1
TURGUT ÖZAL ÜNİVESİTESİ HUKUK FAKÜLTESİ DERS: MEDENİ USUL HUKUKU Doç. Dr. CUMHUR RÜZGARESEN KONU: FER İ MÜDAHALE HAZIRLAYAN Tuğba Şengül Tuğba Alçın Ümit Yıldız Talha Yıldırım Avseren Uğur Sezgin Mehmet Akif Ünlü 2013 ANKARA 2
İÇİNDEKİLER Sayfa KISALTMALAR 3 KİTABIN ADI,BASIM YILI VE YERİ 4 KİTABIN YAZARI VE YAZARIN TANITILMASI... 4 KİTABIN KONUSU..4 BİRİNCİ BÖLÜM FER İ MÜDAHALE HAKKINDA GENEL BİLGİLER 1.FER İ MÜDAHALE KAVRAMI VE AMACI.. 5 -Fer i Müdahale Kavramı ve Amacı 5 2.FER İ MÜDAHALENİN HUKUKİ NİTELİĞİ 6 A-Fer i Müdahil Taraf mıdır?...6 B-Fer i Müdahilin Fer i Taraf Olduğu Görüşü.6 C-Yazarın Görüşü.6 3.ÇEŞİTLİ HUKUK SİSTEMLERİNDE ÜÇÜNCÜ KİŞİNİN DAVAYA KATILMASINI SAĞLAYAN KURUMLAR VE FER İ MÜDAHALE İLE KARŞILAŞTIRILMASI... 7 A-Asli Müdahale... 7 B-Savcının Hukuk Davasına Müdahalesi... 7 C-Dava Arkadaşlığı Biçiminde Fer i Müdahale 7 D-Davanın İhbarı... 7 E-Davaya Müdahale İçin Mahkemenin Üçüncü Kişiyi Daveti... 8 F-Üçüncü Kişinin İtiraz Davası.. 8 G-Üçüncü Kişinin Davaya Taraf Olarak Katılmasını Sağlaya İhbar.. 8 İKİNCİ BÖLÜM FER İ MÜDAHALENİN KOŞULLARI 4.FER İ MÜDAHALENİN OBJEKTİF KOŞULLARI. 8 A-Görülmekte Olan Bir Dava Bulunmalıdır.. 8 3
B-Yargılama Bitinceye Kadar Fer i Müdahale Mümkündür... 8 C-Fer i Müdahil Görülmekte Olan Davanın Tarafı Olmamalıdır 8 5.FER İ MÜDAHALENİN SUBJEKTİF KOŞULLARI. 9 A-Taraf ve Dava Ehliyeti.. 9 B-Hukuki Yarar. 9 C-Teminat.. 10 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM FER İ MÜDAHALE USULÜ 6.FER İ MÜDAHALE HALLERİ 10 A-Kendiliğinden Fer i Müdahale. 10 B-Davanın İhbarı Üzerine Fer i Müdahale. 10 7.FER İ MÜDAHALE USULÜ 10 8.FER İ MÜDAHALE TALEBİ HAKKINDA KARAR VE KARARA KARŞI KANUN YOLLARI.. 11 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM FER İ MÜDAHALENİN HÜKÜMLERİ 9.FER İ MÜDAHİLİN DAVADAKİ DURUMU.. 11 10.FER İ MÜDAHİL GİDERLERİ.. 12 11.FER İ MÜDAHİLİN ÜÇÜNCÜ KİŞİ OLARAK DURUMU... 12 12.MÜDAHALENİN ETKİSİ... 12 BEŞİNCİ BÖLÜM ÇEKİŞMESİZ YARGI VE DİĞER YARGILAMA USULLERİNDE FER İ MÜDAHALE 13.ÇEKİŞMESİZ YARGIDA FER İ MÜDAHALE 13 14.HAKEM YARGILAMASINDA FER İ MÜDAHALE... 13 15.İDARİ YARGILAMA USULÜNDE FER İ MÜDAHALE 13 ESERİN DEĞERLENDİRİLMESİ....14 YAZARIN VARDIĞI SONUÇ 15 4
OKUYUCUNUN VARDIĞI SONUÇ. 15 KISALTMALAR Av. K :Avukatlık Kanunu Av ZPO :Avusturya Medeni Usul Kanunu BK :Borçlar Kanunu DD :Danıştay Dergisi DDDK :Danıştay Dava Daireleri Genel Kurulu HD :Hukuk Dairesi HGK :Hukuk Genel Kurulu HUMK :Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu İİK :İcra ve İflas Kanunu İHFM :İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası K :Kanun m :Madde MK :Medeni Kanun RG :Resmi Gazete RKD :Resmi Kararlar Dergisi TK :Ticaret Kanunu YD :Yargıtay Dergisi 5
KİTABIN TANITILMASI Kitabin Adı : Medeni Usul Hukukunda Fer i Müdahale Kitabin Basım Yeri ve Yılı : Ankara 1992 Kitabin Yazarı : Prof.Dr.Hakan PEKCANITEZ Yazarın Tanıtılması : 1956 yılında Erciş'te doğdu. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nden 1978 yılında mezun olduktan sonra, 1979'da Ege Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nde Medenî Usûl ve İcra-İflâs Hukuku kürsüsünde asistan olarak göreve başladı. 1986'da Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medenî Usûl ve İcra İflâs Hukuku Anabilim dalına yardımcı doçent olarak atandı. 1991 yılında üniversite doçenti olan Pekcanıtez, 1992'de doçent olarak atandı. 1997 yılında profesörlüğe yükseldi, 1997-2004 yılları arasında Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medenî Usûl ve İcra-İflâs Anabilim Dalı başkanlığı görevini sürdürdü. 2000-2003 yılları arasında Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nde dekanlık görevini yürüttü. 2004 yılından itibaren Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medeni Usul ve İcra-İflas Hukuku Anabilim Dalında öğretim üyeliği görevini sürdürmektedir. İdari Görevler: 1994-1996 Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdür Yardımcısı 1996-1999 Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dekan Yardımcısı 2000-2003 Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dekanı 2008-. Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yönetim Kurulu Üyesi Kitabın Konusu : Dava sonucunda verilen hükmün üçüncü bir kişinin hukuki durumunu dolaylı olarak etkileyebileceği durumlarda bu kişinin o davaya taraflardan birinin yanında veya onun yardımcısı olarak katılması durumları vardır. İşte kitabımızda bu durumun şartlarını, oluşma şekillerini, usullerini anlatmaktadır. Sonuç olarak kitabımızda fer'i müdahilin tanıtımı, hakları, sorumlulukları, fer'i müdahilin davadaki durumu, fer'i müdahilin oluşma durumları, fer'i müdahilin usulü yanı fer'i müdahil konusunu geniş kapsamda ele almaktadır. 6
//1.BÖLÜM// FER İ MÜDAHALE HAKKINDA GENEL BİLGİLER 1. Fer i Müdahale Kavramı ve Amacı Fer i müdahil, davanın taraflarından farklı olarak ele alınmıştır. Fer i müdahil davaya müdahale eden bir kişinin varlığının söz konusu olması durumuna konu olmuştur. Çünkü medeni usul hukukunda dava iki taraf sistemine göre kurulmuştur. Davacı ve davalı. Bunlar dışında kalanlar üçüncü kişi olarak vasıflandırılmıştır. Üçüncü kişinin davaya katılma durumunu ise şöyle izah edilebilir; dava sonucu verilen hükümlerin üçüncü kişiyi etkilemesi, bunun sonucu olarak üçüncü kişinin dava sonunda verilecek olan hüküm sebebiyle, kişi kendi hukuki durumuna olumlu etki yapılmasını sağlayabileceği gibi herhangi bir olumsuz etki yapmasını da önleyebilir. Yani dava sonucunda verilecek hükümden doğrudan veya dolaylı etkilenecek olan üçüncü kişinin korunması amacıyla, üçüncü kişinin davaya müdahale etmesi durumuna fer i müdahale diyebiliriz. Müdahale etme durumunda hem dava sayısının azaltılması sağlanmakta hem de çelişik hükümlerin verilmesi önlenmektedir. Fer i müdahil katıldığı davada, yanında katıldığı tarafın davayı kazanmasına yardımcı olacak daha sonra da ayrıca kendisine karşı dava açılmasına engel olabilecektir. Böylece yeni davaların açılması önlenecek, mahkemelerin iş yükü artmamış olacak ve bunun için gereksiz gider yapılması engellenecektir. Fer i müdahil olarak davaya katılan kişi, tarafın elinde olmayan veya bilmediği delilleri mahkemeye vererek uyuşmazlığın açıklanmasına da yardımcı olmaktadır. Üçüncü kişi davayı kazanmasında yararı olan taraf yanında davaya müdahil olur. Ama müdahil olduğu tarafı da koruması gerekli olduğundan, usul işlemleri yapma yetkisi sınırlıdır. Tabi bu konuyla ilgili tarihsel gelişimlere baktığımızda farklılıklar görebiliriz. Mesela orta çağda fer i müdahil davada katıldığı tarafın iradesine ve işlemlerine aykırı usul işlemleri yapabilmekteydi. Ama günümüzde fer i müdahilin amaçlarından birisi tarafın korunması olduğundan, müdahilin, yanında katıldığı tarafı haksız olarak engellemesi, tarafın iradesine ve işlemlerine aykırı usul işlemleri yapması ve de bunun sonucunda davayı kaybetmesine neden olmaması gerekir. Fer i müdahalede önemli bir hususta müdahilin davaya katılmadaki yararıdır. Genellikle kişi hukuki durumunu olumsuz etkileyen dava hükmünün kendisini de etkilemesi sonucu davalara müdahale eder. Burada üçüncü kişinin belli bir yararı var ki davaya müdahil olmaktadır. Roma hukukunda bu yarar sadece hukuki yarardı ama Orta Çağ a geldiğimizde sadece hukuki yarar değil de insani yarar da müdahale için bir mazeret olarak yerini aldı. 7
