T.C. PODGORİCA BÜYÜKELÇİLİĞİ TİCARET MÜŞAVİRLİĞİ KARADAĞ MÜTEAHHİTLİK ve TEKNİK MÜŞAVİRLİK SEKTÖRÜ ÜLKE PROFİLİ HAZİRAN 2007 BERLİN 2010-2012 YILI AĞUSTOS 2012 Sayfa: 1
İÇİNDEKİLER SAYFA NO BÖLÜM 1 1 1.1 GİRİŞ 1 1.2 SOSYAL VE EKONOMİK GÖSTERGELER 1.2.1 Ülke Kimliği 5 1.2.2 Sosyal Göstergeler 8 1.2.3 Ekonomik Göstergeler 10 1.3. MÜTEAHHİTLİK VE TEKNİK MÜŞAVİRLİK SEKTÖRÜ 15 1.3.1. Müteahhitlik Sektörünün Ülke Ekonomisindeki Yeri 15 1.3.2. Müteahhitlik ve Teknik Müşavirlik sektörüne ilişkin 2012 yılı 29 beklentileri 1.3.2.1. Ulaşım Sektörü Devlet Bütçesinden Finanse Edilecek Projeler 29 1.3.3. Karadağ ın Üçüncü Ülkelerde Üstlendiği Başlıca Projeler 30 1.3.4. Karadağ ın Türk Müteahhitleri İle Ortak Üstlendiği Projeler 30 1.3.5. Karadağ da kısa ve orta vadede uluslararası ihaleye çıkacak önemli 31 projeler (özellikle konut, alışveriş merkezleri, iş merkezleri, petrol ve gaz refineleri, boru hatları,baraj, sulama, enerji santralleri, yol, demiryolu, otoyol, köprü, liman, havaalanı, spor tesisileri, rekreasyon sahaları, otel vb.) 1.3.5.1. Yenilebilir Enerji Sektöründeki 2012 Yılı Beklentileri 32 1.3.5.1.1. Küçük Hidro Santrallerin İnşaatı 32 1.3.5.1.2. Rüzgar Enerjiji 32 1.3.5.1.2. Diğer Enerji Projeleri 32 1.3.5.2. Su Temini Projeleri 34 1.3.5.3. Katı Yakıt Yönetimi İle ilgili Projeler 35 1.3.5.4. Atık Su yönetimi ile ilgili Projeler 37 1.3.5.5. Finansman Kaynağı Sağlanması Bakımından Öncelik Taşıyan 40 Projeler 1.3.5.6. Kamu-Özel Sektör Ortaklığı İle Gerçekleşmekte Olan Projeler 41 1.3.5.7. 2012-2013 Yılları Arasında Gerçekleşmesi Açısından Öncelik 41 Taşıyan Projeler 1.3.6. Sektördeki İş Fırsatları 44 1.3.7. Pazara Girişte Kullanılabilecek Enstrumanlar 44 1.3.8. Müteahhitlik Sektöründe yabancı firma faaliyetlerine yönelik 46 kısıtlamalar, riskler ve/veya avantajlar 1.3.9. Projelerin Finansmanının Genel Olarak Ne Şekilde Sağlandığı 45 1.3.10. Kamu-özel sektör işbirliği ve Yap-İşlet-Devret Modelinin rolü 47 1.3.11. Makine, Ekipman ve Kalifiye İşgücü Sıkıntısına İlişkin Bilgiler 48 1.3.12. Müteahhitlik Sektöründe Diğer Ülke ve Ülkelerin Ağırlığı 48 1.3.13. Hangi Ülkelerle Yapılacak İşbirliği Pazara Girişte Firmalarımıza 48 Avantaj Sağlayabilir.? Sayfa: 2
1.3.14. Müteahhitlik Sektörünün Ülke Ekonomisindeki Yeri 15 1.3.15. İnşaat Sektörü Standartları 50 1.4. TÜRK MÜTEAHHİTLİK FİRMALARININ FAALİYETLERİ 1.4.1. Türk Müteahhitlik ve Müşavirlik Firmalarınca Ülkede Bu güne Kadar Yapılan ve Yapılmakta Olan Faaliyetlere İlişkin Ayrıntılı Bilgi 1.4.2. 2010 ve 2011 Yıllarında İhale Edilen İşleri Üstlenen Türk Müteahhit ve Teknik Müşavirlik Firmalarının Ünvanı, Proje Adı, Proje Değeri, İşveren İdarenin Adı 51 51 1.5. FİRMA SORUNLARI 1.5.1. Firma Sorunları 51 1.5.2. Sorun Yaşayan Firmaların Hukuk Danışmanlığı Alabilecekleri Adresler 51 1.5.3. Karadağ da Faaliyet Gösteren İnşaat Firmaları 53 1.5.4. Karadağ Belediyelerinde Yapılacak İşlerin Listesi 54 Sayfa: 3
METİN İÇİNDEKİ TABLOLARIN LİSTESİ Sayfa No Tablo 1 Ülke Kimliği 8 Tablo 2 Sosyal Göstergeler 10 Tablo 3 Reel Sektör 12 Tablo 4 İstihdam ve Ücretler 12 Tablo 5 Parasal Sektör 13 Tablo6 Dış Sektör 13 Tablo7 Kamu Maliyesi 14 Tablo8 Merkezi Bütçe 14 Tablo9 Kamu Borçları 14 Tablo10 Ekonomik Göstergelerin Bölgesel Olarak Karşılştırılması 15 Tablo11 Gerçek Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GDP) Büyüme Oranları 16 Tablo12 Ortalama Gerçek Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GDP) Büyüme Oranları 16 Tablo 13 Kesinleşmiş İşlerin İnşaat Değeri 19 Tablo 14 Bitmiş Konut Sayısı 19 Tablo 15 Bitmiş Konut Alanı 20 Tablo 16 Bitmemiş Konut Sayısı 21 Tablo 17 Bitmemiş Konut Alanı 22 Tablo 18 Yeni Konut Fiyatları 23 Tablo 19 Konutların Yapısı 24 Tablo20 Yıllara Göre Yıkılan Bina Sayısı 25 Tablo 21 İnşaatlarda Kullanılan Malzemelerin İstatistiği 26 Tablo 22 Devlet Bütçesinden Finanse Edilecek Projeler 26 Sayfa: 4
1.2. SOSYAL VE EKONOMİK GÖSTERGELER 1.2.1. Ülke Kimliği Tablo 1. Ülke Kimliği Devletin Adı Karadağ Başkenti Podgorica Eski Kraliyet Başkenti Cetinje Yönetim Biçimi Parlementer Demokrasi Cumhurbaşkanı Mr. Filip Vujanovic Başbakan Dr. Igor Luksic Parlemento Başkanı Mr. Ranko Krivokapic Lokasyon Güney Doğu Avrupa Para Birimi Euro Cari fiyatlarla GSYH - (milyon ) 2007 2008 2009 2010 2011 2.681 3.086 2.981 3.104 3.272 Cari fiyatlarla kişi başına GSYH ( ) 2007 2008 2009 2010 2011 4.280 4.908 4.720 5.006 5.279 Gelir Vergisi % 9 Kurumlar Vergisi % 9 KDV Genel % 17, Turizm % 7 Nüfusun; % 74,2 sini Ortodokslar, % 17,7 sini Müslümanlar, % 3,5 ini Katolikler, 0,6 sını diğer dinlere mensup olanlar, % 1 ini Din ateistler ve % 3 ünü ise dini inançları belirlenememiş olanlar oluşturmaktadır. UN, UNODC, UNIDO, UNESCO, IAEA, CTBTO, OPCW, ICAO, Üyesi olduğu uluslararası kuruluşlar WIPO, WHO, ICRC, OM, ITU, WCO, ICCROM, IPU, UPU, WMO, ILO, IMO, ITLOS, ICC, PCA, HCCH, İNTERPOL, IMF, WB, IFC, MIGA, IBRD, IDA, EBRD, UNEP/MAP, UN WTO, FAO Yüzölçümü 13.812 km² Nüfus Kadın Erkek 620.029 313.793 306.236 Dışarıdaki Kişi Sayısı 54.816 Yıllık Nüfus Artışı (%) 2,21 Hane Halkı Sayısı 191.047 Nüfus Yoğunluğu (km2/kişi) 44,9 kişi Mesai Saatleri ve Günleri Pazartesi Cuma /8:00-17:00 İklim Ilıman Akdeniz iklimi. Ortalama hava sıcaklığı yazın 27,4 C, kışın ise 13,4 C Türkiye ile Saat Farkı GMT + 1 Pozisyon 41 52-43 42 Enlem 18 26-20 22 Boylam Şehirler ve nüfusları Podgorica (185.937), Niksic (72.443), Bijelo Polje(46.051) Sayfa: 5
Haftalık Çalışma Saati (Ortalama) Yayınlanan Gazeteler Resmi Tatil Günleri (Milli, Dini,vb tarihleriyle) Uluslararası Telefon Kodu Havaalanları Sınır Kapıları Deniz Geçitleri En Yüksek Dağı En Büyük Gölü En Derin Kanyon Milli Parklar Karadağ'ın başkenti Podgorica ve bazı şehirler arasındaki mesafe Bar (42.048), Berane (33.970), Herceg Novi (30.864) Pljevlja (30.786), Rozaje (22.964), Kotor (22.601), Ulcinj (19.921), Budva (19.218), Danilovgrad (18.472), Cetinje (16.657), Tivat (14.031), Plav (13.108), Mojkovac (8.622), Kolasin (8.380), Andrijevica (5.071), Zabljak (3.569), Pluzine (3.246), Savnik (2.070) 40 saat Pobjeda, Vijesti, Dan, Dnevne Novine 1 Ocak yeni yıl, 7 Ocak Noel ( Ortodoks ), 5 Nisan Paskalya Tatili ( Ortodoks), 1-2 Mayıs İşçi Bayramı 21 Mayıs Bağımsızlık Günü, 13 Temmuz Karadağ Milli Günü +382 Podgorica Havaalanı: (İstanbul,Frankfurt, Viyana, Roma, Londra, Moskova, Paris, Ljubljana, Belgrad, Nis, Zagreb, Budapeşte ve Zürih şehirlerine uçuş yapılmaktadır.) Tivat Havaalanı: charter uçuş ve Belgrad a direct uçuşlar Sırbistan (Rance, Cemerno, Dobrakovo, Kula, DraZenovac, Vuce) Arnavutluk (Bozaj, Sukobin, Grncar) Hırvatistan (Debeli brijeg, Kobila) Bosna-Hersek (Sitnica, Ilino brdo, Vracenovici, Krstac, Nudo, Scepan Polje, Metaljka, Sula) Bar, Kotor, Budva, Zelenika, Risan and Tivat Bobotov Kuk (Durmitor) 2.523 m Skadar - 391 km2 Tara Kanyon 1.300 m Durmitor 39.000 ha Biogradska gora 5.650 ha Lovcen 6.220 ha Skadar Lake 40.000 ha Roma - 650 km, Budapeşte - 640 km, Viyana - 790 km Zürih 1.220 km, Frankfurt 1.450 km, Paris 1.760 km Sayfa: 6
