SAKARYA ÜNİVERSİTESİ YÖNETİM BİLİŞİM SİSTEMLERİ Hafta 5 Prof. Dr. Orhan TORKUL Bu ders içeriğinin basım, yayım ve satış hakları Sakarya Üniversitesi ne aittir. "Uzaktan Öğretim" tekniğine uygun olarak hazırlanan bu ders içeriğinin bütün hakları saklıdır. İlgili kuruluştan izin almadan ders içeriğinin tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde 1 çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz. Her hakkı saklıdır 2008 Sakarya Üniversitesi
SAKARYA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ Bu ders içeriğinin basım, yayım ve satış hakları Sakarya Üniversitesi ne aittir. "Uzaktan Öğretim" tekniğine uygun olarak hazırlanan bu ders içeriğinin bütün hakları saklıdır. İlgili kuruluştan izin almadan ders içeriğinin tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz. Copyright 2007 by Sakarya University All rights reserved No part of this course content may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without permission in writing from the University. Sürüm 1 Sakarya 2007
VERİTABANLARI ve VERİ KAYNAKLARI YÖNETİMİ Bu Haftanın Hedefi: Bu dersimizde veritabanları ve veri modelleme ve bunların bilişim sistemlerindeki rollerini inceleyeceğiz. Kullanılan semboller Animasyon Soru Veritabanı Bağlantılı Soru Simülasyon Püf Noktası
GİRİŞ Dosya Organizasyonu ve Veri Hiyerarşisi Bir bilgisayar sistemi verileri, bilgisayar diline çevirerek alan'lara, kayıt'lara, dosya'lara ve veritabanları'na işleyen bir hiyerarşi içerisinde organize eder. Burada veriler, 0 veya 1 değerini alan bit ve 8 bit'in yanyana gelerek ifade edildiği byte 'larla bilgisayarın anlayabileceği şekilde harddiske kaydedilir. Aşağıdaki animasyonda bir veritabanındaki veri hiyerarşisinin oluşumunu inceleyebilirsiniz. Burada; Bit: Byte: Alan: Bilgisayarın anlayabildiği Veri'nin en küçük birimidir. 0 veya 1 değeri ile gösterilir. Herhangi bir karakterin, bir grup bit'in bilgisayarın anlayabileceği şekilde yanyana gelerek gösterimidir. Örneğin:Alfabedeki M kartakteri 01001101 olarak ifade edilir. 8 bit, 1 byte'dır. Bir grup karakterin bir araya gelerek kelime, kelimeler grubu veya sayıyı oluşturması alan olarak isimlendirilir. Örneğin bir kişinin İsim Alanı: Mustafa Seymen veya Yaş Alanı: 28 gibi. Kayıt: Birbiri ile ilgili bir grup alan birleşerek Kayıt oluşturur. Tablo: Aynı türdeki bir grup kayıt, Tablo oluşturur. Veri Tabanı: Birbiri ile ilgili bir grup dosya biraraya gelerek Veri Tabanını oluşturur.
Varlık İlişki Diyagramları Veri tabanında bir satırla gösterilen her bir Kayıt, bir Varlık'ı belirtir. Bir varlık kişi, yer, şey veya hakkında bilgi tuttuğumuz veya depoladığımız bir olay olabilir. Örneğin bir satış sipariş dosyasındaki bir sipariş, tipik bir varlıktır. Belirli bir varlığı tanımlayan her bir karakteristik veya nitelik, Alan olarak isimlendirilir. Sipariş Numarası, sipariş tarihi, ürün numarası ve ürün miktarı bir varlık olan siparişe ait alanlar olabilir.
