TOFAŞ Çevre Raporu 2009-2010 TOFAŞ Environmental Report 2009-2010

Refuse Çevre dostu ürün Reduce Daha az doğal kaynak Reuse Tekrar kullan Recycle Ayrıştır ve dönüştür Recover Farklı amaçla değerlendir TOFAŞ Çevre Raporu 2009-2010 TOFAŞ Environmental Report 2009-2010

Çevre Politikası Environmental Policy ÇEVRE POLİTİKASI İLKELERİ TOFAŞ; ürün, üretim ve hizmet faaliyetlerinde, sürdürülebilir gelişme ilkesi çerçevesinde proaktif bir çevre yönetim sistemi uygulamayı ve geliştirmeyi hedefler. Bu amaçla; Her türlü atık bertaraf işlemini bir doğal kaynak kaybı olarak algılar ve kirliliği, kaynağında önleyecek yöntemleri geliştirir. Süreçlerinde, bağlı olduğumuz tüm yasal ve diğer şartlara uyumu temel gereklilik olarak kabul eder. Çalışanlarını ve taşeronlarını eğiterek ve sürekli iyileştirme araçları kullanarak doğal kaynak ihtiyacını, enerji kayıplarını ve atıklarını en aza indirmeyi hedefler. Daha az çevresel etkiye sahip ve daha fazla geri dönüşümlü malzeme kullanılan otomobil, ticari araç ve yedek parçalar üretir. ENVIRONMENTAL POLICY PRINCIPLES TOFAŞ, aims to implement and improve a proactive environmental management system in product, in production process and service activities in the perspective of sustainable development principle. For this purpose; Defines all kind of waste disposal operations as a loss of resource and develops methods to prevent pollution at source. Accepts that compliance to all legal and other requirements we subscribe is the fundamental of its processes. Aims to minimize natural resource consumptions, energy losses and wastes by means of applying continual improvement tools and training our employees and contractors. Produces cars, commertial vehicles and spare parts having less environmental impacts and having more recycled materials.

Çevresel İyileştirmelerimiz Environmental Improvements Tofaş ta son 15 yılda çevre yönetimi konusunda yapılan iyileştirmelerin bir bölümü aşağıda sıralanmıştır: 1990 Oto klimalarında CFC kullanımının kaldırılması 1994 Atıksu Arıtma Tesisi 1994 Deşarj ve Emisyon İzni alınması 1995 Emisyon Ölçüm Laboratuarı 1996 Tehlikeli atıkların yasal olarak bertarafı 1996 Yan sanayi çevre eğitimleri 1997 Tofaş Ağaç dikme etkinlikleri (45.000 Ağaç) 97-07 ISO 14001 Belgelendirmesi 1998 AB Egzoz emisyon standartlarına uyum 2000 Cr +6 işleminin iptali 2001 Arıtılmış suların bahçe sulamada kullanımı 2001 ISO 14000-2. Sertifikasyon 2002 Doğalgazla çalışan Doblo üretimi 2003 EİEİ Enerji verimliliği projesi ödülü 2004 ISO 14000-3. Sertifikasyonu 2005 Güneş enerjisi projeleri ( 6 ünite) 2006 Ürün üzerinde geri kazanılmış plastik kullanımı 2006 WCM Çevre denetiminde 4. seviyeye ulaşılması 2007 Su bazlı boya tesisi devreye alınması 2007 Yeni atık sahası yapımı 2007 ISO 14000-4. Sertifikasyonu 2008 Fiat Ormanının yapılması 2008 Final bölgesindeki parafin uygulama iptali 2008 PVC Kabinlerinde robot uygulamasına geçiş 2009 Enerji verimliliği iyileştirmeleri 2009 Some of the environmental improvement projects realised in Tofas within the last 15 years are listed as below: CFC elimination in vehicle air conditioning 1994 Waste water treatment plant 1994 WW discharge and emission permissions 1995 Emission laboratory 1996 Legal disposal of Hazardous wastes 1996 Supplier training program 1997 Tofaş plantation activities (45.000 Trees) 97-07 ISO 14000 Certification 1998 Compliance to EC exhaust emission reg. 2000 Chromium elimination in Painting operations 2001 Recycling of treated water for irrigation 2001 ISO 14000-2nd Certification 2002 Natural gas powered Doblo production 2003 EİEİ Energy Efficient Project Prize 2004 ISO 14000-3rd Certification 2005 Solar energy applications 2006 Recy. plastic applications in vehicle parts 2006 4th level on WCM - Environment Audits 2007 Start up of water based paint unit 2007 New waste management plant 2007 ISO 14000-4th Certification 2008 FIAT Forest 2008 Protective film application instead of wax 2008 Robot application in PVC booth 2009 Energy efficiency improvements 2009

