inşaatının ASKİ tarafından yapılması kararlaştırılmıştır. Doğanözü barajından verilecek su da Kurtboğazı Barajı nı besleyecektir. Işıklı Barajı nın planlama çalışmaları bitmiş, yapımı tamamlandıktan sonra Çamlıdere Barajı nı besleyecektir. Ankara nın su sıkıntısı çekmemesi için bu iki ana sistemin günün teknolojisine uygun yöntemlerle ve doğru olarak işletilmesi gerekmektedir. Şu anda, Akyar, Eğrekkaya ve Kurtboğazı barajlarındaki su seviyesinin ölü hacim seviyesine düşmesi sebebiyle su alınamamaktadır. Ankara nın su ihtiyacını karşılamak için Çamlıdere barajından fazladan 500.000 m 3 su alınmaya çalışılmaktadır. Ancak basıncın yeterli olmaması nedeni ile belediye başkanı Melih Gökçek in, Hiçbir belediyenin yapmadığını yaptık dediği ve 3 Milyon YTL ye mal olan pompa sistemi kurulmuştur. Ankara içme ve kullanma suyu temini barajlarının işletilmesi doğru bir şekilde yapılamadığından, enerji ve kaynaklar israf edilmektedir. Mevcut kaynaklar değişik gerekçelerle gözden çıkarılmakta bunların yerine acil olarak pahalı çözümlere gidilmektedir. Örneğin belediye, içme suyu amaçlı Kayaş - Bayındır Barajı nı Mavi Göl olarak rekreasyon amaçlı hale getirmiştir. Kuyu Sularının Kullanılmaması Ankara da yeraltı suları da doğru kullanılamamaktadır. DSİ kuyuları açmış ve ASKİ ye devretmiştir. Fakat ASKİ, kuyuların bakımını yapmamıştır. Savaş, deprem, vb durumlarda kullanılması hayati önem taşıyan kuyular kullanılamaz duruma gelmiştir. Ayrıca park ve bahçe sulamaları için, ortalama 50 km uzaklıktaki barajlardan getirilen ve arıtma tesisinde arıtılan içme suyu kullanılmaktadır. 2006 yılı içerisinde park ve bahçe sulamasında kullanılan miktar oldukça büyük bir baraja karşılık gelmektedir. Bunun yerine şehir merkezine yakın yerlerde açılan kuyulardan çıkan suların park ve bahçe sulamasında kullanılması gerekmektedir. Kişi Başına Günlük Net Su Talebi Evsel Ticaret Sanayi Kamu Kurum Toplam Fatura Edilmeyen Su % Brüt Su Talebi Kişi Başına Toplam Hesap Kabul *(10) 4 Nüfus I/kişi. I/kişi. I/kişi. I/kişi. I/kişi. I/kişi. Yıl Kişi gün gün gün gün gün gün m 3 /gün m 3 /Yıl 1995(*) 2,840,000 106 15 48 169 32 248.53 249 707,160 258.11 2000 3,575,433 111 16 48 175 31 253.62 254 908,160 331.48 2005(*) 4,429,398 117 17 48 182 30 260.00 260 1,151,644 420.35 2010 5,487,327 123 18 48 189 29 266.20 266 1,459,629 532.76 2015(*) 6,137,206 129 18 48 195 27 267.12 267 1,638,634 598.10 2020(*) 6,864,053 136 19 48 203 25 270.67 271 1,860,158 678.96 2025 7,676,982 136 19 48 203 25 270.67 271 2,080,462 759.37 Not: 2005, 2015 ve 2020 yıllarındaki nüfus, yıllık artış oranı (P t =P o *e*(r.t) na göre hesaplanmıştır. (*) Evsel su tüketimi 1995-2020 yılları arasında %1 ve 2020-2025 yılları arasında %0 arasında artış olacağına göre hesaplanmış ve yuvarlatılmıştır. Ticari/Sınai su tüketimi 1995-2020 yılları arasında %1 ve 2020-2025 yılları arasında %0.5 arasında artış olacağına göre hesaplanmış ve yuvarlatılmıştır. Brüt Su Talebi, yuvarlatılan değerler kullanılarak hesaplanmıştır.