Bizdeki fer i müdahil kavramı HUMK 53-58 arasında düzenlenmiştir. HUMK da İsviçre usul kanunundan yararlanılarak kabul edilmiş ve de günümüze kadar fer i müdahaleye ilişkin hükümler daha hiç değiştirilmemiştir. Fer i müdahale kavramında yazar terim sorununa da değinmiştir. Bizim HUMK da Üçüncü Şahsın Müdahalesi olarak adlandırılmıştır ve bu müdahale sadece fer i nitelikte düzenlenmiş, asli nitelikte düzenlenmemiştir. Oysaki üçüncü kişi davaya fer i ya da asli müdahil olarak katılabilmektedir. Tasarıda fer i müdahale yerine davaya katılma terimi kullanılmıştır. Doktrinde de fer i müdahale yerine sadece müdahale, yardımcı katılma veya davaya katılma terimleri kullanılmıştır Yalnız yazar, davaya katılmanın çok daha geniş anlamı olduğunu ve hem fer i müdahaleyi hem de asli müdahaleyi kapsayan bir anlam olduğunu ifade etmiştir. Fer i müdahale ile üçüncü kişinin davaya katılarak, bu dava sonunda verilecek olan hükmün kendisini olumsuz biçimde etkilemesini önleyebilmesi amaçlanmaktadır. Diğer bir amacı ise tarafın korunması ve müdahilin yanında katıldığı tarafı haksız olarak engellememesi, davayı kaybetmesine neden olmamasıdır. 2. Fer i Müdahalenin Hukuki Niteliği A)Fer i Müdahil Taraf mıdır?: Fer i müdahilin taraf olup olmadığına yönelik çeşitli yaklaşımlar vardır. Evvela tarafın kim olduğu açıklanmaya çalışılmış ve maddi ve şekli olarak iki taraf kavramı ileri sürülmüştür. Bu kavramlardan maddi hukuk kavramının yetersizliği üzerinde kısaca durulmuş ve şekli tarafı günümüzde baskın görüş olarak kabul etmiştir. Maddi tarafın, tarafı belirlemede eksik olduğunu belirtmiştir. Şekli anlamda taraf da kendi adına hukuki koruma isteyen ile kendisine karşı hukuki koruma istenen kişidir bunlar dava dilekçesinde davacı ve davalı olarak gösterilen kişilerdir. Maddi hukuk yönünden hak sahibi olma veya yükümlü olma şekli taraf kavramı açısından önem taşımaz. Sırf dava dilekçesinde taraf olarak gösterilmek yeterlidir. Evet, fer i müdahilin fer i taraf olduğu, katıldığı tarafın yardımcısı veya temsilcisi olduğu görüşleri de vardır. B)Fer i Müdahilin, Fer i Taraf Olduğu Görüşü: Fer i taraf olduğunu ileri süren Francke, hakkı tecavüze uğrayan veya tehlikeye düşen ve kendi hakkının tespiti için davaya katılan kişileri taraf olarak mütalaa etmektedir. Fer i müdahil de kendi hakkı için davaya katıldığı için taraftır. demiştir. Ona göre davacı ve davalı asli taraf, fer i müdahil ise fer i taraftır. C)Yazarın Görüşü: Yazarın görüşü ise fer i müdahilin şekli taraf kavramına göre taraf olmadığıdır çünkü katıldığı davada kendisi için hukuki koruma talep etmemekte, kendisinden de korunma talep edilmemektedir. Taraf olmadığı için katıldığı davanın sonunda fer i müdahaleyle ilgili yargılama giderleri dışında fer i 8
müdahil hakkında karar verilemez ayrıca da fer i müdahil tarafı korumak amacıyla usul işlemleri yapabilir ama dava konusu üzerinde tasarrufta bulunamaz. 3. Çeşitli Hukuk Sistemlerinde Üçüncü Kişinin Davaya Katılmasını Sağlayan Kurumlar Ve Fer i Müdahale İle Karşılaştırılması A)Asli Müdahale: Görülmekte olan bir davada üçüncü bir kişinin dava konusu şey veya hak üzerinde kısmen veya tamamen hak sahibi olduğunu iddia ederek, bu davanın taraflarına karşı dava açması durumudur.asli müdahale ile üçüncü kişi ilk davanın taraflarına karşı tek bir dava açarak iki ayrı dava açılmasına önlemektedir. Bu davanın açılabilmesi için görülmekte olan bir davanın olması gerekir. Davanın pasif tarafında ilk davanın davalısı ve davacısı yer alır. Asli müdahil hakkında katıldığı dava sonunda karar verilmesi gerekirken, fer i müdahil hakkında karar verilmez. Asli müdahil bizzat tarafken fer i müdahilin davanın tarafı değildir. Fer i müdahil katıldığı tarafa bağımlıdır yani tarafın davadan feragati veya kabulü halinde müdahalesi sona erer, asli müdahale de ise bir etkisi olmaz. Fer i müdahil katıldığı davada tarafın iddia ve savunmasını destekler, kendisi için bir talepte bulunmaz. Asli müdahil ise ilk davanın konusu üzerinde hak sahibi olduğunu ileri sürer. B)Savcının Hukuk Davasına Müdahalesi: Savcının bu görevi kamu yararına bazı davalar açmak ve açılan davalara müdahale etmektir. Savcının hukuk davası açması veya müdahalesi kanunlarda belirtilen hallere özgüdür. Bu hallere örnek olarak; derneğin feshi, evlenmenin men i davası, evlenmenin butlanı verilebilir. Savcı katıldığı davada feri müdahil sıfatını almaz. Savcının davaya müdahalesi ve davadaki yetkileri