Çevre Boyutları ve Yasal Durum Environmental Aspects and Legal Situation ENVIRONMENTAL ASPECTS ELECTRICITY HEAT NATURAL GAS VOC GHG (CO2) VEHICLE EMISSIONS TOFAŞ was found to be in accordance with the requirements of ISO 14001 standard first in 1998 and now achieved its 4th certification. TOFAŞ is the first plant certified in Turkish Automotive industry and also second plant among FIAT plants world wide. All legal requirements we subscribe were complied. Legal permits like wastewater discharge permit, air emission permit, hazardous waste management permit were taken. Also we have performed an environmental impact assessment study for our future investments. WATER WASTEWATER WASTE HAZARDOUS CHEM. ENVIRONMENTAL INCIDENT TOFAŞ ISO 14001 belgesini ilk olarak 1998 yılında almış olup, 4.kez belgelendirilmeye hak kazanmıştır. Türk otomotiv sektöründeki ilk, FIAT fabrikaları arasında da belgelendirilmiş ikinci kuruluş olma ünvanını taşımaktadır. Starting with the planning step, mid term and long term legal requirements are evaluated and new investments are primarily planed in the framework of local and international legal legislations. Tofaş çevre ile ilgili tüm yasal yümlülüklerini yerine getirmektedir. Çevre ilgili; deşarj izni, emisyon izni, tehlikeli atık depolama izni vb. tüm izinlerimiz günceldir. Yeni yatırımlara yönelik çevresel etki değerlendirme raporu alınmıştır. Planlama adımı ile başlayan çevre yönetim sistemi uygulamalarımızda öncelikle yerel ve uluslararası mevzuatlar çerçevesinde kısa orta ve uzun vadeli yasal gereklilikler incelenerek buna uygun yeni yatırımlar planlanmaktadır. Yeni ürün proseslerden kaynaklanan çevresel boyutlar proaktif yaklaşımımız gereği tasarım esnasında dikkate alınmakta ve uygun teknolojiler kullanılarak en aza indirilmektedir.

7 Adımda Çevre Yönetiminin Gelişimi DÜNYA KLASINDA ÜRETİM 7 Steps in Environmental WORLD CLASS Improvement MANUFACTURİNG Çevresel yük azaltma Çevresel risk azaltma Lojistik faaliyetlerinde çevre yönetimi Yeşil satınalma Model çevre yönetimi Step 7 ÇYS kurulması Çevresel raporlama Çevre muhasebesi Step 6 Use fully implemented EMS toward creation of a model plant for environment. Kimyasal madde kontrolu Doğal kaynak ve enerji tasarrufu Step 5 Establish systems for environmental load reduction, environmental risk reduction Environmental load reduction in logistics. Pursue green procurement Kirlilik kayanaklarının önlenmesi Prosedürlerin hazırlanması Yaygınlaştırma İç Denetim Step 3 Step 4 Chemical substance control. Resource saving. Energy saving. Establish an EMS together with supporting systems such as environmental accounting. Operating system and reporting system. Yasal yükümlülüklere Uyum. - Çevresel etkilerin değerlendirilmesi Step 2 Prepare provisional standards. Horizontally expand the know-how in other areas Establish a self auditing system Step 1 Take action against contamination sources TOFAŞ Understand the local laws and regulations Environmental impacts Seviye 1 REACTIVE Seviye 2 PREVENTIVE Seviye 3 PREVENTIVE Seviye 4 PROACTIVE Seviye 5 PROACTIVE