46 40. Dönem Şehir İçme Suyu Şebekesinin Doğru Yönetilememesi Ankara şehir içme ve kullanma suyu şebekesi doğru yönetilememektedir. Su kullanım eğitimi verilememektedir. Şebeke kayıpları, kontrol edilememektedir ve olması gereken seviyede değildir. 2000 yılı nüfus sayımına göre; Ankara ili nüfusu 4.007.860 kişidir. Ankara kent merkezi nüfusu ise 3.000.203 kişidir. ASKİ nin internet sayfasında yer alan nüfus tahmini (4.429.398) çalışmaları Ankara ili nüfusundan azdır. Yani Ankara ili için nüfus artışı ASKİ nin tahmininden azdır. Fakat ASKİ nin içme ve kullanma suyu sağlama sorumluluğunda olan yerler son büyükşehir belediye yasası ile artmıştır. Belediyenin su ve kanalizasyon işlerinden sorumlu kurumu ASKİ, baraj ve şehir içme suyu şebekesi işletmesini günümüz şartlarına uygun yapamamaktadır. Şehir içme suyu şebekesi işletmesinde kullanılan Scada Sistemi doğru işletilememektedir. Şehir içme ve kullanma suyu şebeke kayıpları Avrupa ülke ortalamalarının üstündedir. Almanya içme ve kullanma suyu şebeke kayıpları %10 un altındadır. Şebeke kayıpları, borulardan sızan sular ve illegal kullanım olarak tanımlanır. Ankara içmesuyu şebekesi, şebeke kayıpları şuan ASKİ nin resmi internet sayfasına göre %30 dur. Bu sayı oldukça iyimser bir sayıdır. Şebeke kayıpları, arıtmadan basılan su ile fatura edilmiş su miktarı karşılaştırması ile tespit edilir. Borulardan sızan su ise arıtmadan basılan su ile gece su kullanımının az olduğu saatlerde kullanılan su miktarı karşılaştırması ile tespit edilir. İllegal kullanım, borulardan sızan suların şebeke kayıplarından çıkarılması ile elde edilir. ASKİ de şebeke kayıpları tespit çalışmaları yapılmamaktadır. Belediyeden Örnek Su Tasarrufu Uygulaması: OSTİM Organize Sanayi Bölgesi 31. Sokak ta patlayan ve beş aydır aralıksız akan su göz göre göre boşa akıyor. Esnafın durumu ASKİ Batıkent Bölge Müdürlüğü ne bildirmesine ve Belediye Başkanı Melih Gökçek in Ankaralı suyu tasarruflu kullanın, kar ve yağmur için bol bol dua edin açıklamasına rağmen beş aydır boşa akan su arızasına sağlıklı bir müdahalede bulunulmadı. (Hürriyet Ankara,03.02.2007) Gökçek su tasarrufu için şunların yapılmasını istiyor: 15 dakika değil, 2 dakika duş alın. Tuvaletlerde pisuara yarım basın. Hanımlar bulaşık yıkarken bir tabağa şarıl şarıl su akıtmasınlar. Bol bol dua etsinler. Gökçek Ankaralının etmesi gereken duayı da şöyle açıkladı: Yağmurun da nereye yağacağı çok önemli. Özellikle Kızılcahamam ve Çamlıdere ye, önce kar, sonra yağmur yağması için dua etsinler. Çünkü en iyisi böyledir. (Hürriyet Ankara) Ankara da bir evde ortalama 5 kişi yaşasa günde birer kez tuvalete çıksalar 5 kez tuvalete çıkmış olurlar. Bu da 20 teneke su demek. 