Burada bir veritabanı dosyasındaki her bir kayıt, benzersiz şekilde belirleyici olan bir anahtar alan içermelidir. Bu anahtar alan sayesinde kayıt çağrılabilir, güncellenebilir ve sıralanabilir. Anahtar alanlara örnek olarak TC.Kimlik Numarası, ÖSYM Numarası, Öğrenci Numarası, Sicil Numarası verilebilir. Bu alanlar ile Öğrenci, Personel yada Vatandaş bilgileri içerisinde arama yapılabilir. Kullanıcıların bakış açısı dikkate alındığında bilişimi organize etmede ve ulaşmada karşılaşılan 3 soru vardır: 1-Bilişim Sistemimde ne tür bilgi vardır? 2-Bilişim nasıl organize edilir? 3-Kullanıcılar ihtiyaçları olduğu bilişim çeşidini nasıl anlarlar? Bu 3 sorunun cevabı Veri modelleme ile çözülür. Bir üniversiteye kayıt sistemi kurduğunuzu düşünün. Sistem ne tip bilişimlere ihtiyaç duyar? Güncel sistemle uyumlu geliştirme düşünceleriyle birlikte bu soru 3 parçaya bölünebilir: 1.Sistem ne tip nesneler hakkında bilişim toplar? Sistemin topladığı özel nesnelere varlık,bu nesnelerin tiplerine de varlık tipleri denir. Bir kayıt sisteminde varlık tipleri kurslardan,öğrencilerden,profesörlerden ve diğer şeylerden gelebilir. 2.Bu varlıklar arasındaki ilişki nedir? Bunların arasındaki ilişki birbirleri ile birleşmeleridir.mesela bir öğrenci birden çok kursa yazılabilir ve kurs sadece bir sınıfta olabilir. 3.Sistem bu şeyler hakkında hangi tipte özel bilişimler toplar? Varlıklar hakkındaki spesifik bilişimlere nitelik denir. Mesela bir öğrencinin varlık bilgisinde telefon numarası, adres ve ödemediği harç bilgileri olabilir. Şekil 1de varlık-ilişki diyagramını görebilirsiniz.
Şekil 1 Varlık İlişki Diyagramı Bilişim Sistemlerinde Verinin Tanımlanması Varlık tiplerini ve aralarındaki ilişkileri tanımlandığımızda sistemde olması gereken bilişimi irdelemek daha kolay olacaktır. Her varlık tipi için bu bilişim önemli bir nitelik taşır. Tablo 1de şekil 1deki varlık tipleri için bu nitelikler görülebilir. Analiz devam ettikçe Bu nitelikler değiştirilebilir ve daha birçok nitelik eklenebilir. Profesör Tabloları Ekonomi Profesörleri Tablosu PROFESÖR BÖLÜM OFİS PROFESÖR Ömer Ekonomi Ek-407 Ömer Faruk İşletme İşl-115 Cemil Türk Dili Tdl-325 Mustafa Ekonomi Ek-421 Mustafa Nevzat Ekonomi Ek-321 Nevzat Levent Biyoloji Ek-410 Tablo 1. Varlık tipleri için nitelikler
Bir Bilgisayarlaşmış Veritabanına Kullanıcıların Bakışı Veri modelleme, bir sisteme gerekli olan bilişimi tanımlamada yardımcı olur. Diğer adım ise bu bilişimi bilgisayarlaştırılmış veri tabanına aktarmaktır. Bunun için verinin tipi, verinin mantığı ve fiziksel görünüşü ve diğer anlamaya yardımcı olacak konular gereklidir. Veri Türleri Günümüz bilişim sistemlerindeki veri tipleri, formatlanmış veri, metin, görüntü, ses ve videodur. Metin, harfler numaralar ve bunların kombinasyonlarından oluşan karakterlerdir Görüntü, fotoğraflar, el yapımı resimler, veya grafikler olabilir. Ses, seslerden oluşmuş veridir.