Enerji Yönetimi Energy Management 2009 yılında, bir önceki yıla göre % 11 lik bir enerji verimliliği gerçekleştirdik. Enerjinin üretim proseslerinde ana girdi olması ve fiyatlarının sürekli artması tesislerimizde tasarrufa yönelik iyileştirme yapılması gereğini ortaya çıkarmıştır. Bu kapsamda tüm enerji tüketim noktalarının ölçüm sistemi modernizasyonuna gidildi. Elektrik ölçüm sayaçlarının sayısı iki kat artırılarak proses bazında on-line ölçüm sistemi geliştirildi. 2009 yılında toplam enerji bütçesinin %36 sı kayıp olarak analiz edildi ve yapılan 240 iyileştirme projesi ile yıllık 1,9 milyon getiri sağlandı. Sağlanan toplam getiri 2009 yılı enerji bütçesinin %11 i kadardır. 1500 1300 1100 900 700 1372 Energy-KWh/auto 1216 1120 500 2008 2009 2010(Target) In 2009, we have realised 11% efficiency in unit energy consumption according to previous year. The fact that the energy is the main input for the process and its cost is continuously increasing, have caused the necessity of energy saving projects. Within this context, modernization of the measurement system of all the consumption points were done. As we dubled the number of electrıcity measurement devices, we gained the ability to monitor on-line and stratified energy consumptions in process basis. %36 of the 2009 energy budget was analyzed as loss and by realising 240 kaizen, 1,9 million annual benefit was realised. 20,000,000 18,000,000 16,000,000 14,000,000 12,000,000 10,000,000 8,000,000 6,000,000 4,000,000 2,000,000 17,400,000 6,400,000 3,600,000 Energy saving- 2009 1,960,000 11 % 2,050,000 1,960,000 90,000 0 WCM Energy Perimeter IDENTIDFIED LOSSES IN C MATRICES( ) LOSSES COVERED BY PROJECTS GROS SAVING FORECAST COST OF IMPR. NET SAVING FORECAST (9+3)

Enerji Yönetimi 2009 yılında, üretim dışı zamanlarda tüketilen elektrik enerjisini azaltmaya yönelik bir iyileştirme çalışması yapıldı. Her üretim biriminde, hafta sonu ve tatil günlerinde zorunlu olarak çalışması gereken ekipmanlar tespit edildi. Bu zorunlu tüketimler baz alınarak her birime hedefler verildi. Her hafta gerçekleşen tüketimler ve hedeften sapmalar raporlandı. Bu çalışmalar sonucunda hafta sonu gereksiz tüketimlerde bir önceki yıla göre yaklaşık 125.000 euro tasarruf sağlandığı görüldü. Power- KW 2500 2000 1500 1000 500 0 BYE- Non-productive energy losses IDEAL REAL Start-up Shut-down Holiday Energy Loss 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 Hour Energy Management A methodology was developed to monitor and reduce electricity consumption during nonproductive periods like weekends and holidays. Consumption targets were set for all production units according to their minimum inevitable consumptions. By means of this improvements, about 125 000 of saving was realised in nonproductive consumption according to previous year.