Sınır Uzunluğu 614 km Demiryolu Uzunluğu 249 km (Bar-Belgrad) Sahil Uzunluğu 293 km Maksimum Deniz Suyu Sıcaklığı 27,1 C Sayfa: 7
Tablo 2. Sosyal Göstergeler Ortalama Ömür Kadın Erkek 77,3 71,9 Okuma Yazma Oranı (%) % 96,4 Üniversiteler -Karadağ Devlet Üniversitesi (21 fakülte ve bir yüksek okul) -Donja Gorica Üniversitesi -UGD Üniversitesi -Akdeniz Üniversitesi (6 fakülte) Yüksek Öğretimdeki Öğrenci Sayısı 25.169 (2011/12) Hastane Sayısı Doktor Başına Düşen Hasta Sayısı 485 Bin Kişiye düşen Otomobil Telefon hattı Mobil Telefon abone sayısı 19 ( 18 Devlet, 1 Özel) 266 271 sabit 2.252 İnternet Abone Sayısı 170.705 abone Gelen Turist Sayısı 1.373.456 (Yabancı: 1.201.099)( Yerli: 172.355) Gecelik Konaklama sayısı 8.775.171 gün, (Yabancı:7.818.803 ) (Yerli:965.368) Çalışan Kişi Sayısı (2011 Yılı) 163.082 İşsiz Sayısı (2011 Yılı) 30.552 Ortalama Brüt Ücret (Euro) 722 Ortalama Net Ücret (Euro) 484 Ortalama Emekli Aylığı (Euro) 321 Yoksulluk Oranı (%) 6,6 Toplam Borç (2011 yılı Milyon Euro) 1.955 Toplam Mevduat (2011 yılı Milyon Euro) 1.817 Cari İşlemler Dengesi (2011 yılı Milyon Euro) -633,8 Cari İşlemler Dengesi (% GDP) -19,4 Toplam Dış Ticaret Hacmi (Milyon Euro) 2.259 Dış Ticaret Dengesi (Milyon Euro) -1.306 İhracat (MilyonEuro) 476 İthalat (MilyonEuro) 1.783 Hizmet İhracatı (Milyon Euro) 847,2 Hizmet İthalatı (Milyon Euro) 316,8 Doğrudan Yabancı Yatırım (Milyon Euro) 389,1 Sayfa: 8
Kamu Gelirleri (Milyon Euro) 1.283,65 Özelleştirme Gelirleri (Milyon Euro) 15,64 Kamu Harcamaları (Milyon Euro) 1.403,17 Kamu Finansmanı Dengesi (Milyon Euro) -119,52 Merkezi Bütçe Gelirleri (Milyon Euro) 1.128,05 Merkezi Bütçe Giderleri (Milyon Euro) 1.255,42 Bütçe Açığı /Fazlası (Milyon Euro) -127,37 Kamu Borcu (Milyon Euro) 1.483,50 Yerleşik Olmayan Kişilerin Borçları (Milyon 1.063,7 Euro) Garantiler (Milyon Euro) 380,70 Eğitim Harcamaları (2010-11Yılı Milyon Euro 137,5 (% 4,3 GDP) Sağlık Harcamaları (2010-11Yılı Milyon Euro) 170,1 (% 5,2 GDP) Karayolu Uzunluğu 5.174 km Kişi Başına Yıllık Elektrik Tüketimi 5.866 kwh Ortalama Güneşli Gün sayısı 240 Gün Sayfa: 9
1.2.3. Ekonomik Göstergeler Tablo3 : Reel Sektör REEL SEKTÖR 2007 2008 2009 2010 2011 Cari fiyatlarla GSYİH - (milyon ) 2.681 3.086 2.981 3.104 3.272 Reel GSYİH büyüme (%) 7 6,9-5,7 2,5 2,5 Cari fiyatlarla kişi başına GSYH ( ) 4.280 4.908 4.720 5.006 5.279 Enflasyon-TÜFE (Dönem sonu İtibariyle yıllık büyüme (%)) 7,7 7,3 1,5 0,7 2,8 Sanayi üretimi büyüme oranı (%) 0,1-2 -32,2 17,5-10,3 İmalat sanayi büyüme oranı (%) 9,3-11,3-38,6-0,3 6,8 Turist sayısı (Kişi) 1.150.000 1.188.100 1.207.700 1.263.000 1.357.100 Turizm geliri (Milyon Euro) 480 590 597 635 n.a. Turist Gecelik Konaklama Büyüme Oranı (%) 22,9 6,8-3,1 5,5 10,2 Parekende Satış Büyüme Oranı (%) 33,5 0,0 5,1 13,9 20,8 Telekominikasyon- (Mobil Endüstrisi) Büyüme Oranı (%) 35,1 55,7 13,5 8,3 42 İnşaat Sektörü Büyüme Oranı (%) -3,2 45,7-21,5 13,1 10,2 Kaynak: Karadağ Maliye Bakanlığı Tablo4 : İstihdam ve Ücretler İSTİHDAM VE ÜCRETLER 2007 2008 2009 2010 2011 Çalışan Kişi Sayısı 156.408 166.221 174.152 161.742 163.082 Çalışan Kişi Sayısı Büyüme Oranı (%) 3,7 6,3 4,8-7,1 0,8 İşsiz sayısı 31.469 28.378 30.169 32.106 30.552 İşsizlik oranı (%) 13,6 12,2 13 13,8 13,2 Ortalama Brüt Ücret (Euro) 497 609 643 715 722 Ortalama net ücret (Euro) 338 416 463 479 484 Aylık Ortalama Brüt Ücret (Brüt Artış %) 31,8 22,5 5,6 11,2 1,0 Ortalama Yaşlılık Emekli Maaşı (Euro) 190 250 300 309 321 Ortalama Emeklilik Maaşı (Euro) 159 209 253 261 273 Sosyal Harcamalar İndeksi 0,26 0,25 0,26 0,24 Verilen Çalışma İzni Sayısı 39.247 58.34 17.108 14.596 19.469 Yoksulluk Oranı 8,0 4,9 6,8 6,6 İnsani Gelişme İndeki 0,767 0,771 0,768 0,769 0,771 Kaynak: Karadağ Maliye Bakanlığı Sayfa: 10
Tablo5 : Parasal Sektör PARASAL SEKTÖR 2007 2008 2009 2010 2011 Toplam Borç (Milyon Euro) 2.245,7 2.797,5 2.397,7 2.199,9 1.955,8 Hanehalkı Kredileri (Milyon Euro) 794,1 1.037,5 919,3 863,6 833,7 Takipteki Krediler (Milyon Euro) 71.0 201,4 324,2 461,3 303,7 Takipteki Krediler (Toplam Borç içerisindeki %) 3,2 7,2 13,5 21,0 15,5 Toplam Mevduat (Milyon Euro) 2.091,1 1.990,6 1.824,7 1.789,9 1.817,1 Finansal Olmayan Kurumların Mevduatı (Milyon Euro) 1.071,8 1.134,1 980,8 838,1 783,6 Hanehalkı Tasarrufu (Nominal Büyüme Oranı %) 1.019,3 856,5 843,9 951,9 1.033,5 Mevduat Büyüme Oranı (Dönem Sonu) 3,4 4,1 3,9 3,3 3,0 Borç Verme Faiz Oranı (Dönem Sonu) 9,3 9,4 9,4 9,6 9,7 Kaynak: Karadağ Maliye Bakanlığı Tablo6 : Dış Sektör DIŞ SEKTÖR 2007 2008 2009 2010 2011 Cari işlemler dengesi (Milyon Euro) - 1.058,7-1.560,7-881,3-764,2-633,8 Cari işlemler dengesinin GSYH'ye Oranı (%) -39,5-50,6-29,6-24,6-19,4 Toplam Dış Ticaret Hacmi (Milyon Euro) 2.511,2 2.926,1 1.914,2 1.980,4 2.592,2 Dış Ticaret Dengesi (Milyon Euro) - - - -2.025,3-1.321,6 1.544,4 1.267,2 1.306,1 Dış Ticaret Dengesinin GSYH'ye Oranı (%) -57,6-65,6-44,3-40,8-39,9 İhracat (Milyon Euro) 483,6 450,4 296,3 356,6 476,5 İhracatın GSYH'ye Oranı (%) 18,0 14,6 9,9 11,5 14,6 İthalat (Milyon Euro) 2.027,8 2.475,7 1.617,9 1.623,8 1.782,6 İthalatın GSYH'ye Oranı (%) 75,6 80,2 54,3 52,3 54,5 Hizmet İhracatı (Milyon Euro) 673,0 750,6 680,5 747,0 847,2 Hizmet İhracatının GSYH'ye Oranı (%) 25,1 24,3 22,8 24,1 25,9 Hizmet İthalatı (Milyon Euro) 277,9 404,9 330,9 336,8 316,8 Hizmet İthalatının GSYH'ye Oranı (%) 10,4 13,1 11,1 10,8 9,7 Doğrudan Yabancı Yatırım (Milyon Euro) 567,8 581,9 1.066,5 552,1 389,1 Doğrudan Yabancı Yatırımın GSYH'ye Oranı (%) 21,2 18,9 35,8 17,8 11,9 Kaynak: Karadağ Maliye Bakanlığı Sayfa: 11