fer i müdahilden farklıdır. Savcı davaya taraflardan birinin yanında katılıp onu koruyabileceği gibi, hiçbirine de katılmayarak davaya müdahale edebilir. Savcı katıldığı tarafa bağlı değildir çünkü müdahale sebebi kamu yararıdır. C)Dava Arkadaşlığı Biçiminde Fer i Müdahale: Üçüncü kişinin görülmekte olan bir davada, taraflardan birisinin yanında onun davayı kazanmasına yardımcı olması için katılmasıdır. Hukukumuzda öyle bir düzenleme bulunmamaktadır. Davayı dava arkadaşlığı biçiminde fer i müdahalede, müdahil gerçek anlamda dava arkadaşı değil, katıldığı tarafın yardımcısıdır. Müdahil katıldığı tarafa bağımlı değildir, katıldığı tarafın ikrarı, kabul ve feragatine karşı koyabilir. Fakat kendisi için bir talepte bulunamaz ve davaya son veren taraf işlemleri yapamaz. D)Davanın İhbarı: Görülmekte olan bir davada taraflardan birisinin, kendisine yardım etmek üzere davaya katılmasını veya kendisini davada temsil etmesini sağlamak amacıyla davanın üçüncü kişiye duyurmasıdır. Davanın ihbarı ile üçüncü kişinin, ihbar eden taraf yanında davaya fer i müdahil olarak katılması veya ihbar eden tarafı temsilen davaya katılması amaçlanır. 9
E)Davaya Müdahale İçin Mahkemenin Üçüncü Kişiyi Daveti: Üçüncü kişinin görülmekte olan davaya mahkeme tarafından çağrılarak davalı veya davacı taraf yanında dava arkadaşı biçiminde fer i müdahil olarak katılması veya asıl olarak dava arkadaşlarından davacı veya davalı tarafta yer almayanın davaya katılmasını sağlamak amacıyla yapılır. Davanın ihbarı mahkeme aracılığıyla veya mahkeme dışında yapılabilecekse de davet sadece mahkeme tarafından yapılır. F)Üçüncü Kişinin İtiraz Davası: Kesin hüküm bazı hallerde üçüncü kişilerde hakkın kesin hüküm etkisini gösterir. Bu durumda üçüncü kişiye iddia ve savunma hakkı verilmelidir. Bu hukuk devleti ilkesinin bir sonucudur. Bu yol fer i müdahalenin eksikliğini tamamlayıcı niteliktedir. Üçüncü kişi itiraz yoluyla kesin hükmün kendisi hakkındaki etkisinin kaldırılmasını talep eder. Bu talep kabul edilirse kural olarak kesin hükmün sadece üçüncü kişi hakkındaki kısmı iptal edilir. G)Üçüncü Kişinin Davaya Taraf Olarak Katılmasını Sağlayan İhbar: Taraf değişimini sağlayan ihbar belirli uyuşmazlıklar içindir. En yaygın olanı alacaklılar arasında uyuşmazlık denilen ihbar şeklidir. Bu ihbarın yapılabilmesi için üçüncü bir kişinin görülmekte olan bir davada, davacının talep etiği alacağın bir kısmını veya tamamen kendisine ait olduğunu ileri sürmelidir. Kendisine ihbar yapılan üçüncü kişi taraf olarak nerede davaya girmek isterse davanın görüldüğü mahkemece davacı, davalı ve üçüncü kişinin hazır bulunduğu sözlü yargılamada buna karar verir. //2.BÖLÜM// FER İ MÜDAHALENİN KOŞULLARI 4. Fer i Müdahalenin Objektif Koşulları A) Görülmekte olan bir dava bulunmalıdır. Henüz dava açılmadan önce müdahale talebi yapılamaz. Çünkü fer i müdahil görülmekte olan davada davayı kazanmasında yararı olan taraf yanında davaya katılır. Dava açılmamışsa, mevcut bir dava yoksa üçüncü kişinin fer i müdahil olarak katılması da mümkün değildir. Alman hukukunda ise dava değil de hukuki uyuşmazlık düzenlenmiştir. B)Yargılama bitinceye kadar fer i müdahale mümkündür. Fer i müdahale talebi görülmekte olan bir davanın her aşamasında mümkün olmayıp yargılama bitinceye kadar yapılır. Buna göre en son olarak sözlü yargılama safhasında fer i müdahale mümkündür. Alman hukukunda ise fer i müdahale davanın açılmasından itibaren hükmün kesinleşmesine kadar mümkündür. C)Fer i müdahil görülmekte olan davanın tarafı olmamalıdır. Fer i müdahil katılmak istediği davada hukuki yardım talebinde bulunmamış veya kendisine karşı bir talepte bulunulmamış olması gerekir. Davacı veya davalı tarafta yer alan, üçüncü kişi sayılmaz. 10