Video, resimlerin ve seslerin kombine olmuş halidir. Veritabanı Nedir? Veritabanı, veriyi merkezileştirerek ve veri tekrarını kontrol ederek birçok uygulamaya verimli şekilde hizmet sunmak için organize edilmiş veri koleksiyonudur. Belirli bir tarzda organize edilmiş bilgiler toplamıdır. Her bir uygulama için ayrı bir dosyalarda veri depolamaktan daha çok, veri kullanıcıların tek bir yerde depolanmış olarak görmesini sağlayacak şekilde tutulmaktadır. Tek bir veritabanı bir çok uygulamaya hizmet sunar. Veri tabanları çeşitli tiplerde olabilir ve çeşitli tiplerde kullanılabilir. Bahsedeceğimiz sistemler veri tabanlarını bilişimi toplama, saklama ve düzeltme için kullanırlar. Geleneksel olmayan veri tabanları ve Çoklu ortam uygulamaları Bir önceki bölümde çeşitli tipteki veri tabanları hesaba katılmadı. Günümüzde bilgisayar teknolojisinin iyice gelişmesi ile bu hesaba katılmayan veritabanlarının önemi oldukça artmıştır. Bunlara örnek olarak Görüntü veritabanları, metin veritabanları ve çoklu ortam veritabanlarını verebiliriz. Görüntü Veritabanları Eski sitemlerde sadece metinden oluşan veritabanları vardı.çünkü görüntüler oldukça fazla yer kaplıyordu.teknolojinin gelişmesi ile bu tip sorunlar ortadan kalktı ve görüntü veritabanları artık önemli rol oynamaktadır. Çoklu ortam Aynı sistemde çeşitli tipte bilişimlerin kombinasyonuna bazen Çoklu ortam denir. Çoklu ortam teknolojinin gelişmesiyle önemini kat kat arttırmıştır.ilk bilgisayarlaşmış veritabanlarında birkaç görüntü ile süslü metin veritabanları vardı.günümüzde teknolojini gelişmesiyle bu sistemlere ses,video gibi özellikler eklenebilmektedir. Metin Veritabanları Ticari veritabanları, metin veritabanlarına iyi bir örnektir.bu tip veri tabanlarında veriyi bulmak için 3 adım vardır.bunlar indeksler, anahtar kelimeler ve metin aramasıdır. Yardımlı Metin (Hypertext)
Yardımlı metin, bir ağda depolanmış ve linklerle birbirlerine bağlanmış birimlerin veri yönetimi için iyi bir yoldur. Bu birimler etkileşimli bir sistemle tasarlanmışlardır. Veritabanı Yönetim Sistemleri Geleneksel dosya ortamı ve veri işleme metodlarının belli başlı sakıncaları mevcuttur. Bu sakıncalar; veri tekrarı, veri tutarsızlığı, program veri bağımlılığı, esnekliğin olmayışı, zayıf veri güvenliği, ve farklı uygulamalar arasında veri paylaşımına imkan tanımamalarıdır. Veri tekrarı; aynı verinin birçok yerde depolanması sonucu çeşitli dosyalarda aynı verinin var olmasıdır. Veri tekrarı; organizasyındaki farklı birimler, fonksiyonel alanlar ve gruplar tarafından birbirinden bağımsız olarak aynı verinin toplanması ve depolanması sonucu meydana gelir. Veri tekrarı depolama kaynaklarının israf edilmesine ve veri tutarsızlığına yol açar. Veri tutarsızlığı; aynı alanın veri tekrarı sırasında farklı değerler almasıdır. Örneğin bir sipariş kaydının farklı birimler tarafından tutulan kayıtları üzerinde, sipariş miktarı güncellemesi aynı olmayabilir. Satış Pazarlama tarafından tutulan sipariş miktarı, başka bir birim tarafından eski değeri ile saklanabilir. Bu tutarsızlık zarara yol açacaktır. Program-veri bağımlığı; dosyalarda tutulan veri ilebu dosyaların güncellenmesi ve bakımı için gerekli olan belirli programların bağdaşması zorunluluğudur. Geleneksel dosya ortamında, yazılım programlarındaki bir değişiklik bu program