Tablo7 : Kamu Maliyesi KAMU MALİYESİ 2007 2008 2009 2010 2011 Kamu Gelirleri (Milyon Euro) 1.327,4 5 1.544,44 1.352,97 1.314,33 1.283,65 Kamu Gelirlerindeki Büyüme Oranı (%) 35,8 16,3-12,4-2,9-2,3 Kamu Gelirlerinin GSYH'ye Oranı (%) 49,52 50,05 45,39 42,34 39,22 Özelleştirme Gelirleri (Milyon Euro) 78,67 15,97 28,75 27,42 15,64 Özelleştirme Gelirlerinin GSYH'ye Oranı (%) 2,94 0,52 0,96 0,88 0,48 Kamu Harcamaları (Milyon Euro) 1.159,2 6 1.556,50 1.522,27 1.465,41 1.403,17 Kamu Harcamalarının Büyüme Oranı (%) 27,5 34,3-2,2-3,7-4,2 Kamu Harcamalarının GSYH'ye Oranı (%) 43,25 50,44 51,07 47,21 42,87 Kamu Sektöründeki Personel Maaşlarının GSYH'ye Oranı (%) 10,7 10,2 10,1 10,2 12,4 Sermaye Bütçesinin GSMH içerisindeki Payı (%) 7,0 7,6 7,5 4,7 3,6 Kamu Maliyesi Dengesi (Milyon Euro) 168,19-12,07-169,31-151,08-119,52 Kamu Maliyesi Dengesinin GSYH'ye Oranı (%) 6,27-0,39-5,68-4,87-3,65 Birincil Bütçe Açığının GSYH'ye Oranı (%) 7,28 0,38-4,82-3,86-2,20 Kaynak: Karadağ Maliye Bakanlığı Tablo8 : Merkezi Bütçe MERKEZİ BÜTCE 2007 2008 2009 2010 2011 Merkezi Bütçe Gelirleri (Milyon Euro) 1.128,3 0 1,287,20 1.169,27 1.140,36 1.128,05 Merkezi Bütçe Gelirlerinin Büyüme Oranı (%) 31,0 14,1-9,2-2,5-1,1 Merkezi Bütçe Gelirlerinin GSYH'ye Oranı (%) 42,09 41,72 39,22 36,74 34,47 Merkezi Bütçe Giderleri (Milyon Euro) 951,34 1.272,03 1.299,59 1.252,60 1.255,42 Merkezi Bütçe Giderlerinin Büyüme Oranı (%) 20,9 33,7 2,2-3,6 0,2 Merkezi Bütçe Giderlerinin GSYH'ye Oranı (%) 35,49 41,22 43,6 40,35 38,36 Bütçe Fazlası / Açığı (Milyon Euro) 176,96 15,17-130,33-112,24-127,37 Bütçe Fazlası / Açığının GSYH'ye Oranı (%) 6,60 0,49-4,37-3,62-3,89 Kaynak: Karadağ Maliye Bakanlığı Tablo9 : Kamu Borçları KAMU BORÇLARI 2007 2008 2009 2010 2011 Kamu Borçları (Milyon Euro) (Dönem Sonu) 737,2 894,7 1.140,20 1.270,70 1.483,50 Kamu Borçlarının GSYH'ye Oranı (%) (Dönem Sonu) 27,50 29,00 38,25 40,94 45,33 Yerleşik Olmayanlara Borç (Milyon Euro) (Dönem Sonu) 275,10 413,00 440,30 358,30 419,80 Garantiler (Milyon Euro) (Dönem Sonu) 118,60 62,60 149,90 355,60 380,70 Garantilerin GSYH'ye Oranı (%) (Dönem Sonu) 4,42 2,03 5,03 11,46 11,63 Kaynak: Karadağ Maliye Bakanlığı Sayfa: 12
Tablo10 : 2011 Yılı Ekonomik Göstergelerin Bölgesel Olarak Karşılaştırılması Kişi Başına Milli Gelir Nominal (USD) Kişi Başına Milli Gelir PPP Nominal (USD) Ortalama Net Kazançlar Nominal (Euro) Ortalama Emekli Aylığı (Euro) İşsizlik oranı (%) Yoksulluk Oranı (2010) İnsani Gelişme İndeki (184 Ülke İçerisinde) İnsani Gelişme İndeki Kamu Harcamalarının GSYH'ye Oranı (%) Kamu Maliyesi Açığının GSYH'ye Oranı (%) Kamu Borçlarının GSYH'ye Oranı (%) Katma Değer Vergisi Oranı (%) Gelir Vergisi Oranı (%) Kurumlar Vergisi Oranı (%) Karadağ Sırbistan Bosna Hersek Hırvatistan Slovenya Makedonya Arnavutluk Romanya Bulgaristan Slovakya Çek Cumhuriyeti Macaristan 6.510 5.269 4.409 13.754 22.851 4.460 3.678 7.538 6.325 16.579 18.961 12.475 11.200 10.700 8.200 18.300 29.100 10.400 7.800 12.300 13.500 23.384 25.934 19.647 484 396 417 751 976 274 352 354 340 635 547 522 272 211 176 307 581 148 175 125 170 362 425 296 11,6 19,2 17,9 18,7 11,9 13,5 7,8 11,4 32,2 13,4 6,7 11,3 6,6 9,2 14 11,1 8 12,4 13,8 10,6 19 7,2 5,5 6,4 54 59 74 46 21 78 70 50 55 35 27 38 0,771 0,766 0,733 0,796 0,884 0,728 0,739 0,781 0,771 0,834 0,889 0,816 42,9 42,8 49,6 41,4 46,7 29,4 37,9 35 33,4 38,3 45 50,7-4,0-3,7-3,4-5,7-6,1-3,7-4,4-2,5-2,5-5,8-4,1 3,6 45,3 44,0 39,5 47,5 43,6 59,3 34,4 17,7 26,3 44,9 41,1 76,1 17 & 7 18 17 23 20 & 8,5 20 24 & 9 20 18 20 20 25 Kaynak: IMF -Dünya Ekonomik Görünümü, Avrupa Komisyonu, OECD 9 14 5 45 41 10 16 10-15 10 22 23 31 9 10 10 20 20 10 16 10 10 21 20 16 Sayfa: 13
Tablo11: Gerçek Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GDP) Büyüme Oranları 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Arnavutluk 5,9 7,5 3,1 3,5 2,5 3,5 Bosna Hersek 6,2 5,7-2,9 0,7 2,2 3,0 Bulgaristan 6,4 6,2-5,5 0,2 2,5 3,0 Hırvatistan 5,1 2,2-6,0-1,2 0,8 1,8 Çek Cumhuriyeti 6,1 2,5-4,1 2,3 2,0 1,8 Macaristan 0,8 0,8-6,7 1,2 1,8 1,7 Makedonya 6,2 5,0-0,9 1,8 3,0 3,7 Karadağ 10,7 6,9-5,7 1,1 2,1 3,5 Romanya 6,3 7,3-7,1-1,3 1,5 3,5 Sırbistan 5,4 3,8-3,5 1,0 2,0 3,0 Slovakya 10,5 5,8-4,8 4,0 3,3 3,3 Slovenya 6,8 3,7-8,1 1,2 1,9 2,0 EU-27 3,3 0,7-4,2 1,8 1,7 1,4 Euro Bölgesi 3,0 0,4-4,3 1,8 1,6 1,1 Kaynak: IMF -Dünya Ekonomik Görünümü, Avrupa Komisyonu, OECD Tablo12 : Ortalama Gerçek Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GDP) Büyüme Oranları 2007-2008 2009 2010-2012 Krizden Önce Kriz Yılı Krizden Sonra Arnavutluk 6,72 3,14 3,17 Bosna Hersek 5,95-2,95 1,97 Bulgaristan 6,32-5,48 1,88 Hırvatistan 3,61-5,99 0,44 Çek Cumhuriyeti 4,30-4,15 2,05 Macaristan 0,80-6,69 1,57 Makedonya 5,58-0,90 2,86 Karadağ 8,80-5,70 2,22 Romanya 6,83-7,08 1,24 Sırbistan 4,60-3,50 2,00 Slovakya 8,17-4,78 3,52 Slovenya 5,25-8,08 1,70 Kosova 6,59 2,90 4,77 EU-27 1,99-4,21 1,63 Euro Bölgesi 1,70-4,25 1,50 Kaynak: IMF -Dünya Ekonomik Görünümü, Avrupa Komisyonu, OECD Sayfa: 14
1.3.1. Müteahhitlik Sektörünün Ülke Ekonomisindeki Yeri Karadağ gibi küçük ve açık sistemlerin gelişmesi için inşaat sektörünün önemi büyük ölçüde reformların gerçekleştirilmesine ve ekonomik sisteminin Avrupa standartlarına uymasına bağlıdır. Bu bağlamda, ülkenin kaynaklarının daha verimli kullanılması sağlanacak ve buna bağlı olarak ülkenin rekabet etme gücü de artacaktır. Diğer tarafta, inşaat sektörü ekonominin büyümesi ve yatırımların artması ile aktif hale gelmekte, ekonominin gerilemesi ise inşaat sektöründeki durgunluğa neden olmaktadır. Ekonominin gelişimi için uzun vadeli öncelikleri ve yatırım planlarını göz önünde bulundurarak inşaat sektörü, ekonomi dalı olarak önemli perspektife sahiptir. Potansiyel yatırımcıların artan dikkatli davranışı ve bu sektörde faaliyetlerin yavaşlaması 2011 yılındaki inşaat sektörünün özelliklerinden bazılarıdır. 2008 yılında başlayan ve ikinci dalgasında Avro bölgesinden Karadağ a geçen ekonomik ve mali kriz inşaat sektöründeki durgunluğa yol açmıştır. İstatistiki verilere göre 2011 yılında gerçekleşen toplam inşaat çalışmalarının değeri 2010 yılına göre % 10,7 oranında artarak 283,1 milyon euro olarak gerçekleşmiştir. 2011 yılında etkin çalışma saatleriyle ölçülen inşaat faaliyeti 2010 yılına göre % 19,4 oranında artmıştır. İnşaat sektörünü güçlendirmek amacıyla Hükümet in anti-kriz tedbir paketlerinin uygulamasıyla, inşaat sektöründeki faaliyetlerde hafif bir artış kaydedilmiştir. Devlet 1000+ daire isimli projesiyle banka faizlerini sübvanse ederek inşaat sektörü ve banka kredi faaliyetlerini desteklemek istemiştir. 