5. Fer-i Müdahalenin Subjektif Koşulları A)Taraf ve Dava Ehliyeti: Davaya fer i müdahil olarak katılacak olan üçüncü kişi katıldığı dava sonucunda verilecek olan hükme olumlu bir şekilde katılmalıdır. Bunun içinde katıldığı tarafla birlikte gerekli usul işlemlerini yapmalıdır. Usul işlemlerini yapabilmek içinde gerekli olan koşulların fer i müdahil de bulunması gerekir. Bu koşullarda taraf ve dava ehliyetinin varlığını gerektirir. Usul hukukunda taraf ehliyeti medeni hukuktaki haklardan yararlanma ehliyetidir dava ehliyeti ise, medeni hukuktaki hakları kullanma ehliyetidir. Taraf ehliyetinden M.K md:8 de belirtildiği gibi gerçek ve tüzel kişiler yararlanabilir. Dava ehliyeti ise bir kişinin davayı bizzat ya da tayin edeceği bir kişi vasıtasıyla takip etmesi veya usul işlemleri yapabilmesi durumudur. Reşit ve mümeyyiz olup kısıtlı olmayanlar tam dava ehliyetine sahipken, mümeyyiz küçük ve mahcurlar sınırlı ehliyetli oldukları için haklarını kullanmada dava ehliyetine sahip olsalar da ıvazsız iktisapla ilgili durumlarda dava açamayacakları için fer i müdahil olarak da davaya katılamazlar. Temyiz kudretinden yoksun olanlarda zaten dava ve taraf ehliyetini kullanamaz, kanuni temsilcilerinin varlığı gerekir. Bunun içinde vasinin sulh mahkemesinden izin alması gerekir. B)Hukuki Yarar: Hukuki yarar bir şeyin gerçekleşip gerçekleşmemesinin sonucunda o şeyin üçüncü kişide yaratacağı etkidir. Fer i müdahalenin aslında en önemli koşulu da hukuki yarardır. Alman hukukunda da, Roma hukukunda da hukuki yararın önemi vurgulanmıştır. Görülmekte olan davaya üçüncü kişinin fer i müdahil olarak katılabilmesi için, yanında davaya katılmak istediği tarafın davayı kazanmasında ya hukuki yararının bulunması gerekir ya da davayı kaybetmesinde üçüncü kişinin aleyhine bir durum oluşursa bunu engellemek için davaya katılabilir. Üçüncü kişi hukuki yararının bulunduğu taraf yanında davaya katılmalıdır çünkü bu durumda üçüncü kişi katıldığı tarafı koruyarak, ona yardımcı olarak lehine hak doğmasını sağlayabilir veya borcun doğmasını engelleyebilir. Yazara göre üçüncü kişinin yanında katılmak istediği tarafın davayı kazanmasında esastan yararı bulunmalıdır ekonomik yarar bunun için yeterli değildir. Üçüncü kişinin hukuki yararı haklı olmalıdır bu haklılıkta mahkemeye yaptığı müdahale talebinden anlaşılabilir. Böylece hukuki yararı bulunan üçüncü kişi ile yanında davaya katıldığı taraf ile arasında bir hukuki ilişki oluşur. Bu hukuki ilişki, kişinin davaya müdahalesi sırasında mevcut olmalıdır. Dava sonunda verilen hükmünde üçüncü kişiye doğrudan veya dolaylı bir etkisinin bulunması gerekir. Aslında verilen hüküm taraflarla üçüncü kişi arasındaki ilişkiyi en açık olarak doğrudan etkiler. Dolaylı etkide dava sonucunda taraflar hakkında verilen hükmün, üçüncü kişinin hukuki durumunu etkilemesidir. Yani dava sonucunda verilen hükmün içeriği veya icrası, üçüncü kişinin hukuki durumunu; doğrudan veya dolaylı, özel veya kamusal, olumlu veya olumsuz bir şekilde etkileyebilir. 11
C)Teminat: Davacı, fer i müdahil veya icra takibinde bulunan kişilerin davanın veya takibin sonunda haksız çıkmaları halinde karşı tarafın veya hazinenin zararlarına karşı teminat yatırmaları kabul edilmiştir. Türkiye'de ikametgahı olmayan kişi katılmak istediği davada teminat göstermek zorundadır. Kişinin davalı veya davacı taraf yanında davaya katılmasının teminat yükümlülüğüne etkisinin olup olmadığı tartışmalıdır. Bir görüşe göre hangi taraf yanında davaya katıldığı fark etmezken başka bir görüşe göre ise davacı yanında davaya katılırsa teminat yükümlülüğü bulunur, kitabın yazarı da bu ikinci görüşü savunmaktadır. Alman hukukunda da bu düşünce hakimdir. Ayrıca yabancı bir kişi Türkiye deki bir davaya fer i müdahil olarak katılacaksa da teminat göstermesi gerekir. Uygulamada somut bir şart olmasa da yabancılar için teminatın döviz biçiminde gösterilmesi aranır. Eğer müdahale etmek isteyen kişinin ülkesi ile Türkiye arasında teminat gösterme muafiyetine dair bir anlaşma bulunuyorsa ayrıca da teminat göstermesine gerek yoktur. //3.BÖLÜM// FER İ MÜDAHALE USULÜ 6. Fer i Müdahale Halleri A)Kendiliğinden Fer i Müdahale: Hakkı veya borcu davanın sonucuna bağlı olan üçüncü kişi davaya fer i müdahil olarak katılabilmek için davanın taraflarının, katılmak istediği tarafın ya da mahkemenin, fer i müdahili davaya katılması için davet etmesine gerek yoktur. Dava sonucunda verilecek hükümden doğrudan veya dolayısıyla etkilenecek olan üçüncü kişi kendiliğinden davaya müdahale edebilir. B)Davanın İhbarı Üzerine Fer i Müdahale: Bir taraf, davayı kaybettiği taktir de üçüncü bir kişiye rücu hakkı olduğu düşüncesinde ise veya üçüncü kişinin kendisinden bir hak talep etmesinden endişe ederse davayı üçüncü kişiye ihbar edebilir. İhbar tek taraflı üçüncü kişiye varması gereken irade beyanıdır. Davanın ihbarı, taraflarca görülen davaya üçüncü bir kişinin müdahalesini sağlamak amacıyla duyurulmasıdır. Böylece ihbar eden taraf, üçüncü kişinin kendi yanında davaya fer i müdahil olarak katılmasını veya kendisini temsil etmesini amaçlar ama üçüncü kişi fer i müdahil olarak katılmada veya temsilci olarak katılmada özgürce hareket edebileceği gibi bunun yanında isterse de davaya hiç katılmayıp sessiz de kalabilir. 7. Fer-i Müdahale Usulü Fer i müdahale talebi, üçüncü kişinin müdahale etmek istediği davanın görüldüğü mahkemeye yapılır. Müdahale talebi için yetkili ve görevli mahkeme davanın görüldüğü mahkemedir. Fer i müdahale talebinin kabulünden sonra mahkeme görevsizlik kararı verirse görevsiz mahkeme tarafından yapılan işlemler, görevli mahkemede geçersiz olacaktır. Fer i müdahale talebi davanın görüldüğü mahkemeye verilecek bir dilekçe ile olur. Müdahale talebinin içeriği hakkında 12
Kanunda herhangi bir hüküm yoktur. Fer i müdahilin davaya müdahale etmek istediği dilekçede açıkça belirtilmelidir. Bu yönde üçüncü kişinin talebi olmadıkça mahkeme üçüncü kişinin fer i müdahil olarak davaya katılmasına izin vermez. 8. Fer i Müdahale Talebi Hakkında Karar ve Bu Karara Karşı Kanun Yolları Mahkeme fer i müdahale koşullarının mevcut olduğunu tespit ederse talebin kabulüne karar verir. Karardan sonra üçüncü kişi fer i müdahil olarak davaya katılabilir. Koşullar mevcut değilse mahkeme talebin reddine karar verir. Talebi reddeden mahkeme red kararının gerekçesini göstermek zorundadır. Müdahale talebinin kabulü hakkında verilen karar ancak asıl hükümle birlikte temyiz edilebilir. Temyiz yoluna başvurmak için müdahale talebine itiraz etmiş olmak gerekmez. Müdahale talebi mahkemede reddedilirse karar temyiz edilebilir. Ancak Yargıtay a göre fer i müdahil sadece kendisi hakkında verilen kararı temyiz edebilir. Davanın esasına ilişkin hükmü temyiz edemez. Davanın sulh, feragat veya kabul ile sonuçlanması halinde müdahale sona erer. Ayrıca fer i müdahil dava sırasında taraf durumuna gelirse ya da müdahilin yanında davaya katıldığı taraf dava konusunun devri nedeniyle davadan ayrılır ve başka bir tarafla davaya devam edilirse müdahale sonra erer. //4.BÖLÜM// FER İ MÜDAHALE HÜKÜMLERİ 9. Fer i Müdahilin Davadaki Durumu Fer i müdahil davayı katıldığı andan itibaren takip eder. Davaya katılmasından önceki işlemlere itiraz edemez, tekrarlanmasını isteyemez. Fer i müdahil asıl tarafın yapabileceği tüm usul işlemlerini yapabilir. Bu işlemler asıl tarafça yapılmış gibi kabul edilir. Fer i müdahil tarafa karşı işlem yapamaz. Onun asıl tarafı koruması, tarafın ispat yükünü yerine getirmesine yardımcı olması gerekir. Fer i müdahilin yapabileceği usul işlemlerine de belirli sınırlamalar getirilmiştir. Buna göre fer i müdahil daha önce asıl tarafça yapılmış olan işlemlerin yerine yenisinin yapılmasını isteyemez, bu işlemlere aykırı işlemler yapamaz. Asıl tarafın işlemlerine aykırı olarak yaptığı usul işlemleri geçersizdir. Fer'i müdahalenin dava sonucunda verilen hükme karşı temyiz ve karar düzeltme yoluna başvurabilmesi için, hükme karşı gidilecek yolların açık olması gerekir. Bu durum olağan kanun yollarına başvurması olarak nitelendirilmektedir. Asıl taraf temyiz yoluna başvurmuyorsa, fer'i müdahil de başvuramaz bununla beraber hukuki açıdan hüküm asıl tarafın lehine ise fer'i müdahil yine temyiz yoluna başvuramaz. Alman hukukunda ise asıl tarafın temyiz yoluna başvurmamasının fer'i müdahilin başvurmasını engellemeyeceğini kabul etmektedir. 13