Su Atıksu ve Atıksular Arıtma Water Wastewater and Wastewater Treatment Atıksu Arıtma 1994 yılında GOEMA, SİSTEM YAPI ve BOS firmalarının konsorsiyumu ile yapılan atıksu arıtma tesisimiz de, 2008 yılında 630,000 m³ atıksu, Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliğine uygun olarak arıtılmıştır. Arıtılmış suyumuzda ortalama KOI (Organik kirlilik seviyesi) değeri 77 mg/l olarak gerçekleşmiş olup, bu parametre için yasal limit 400 mg/l dir. Arıtma tesisimiz 3 vardiya toplamda 9 kişi mevcudiyetle hizmet vermektedir. İl Çevre Müdürlüğü tarafından yapılan kontrol ve ölçümler sonucu 6.11.2006 tarihinde yenilediğimiz deşarj iznimiz 2011 yılına kadar geçerlidir. 4 3.5 3 2.5 2 1.5 1 0.5 0 Water-m3/auto Wastewater-m3/auto 3.4 3.3 3.0 2.2 2.2 2.0 2008 2009 2010(Target) Waste Water Treatment In 2008, 630,000 m³ of waste water coming out from our production units has been purified in accordance with the Waste Water Control Regulations in in our waste water treatment plant, that has been built in consortium of GOEMA, SİSTEM YAPI and BOS companies in 1994. Average organic pollution parameter (COD) is realised as 77 mg/l in treated water effluent, where the legal limit for this parameter is 400 mg/l. Our waste water treatment plant is working in 3 shifts with 9 employees in total. Our discharge license has been renewed in 6.11.2006, as the result of the controls and measurements done by the Provincial Environment Directorate and valid up to 2011. mg / l 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 TREATMENT PLANT EFFLUENT - COD TREATED WATER EU LIMIT LEGAL LIMIT 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Month

Hava Emisyonları Air Emissions 200.000 oto/yıl kapasiye sahip olan su bazlı boya tesisi 2007 yılı sonunda devreye girmiş olup, tesisde kullanılan boya malzemesi içeriğindeki solvent oranı toplamda %15 dir. Bu oran solvent bazlı boya tesislerinde % 70 seviyesindedir. 2009 yılında boyanan yüzey başına oluşan toplam solvent tüketimimiz 47.2 gr/m² olarak gerçekleşmiştir. Tesisde boya kurutma fırınlarının ısıtılması için kurulan 700 ºC üzerindeki doğalgaz yakma ünitesi aynı zamanda tesisden çıkan atık gazın yakılması için de kullanılmaktadır. Bu şekilde vernik uygulaması sonucu oluşan Uçucu Organik Buhar emisyonlarının da atılması engellenmiştir. Su bazlı son kat boya uygulaması ile konvansiyonel solvent bazlı son kat boya prosesine göre uçucu organik karbon emisyonlarında % 50 azalma gerçekleştirilmiştir. 48 47 46 45 44 43 42 41 40 BEFORE VOC- gr/vehicle 47.3 45.2-20 % 43.0 2008 2009 2010(Target) AFTER New water based paint unit, with 200,000 Auto/year capacity, has started production in 2007. Solvent ratio in paint materials used in this new unit is % 15 in total, where this ratio is % 70 in solvent based paint unit. Total solvent emission (VOC) per m² surface painted in year 2009 has been realised as 47.2 gr/m². A termal recuperative oxidiser unit eliminates also VOC emitted from clear coat booth. With new water based paint application in top coat, 50% improvement was realised according to conventional solvent based paint. In water based paint coat application Conventional double gun Application efficiency = 55 % Paint consumed = 5.35 kg/auto Total paint sludge = 250 ton/yıl New BASECOAT 1 BELL application Application efficiency = 85% Paint consumed = 4.9 kg/auto Total paint sludge = 130 ton/yıl BENEFITS : Paint Saving = 520 000 Wate Reduction = 22 000 VOC Reduction = 0.63 gr/m2

