TMMOB Çevre Mühendisleri Odası V. ULUSAL ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ MODİFİYE SEPİYOLİT VE ZEOLİTİN TEKSTİL ENDÜSTRİSİ ATIKSULARINDA ADSORBANT OLARAK KULLANILMASI:KARŞILAŞTIRMALI DEĞERLENDİRME, Mustafa TURAN 2, Mehmet S.ÇELİK 3 () İ.T.Ü. İnşaat Fakültesi Çevre Mühendisliği Bölümü, armagan@itu.edu.tr (2) İ.T.Ü. İnşaat Fakültesi Çevre Mühendisliği Bölümü, mturan@ins.itu.edu.tr (3) İ.T.Ü. Maden Fakültesi Maden Mühendisliği Bölümü, mcelik@itu.edu.tr ÖZET Bu çalışmada, modifiye sepiyolit ve zeolit ile boyar madde giderimi karşılaştırmalı olarak araştırılmıştır. Kesikli reaktörle yapılan deneylerde Everzol B, Everzol 3RS H/C, Everzol 3BS isimli üç çeşit reaktif boya kullanılmıştır. Bu kapsamda, sepiyolit ve zeolitin boyar madde adsorplama kapasitesini artırmak amacıyla, katyonik yüzey aktif bir madde olan HTAB (hegzadesil trimetil amonyum bromür) ile yüzey modifikasyonu yapılmıştır. Deneylerde modifiye sepiyolitte, % 5 katı-sıvı oranında, 500 ppm den sonra çökelek oluştuğu tespit edilmiştir. Her üç boyar madde için elde edilen adsorpsiyon değerlerinin Langmuir denklemine uygunluğu grafiksel olarak ispatlanmıştır. Bu çerçevede Everzol 3RS H/C, Everzol B ve Everzol 3BS için 69,20,8 mg/g değerleri elde edilmiştir. Diğer adsorbant olan zeolit için de Langmuir izotermi çıkarılarak adsorsiyon kapasitesi Everzol 3BS için mg/g, Everzol 3RS H/C için 89 mg/g ve Everzol 3BS için ise 6 mg/g olarak tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Reaktif Boyalar, Sepiyolit, Zeolit, Hegzadesil Trimetil Amonyum Bromür, Langmuir izotermi, Adsorpsiyon. APPLICATION OF MODIFIED SEPIOLITE AND ZEOLITE AS AN ADSORBANT FOR TEXTILE WASTEWATERS: A COMPARATIVE EVALUATION ABSTRACT The adsorption mechanism of three reactive dyes by the natural minerals have been investigated on the removal of colored textile effluents. Adsorption of three reactive dyes (Everzol B, Everzol 3BS, Everzol 3RS H/C) were examined in batch reactors. The adsorption results indicate that sepiolite and zeolite have a limited adsorption capacity for reactive dyes but is substantially improved upon modifying its surfaces with quaternary amines. The adsorption isotherms show a linear increase up to the residual concentration of mg/l (Ci= 500 mg/l), the isotherms then rise virtually vertical followed by the occurrence of a backward trend. The adsorption data were fitted to the Langmuir isotherm. It is found that the modified sepiolite yields adsorption capacities (q e) of 69, 20 and 8 mg/g for,, and, as modified zeolite yields adsorption capacities (q e) of, 89 and 6 mg/g for, and, respectively. These results are comparable to a common adsorbent, activated carbon. Key Words: Reactive dyes, Sepiolite, Zeolite, Hegzadesil Trimetil Amonyum Bromür, Langmuir izotherm, Adsorption.
GİRİŞ Kumaş boyama işlemleri tekstil endüstrisi atıksularının ana kaynağını oluşturmaktadır. Bu atıksular yüksek renk, askıda katı madde ve çözünmüş organikler içermektedir. Boya dışındaki kirleticilerin çoğu kimyasal ve fiziksel metotlarla giderilebilmektedir (Chern ve Huang, 998; Al-Degs, ve diğerleri, 2000; Yoo ve diğerleri, 200). Son birkaç yıldan bu yana tekstil atıksularının arıtılmasına sadece toksik özelliğinden dolayı değil aynı zamanda bulanıklık gibi özelliklerden dolayı büyük önem verilmektedir (ICI Watercare, 99). Boyama prosesinde kullanılan reaktif boyalar ancak % 20 ila 40 nispetinde çıkış suyuna karışmaktadır (William ve Leonard, 997; Wu ve diğerleri, 998). Boyalar aromatik ve heterocyclic gruplardan oluşan farklı kimyasal yapıya sahip geniş bir spektruma sahiptir. Reaktif boyaların su içerisinde yüksek çözünürlüğe sahip olması konvansiyonel koagülasyon ve aktif çamur yöntemleri ile arıtabilirliğini zorlaştırmaktadır (Chern ve Huang, 998). Bundan dolayı oksidasyon ve adsorpsiyon sistemleri tekstil