tarafından girilen veri'de de değişiklik gerektirebilir. Esnekliğin olmayışı; geleneksel dosya sistemleri yoğun programlama gayretleri sonucunda rutin programlanmış raporlar sunabilir. Fakat beklenmeyen bir bilgi ihtiyacına yönelik ani raporlar dağıtamayabilir. Birçok programcı gerekli verileri bir dosyaya yerleştirebilmek için haftalarca uğraşmak zorundadır. Dolayısıyla esnek değildir. Zayıf güvenlik; verinin yönetim ve kontrolü zayıftır, bilgiye erişim ve bilginin dağıtımı kontrol dışı olabilir. Yönetim, organizasyonun verisine kimin eriştiğini ve kimin değişiklik yaptığını bilemeyebilir. Verinin paylaşımı ve bulunurluğu'nun eksikliği; farklı dosyalardaki bilgi parçaları ve organizasyonun farklı bölümleri birbiri ile bağlantılı olmayabilir. Bu nedenle bilginin, zamanında paylaşımı ve erişimi çok zordur. Bilgi, farklı fonksiyonel alanlar ve organizasyonun farklı birimleri arasında özgür bir şekilde akışı mümkün olmayabilir. Kullanıcılar farklı sistemlerde farklı değerlere sahip bilgi buluyorlarsa, tutarlı bilginin bulunurluğundan bahsedilemez. Veritabanı Yönetim Sistemi uygulamaları kullanılarak bu sakıncaların önüne geçilmektedir.
Veritabanı Yönetim Sistemleri Nedir? Bir Veritabanı Yönetim Sistemi (VTYS), veriyi merkezileştirmek, verimli bir şekilde yönetmek ve depolanmış veriye uygulama programları tarafından erişim için organizasyonlara imkan sunan yazılımlardır. Veritabanı Yönetim Sistemleri, uygulama programları ile fiziksel veri dosyaları arasında arayüz işlevi görür. Uygulama programları bir veriye ihtiyaç duyduğunda, Veritabanı Yönetim Sistemi ilgili veriyi veritabanın bulur ve uygulama programına sunar. Veritabanı Yönetim Sistemleri, verinin fiziksel ve mantıksal görünümünü ayırarak, programcıları ve son kullanıcıları verinin nerede olduğu ve nasıl depolandığını anlama yükünden kurtarır. Verinin mantıksal görünümü, verinin son kullanıcılar ve işletme uzmanları tarafından anlayabileceği şekilde gösterimidir. Fiziksel görünüm ise verinin fiziksel bir depolama aygıtında (örneğin bir harddisk'te) gerçekten nasıl organize edildiği ve nasıl yapılandırıldığını gösterir. Veritabanı Yönetim Sistemleri, çeşitli uygulama yazılımları için fiziksel veritabanının farklı mantıksal görünümlerde sunumunu hazırlar. Veritabanı Yönetim Sistemleri 3 bileşenden oluşmaktadır: 1. Veri Tanımlama Dili 2. Veri Değiştirme Dili 3. Veri Sözlüğü Veri Tanımlama Dili, veritabanı içeriğinin yapısını belirlemede kullanılan bir programalama dilidir. Veri Değiştirme Dili, veritabanındaki veriyi değiştirmek için geleneksel 3ncü ve veya 4ncü nesil programlama dilleri ile birlikte kullanılan ve çoğu veritabanı yönetim sisteminin sahip olduğu uzmanlaşmış bir programalama dilidir. Bu dil, bilişim ihtiyaçlarını karşılamak için ve uygulamalar geliştirmek için veritabanından bilgi çıkartmak üzere kullanılabilecek şekilde programlama uzmanlarına ve son kullanıcılar komutlar sunar. En ünlü veri değiştirme dili SQL (Structured Query Language) dir.son kullanıcılar ve Bilişim Sistemleri uzmanları bu dili, veritabanından bilgiye erişim için aktif bir sorgulama dili olarak kullanabilirler. Veritabanı Yönetim Sistemlerinin üçüncü elemanı veri sözlüğüdür. Veri Sözlüğü, veri elemanlarının tanımlarını ve veri karakteristiklerini saklayan otomatik veya manüel dosyadır.
