Yurtdışı Müteahhitlik Hizmetleri Durum Analizi Nurel KILIÇ Türk müteahhitleri, her geçen yıl uluslararası pazardan aldığı payı artırmayı başarmaktadır. Yurtdışı müteahhitlik hizmetlerinde Türk müteahhitlik sektörü son 30 yılda, dünyada da önemli bir yer edinmiş, artık Türk inşaat sektörü temsilcileri, uluslararası arenada aranan bir marka haline dönüşmüştür. Yurtdışı müteahhitlik hizmetleri, doğrudan hizmet ihracatını gerçekleştirmenin yanısıra, mal ve servis ihraç eden birçok sektörün yeni pazarlar bulmasına da katkıda bulunmaktadır. Türk müteahhitlik sektörü; 2006 yılından bugüne 20 milyar doların üzerinde bir performans göstermektedir. 2012 ve 2013 yıllarında toplam proje bedellerinde en üst seviyelere, 2012 yılında 29 milyar dolar, 2013 yılında ise 30 milyar dolarlık proje bedeline ulaşılmıştır. Ülkemizin yetişmiş insan gücü, teknik birikimi ve teknolojiye adaptasyonu, iş deneyimi ve disiplini, coğrafi konumu, bölge ülkeleri ile siyasi ve kültürel yakınlığı gibi avantajlarının kullanılması ve kamu kuruluşları ile özel sektör arasındaki koordinasyon, işbirliği ve ortak hareket etme bilincinin sağlam bir şekilde yerleştirilmesi sayesinde 1972 den 2015 Haziran ayı sonuna kadar 104 ülkede 311,9 milyar dolar değerinde 8.606 proje üstlenmiştir. Çizelge 1: Yurtdışı Müteahhitlik Hizmetleri Yıllar Proje Sayısı Top. Proje Bedeli ($) Ort. Proje Bedeli ($) 2002 208 4.127.024.280 19.841.463 2003 343 6.401.435.892 18.663.078 2004 476 8.460.024.241 17.773.160 2005 451 13.245.368.721 29.368.889 2006 575 22.204.707.204 38.616.882 2007 610 25.122.408.190 41.184.276 2008 657 23.873.626.413 36.337.331 2009 512 20.188.722.121 39.431.098 2010 624 23.445.783.549 37.573.371 2011 552 23.026.560.102 41.714.783 18
2012 533 29.740.862.338 55.798.991 2013 416 30.161.856.307 72.504.462 2014 324 27.051.956.324 83.493.692 2015(6) 69 8.225.723.271 119.213.381 Kaynak: T.C Ekonomi Bakanlığı, Yurt Dışı Müteahhitlik Ve Teknik Müşavirlik Hizmetleri Genel Notu, Nisan 2015 Türk müteahhitleri, bugün Bağımsız Devletler Topluluğunda, Orta Doğu ve Afrika da büyük projeleri gerçekleştirmektedirler. Bugüne kadar üstlenilen projelerin 2015 yılı Haziran ayı itibari ile bölgesel dağılımı; - BDT %49,4 (154 milyar Dolar), - Ortadoğu %24,6 (76,7 milyar Dolar), - Afrika %17,3 (54 milyar Dolar-Sahraaltı Afrika %2,5, Kuzey Afrika %14,8), - Avrupa ve Amerika %5,8 (18,1 milyar Dolar), - Asya Pasifik Bölgesi %2,9 dur (9,1 milyar Dolar). 2014 yılında projelerin bölgesel dağılımı ise; - BDT %51,2 (12,2 milyar Dolar), - Ortadoğu %28,1 (6,7 milyar Dolar), - Afrika %18,7 (4,4 milyar Dolar), - Avrupa %1 (229 milyon dolar), - Asya ve Amerika %1 dir. (241 milyon dolar). 19
Çizelge 2: Ülkelere Göre Dağılım (1972-2015 Haziran Sonu) (1972-2015 Haziran Sonu) Toplam Proje Ülkeler Pay (%) Bedeli (Dolar) Rusya Fed. 61.254.482.583 19,6 Türkmenistan 47.449.318.879 15,2 Libya 29.166.540.000 9,4 Irak 23.147.205.153 7,4 Kazakistan 20.707.220.727 6,6 S. Arabistan 16.501.058.239 5,3 Cezayir 12.212.883.095 3,9 Katar 11.547.329.605 3,7 Azerbaycan 11.016.353.070 3,5 BAE 8.994.218.940 2,9 Diğer Ülkeler 69.863.877.677 22,4 TOPLAM 311.860.487.969 1972 yılından günümüze kadar müteahhitlik firmalarımızca yurt dışında üstlenilen projelerin ülkelere göre dağılımında, Rusya Federasyonu yaklaşık % 19,6 lık oranı ile lider konumdadır. Rusya yı Türkmenistan (% 15,2), Libya (% 9,4), Irak (%7,4), Kazakistan (% 6,6), S. Arabistan (%5,3), Cezayir (%3,9), Katar (%3,7), Azerbaycan (%3,5) ve Birleşik Arap Emirlikleri (%2,9) izlemiştir. Bu sonuç da Türk Müteahhitlerinin iş yaptığı komşu ve çevre ülkelerde büyük bir itibarının olduğunu göstermektedir. Çizelge 3 Ülkelere Göre Dağılım (2015 Haziran ayı sonu itibari ile ) Ülkeler Toplam Proje Bedeli (Dolar) Pay (%) Türkmenistan 2.600.104.295 31,6 Cezayir 2.081.368.742 25,3 Rusya Federayonu 1.804.638.224 21,9 S. Arabistan 696.266.000 8,5 Azerbaycan 400.144.160 4,9 Diğer 643.201.850 7,8 Toplam 8.225.723.271 20
Türk müteahhitleri en gelişmiş teknolojileri kullanmakta ve her türlü altyapı ve bina projesini inşa etmektedirler. Deneyimli oldukları alanlar; Otoyollar, Tüneller, Köprüler, Barajlar, Limanlar, Havalimanları, Rafineriler, Boru Hatları, Prestij Yapıları gibi geniş bir faaliyet alanını kapsamaktadır. 2014 yılında en çok proje üstlenilen sektörlerin dağılımında ilk 5 sıraya bakıldığında, karayolu/tünel/köprü % 23,7 lik pay ile birinci olarak yer almaktadır. Demiryolu ise sahip olduğu %10,4 lük pay ile yol projelerinin hemen arkasında bulunmaktadır. Akabinde ticaret merkezi (% 10,3), konut (%8,7), sportif tesis projeleri (% 6,3) yer almaktadır. Çizelge 4: Yurtdışı Müteahhitlik Hizmetlerinde Sektörel Dağılım (2014) SEKTÖREL DAĞILIM (2014) Faaliyet Alanı Proje Bedeli 2014 Payı(%) Karayolu/Tünel/Köp 6.406.624.847 23,7 Demiryolu 2.795.827.601 10,4 Ticaret Merkezi 2.794.862.181 10,3 Konut 2.359.805.129 8,7 Enerji Santrali 1.703.737.674 6,3 21
Müteahhitlik hizmetleri sektörünün önde gelen yayınlarından Engineering News Record (ENR) Dergisi nin, bir yıl içerisinde üstlenilen projelerin toplam bedeli üzerinden her yıl belirlediği dünyanın en büyük 225 müteahhitlik firmasını gösteren listede; Türkiye 2003 yılında sadece 8 müteahhitlik firması ile yer alırken, 2013 yılında 38, 2014 yılında ise 42 müteahhitlik firmasına yükselmiştir. Bu firmalardan 4 ü söz konusu listede ilk 100 firma arasında yer almaktadır. Türkiye listede son 3 yılda firma sayısı itibariyle Çin den sonra 2. sırada yer almaktadır. Bu durum yurt dışında faaliyet gösteren müteahhitlik firmalarımızın yurtdışında iş hacimlerini arttırdığının önemli bir göstergesidir. (Çizelge 5) Çizelge 5: En Büyük 225 Müteahhitlik Firmasına İlişkin Liste Yıllar Türk Firmalarının Sayısı 2003 8 2004 11 2005 14 2006 20 2007 22 2008 23 2009 31 2010 33 2011 31 2012 33 2013* 38 2014* 42 *2013 ve 2014 Listelerinde firma sayısı 250 ye çıkmıştır. Ekonomide gerek özel sektör gerekse kamu tarafından gerçekleştirilen inşaat yatırımlarının durakladığı dönemlerde yurtdışı inşaat hizmetleri ayrı bir önem kazanmaktadır. Yurtdışında inşaat işi üstlenen inşaat sanayicileri, kar transferi şeklinde veya işçilerin gönderdiği dövizler yoluyla ülkeye döviz girdisi sağladığı gibi, inşaat malzemeleri, makine ve teçhizat ihracı yolu ile de ödemeler dengesine büyük katkı sağlamaktadırlar. Ayrıca, yarattığı istihdam, teknoloji birikimi ve inşaat malzemelerinin kalite ve standardının yükselmesi gibi olumlu katkıları nedeniyle, yurtdışı inşaat faaliyetlerinin Türkiye ekonomisi içinde önemli bir yeri vardır. İnşaat şirketlerimiz dış pazarlardaki arayışlarını her düzeyde sürdürmektedirler. 22
Yurtdışı müteahhitlik hizmetlerinin yakaladığı ivmeyi sürdürmesi için hedef pazar olarak belirlenen ülkelerde Türk müşavirlik firmalarının faaliyetlerinin desteklenmesi önemlidir. Bu kapsamda, yurtdışı müteahhitlik hizmetleri yapan veya yapacak olanlara, iş potansiyeli olan ülkelerin mali ve hukuki mevzuatı hakkında yardımcı olunması büyük önem kazanmaktadır. Ayrıca, yurtdışı ihalelerine KOBİ seviyesindeki yapımcıların da katılımının sağlanması, yurtdışı ihale teknikleri hakkında bilgilendirilmeye ağırlık verilmesi önemlidir. İnşaat sektörüne kazandırdığı yeni kavramların yanı sıra, uluslararası platformlarda da kendini kanıtlamış olan yurtdışı müteahhitlik hizmetleri sektörünün inşaat yapımı, teknoloji birikimi ve uluslararası ihalelere katılım tecrübesinde yakaladığı yüksek potansiyel ile önümüzdeki yıllarda uluslararası pazardan daha fazla pay alması kaçınılmazdır. Yararlanılan Kaynaklar: T.C Ekonomi Bakanlığı, Yurt Dışı Müteahhitlik ve Teknik Müşavirlik Hizmetleri Genel Notu, Nisan 2015 İnşaat Sektörü Analizi, Türkiye Müteahhitler Birliği. 23