10.Fer'i Müdahale Giderleri Fer'i müdahale giderleri, fer'i müdahilin davaya duruşmalara katılmasının sağlanması için yapılan giderlerdir. Fer'i müdahilin kanun yoluna başvurması halinde yapmış olduğu giderler de, davadaki yargılama giderlerine dahildir. Karşı tarafın sorumluluğu durumu fer'i müdahilin yanında taraf haklı çıkarsa, müdahale giderleri de, diğer yargılama giderleri gibi haksız çıkan tarafa yüklenir. Karşı tarafın kısmen haklılık durumunda ise ve yargılama giderlerine kısmen mahkum edilmiş ise müdahale giderlerinden sorumluluğu, mahkum edildiği yargılama giderleri oranındadır. Fer'i müdahilin sorumluluğu ise fer'i müdahilin tarafında olan şahıs haksız çıkar ve yargılama giderlerine mahkum olursa müdahil müdahale giderlerinden sorumludur. Fer'i müdahaleyi asıl tarafın hal ve hareketleri gerektirmişse müdahale giderlerinin asıl tarafında sorumlu olmasını isteyebilir. Fer'i müdahilin sorumluluğu sadece müdahale giderleri yönündendir. Ayrıca davanın sulh ile sonuçlanmasında müdahale giderleri açısından fer'i müdahilin sulha katılabilir. Normalde müdahilin taraflar arasında yapılan sulha, taraf olarak katılması mümkün değildir. Sulh durumunda mahkeme tarafların fedakarlık oranında yargılama ve müdahale giderleri hakkında karar vermesi gerekir. 11.Fer'i Müdahilin Üçüncü Kişi Olarak Durumu Dava sonucunda fer'i müdahil taraf olmadığı için fer'i müdahile taraf gibi hüküm verilemez. Bu yönden müdahil üçüncü kişiden farklı değildir. Asıl taraf davayı kaybederse fer'i müdahalenin sorumluluğuna karşı rücu davası açabilir. Dava sonuçlanmasa bile aynı mahkemede fer'i müdahile karşı rücu davası açabilir. Mahkeme iki davayı da inceler ancak ilk olarak ilk davayı açıklamak durumundadır, çünkü karar asıl tarafın lehine olursa rücu konusuz kalabilir. Ülkemizin hukukuna ve Alman hukukuna göre fer'i müdahil davaya katılmakla taraf olmayacağı için tanık olarak dinlenmesi mümkündür. 12. Müdahalenin Etkisi. Müdahalenin etkisinin kapsamı iki şekilde karşımıza çıkmaktadır. Subjektif kapsamı; ilk davada verilen hüküm, bu davanın tarafları arasında kesin hüküm etkisine sahiptir yani müdahalenin subjektif kapsamı kural olarak sadece fer'i müdahil ile asıl taraf arasındadır. Objektif kapsamında ise fer'i müdahil ile asıl taraf arasında daha sonra açılan davada; ilk davadaki hukuki ilişki hakkında verilen karar, yeniden tartışma konusu yapılmak istenebilir. İşte fer'i müdahil bu konuda yanlış karar verildiğini kural olarak ileri süremeyecektir. 14
Müdahalenin etkisinin sınırlandırılmasında da üçüncü kişi katıldığı davada, kesin hüküm verilen davadaki taraflar gibi, taraf sıfatına sahip değildir ama yanında katıldığı tarafın işlemlerine uygun işlemler yapabilir ve yapmış olduğu işlemleri asıl taraf itiraz yoluyla iptal ettirebilir. Fer i müdahil katıldığı davada hukuki yararını belirli ölçüde koruyabilir ve bu ölçüde müdahalenin etkisi geçerlidir ayrıca müdahalenin etkisi kendiliğinden nazara alınır ilkesinde bu hususta kesin görüşler olmamakla beraber müdahale kişisel yararların korunmasını sağlar ve mahkemece re sen nazara alınmaz. Taraflar bu konuda yapacakları sözleşme ile tasarrufta bulunabilirler. Ayrıca yazar mahkeme görüşünün de gerekliliğini savunur. //5.BÖLÜM// ÇEKİŞMESİZ YARGI VE DİĞER YARGILAMA USULLERİNDE FER İ MÜDAHALE 13. Çekişmesiz Yargıda Fer i Müdahale Bu konuda doktrinde müdahale söz konusu değildir. Çünkü verilen karardan etkilenenler maddi anlamda olduklarından davaya her zaman iştirak edebilirler. Alman usul hukukunda da bu görüşler savunulmakla beraber gerçek ihtilaflı işlerde müdahalenin söz konusu olduğu savunulmaktadır. Çekişmesiz yargıda tarafların yararı çatışıyorsa müdahale söz konusu değildir. 