Veritabanı Yönetim Sistemi Türleri Veritabanı Yönetim Sistemlerini, kullandıkları 4 değişik Veritabanı modeli ile sınıflandırmak mümkündür. 1. İlişkisel Veritabanı Yönetim Sistemleri 2. Hiyerarşik Veritabanı Yönetim Sistemleri 3. Ağ Veritabanı Yönetim Sistemleri 4. Nesne Yönelimli Veritabanı Yönetim Sistemleri İlişkisel veritabanları (Relational Database) adıyla bilinen uygulamalar ve bu uygulamalar bugün ve gelecek stratejileri karşılamaktadır. İlişkisel veritabanları bilgiyi saklama, işleme, yedekleme, raporlama ve geri getirme konularında çözümler getirmektedir. Kurumsal firmaların tercihi bu sistemlerdir. Günümüzde büyük bilgisayarlar ve mainframe'ler kadar PC'ler içinde en popüler veritabanı yönetim sistemleridir. İlişkisel Veri Modeli, veritabanındaki bütün verileri İlişki adı verilen iki boyutlu tablolar şeklinde gösterir. Diğer veritabanlarının tersine tablolar arasında ilişki kurar. Tablolarda her bir satır bir kaydı veya ilişki satırı (tuple) temsil eder. Her bir sütun, alanları veya varlığı tanımlayan özellikleri temsil eder. Genellikle kullanıcılar bir rapor oluşturmak için bir kaç ilişkideki bilgiye ihtiyaç duyar. İlişkisel Modelin gücü buradan gelmektedir. Hergangi bir dosya yada tablodaki veri ile diğer bir dosya veya tablodaki veriyi, ortak bir veri elemanı olarak paylaşan her iki tablodan ilişkilendirerek yeni bir tabloda ortak gösterim ile sunabilir.
Hiyerarşik Veritabanı Yönetim Sistemleri İlk Veritabanı Yönetim Sistemleri Hiyerarşik veri modelini kullanmıştır. Hiyerarşik veri modeli, kullanıcılara veriyi ağaç şeklinde sunuyordu. En yaygın hiyerarşik VTYS, IBM'in Bilgi Yönetim Sistemidir. Kullanıcıya her bir kayıt, en üst seviyesi kök olan düzenli organizasyon çizelgesi olarak görünür. Bir üst kısım, mantıksal olarak bir alt kısma ebeveyn-çocuk ilişkisi olarak bağlanmıştır. Bir ebeveyn, birden çok çocuğa sahip olabilir ama bir çocuk sadece bir ebeveyn'e sahip olabilir. Bir insan kaynakları sistemi için hiyerarşik veritabanı aşağıdaki gibidir.
Bilginin mantıksal görünüşünün altında birkaç tane fiziksel halka ve bilgiyi mantıksal bir bütün olarak toplayacak araçlar vardır. Hiyerarşik bir VTYS'de bilgiler birbirine bir dizi şeklinde bağlanır. Ağ Veritabanı Yönetim Sistemleri Ağ veri modeli, hiyerarşik veri modelinin bir türüdür. Ağ ve Hiyerarşik veritabanları birbirlerine dönüştürülebilir. Hiyerarşik veri modeli, bire-çok ilişkiyi tanımlarken, Ağ veri modelinde çoka-çok ilişkiyi tanımlar. Diğer bir değişle birçocuğun birden çok ebeveyn'i olabilir. Örnek olarak bir üniversite'de öğrencilerin aldıkları dersler için Ağ veri modeli kullanılabilir. Ağ veri modeli aşağıdaki örnekte incelenebilir. Bir dersi birçok öğrenci alabileceği gibi, bir öğrenci birden çok dersi de alabilir. Butür kayıtların tutulmasında ağ veritabanı yönetim sistemleri kullanılabilir.