Atık Yönetimi Waste Management 2009 yılında fabrika içindeki atık toplama sistematiği iyileştirilmiş olup, plastik, cam, kağıt, tıbbi atık, pil vb atıkların ayrışımı için farklı renk ve tipte konteynerler temin edilmiştir. Arıtma çamurlarımız atık yakma tesisinde bertaraf edilmek yerine, çimento fabrikasında alternatif hammadde olarak geri kazanılmaya başlanmıştır. 2009 yılında depolama sahalarında gömülen atık miktarı bir önceki yıla göre %30 oranında azaltılmıştır. Atıklarımızı, atık imha veya depolama tesisleri yerine lisanslı çimento fabrikalarına göndererek, hem enerji geri kazanımı sağladık, hemde 70 000 maliyet indirimi gerçekleştirdik. Tehlikeli Atıkların Kontrol Yönetmeliği çerçevesinde yapılan denetim sonucunda, İl Çevre Müdürlüğü tarafından, geçici depolama iznimiz yenilenmiştir. BEFORE AFTER In 2009, waste segregation system was improved by extending segregation containers for different wastes like plastic, paper, glass, hazardous wastes, used batteries and medical wastes. Our wastewater treatment sludge has been already recycled in a Cement Kiln as an alternative resource instead of sending to a disposal plant. In 2009, waste-to-landfill was decreased 30 %. On the other hand, we realised both energy recovery and cost saving about 70 000 by sending these wastes to cement kilns, instead of waste landfill or incineration plants. Waste management area permission was renewed by Ministry of Environment after the positive reasults of an audit performed. Wastewater treatment sludge is conventionaly sent to waste incineration plant with high cost. Treatment sludge = 970 tons. Disposal Cost Incineration : 175 /Ton Transport : 280 /Sefer Total Cost = 144.200 In 2009 Wastewater sludge is sent to Cement Kilns as raw material in producing portland cement. 2009 ( 9+3) Treatment sludge = 970 tons Handling cost = 88 /ton Transport = 105 / ton Total Cost = 70 000 Realised Benefits = 74 000 180 Tons CO2 saving Producing 172 tons Cement

Atık Yönetimi Waste Management Lojistik faaliyetlerinde karton, naylon, tahta kasa yerine geri dönüşümlü konteyner kullanımı artırmaya yönelik faaliyetleri geliştiriyoruz. 2007 den buyana yapılan bu iyileştirmeler ile yaklaşık 5000 ton ambalaj atığını azaltmayı başardık. Bu iyileştirme ile 150 000 adet ağacın kesilmesini önlemiş olduk. 35 30 25 20 15 10 5 31 Packeging Wastes, kg/vehicle 24 21 18 0 2007 2008 2009 2010(Target) We promote recyclable containers in logistic operations between Tofas and suppliers BEFORE AFTER ~ 5000 tons of packeging waste was eliminated since 2007 We ve also prevented to be cut about 150 000 of trees by means of this improvement.

Yeşil Satınalma Green Procurement TOFAS Yeşil Satınalma Kılavuzu -2009 yayınlandı. Kılavuzda aşağıdaki Tofaş gereklilikleri tanımlandı: ISO I4000 ÇYS kurulması Lojistik ve ambalajlamada çevresel uygulamalar Kullanımı yasaklanan kimyasal maddeler Tehlikeli kimyasalların taşıma ve etiketleme kuralları ELV ve REACH Direktifi kuralları En iyi uygulamalar Özellikle bayi ve servislerin atık yönetimi konusundaki uygulamalarını geliştirmek üzere Tofaş Yeşil Servis Kılavuzu- 2009 yayınlandı. TOFAS Green Precurement Guidelines -2009 was publised. In this specification, below Tofas requirements were defined: ISO I4000 EMS Requirements Logistic and packeging requirements Prohibited Chemicals Lebelling and transportation of chemicals ELV and REACH Directive Requirements BREF Requirements TOFAS Green Services Guidelines 2009 was also publieshed to improve their operational controls aspecially on waste management.

Bayi / Servis Çevre Yönetimi EMS in Aftersale Services Bayi & Servislerde Çevre Yönetimi Projesi Türkiye genelindeki 134 adet bayi ve servis teşkilatımızdaki çalışanlarımızın yasal ve diğer gereklilikler konusunda eğitilmesi, denetlenmesi, raporlanması ve uygunsuzlukların izlenerek iyileştirilmesi amaçlamaktadır. Bu proje Tofaş koordinasyonunda, ISO 14000 başdenetçi sertifikasyonuna sahip uzman kişiler tarafından gerçekleştirilmektedir. Bu projenin bitiminde tüm bayi ve servis çalışanlarına ve yönetimine toplam 9500 saat eğitim verilmiş olacaktır. Projenin 2 etabında ise bayi ve servislerimizin ISO 14000 belgelendirilmesi yeralacaktır. 74 ade Ana bayi 10 adet Uydu Satış/Servis 6 AdetUygu Servis 2 Adet Yetkili satıcı 41 Adet Yetkli Servis 1 adet Fermas Servis Toplam 134 nokta Environmental Management in Aftersales Services 134 aftersales services and dealers in countrywide have been trained and audited according to their legal aspects. We started a training and auditing system for Tofas aftersales services and dealers conforming their liabilities aspecially on waste management. Audits are performed by ISO 14000 lead auditırs and any non-conformities identified are reported by means of an on-line web portal. In the second phase of the project, all services and delaers will be certified according to ISO 14001