14. Hakem Yargılamasında Fer i Müdahale Burada taraflar arasında anlaşma olup olmamasına göre farklı durumlar vardır. Taraflar arasında anlaşmaya göre kamu yararını da gözeterek anlaşma yapabilirler ve fer i müdahaleyi yok sayabilirler. Taraflar arasında anlaşma yoksa fer i müdahale de yoktur çünkü bu tahkim niteliğine aykırıdır. Müdahalenin etkisi bakımından müdahilin anlaşmaya katılması ve etkisini kabul etmesi gerekir. 15. İdari Yargılama Usulünde Fer i Müdahale Burada daha çok iptal davasında ve davalı idare yanında katılma biçiminde görülür. Müdahilin dava ve taraf ehliyetine sahip olması ve davanın tarafı olmaması gerekir. Müdahale ancak talep ve kabul ile mümkündür. Davet ise mahkemece araştırmada mümkündür. Almanya ve İsviçre de ihbar ve fer i müdahale yerine üçüncü kişinin daveti kavramı kullanılmaktadır. Davet edilen kişi taraf değildir ve sadece usul işlemlerini takip edebilir ve taraflardan her konuda bağımsızdır. 15
ESERİN DEĞERLENDİRİLMESİ 1)İçerik Bakımından Değerlendirme: Fer i müdahale kurumunu İdari yargılama hukuku yönünden değerlendiren geniş kapsamlı bir çalışma Türk hukukçularınca yapılmış değildir. Ama özellikle yazarın Medeni Usul Hukukunda Fer i Müdahale adlı bu çalışması İdari yargılama hukuku yönünden yapılan değerlendirme idare hukukçularının konuya ilişkin değerlendirmelerinden daha kapsamlıdır da denilebilir. Her açıdan fer i müdahalenin incelenmesini sağlamıştır. Yazar özellikle İdari yargılama alanında müdahilin tek başına temyiz hakkı olması gerektiğini, iptal davasında davalı idare yanında katılan üçüncü kişinin haklarının dava sonucundan Medeni yargılama hukukundaki müdahile göre daha çok etkilendiğini söylerken, İdari yargılama hukukunda hakimin kendiliğinden davayı ihbar ettiği, üçüncü kişinin medeni yargılama hukukunda tarafların ihbarı ile davaya katılabilen üçüncü kişiden daha geniş yetkilere sahip olması gerektiği; aksi halin İdari yargılamada geçerli olan kendiliğinden araştırma ilkesiyle bağdaşmadığı gibi anayasanın hak arama hürriyeti başlıklı 36.maddesine ve AİHS in dürüst yargılama başlıklı 6. Maddesine aykırı olduğunu vurgulamaktadır. 2)Dil Bakımından Değerlendirme: Kitap 1992 basım olmasına rağmen dili günümüz diline yakındır. Anlaşılabilir ve sade bir üsluba sahiptir. Yazar Almanca ve İngilizce kelimelerden yararlanmış ama bunlara Türkçe anlamlarıyla birlikte kitapta yer vermiştir. Fakat hukuk dilinin ağırlığı sebebiyle kitabın bazı yerlerinde günümüzdeki kanunlarda bulunmayan kalıplaşmış hukuki terimlerin kullanılması kaçınılmazdır. Yazar da bunları sıkça kullanmıştır. 3)Şekil Bakımından Değerlendirme: Yazar kitabında noktalama işaretlerine, yazım kurallarına, Türkçe ve yabancı kelimelerin yazımına gerekli özeni göstermiştir. Yazar giriş bakımından kitapla ilgili genel bilgiler vermiştir. Yazarın kitabının Medeni Usul Hukukunda Fer i Müdahale konusunda yararlı ve kapsamlı bir örnek olduğu açıktı 4)Yararlanılan Kaynak Bakımından Değerlendirme: Temel kaynak olarak İsviçre nin Nöşatel kantonundan tercüme edilen 1086 sayılı Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu ndan yararlanmıştır. Pekcanıtez, Türk hukukçuların kaynaklarından yararlandığı gibi Alman ve İsviçre hukukçularının fer i müdahale konusundaki görüşlerinden de yararlanmıştır. Mesela İdari yargı alanında fer i müdahale ve ihbar kurumları yerine Almanya da ve İsviçre de idari yargıya özgü bir kurum olarak uygulanan Beiladung -üçüncü kişinin daveti ne ilişkin önerileri de dikkatle değerlendirir. Ayrıca konuları pekiştirmek ve örneklemek amacıyla konularla alakalı olan Yargıtay kararlarına da başvurmuştur. Hukuk yargılamasına ek olarak Ceza Hukukundan, İdari Yargılama Hukukundan, Anayasadan, Alman Medeni Usul kanunu ve İsviçre Medeni Usul kanunundan yarar. 16