Nesne Yönelimli Veritabanı Yönetim Sistemi Geleneksel veritabnı yönetim sistemleri, önceden tanımlanmış veri alanlarında kolaylıkla yapılandırılabilen homojen veriler ve satır ve sütunlarda organize edilmiş kayıtlar için tasarlanmıştı. Fakat günümüzde ve gelecekteki uygulamalar sadece sayı ve karakterler değil aynı zamanda resimler, sesler, fotoğraflar ve haraketli videolar da içerecektir. Örneğin bir bilgisayar destekli tasarım veritabanındaki tasarım verisi, bir çok veri türü arasındaki karmaşık ilişkileri gerektirmektedir. İlişkisel sistemlerde butür verilerin değiştirilmesi, karmaşık veri yapılarını satır ve sütunlara dönüştürmek için yoğun programlama gerektirmektedir. Bir Nesne Yönelimli Veritabanı Yönetim Sistemi, veriyi ve otomatik olarak çağrılabilen ve paylaşılabilen nesneler olarak bu veriler üzerindeki eylemleri depolar. Nesne Yönelimli Veritabanı Yönetim Sistemleri, çeşitli multimedya bileşenlerini veya Web uygulamalarında kullanılan Java Apletlerini yönetmek için kullanılabilirler. Ayrıca tekrarlanan veri türlerinin saklanmasında kullanımı faydalıdır. Genellikle finans ve ticaret uygulamalarında kullanılırlar çünkü yeni ekonomik koşullara yanıt verecek şekilde kolaylıkla değiştirilmesi gereken veri modellerine ihtiyaç duyarlar. Bir Veritabanı Ortamı Oluşturmak Veritabanı tasarımında iki ayrı tasarım yapılmalıdır. Bunlar mantıksal (kavramsal) tasarım ve fiziksel tasarımdır. Veritabanının mantıksal (kavramsal) tasarımı, veritabanını kullanıcak olan son kullanıcıların işletme bilişim ihtiyaçlarının detaylı tanımlarına göre oluşuturulan, işletme bakış açısıyla veritabanının soyut modelidir. Fiziksel tasarım ise direkt erişimli veridepolama araçları üzerinde veritabanının gerçekten nasıl düzenlendiğini gösterir. Veritabanı tasarımı, organizasyonel veri planlama çalışmalarının bir parçası olmalıdır. Mantıksal tasarım, veritabanındaki veri elemanlarının nasıl gruplandıklarını açıklar. Tasarım süreci, bilişim ihtiyaçlarını karşılamak için veri elemanlarının en etkin şekilde gruplandırma yolunu ve veri elemanları arasındaki ilişkileri açıklar. Tasarım süreci, gereksiz veri elemanlarını ve spesifik uygulama programları için gerekli olan veri elemanlarının gruplandırılmasını da belirler. Veri grupları, veritabanındaki bütün veri elemanları arasındaki ilişkilere genel bir mantıksal bakış ortaya çıkana kadar organize edilir ve işlenir.
Normalleştirme İlişkisel veritabanı modelini etkin bir şekilde kullanmak için, veri tekrarı ve uygunsuz çoktan-çoka ilişkiler minimize edilene kadar karmaşık veri gruplarını düzenlenilmeli ve basitleştirilmelidir. Karmaşık verş gruplarından küçük, dengeli, daha esnek ve adaptiv veri yapıları oluşturma sürecine Normalleştirme adı verilmektedir.