2011 yılında yeni binaların inşaatı için yapılan sözleşmelerinin değeri 2010 yılına göre % 26,3 oranında azalmıştır. Bu azalışın sebebi kısmen 2011 yılında 2010 yılına göre yeni yapılan dairelenin satışının % 24,1 azalmasına ve yeni yapılan daire fiyatlarının % 2,8 artmasına bağlıdır. Bu göstergeler sermayenin büyük miktarlarda bitmiş ama satılmamış olan dairelere ve askıya alınan inşaatlara bağlamasının ne kadar problemli olduğunu göstermektedir. Söz konusu sermayelerinin kaynakları banka kredileri olduğuna göre bankaların kredi faaliyetlerini sürdürme ve müşteriler tarafından kredilerin geri ödenmesi gibi zorluklarla beraber likidite sorunu ortaya çıkmaktadır. Ek olarak, maliyetlerin artışı (fiyatlar vs.), talebin azalması, satın alma gücünün azalması ve potansiyel alıcıların artan dikkatinin ortaya çıkması gibi eğilimler yeni yatırımcılara teşvik etmemiştir. Diğer tarafta, zamanla var olan yükümlükler artarak borç üzerindeki faizlerin büyümesine neden olmaktadır. Yukarıda belirtilen ve diğer sorunlar, şu anda zor çözülen bütün bu ve diğer sorunlar, krizden sonra inşaat piyasasının dayanıklı katılımcıların belirlenmesinde ve metre kare fiyatlarının arz ve talebe göre belirlenmesinde katkı sağlayacaktır. 2011 yılında 2010 yılına göre diğer inşaatlarda yeni sözleşmelerin değeri %33 oranında azalmıştır. 2011 yılında verilen 90 inşaat ruhsatının tahmini değeri 195 milyon euro iken 2010 yılında verilen 85 inşaat ruhsatının tahmini değeri 295 milyon euro değerinde olmuştur. 2010 yılında inşaat sektörünün GSYH içindeki payı 2009 yılına göre % 0,5 azalarak % 4,9 oranında olmuştur. Bütün bunlar inşaat sektörindeki krizin olumsuz etkilerini ve yatırımcıların yatırım yapma ilgisinin azalmasını yansıtmaktadır.ekonomik faaliyetleri ve toplam tüketimi teşvik etmek amacıyla, Karadağ Hükümeti Ekim 2011 yılında otel inşaatlarını desteklemek ve otel yatırımcılarını ve diğer dünyaca ünlü markalarını Karadağ a çekmek için önerilen tedbirleri kabul etmiştir. Söz konusu tedbirlerin uygulanması Sayfa: 15
(iş engellerinin kaldırılması, inşaat arsalarında alt yapının hazırlanması, kamu hizmet şirketlerinin çalışması, yerel yönetimler düzeyinde hizmetlerinin verimliliğinin artırılması ve inşaat ruhsatlarının alınmasında prosedürlerin hızlandırılması ve kolaylaştırılması) ekonomik ve yatırım ortamının geliştirilmesine katkı sağlamıştır. 2011 yılında Karadağ da İnşaat Sektörü Geliştirme Stratejisi için Eylem Planı tedbirlerinin uygu lama çabaları kaydedilmiştir (Euro kodların eğitim sistemine kazandırılması, enerji verimliliği vb.). Bunun amacı yenilikçi, bilgiye dayalı ve yüksek teknolojiyle organize edilen inşaat sektörü üzerinde Karadağ inşaat piyasasının Avrupa piyasasına entegre olunmasıdır. Bu amaca uzun vadede Devlet ve bankaların desteğiyle ulaşabilmektedir. İnşaat sektörünün kesin olarak tanımlanmış bir ekonomi dalı olmasından dolayı daha iyi ekonomik ortamın yaratılması amacıyla aşağıdaki kanun ve planlar kabul edilmiştir : Mekansal Planlama ve Bina İnşaatları Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun, Eylem Planı ile beraber 2011-2020 dönemi için Ulusal Konut Stratejisi ve gayri resmi yerleşim yerlerinin resmi yerleşim yerlerine dönüştürülmesi için Eylem Planı. Ayrıca AB standartlarına uyum sağlayan İnşaat Ürünleriyle İlgili Kanun önerisi hazırlanmıştır. Gelecek dönemde inşaat sektöründeki faaliyetlerinin artışı, büyük ölçüde Karadağ Hükümeti nin mali krizin etkilerine bağlı olarak uygulayacağı tedbir paketlerine ve uygun yatırım ortamının oluşturması için uygulayacağı politikalarına bağlı olacaktır. Sayfa: 16
Tablo13 : Kesinleşmiş İşlerin İnşaat Değeri KESİNLEŞMİŞ İŞLERİN İNŞAAT DEĞERİ (1000 Euro) 2009 2010 2011 TOPLAM 362.430 303.454 336.484 BİNALAR 242.446 169.690 241.653 Konut Binaları 184.028 136.233 192.527 Bir daireli binalar 33.232 26.255 49.526 İki daireli binalar 37.408 31.351 58.468 Üç ve daha fazla daireli binalar 112.881 77.484 84.101 Kolektif yaşam için Binalar 507 1.143 432 İKAMET AMAÇLI OLMAYAN BİNALAR 58.418 33.457 49.126 Oteller ve benzeri binalar 4.679 6.151 4.792 İş binaları 12.397 13.421 8.798 Ticaret binaları 18.706 2.017 17.394 Ulaşım ve iletişim binaları 3.359 309 419 Sanayi binaları ve depolar 4.476 2.013 1.975 Kültür ve sanat yapıları 10.937 6.766 12.400 Diğer ikamet amaçlı olmayan binaların 3.864 2.780 3.348 DİĞER YAPILAR 119.984 133.764 94.831 Ulaştırma altyapısı 97.249 119.442 88.140 Karayolları, yollar ve caddeler 76.225 93.660 68.337 Köprüler, viyadükler ve tüneller 13.217 23.802 17.913 Demiryollları 7.807 20 0 Havaalanı pistleri - 1.459 0 Limanlar, gezilebilir kanallar ve barajlar - 501 1.890 BORU HATLARI, İLETİŞİM VE ELEKTRİK HATLARI 17.032 9.825 5.677 Uzun mesafeli boru hatları 7.607 2.686 1.420 Yerel boru hatları ve su boruları 9.425 7.139 4.257 KARMAŞIK ENDÜSTRİYEL YAPILAR 6 3.214 376 İNŞAATLARI BAŞKA YERDE SINIFLANDIRILMAMIŞ DİĞER İNŞAATLAR 5.697 1.283 638 Spor ve rekreasyon yapıları 5.485 301 541 Yapılar hariç diğer yapılar, başka yerde sınıflanmamış 212 982 97 Kaynak: Karadağ İstatistik Kurumu (www.monstat.org) Sayfa: 17
Tablo14 : Bitmiş Konut Sayısı BİTMİŞ KONUT SAYISI 2006 2007 2008 2009 2010 2011 TOPLAM 2.679 3.448 4.650 5.825 4.093 4.343 Stüdyo Tipi 1 Odalı Daireler 932 841 1.395 1.558 616 573 2 Odalı Daireler 799 1.092 1.491 1.622 1.340 929 3 Odalı Daireler 720 1.105 1.238 2.001 1.589 1.681 4 Odalı Daireler 189 338 432 595 495 960 5 Odalı ve Daha Büyük Daireler 39 72 94 49 53 200 Apartmanlarda Daireler 749 995 877 1.637 890 931 Stüdyo Tipi 1 Odalı Daireler 441 365 337 682 300 432 2 Odalı Daireler 196 310 244 501 271 155 3 Odalı Daireler 99 224 171 310 274 222 4 Odalı Daireler 12 68 89 142 45 78 5 Odalı ve Daha Büyük Daireler 1 28 36 2-44 Özel Evler 1.930 2.453 3.773 4.188 3.203 3.412 Stüdyo Tipi 1 Odalı Daireler 491 476 1.058 876 316 141 2 Odalı Daireler 603 782 1.247 1.121 1.069 774 3 Odalı Daireler 621 881 1.067 1.691 1.315 1.459 4 Odalı Daireler 177 270 343 453 450 882 5 Odalı ve Daha Büyük Daireler 38 44 58 47 53 156 Sayfa: 18