Çevresel Duyarlılık Environmental Awareness 14. Tofaş Geleneksel Ağaç Bayramı etkinliğimiz bu yıl İzmir yolu üzeri Gölyazı mevkiinde kurulan FIAT Ormannında, 04 Nisan 2010 Pazar günü yapıldı. FIAT Ormanı, 52 hektarlık bir alan üzerine kuruldu. Bu amaçla, yıkıntı atıklarının depolandığı arazi Tofaş tarafından ıslah edildi, işlenerek orman arazisi haline getirildi ve etrafı tel örgü ile çevrildi. Bölgeye ilk etapta, Orman Bölge Müdürlüğü tarafından 16 000 adet fıstık çamı dikidi. 4 Nisan da yapılan Tofaş Ağaç Bayramı etkinliğinde ise, 700 adedi Tofaş çalışanlarının bağışları ile 1500 adedi ise Tofaş ın kurumsal katkısı ile olmak üzere 2200 adet ıhlamur, fıstık çamı, sedir, akasya ve incir fidanları dikildi. 1-3 metre boylarında dikilen bu fidanlar ile bölgenin kısa zamanda yeşil bir görünüme bürünmesi hedeflendi. Ağaç bayramı etkinliği, özellikle çalışanlarımızın çocukları açısından güzel bir çevre eğitimi niteliğindedir. Etkinlik, fidan dikimi sonrasında, yine FIAT Ormanında yapılan piknik organizasyonu ve Gölyazı gezisi ile tamamlandı. 14 th Traditional Tofas Green Festival was held in April-2010 in Fiat Forest Area. Fiat Forest is establied over an area of 520 000 m2 by Tofas investment. Original area used as waste dumping was cleaned and cultivated for planting about 16 000 of pinus pinea. During the green festival activity, additionaly 2200 of tilla tomentosa, fig tree and cedruslibani were planted.

İlgili Kişiler Contact People Bu Çevre Raporu içeriği ile ilgili herhangi bir sorunuz veya ilave bilgi talebiniz olursa lütfen aşağıdaki kişilerden biri ile bağlantı kurunuz. Please contact any one of the following responsible if you have any questions or need detailed information on the content of Environmental Report. Nizamettin Aypak Tesisler ve Teknik Hizmetler Müdürü e-posta : nizamettin.aypak@tofas.com.tr Tamer Atalay Çevresel Sistemler Yöneticisi Çevre Mühendisi e-posta : tamer.atalay@tofas.com.tr Ebru Akbulut Savaş Çevresel Sistemler Uzmanı Çevre Mühendisi e-posta :ebru.akbulut@tofas.com.tr Telefon : 90 00 224 261 03 50 Fax : 90 00 224 261 04 13 Adres : Tofaş Türk Otomobil Fabrikası A.Ş. Yeni Yalova Yolu Cad. No:574 16369 Bursa / Türkiye Web sayfası : http://www.tofas.com.tr Nizamettin Aypak Facilities and Technical Services Manager e-mail : nizamettin.aypak@tofas.com.tr Tamer Atalay Enviromental Systems Administrator Environmental Engineer e-mail : tamer.atalay@tofas.com.tr Ebru Akbulut Savaş Enviromental Systems Specialist Environmental Engineer e-mail : ebru.akbulut@tofas.com.tr Telephone : 90 00 224 261 03 50 Fax : 90 00 224 261 04 13 Address : Tofaş Türk Otomobil Fabrikası A.Ş. Yeni Yalova Cad., No:574 16369 Bursa / Türkiye Web site : http://www.tofas.com.tr