Çağdaş Veritabanı Eğilimleri Veri Ambarları Organizasyonlardaki karar verme konumundaki insanlar mevcut operasyonlar, eğilimler ve değişimler hakkında özet ve güvenilir bilgiye ihtiyaç duyarlar. Çoğu firmada hemen bulunabilir durumda veri aradığınızda sadece mevcut işlemlere ait veriye ulaşabilirsiniz. Tarihi verilere ulaşmak için uzun gayretler sonucunda raporlarla elde edebilirsiniz. Genellikle veri birbirinden ayrı operasyonel sistemlerde ve ayrık dağınık durumdadır. Kullanıcılar bu verilere ulaşmak ve toplamak için zaman harcamak zorundadır. Veri Ambarı oluşturma ile bütün organizasyon çapında anahtar konumdaki önemli operasyonel veriler bütünleştirilerek bu problem çözülebilir. Bu sistemde bütünleştirilen veri tutarlı, güvenilir ve rapolarma için kolaylıkla bulunabilir duruma gelmektedir. Bir Veri Ambarı, bütün organizasyondaki ilgili yöneticilerin ihtiyaç duyabileceği mevcut ve tarihi veriyi depolayan bir veritabanıdır. Bir veri ambarı organizasyon içerisindeki operasyonel sistemlerden mevcut ve tarihi veriyi çıkartır. Bu veriler dış kaynaklardan gelen verilerle birleştirilir, yönetimin raporlama ve analizi için tasarlanmış merkezi bir veritabanında yeniden düzenlenir.
Veri Ambarındaki veriler, birçok ana operasyonel sistemler ve dış kaynaklara dayanmaktadır. Bunlar Kalıntı Sistemler, İlişkisel veya Nesne Yönelimli VTYS uygulamaları ve HTML/XML dosyalarına dayalı sistemleri içerebilir. Bu farklı ve ayrı kaynaklardan gelen veri ihtiyaç doğdukça saatlik, günlük, haftalık yada aylık olarak veri ambarı veritabanına kopyalanır. Elde edilen veri ortak bir veri modeline göre standart şekle sokulur ve kurumsal çapt yönetimin analiz ve karar verme amaçlı olarak kullanabilmesi için hazırlanır. Bir veri ambarı çok önemli işletme kararlarının verilebilmesinde kullanılabilmesi için işletme ve teknik uzmanlarca dikkatli bir şekilde tasarlanmalıdır. Bir Veri Ambarının çalışma yöntemi aşağıdaki şekilde görülmektedir. Veri Madenciliği Bir veri ambarı sistemi, ad hoc (kendi yazdığınız SQL sorgulama ile oluşturulan) ve standart sorgulama araçları, analitik araçlar ve OLAP (Online Analitik Veri İşleme) ve Veri Madenciliği için araçları içeren grafik raporlama olanakları sunar. VERİ MADENCİLİĞİ, büyük bir veri havuzundaki gizli modeller ve ilişkileri tespit etmek için çeşitli teknikleri kullanır ve gelecekteki davranışları tahmin etmek ve karar vermeye rehberlik etmek için kullanılabilecek kurallar ortaya çıkartır. Örneğin kredi kullanıcıları, süpermarket müşterileri veya GSM abonelerinin tüketim alışkanlıkları, kullanım şekilleri, beğenileri, tercihleri, coğrafik olarak bulundukları
bölgeler, tüketim miktarı, alışveriş miktarı gibi ve daha pekçok veri, Veri Madenciliği ile tespit edilebilmektedir. Veri Madenciliği güçlü ve karlı bir araç olmasına karşın, kişilik haklarının korunması (bireysel gizlilik ve mahremiyet) açısından pekçok sorun ortaya çıkarmaktadır. Veri madenciliği teknolojisi, herbirimiz hakkında ayrıntılı bir veri fotoğrafı veya davranış modeli oluşturmak için pekçok farklı kaynaktan bilgiyi birleştirebilir. Burada