Tablo15 : Bitmiş Konut Alanı BİTMİŞ KONUT ALANI (1000 M2) 2006 2007 2008 2009 2010 2011 TOPLAM 168 244 302 402 283 366 Stüdyo Tipi 1 Odalı Daireler 35 33 56 64 24 24 2 Odalı Daireler 49 67 88 101 76 55 3 Odalı Daireler 59 95 101 166 123 137 4 Odalı Daireler 20 38 44 65 51 116 5 Odalı ve Daha Büyük Daireler 5 11 13 6 8 34 Apartmanlarda Daireler 40 73 58 106 55 64 Stüdyo Tipi 1 Odalı Daireler 16 15 16 30 13 19 2 Odalı Daireler 13 21 15 34 17 11 3 Odalı Daireler 9 22 14 26 19 19 4 Odalı Daireler 2 10 8 16 6 9 5 Odalı ve Daha Büyük Daireler 0 5 5 - - 6 Özel Evler 128 171 244 296 228 302 Stüdyo Tipi 1 Odalı Daireler 19 18 40 34 11 5 2 Odalı Daireler 36 46 73 67 59 44 3 Odalı Daireler 50 73 87 140 104 118 4 Odalı Daireler 18 28 36 49 46 107 5 Odalı ve Daha Büyük Daireler 5 6 8 6 8 28 Sayfa: 19
Tablo16 : Bitmemiş Konut Sayısı BİTMEMİŞ KONUT SAYISI 2006 2007 2008 2009 2010 2011 TOPLAM 11.932 13.344 15.688 15.135 14.169 8.075 Apartmanlarda Daireler 1.515 1.673 2.409 2.447 1.873 1.682 Özel Evler 10.417 11.671 13.279 12.688 12.296 6.393 Tablo17 : Bitmemiş Konut Alanı BİTMEMİŞ KONUT ALANI (1000 M2) 2006 2007 2008 2009 2010 2011 TOPLAM 898 1.006 1.196 1.191 1.139 631 Apartmanlarda Daireler 95 111 158 176 136 115 Özel Evler 803 895 1.038 1.015 1.003 516 Kaynak: Karadağ İstatistik Kurumu Tablo18 : Yeni Konut Fiyatları YENİ KONUT FİYATLARI ( EURO / M2) 2006 2007 2008 2009 2010 2011 KARADĞ 1.087 1.332 1.530 1.250 1.272 1.307 PODGORICA 868 1.072 1.355 1.137 1.137 1.118 BAR 986 1.486 1.188 1.479 1.479 1.735 BUDVA 1.377 1.527 2.165 1.714 1.714 1.702 NIKŠIĆ 0 907 1.003 752 752 757 DİĞER 2.082 2.769 2.806 1.296 1.296 1.255 Kaynak:Karadağ İstatistik Kurumu (www.monstat.org) Sayfa: 20
Tablo19 : Konutların Yapısı KONUTLARIN YAPISI (2011 yılı) Bitmiş Konut Oda Sayısına Göre Konutlar Bitmemiş Konut Sayı Alan Stüdyo Tipi 1 Odalı Daireler 2 Odalı Daireler 3 Odalı Daireler 4 Odalı Daireler 5 Odalı ve Daha Büyük Daireler Karadağ 4.343 366.107 573 929 1.681 960 200 8.075 631.314 Podgorica 1.489 117.767 410 202 467 333 77 2.746 224.367 Bar 508 48.252 15 132 259 85 17 774 62.624 Berane 494 40.448 8 73 218 171 24 514 38.047 Bijelo Polje 271 30.853 4 47 120 77 23 827 74.774 Danilovgrad 254 24.682 13 41 94 88 18 123 9.964 Rozaje 220 17.849 34 63 71 52 0 886 65.071 Ulcinj 188 12.902 12 110 51 15 0 236 16.647 Tivat 149 10.322 15 73 39 21 1 185 9.706 Zabljak 129 10.397 4 51 51 14 9 50 3.140 Kotor 119 12.663 14 29 51 22 3 137 10.795 Niksic 114 9.314 11 16 53 32 2 280 24.052 Pljevlja 96 6.704 3 38 40 11 4 223 16.845 Mojkovac 93 7.287 13 29 36 11 4 20 1.549 Plav 92 7.552 0 7 64 6 15 118 9.504 Andrijevica 64 4.673 0 11 47 5 1 79 5.469 Herceg Novi 22 1.070 16 2 2 2 0 326 20.416 Kolasin 14 988 1 1 7 5 0 242 16.928 Cetinje 12 1.238 0 1 2 9 0 48 3.867 Plužine 8 624 0 3 3 0 2 28 1.867 Savnik 4 312 0 0 4 0 0 4 200 Budva 3 210 0 0 2 1 0 229 15.482 Kaynak: Karadağ İstatistik Kurumu (www.monstat.org) Sayı Alan Sayfa: 21
KARADAĞ Podgorica Bitmiş Konut Sayı Alan (M²) KONUTLARIN YAPISI Stüdyo Tipi 1 Odalı Daireler Oda Sayısına Göre Konutlar 2 Odalı 3 Odalı 4 Odalı Daireler Daireler Daireler 5 Odalı ve Daha Büyük Daireler Bitmemiş Konutlar Sayı Alan (M²) 2007 3.448 243.953 841 1.092 1.105 338 7213.3441.005.961 2008 4.650 301.841 1.395 1.491 1.238 432 9415.6881.196.406 2009 5.825 402.463 1.558 1.622 2.001 595 4915.1351.191.141 2010 4.093 283.030 616 1.340 1.589 495 5314.1691.139.681 2011 4.343 366.107 573 929 1.681 960 200 8.075 631.314 2007 1.048 76.666 293 253 408 90 4 5.383 433.918 2008 900 64.200 316 207 262 80 35 5.874 479.067 2009 2.037 151.829 512 537 768 208 12 5.634 469.009 2010 892 63.995 227 228 277 148 12 5.594 472.812 2011 1.489 117.767 410 202 467 333 77 2.746 224.367 Bar 2007 338 25.158 70 155 78 23 12 1.258 93.683 2008 400 30.293 37 110 142 88 23 2.063 161.868 2009 539 42.418 182 79 108 157 13 2.037 161.575 2010 490 37.701 10 123 236 105 16 2.377 193.682 2011 508 48.252 15 132 259 85 17 774 62.624 Berane 2007 213 15.324 6 53 123 29 2 1.066 78.058 2008 310 22.351 11 80 176 41 2 1.380 99.705 2009 504 35.188 46 135 274 45 4 1.301 96.222 2010 400 27.665 12 168 184 36-1.089 82.110 2011 494 40.448 8 73 218 171 24 514 38.047 BijeloPolje 2007 142 12.017 14 17 61 44 6 993 89.347 2008 143 13.345 4 5 49 71 14 1.119 99.993 2009 233 20.287 9 27 117 76 4 1.033 93.586 2010 196 16.213 8 25 91 68 4 1.012 92.160 2011 271 30.853 4 47 120 77 23 827 74.774 Danilovgrad 2007 132 9.486 30 47 48 7-857 66.677 2008 147 9.908 31 65 41 7 3 916 72.391 2009 247 16.942 67 70 90 15 5 974 78.045 2010 352 26.303 9 108 196 38 1 752 60.835 2011 254 24.682 13 41 94 88 18 123 9.964 Sayfa: 22
Rožaje 2007 77 5.433 10 31 34 2-620 43.072 2008 123 8.699 8 71 41 3-665 46.733 2009 82 5.224 24 36 21 1-703 50.445 2010 74 4.902 9 29 26 8 2 757 53.544 2011 220 17.849 34 63 71 52-886 65.071 Ulcinj 2007 212 8.458 157 55 - - - 381 17.303 2008 258 11.740 153 95 8 2-383 19.375 2009 198 9.616 65 101 32 - - 435 25.605 2010 177 9.574 61 81 34 1-388 22.925 2011 188 12.902 12 110 51 15-236 16.647 Tivat 2007 1 180 - - - 1 - - - 2008 423 23.273 223 112 53 34 1 337 16.519 2009 276 15.094 118 82 68 6 2 321 20.125 2010 400 22.806 83 113 186 11 7 105 6.268 2011 149 10.322 15 73 39 21 1 185 9.706 Žabljak 2007 6 473-3 2-1 119 8.250 2008 - - - - - - - 126 8.644 2009 7 391 3 3 1 - - 131 8.717 2010 - - - - - - - 136 8.993 2011 129 10.397 4 51 51 14 9 50 3.140 Kotor 2007 305 20.686 75 121 75 29 5 141 11.424 2008 266 17.753 67 104 81 12 2 219 15.769 2009 316 21.776 85 108 80 39 4 245 19.117 2010 65 4.168 11 33 13 5 3 219 17.256 2011 119 12.663 14 29 51 22 3 137 10.795 Nikšić 2007 204 15.212 42 90 60 11 1 400 31.669 2008 141 10.111 19 66 48 7 1 461 36.082 2009 166 12.562 11 85 61 8 1 375 31.028 2010 273 19.289 69 82 106 14 2 331 27.980 2011 114 9.314 11 16 53 32 2 280 24.052 Pljevlja 2007 7 460 2 3 2 - - 205 13.354 2008 40 2.582 15 17 6 1 1 215 13.877 2009 66 4.358 17 36 13 - - 196 12.827 2010 66 4.063 16 33 16 1-180 12.463 2011 96 6.704 3 38 40 11 4 223 16.845 Sayfa: 23
Mojkovac 2007 11 755-5 4 2-76 5.687 2008 20 1.330 3 9 7 1-58 4.457 2009 9 597 3-5 1-57 4.365 2010 10 687 3-5 2-54 4.135 2011 93 7.287 13 29 36 11 4 20 1.549 Plav 2007 110 8.774-19 69 22-251 20.416 2008 160 12.677-15 136 9-230 18.816 2009 86 6.804-17 64 5-241 18.667 2010 33 2.559-9 22 2-198 16.462 2011 92 7.552-7 64 6 15 118 9.504 Andrijevica 2007 37 2.646-15 17 4 1 187 13.133 2008 51 3.669-17 30 4-207 14.452 2009 42 2.917-21 18 3-199 13.958 2010 65 4.327 6 29 27 3-178 12.641 2011 64 4.673-11 47 5 1 79 5.469 HercegNovi 2007 294 23.733 120 41 59 46 28 662 34.080 2008 479 23.663 248 180 44 7-728 40.483 2009 487 25.268 252 116 110 7 2 462 27.512 2010 325 18.938 63 192 55 15-366 24.723 2011 22 1.070 16 2 2 2-326 20.416 Kolašin 2007 70 4.920 2 19 25 18 6 174 12.343 2008 73 4.984 5 18 24 23 3 226 16.146 2009 61 3.921 6 14 29 10 2 222 15.797 2010 64 4.133 1 18 37 8-251 17.626 2011 14 988 1 1 7 5-242 16.928 Cetinje 2007 10 725-5 5 - - 44 3.669 2008 15 1.365-5 5 5-61 4.841 2009 2 140-1 1 - - 89 7.521 2010 28 2.136-4 21 3-91 7.870 2011 12 1.238-1 2 9-48 3.867 Plužine 2007 1 90 - - 1 - - 8 602 2008 1 90 - - 1 - - 16 1.284 2009 4 365-2 - 2-12 919 2010 6 482-3 2 1-8 638 2011 8 624-3 3-2 28 1.867 Sayfa: 24