20 teneke su ile 1 metreküp hacminde su harcamış oluyorsunuz. Tuvaletlerde rezervuarların içine suyun miktarını azaltmak için tuğla ve kola şişesinin içerisine suyu doldurup içine bırakmalarını öneriyorum. (Hürriyet Ankara, 2.3.2007) Ankara Büyükşehir Belediyesi Başkanı Melih Gökçek in Açıklamaları Allah yağmur vermezse, bu işin çözümü ve tedbiri yoktur. Vatandaşlardan canı gönülden dua istiyorum. (Radikal, 18.1.2007), (Milliyet Ankara,10.11.2006) Su kesintileriyle ilgili net bir karar alamadık. Henüz düşünüyoruz. Alternatifleri değerlendiriyoruz.yağış yok rakamlar ortada.yağış olmayınca ne tedbiri alırsan al aynı sonuçla karşı karşıya kalacağız. Tek çözüm Allah a dua etmek. Lütfen inananlar dua etsin. (Sabah Ankara, 17.1.2007) Erdoğan dua etti iki günde yağmur yağdı. Başbakanımız Recep Tayyip Erdoğan, İstanbul Belediye Başkanlığı yapıyordu. Sayın Erdoğan ın bir televizyon kanalında İşimiz duaya kaldı şeklindeki sözleri üzerine bir gazete Erdoğan ile alay ederek, Duaya mı çıkacaksın diye yazmıştı. İşte takdiri ilahinin gücü, Erdoğan ın bu sözü-
Değerlendirmeler, Görüşler, Raporlar 47 nün ardından 2 gün sonra yağmur yağdı ve o gazetenin matbaasını da su bastı. Sayın Erdoğan ın işi iyi ki Allah a kaldı. Bende Ankara da böyle istekte bulunuyorum. (Hürriyet Ankara) Yağmur Bombası Hava Cıva Melik Gökçek Birgün gazetesinin 31 Ocak 2007 tarihli sayısında Yağmur Bombası iddiasının doğru olmadığını belirterek, konuyla ilgili şu açıklamayı yapmıştır: Bizim bir genel müdür yardımcımızın kendi işgüzarlığı. Kendisine böyle bir talimat veren yok. Kendisine başvuran bir firmayla ilgili görüşlerini kurumun görüşü gibi takdir etmiştir. Hakkında soruşturma başlatıldı. Çözüm Önerileri Türkiye nin başkenti Ankara nın belediye başkanı bilimden uzak, keyfi uygulamalarına devam etmektedir. Ankara daki su sorununun çözümü, planlı ve doğru bir yönetimle sağlanabilir: ASKİ Kuruluş Kanunu na uygun olarak uzmanlık alanı ile ilgili hizmet vermelidir. ASKİ teknik kadrosu günümüzün ihtiyaçlarını karşılayacak düzeye getirilmelidir. Şehir İçme Suyu Şebekesi İşletmesi nde kullanılan Scada Sistemi doğru işletilmelidir. Ankara ya içme suyu sağlayan su kaynaklarının ve içme suyu şebekesinin işletmesini sağlayacak teknik kadro oluşturulmalıdır. İçme suyu şebeke kayıplarının uygun değerlere indirilmesi için gerekli önlemler alınmalıdır. Barajların işletilmesi günün teknolojisine göre yapılmalı ve Scada Sistemi veya benzeri teknikler barajların işletilmesinde de kullanılmalıdır. İnşaatı devam eden Kavşakkaya Barajı bir an önce devreye girmelidir. Gerede den getirilmesi düşünülen içme suyu projesi çalışmalarına hız verilmelidir. Kızılırmak suyu DSİ planlamalarında olduğu gibi 2030 yıllında devreye girecek şekilde değerlendirilmeli, daha ucuz kaynakların kullanılmasına öncelik verilmelidir. Açılmış olan kuyular korunmalı, park ve bahçe sulamalarında barajlardan getirilerek arıtılan şehir içme suları değil, kuyu suları kullanılmalıdır.