gelirimiz, alışkanlıklarımız,hobilerimiz, ailelerimiz ve hatta politik tercihlerimize kadar bir çok kişisel bilgilerimize ulaşabilirler. Veritabanı ve Veri Girişi Tanımlama Veri tabanı yönetim sistemi, veritabanındaki tüm alanların incelenmesi, formatlarının nasıl olduğu, nasıl değişik tipte kayıtlara geçtiği ve kayıt tiplerinin nasıl nakledildiği gibi veri tanımlamaları ile başlar. Veriyi tanımlama için temel araç Veri Sözlüğüdür. Her veri için veri sözlüğü aşağıdaki maddeleri içerir Verinin ismi Verinin tanımı Verinin depolandığı dosyanın ismi Veri için kullanılan kısaltmalar Çıktı için tipik formatlar(gg/aa/yyyy gibi) Aylar için kullanılan kodlar gibi çeşitli değerler Sistem dokümantasyonunda beliren veri akış diyagramları Kullanıcı giriş ekranı ve çıkış raporları
Şekil 3.Şemaların ve alt şemaların kullanımı Bir Bilgisayar Sisteminde Veri Girişi için Metotlar Bilgisayar, depolanmış veriyi bulmak için verinin tam yerini bilmesi gerekir. Farklı veri tabanı yönetim sistemleri, veriyi depolama ve düzeltme için farklı metotlara sahiptirler. Veri girişi 3 yolla olur. Bunlar Ardışık Erişim, direk Erişim ve Dizinli Erişim olarak adlandırılır. Ardışık Erişim İlk kullanılan bilgisayar sistemleri bu tip girişlerle çalışıyorlardı.veriler ya hepsi bitene kadar yada başka bir sebeple kesilene kadar giriliyordu.ardışık erişim veriyi depolamak için tek yoldu.bu tip girişte verinin yerinin kesin olarak bilinmesi gerekmez çünkü veri baştan yapılan bir sıralama ile bilgisayara girilmiştir Direk Erişim Olayların oluştuğu anda girilmesi direk giriş ile mümkündür ve bir dosyadaki herhangi bir parça anında bulunabilir. Manyetik diskler kapasiteyi artırmak için geliştirilmiştir. Optik depolama bu girişte veriyi bulmak için başka bir fiziksel uygulamadır.
Şekil 4. Veriyi konumlandırma Dizinli Erişim Bu tip erişimde verinin yerini bulmak için dizinli bir tablo kullanılır. Şekil 5. Dizinleri kullanarak veriyi konumlandırma
İş işleme süreci Veritabanı yönetim sistemi bir veriyi depoladığında bir sorgudan veya program talimatnamesinden verileri makine diline uyarlayıp yollar. Yedekleme ve Geri alma Önemli bir proses sisteminde oluşacak bir hata bütün işletmenin kapanmasına neden olabilir.bu sebeple Veri tabanı yönetim sisteminin bu proses işlemlerinin yedeklerini alabilme ve bir sorun çıktığında sisteme işleyişi yeniden yükleyebilme yeteneği olmalıdır. Şekil 6. Yedekleme ve geri alma
Veritabanı Yönetimini Destekleme Veritabanı denetlenmez ve bakımı yapılmazsa bir araba gibi bozulabilir. Veri tabanını yönetme çoğunlukla veritabanı yönetimi olarak adlandırılır. Veri tabanı yöneticisi, gelecekte kullanılacak veritabanı kullanımı, veritabanı standartları, veriye ulaşımın kontrolü gibi olayları düşünmeli ve gerekli önlemleri almalıdır. İş süreçlerinde kullanılan bilişimin değerlendirilmesi Şimdiye kadar incelediğimiz mimari perspektiften performans perspektifine geçerek bilişim sistemindeki bilişimin yararlılığına bakabiliriz. Bilişimin yararlılığı 3 faktörle ölçülebilir: Bilişimin kalitesi Bilişimin ulaşılabilirliği Bilişimin sunumu Şekil 7. İş süreçlerinde kullanılan bilişim