Šavnik 2007 - - - - - - - - - 2008 - - - - - - - - - 2009 - - - - - - - - - 2010 1 42 1 - - - - 2 120 2011 4 312 - - 4 - - 4 200 Budva 2007 230 12.757 20 160 34 10 6 519 29.276 2008 700 39.808 255 315 84 37 9 404 25.904 2009 463 26.766 158 152 141 12-468 36.101 2010 176 13.047 27 62 55 26 6 81 4.438 2011 3 210 - - 2 1-229 15.482 Kaynak:Karadağ İstatistik Kurumu (www.monstat.org) Sayfa: 25
Tablo20 : Yıllara Göre Yıkılan Bina Sayısı KARADAĞ'DA YILLARA GÖRE YIKILAN BİNA SAYISI YIL SAYI ALAN ( m² ) 2001 24 1.080 2002 3 320 2003 8 332 2004 5 486 2005 11 596 2006 45 3.404 2007 63 4.596 2008 80 4.401 2009 12 1.572 2010 13 1.088 2011 20 1.628 Kaynak: Karadağ İstatistik Kurumu (www.monstat.org) Sayfa: 26
Tablo21 : İnşaatlarda Kullanılan Malzemenin Cinsi İnşaatlarda Kullanılan Malzemenin Cinsi İNŞAAT MALZEMELERİ Katı tuğla Delikli tuğla Katı tuğla cephe Oyuk kil bloklar Cephe blokları Çimento, cürüf ve cürüfe dayalı tuğla reklam blokları, Tuğla ve diğer malzemelerden yapılmış bloklar (Kermes, siporex) Tavan ve kemer Elemanları Zemin tuğla ve ekleme tuğla Birim 2006 2007 2008 2009 2010 (1000) Adet (1000) Adet (1000) Adet (1000) Adet (1000) Adet (1000) Adet (1000) Adet (1000) Adet 695 343 1.241 1.188 303 1.312 775 1.427 490 289 70 145 136 110 1.021 769 2.508 2.565 970 1.088 145 182 363 510 138 448 310 695 763 770 94 9 36 122 64 286 205 181 176 100 Kirişler, yarı montaj ve kemerler için montaj (çimento bazında) 1000.m. 18 30 42 35 23 Tavan ve kemerler bloklar (çimento (1000) bazında) Adet 77 9 26 60 9 Prefabrike ve bitmiş inşaatlar Dış duvarlar için hafif yapı levhaları m² 300 500 1.800 300 Bakan duvarları Kurulları m² 22.111 38.530 200 3.614 Duvarlar partitior için hafif yapı m² 2.030 2.100 2.000 3.250 levhaları Tavanlar için hafif yapı levhaları m² 10.720 17.264 6.100 7.400 6.950 Işık izolasyon döşemelerden m² 660 1.716 11.950 10.220 Alçı levhalar, her türlü m² 32.927 43.257 45.210 82.939 71.882 Köprüler için çelik konstrüksiyonlar t 15 15 10 Diğer çelik konstrüksiyon, her türlü (çatılar, sütunlar, farmes, iskeleler ve benzeri) t 5 17 460 140 200 Bina inşaatları ve inşaat mühendisliği için prefabrik elemanlar t 814 614 382 964 354 Yüksek binalar prefabrik yapılar elemanları t 500 Ahşap konstrüksiyon (bitmiş çatı inşaatları) m³ 3.070 4.665 330 1.297 218 Bağlayıcı malzeme Sönmemiş kireç t 277 302 170 102 191 Kireç, hidrate t 1.373 1.223 1.395 942 567 Sayfa: 27
Alçı, pişmiş t 2 1 74 159 162 Portland çimentosu t 33.230 20.633 23.737 15.640 14.362 Çimento, diğer türleri t 8.774 18.617 32.626 20.699 8.986 Plastik inşaat malzemeleri t 225 34 94 75 48 Çimento harçları, her türlü m³ 6.114 8.249 4.203 4.431 2.293 Beton, taze m³ 89.309 100.349 168.651 195.313 126.97 Asfalt t 60.827 144.988 271.118 186.788 Agrega ve taş profilli malzemeden Taş Profilli malzeme (kaldırım taşı, çit, küp taş, vb.) Teknik taş ve mermer, her türlü Crashed 0 287.60 1 m³ 952 1.555 640 3.607 1.135 m³ 16.985 43.835 75.165 43.484 1.409 Kırık taş ve küçük taş boyutu m³ 67.182 33.404 58.055 75.209 7.621 Beton için agregalar m³ 190.68 200.84 168.423 341.630 264.833 3 8 Çakıl m³ 79.400 113.166 232.200 55.095 30.489 Kum m³ 119.03 6 35.650 35.396 22.242 13.369 Terrazzo-granül t 720 125 1.110 380 Takviye malzemesi ve bağlama Beton çelik t 2.246 3.194 11.670 14.129 4.571 Tel, siyah ve galvanizli kg 62.884 74.749 111.495 76.734 54.851 Diğer demir profiller, ağır, orta ve hafif Telli-CED beton için çeşitli unsurları (çelik ağlar, tuval duvar) t 1.274 2.375 3.287 577 482 t 2.659 5.064 8.638 5.992 3.773 Çiviler kg 75.765 89.642 168.746 135.482 106.30 1 Kereste Kereste, kozalaklı (biçilmiş, kesme) m³ 5.487 6.822 13.766 35.588 4.920 Kereste, kozalaklı (yuvarlak) m³ 79 508 431 557 50 Kereste, yaprak döken (Kesilmiş ve m³ 467 726 1.214 633 347 oyulmuş) Kereste, yaprak döken (yuvarlak) m³ 339 18 4 Lambri Kurulları m³ 1.293 2.088 1.245 758 296 Madencilik ahşap m³ 80 1.923 401 Uyuyanlar her türlü Adet 1.691 100 İzolasyon malzemesi ve kaplamalar Çatı panoları, her türlü roll 5.032 4.118 6.559 6.880 1.518 Bitüm, bitulit, bitümlü jüt şeritler, konular, emülsiyonlar vs t 9.525 5.972 9.744 10.324 12.953 Expanded Polistiren kg 45.978 83.397 91.102 52.032 21.100 Diğer izolasyon malzemeleri (cam yünü, taş yünü. Vb) t 957 344 239 105 56 Sayfa: 28
Boyalar (her türlü), vernikler, sırlar, vb eritici. Çatı kaplama malzemesi Düzlem ve "salon" ve asbest oluklu levha Düzlem ve kilitleme oluklu başlığı kg 277.66 1 248.902 278.802 424.767 219.74 9 m³ 488 270 460 2.128 195 (1000) Adet 194 428 562 298 1.554 Diğer çatı kaplama malzemeleri (beton kiremit, plastik levhalar) m² 6.741 4.150 11.090 11.290 10.452 Döşeme duvar Malzeme Vinil ve asbest levhalar ve diğer yapay zemin kitlelerin t 537 120 Seramik başlıklar (duvar, döşeme ve 154.34 108.39 m² 156.926 148.236 126.832 cephe) 6 4 Seramik ve mermer karşı karşıya panoları m² 66.123 11.307 27.799 24.050 11.686 Öğütülmüş taş ve mermer Fayans m² 1.136 1.230 870 3.420 748 Terrazzo panoları m² 250 990 30 254 Kontrplak, paneller, sunta ve diğer m² 6.949 2.430 2.685 1.117 517 ahşap esaslı levhalar Parke (makat meşe ve diğer) m² 39.707 21.883 41.882 39.662 26.384 Lamine parke m² 3.073 12.629 3.003 2.537 7.479 Tavan ve duvar kaplamaları m² 33.122 13.263 1.956 3.025 3.459 Duvarlar için plastik levhalar m² 900 Duvar kağıtları, her türlü m² Dolgunlaştırıcı, kanalizasyon, ısıtma, havalandırma, sıhhi tesisler için Malzeme Dikişsiz borular, kg 106.80 7 110.250 116.970 134.904 59.305 Borular, dikişsiz kg 18.968 20.830 35.515 31.441 13.140 Demir borular ve bağlantı parçaları 1.094.63 272.38 kg 35.495 393.113 211.115 döküm 3 2 Borular, plastik, her türlü kg 224.99 242.80 243.542 365.959 284.611 3 3 Boru bağlantı parçaları ve flanşlar kg 20.960 21.069 36.202 26.570 6.100 Borular, yol t 242 Seramik, kanalizasyon boruları t 4 7 19 189 Asbest çimento borular, t 2 10 210 Borular, beton, her türlü t 533 84 483 1.763 3.059 Seramik, sıhhi Adet 27.552 28.733 4.741 3.523 3.237 Sıhhi donanım ve dökme demir maaşları Adet 3.082 6.964 280 122 Plastik sıhhi Adet 26.070 32.270 1.100 1.356 980 Inşaat için diğer seramik (Sobalar ve şömineler için başlıklar, teknik seramik, vb.) Adet 11.000 1 Sayfa: 29
Isıtma sobalar Adet 12 137 36 21 77 Radyatörler, her türlü m² 1.277 2.257 2.130 2.790 1.481 Güç kaynağı tesisatları için malzeme Halatlar ve telleri, bakır kg 13.650 93.111 96.890 17.690 13.329 Tel, alüminyum ve alüminyum alaşımları kg 38.760 44.900 9.475 20.562 14.557 Alüminyum ve demir ve Halatlar, - kg 7.761 75.000 3.950 3.050 alüminyum İletkenler, yalıtılmış (poli-vinil klorür, kauçuk vb) Kablolar, her türlü m m 404.26 7 721.51 8 260.178 201.165 163.744 1.170.38 1 901.441 1.037.58 1 186.23 6 784.97 8 Montaj malzemesi (anahtarlar, (1000) prizler, kutular, lamba tutucular) EUR 825 440 672 402 Elektrikli yalıtkanlar, her türlü t 5 2 3 1 Diğer malzeme ve birleştiren elemanları Raylar ve aksesuarlar t 328 1 Plakalar ve levhalar, siyah kg 41.084 39.558 52.115 51.950 29.771 Çinko galvanizli sac ve plakalar kg 39.334 52.199 40.575 57.366 34.752 Alüminyum plakalar ve levhalar kg 44.257 43.679 79.142 64.303 17.994 Cam, ısı yalıtımı m² 23.537 18.309 29.247 31.527 26.169 Cam levhalar, diğer türleri m² 11.001 12.489 19.520 21.286 22.876 Demirdışı metaller doğrama (pencereler, kapılar, perdeler) İnşaata kullanılan metal elementler (sac boru ve bacalar, çelik pencereler, kapılar, jaluziler) Kapılar ve pencereler ahşap, her türlü Içinde montaj için malzeme (mobilya, pencere panjur dahili) Diğer malzemeleri (tamir, bakım araç ve makine, kırtasiye ve diğer için) başka bir yerde belirtilmeyen t 2.374 164 316 261 257 t 30 30 Adet 20.467 17.741 15.256 12.966 9.781 (1000) EUR (1000) EUR 3.771 837 134 245 3.353 2.878 5.749 1.945 Tüketilen elektrik malzemesi Elektrik, MWh MWh 6.200 5.303 8.013 8.135 13.176 Kömür, her türlü t 67 34 Benzin, her türlü t 190 183 747 1.857 354 Gaz yağı (D1, D2) t 10.095 13.182 13.946 12.206 11.964 Kaynak: Karadağ İstatistik Kurumu (www.monstat.org) Sayfa: 30
1.3.2. Karadağ ın Müteahhitlik ve Teknik Müşavirlik sektörüne ilişkin 2012 yılı beklentileri Tablo 22.Ulaşım Sektörü Devlet Bütçesinden Finans Edilecek Projeler 1. Adriyatik İyon otoyolun tasarlanması ---------------------------------- 200.000,00 2. Bar Boljari (Smokovca Veruše kısmı ) otoyolun inşaatı ----------- 500.000,00 3. Karadağ daki ulaşım şebekesinde olan dar noktaların çözülmesi 2010-2012.yıllarında------------------------------------------ 15.300.000,00 Port Milena Ulcinj civarında köprü inşaatı, Kolašin de Tara nehri üzerinde köprü inşaatı, Bar şehri girişinde meydan inşaatı, Golubovac çevreyolu inşaatı III. kısım, Nikšić çevreyolu II. kısım. 4. Tifran tünelinin inşaatı ------------------------------------------------------2.000.000,00 5. Rožaje çevreyolu inşaatı II. kısım -------------------------------------------400.000,00 6. Karadağ da ana ve bölgesel yolların imarı-------------------------------10.000.000,00 7. Kavşakların imar projeleri---------------------------------------------------1.500.000,00 8. Ana ve bölgesel yollarda köprü ve heyelan onarımı ( Devlet Bütçesi ve AYB kredisi)-------------------------------------1.500.000,00 9. Ana ve bölgesel yollarda asfalt kaplama çalışmaları-----------------------400.000,00 10. Ana ve bölgesel yolların bakımı --------------------------------------------1.500.000,00 11. Üçüncü şeritlerin inşaatı (AYB kredisi)------------------------------------- 500.000,00 12. Ana ve bölgesel yollarda sel sonucunda ortaya çıkan----------------------500.000,00 Sorunların onarımı 2012 yılı devlet bütçesinden toplam:----------------------34.200.000,00 Sayfa: 31
1.3.3. Karadağ ın 3. Ülkelerde Üstlendiği Başlıca Projeler Karadağ ın 3.Ülkelerde üstlendiği herhangi bir proje bulunmamaktadır. 1.3.4. Karadağ ın Türk Müteahhitleri ile ortak üstlendiği Projeler Türk iş adamlarının Balkan ülkelerine yaptığı yatırımlarla Karadağ a yaptığı yatırımları karşılaştırdığımız zaman, bu ülkeyi tercih etmedikleri ve yatırım konusunda tereddütleri bulunduğu sonucu ortaya çıkmaktadır. Karadağ daki ilk Türk yatırımcı, Bursa Merkezli Gintaş Şirketler Grubudur. Karadağ'ın Başkenti Podgorica'da 58 bin metrekare toplam yapı alanına sahip, Green Bazaar Shopping Center Alışveriş Merkezini yapmıştır. Bir bölümünün sebze-meyve başta olmak üzere, gıda alışverişinin yapılacağı pazar olarak kullanılması öngörülmüş, bir bölümünün ise hypermarket, alışveriş ve eğlence merkezleri olarak tasarlanmıştır. Podgorica Belediyesi projenin üçte birine ortaktır. Bu proje dışında ortak üstlenilen projeler bulunmamaktadır. Sayfa: 32
1.3.5. Karadağ da kısa ve orta vadede uluslararası ihaleye çıkacak önemli projeler (özellikle konut, alışveriş merkezleri, iş merkezleri, petrol ve gaz refineleri, boru hatları,baraj, sulama, enerji santralleri, yol, demiryolu, otoyol, köprü, liman, havaalanı, spor tesisileri, rekreasyon sahaları, otel vb.) Yenilenebilir Enerji Kaynakları Sektöründeki 2012 beklentileri Küçük hidro santrallerin inşaatı 2012 yılında küçük hidro santrallerin inşaatı projeleri ile ilgili faaliyetler devam edecektir. 2008 ve 2010 yıllarında gerçekleşmiş olan ihalelerde 13 su kaynağı kullanımı imtiyaz hakkı verilmiştir. Verilmiş olan imtiyazlara göre toplam kurulu güç 100 MW olan ve 300 GWh olarak planlanan yıllık üretimi ile 35 küçük hidro santrallerin inşaatı öngörülmüştür. Bu projelerin toplam değeri 140 mil. olarak hesaplanmıştır. İmtiyaz sahiplerinden çoğu proje belgeleri hazırlamakla ve inşaat izni almakla meşguldür. Şimdiye kadar 7 inşaat izni verilmiştir. Rüzgar Enerjisi Možura ( Bar ve Ulcinj Belediyeleri ) ve Krnovo ( Nikšić ve Šavnik Belediyeleri ) lokasyonlarında rüzgar enerji türbinlerinin inşaat projeleri mevcuttur. Toplam kurulu güç 118 MW, yıllık üretim kapasitesi cca 250 GWh olarak planlanmıştır. Projenin toplam değeri 155 milyon olarak hesaplanmıştır. Bu projeler, inşaat izni belgesinin alım sürecindelerdir. Diğer Enerji Projeleri Mataguzi, Podgorica da hayvan gübresinden biyogaz tesisi için enerji izni verilmiştir. Sayfa: 33
Uluslararası ihalelere çıkacak olan önemli projeler Karadağ Ekonomi Bakanlığı tarafından küçük HESlerin inşaatı için imtiyazların verilmesine dair üçüncü ihale hazırlanmaktadır. Suyolu ve su kaynakları imtiyazları ile ilgili detaylı bilgileri www.oie-cg.me adresinde veya aşağıdaki linkte bulabilirsiniz; http://www.oie-cg.me/srp/novosti_details.asp?offset=30&ysid=83 Aynı zamanda 1 MW toplam kurulu güç ve 15 GWh ya kadar yıllık brüt enerji potansiyeline sahip olan küçük HESlerin inşaatları için enerji izinlerin verilmesi planlanmaktadır. ( 10 su yolunda ) İmtiyaz Hakkında Kanunun 41.maddesine göre kişinin talebi üzerine Ekonomi Bakanlığı tarafından planlanmayan ve enerji izni için öngölmeyen suyollarında da açık artırma yöntemi ile enerji izni alınabilmektedir. Komarnica HES in inşaatı. Sayfa: 34
1.3.5.2. Su Temini Projeleri 1) Ulcin Belediyesinde su dağıtım şebekesi inşaatının devamı Karadağ kıyısındaki bölgesel su dağıtım şebekesi Eylül 2010 yılında faaliyete girmiştir. 2011 ve 2012 yılında Ulçin e kadar ( Ćafe - Bijela Gora kısmı) kalan kısmının inşaatı planlanmıştır. Projenin değeri 7 milyon ( 6 milyon inşaat çalışmaları, 1 milyon projelendirme, kontrol, mülküyet sorunlarının çözülmesi). Finansmanı Abu Dabi Fonundan alınan kredi yolu ile sağlanmıştır. Projenin gerçekleşme çalışmaları sürmektedir ve projenin bitiş tarihi 1 Haziran 2012 olarak öngörülmüştür. 2) Rojaye deki su dağıtım şebekesinin inşaatı: Proje mevcut su dağıtım şebekesinin yenilenme çalışmaları ve içme suyu deposu inşaat çalışmaları içermektedir. Projenin değeri 2,59 milyon ( 2,36 milyon inşaat çalışmalarının değeri). Finansmanın büyük bir kısmı ( 2 milyon ) AYB kredisinden (kredi basvurusu yapılmıştır.) sağlanması planlanmaktadır. 440.000 da Türkiye Hükümeti tarafından bağışlanmıştır. Su deposunu ana projesi ağustos 2010 yılında yapılmıştır. Vrela Ibra su kaynağından Vukoser deposuna kadar da su boru hattının ana projesi mevcuttur. 3) Tuzi Kent Belediyesinde su temini projesi - su şebekesinin yeniden inşası: Proje 25,5 km uzunluğunda olan şebekenin yenilenmesini içermektedir. Projenin gerçekleşmesi üç aşamada planlanmaktadır. 6,800 yeni tüketicinin şebekeye bağlanması yapılacaktır. II. ve III. aşamasının tamamlanması için projenin tahmini maliyeti 1.5 milyon 'dur. Finansmanı da AYB ndan alınan kredi yolu ile sağlanmıştır. Projenin realizasyonu 2006 yılında başlamış olup hala devam etmektedir. Sayfa: 35
1.3.5.3. Katı Atık Yönetimi ile İlgili Projeler 1. Bar ve Ulcinj Belediyelerin atık yönetimi için bölgesel bir merkezin oluşturulması: Bar ve Ulcinj Belediyelerinin katı atık yönetimi için bölgesel bir deponun yapılması Dünya Bankası tarafından finanse edilen MESTAP ( Çevreye duyarlı turistik bölgelerde olan projeler) projesi kapsamına girmektedir. Depo Bar Belediyesi sınırları içerisinde Mozura adlı yerde devlet arsasında yapılmaktadır. Projenin toplam değeri 13,144 milyon. Proje için gerekli analizler ve çalışmalar yapılmıştır. Bar ve Ulcinj Belediyeleri atık yönetiminin beraber yapacaklarına dair karar vermişlerdir. İhale yolu ile müteahhit şirketi ve proje seçilmiştir. Projenin birinci aşamasının toplam değeri 4,3 milyon olarak belirlenmiştir. Haziran 2011 yılında inşaat çalışmaları başlamıştır ve 2012 yılında projenin gerçekleşmesi planlanmaktadır. 2. Nikšić, Šavnik ve Plužine Belediyelerin atık yönetimi için bölgesel bir merkezin oluşturulması Sözkonusu depo, Nikşiç şehrinin sınırları içerisinde yapılacaktır. Ana projeye göre projenin toplam değeri 16,573 milyon olarak belirlenmiştir. 1. Aşaması için gerekli olan 9,212 milyon AYB kredisinde finans edilecektir. Depo için belirlenen yer şehir imar planına girmiştir. Özel bir arsa söz konusudur. ( Mülkiyet hakkının bu yılın sonuna kadar çözülecektir ). Nikšić, Šavnik ve Plužine Belediyeleri atığın yönetimi için ortak bir firma kurmuşlardır. Ana projede kapasitelerin artırılmasına yönelik yapılan değişikliklerden dolayı yeni Çevresel Etki Değerlendirme Raporu hazırlanmaktadır. Bu Çalışmanın hazırlanması için seçilen danışman şirketinin (COWI) çalışmaları için finansmanı WBIF (West Balkan Investment Framework) 2010 yolu ile sağlanmıştır. 2. Podgorici Belediyesinde Livade çöp deposunda atık sulları için sistemin kurulması Söz konusu çöp deposu yapıldığında atık suların sorunu çözülmemiştir. Atık suların yeraltı suları ile karışma tehlikesi mevcuttur. Atık sularının çevreye olan negatif etkisinden dolayı bu proje Podgorica Belediyesi ve ilgili Bakanlık tarafından acil olarak nitelendirilmiştir. Projenin toplam değeri 2,13 milyon olarak belirlenmiştir ( 2,06 milyon inşaat, 70,000 ihale belgelerin hazırlanması için ). AYB bu projeye destek vermeye hazır olduğunu ifade etmiştir. Sayfa: 36
1.3.5.4. Katı Atık Yönetimi ile İlgili Projeler 4. Bar Belediyesinde Ćafe çöp toplama alanının yenilenmesi: Ćafe çöp toplama alanı deniz kıyısında Bar - Ulcinj yolu üzerinde bulunmaktadır. Katı atıkların yönetilmesi için gereken şartların mevcut olmadığından dolayı yabancı bir denetleme kurumu tarafından kapatılmıştır. Ana projeye göre projenin toplam değeri 3,705 milyon 'dur. AYB bu projeye finansman sağlamaya ilgi göstermiştir. Ana proje hazırlanmıştır. Çevresel Etki Değerlendirme Raporu hazırlık aşamasındadır. 5. Pljevlja ve Žabljak Belediyelerin atık yönetimi için bölgesel merkezin oluşturulması: Çöp toplama alanı Pljevlja Belediyesi sınırları içerisinde olacaktır. Projenin toplam değeri, proje belgelerinin hazırlamasından sonra belli olacaktır. I. aşamanın inşası için gereken finansman ise AYB kredisi ile sağlanacaktır. Seçilen arsa devletin mülkiyetindedir. Proje belgeleri henüz hazır değildir. AB - WBIF 2010 desteğiyle fizibilite çalışmaları, ön proje hazırlıkları ve Çevresel Etki Değerlendirme Raporu üzerinde çalışacak olan danışman tutulmuştur. 6. Bar Belediyesinde Atıksu Arıtma Tesisi ve Kanalizasyon Şebekesinin Bazı Kısımlarının İnşaatı Proje atıksu arıtma tesisi inşaatı, 34 km kanalizasyon şebekesinin inşaatı ve yeniden yapılanması ve su deposu inşaatı içermektedir. Atıksu arıtma tesisi inşaatı ve kanalizasyon şebekesinin inşaatı ve yeniden yapılanmasının toplam değeri 25,63 milyon euro (atıksu arıtma tesisi 14,07 milyon euro, kanalizasyon ve su şebekesi 11,56 milyon euro ). 19,66 milyon euroluk finansmanı KfW Bankasından sağlanacak olup kalan kısmı ise ( 5,97 milyon euro ) Belediye Bütçesinden ve diğer kaynaklardan karşılanacaktır. Projenin realizasyonu için gerekli çalışmalar yapılmış olup müteahhit için ihale yapılmıştır. KfW Bank gelen tekliflerin değerlendirilmesi için onay vermiştir. Sayfa: 37