atıksularının arıtılmasında iki ana teknolojiyi oluşturmaktadır. Oksidasyon metotları arasında UV/Ozon ve UV/H 2 O 2 ile arıtma, atıksulardaki organik bileşenlerin giderilmesinde en iyi metotlar olarak karşımıza çıkmaktadır (Huang ve Shu, 995). Adsorpsiyon, hızla özellikle organik içerikli atıksuların giderilmesinde, önemli bir metod haline gelmekte ve endüstriyel proseslerde ayırma ve arıtma amacıyla kullanılmaktadır. Endüstriyel atıksulardaki renkli ve renksiz organik kirleticilerin giderilmesinde uygun adsorbanların kullanılması adsorpsiyon prosesinin önemli bir uygulaması olarak dikkate çekmektedir (Al-Qudah, 2000). Aktif karbon ve reçineler konsantre atıksulardan kimyasal atıkların giderilmesinde en iyi adsorbant olarak ortaya çıkmasına rağmen pahalı ve geri yıkama ihtiyacı gibi dezavantajları da mevcuttur (McKay, 98; McKay, 982; Blum ve diğerleri, 993 Meshko ve diğerleri, 200). Bununla birlikte araştırmacılar daha ekonomik adsorbantlarla da çalışmalar yapmıştır. Doğal kil/bazik ve asidik boyalar (El-Geundi, 99), şeker kamışı/vinyl sulfone ve chlorotriazine reaktif boyalar (Juang ve diğerleri, 997), ay çiçeği/bazik boyalar (Sun ve Xu, 997), sepiyolit/rhodamine (Arbeloa ve diğerleri, 997), uçucu kül/ azo boya (Al-Qodah 2000), montmorillonit and sepiyolit /methylgreen (Rytwo ve diğerleri, 2000), ve doğal zeolit/bazik boya (Meshko ve diğerleri, 200), doğal mineraller/amonyum (Çelik ve diğerleri, 200), zeolit/amonyum (Turan ve Çelik, 2003) yapılan çalışmalardan bazılarıdır. Sepiyolit ((Si 2 )(Mg 9 )O 30 (OH) 6 (OH 2 )4H 2 O) magnezyum hidrosilikat özelliğine sahip doğal bir mineraldir (Nagy ve Bradley, 995). Palygorskite-sepiyolit grubu altında sınıflandırılmaktadır. Sepiyolit T 2 O 5 (T=Si, Al, Be )'in üç yönlü tetrahedral uzantısı olan diğer silikat minerallerine benzemektedir; ancak, oktahedral yapısı nedeniyle de diğer tabaka silikatlarından farklılık göstermektedir (Brindly ve Pedro, 959). Sepiyolitin lifsi yapısı değişik uygulamalarda görüldüğü gibi sorptive, kolloidal/rheological ve katalitik özelliklere sahiptir. Bu çalışmada kullanılan diğer kil minerali ise Manisa-Gördes yöresine ait zeolittir. Doğal zeolitin (klinoptilolit) formülü Na 6 [AlO 2 ) (SiO 2 ) 30 ) 24H 2 O olarak verilmektedir. Zeolitin iyon değiştirme kapasitesi.8-2.5 miliekivalan/gr olup, iyon değiştirme özelliğine sahip diğer kil minerallerine göre 2-4 kat daha fazla iyon değiştirme kapasitesine sahiptir. Klinoptilolit yapısındaki bu kanallar ve değişebilir katyonlar sayesinde iyon değiştirici, adsorban ve daha az oranda katalizör olarak uygulama alanlarına sahiptir. Bu çalışma çerçevesinde yapılan deneylerde tekstil atıksularındaki boyar maddelerin sepiyolit ve zeolit üzerine adsorbe edilerek uzaklaştırılması hedeflenmiştir. Bu kapsamda üç anyonik reaktif boyanın modifiye edilmiş sepiyolit ve zeolit ile olan adsorpsiyon mekanizmasını ve bunun tekstil atıksularında uygulanabilirliğini ele alınmıştır. 88
DENEYSEL ÇALIŞMALAR Materyal ve Metod Deneysel çalışmada, Eskişehir-Manyas yöresine ait sepiyolit ile Manisa-Gördes yöresine ait %90 oranında klinoptilolit içeren zeolitik tüflerle katyonik sürfaktanların adsorpsiyon mekanizmaları incelenmiştir. Numunelerin kimyasal analizleri X-Işınları Fluoresans yöntemiyle yapılmış ve sepiyolitin % 70.00, zeolitin ise % 52.76 oranında SiO 2 içerdiği tespit edilmiştir (Çiçek, ve diğerleri, 2000). Reaktif boyaların adsorpsiyon kapasitesi dane boyutuyla ters orantılıdır (Al-Degs ve diğerleri, 2000). Bu yüzden adsorpsiyon deneylerinde kullanılan malzeme 63 µm (d 50 7µm) boyutunda hazırlanmıştır. Sepiyolitin yüzey alanı da 50.5 ±2 m 2 olarak tespit edilmiştir. Adsorpsiyon deneylerinde kullanılan reaktif boyalar (Everzol B, Everzol 3BS, Everzol 3RS H/C) bazik özellikteki azo boya grubundandır. Çalışmada kullanılan boyaların hepsinin anyonik sulfonat grubuna ait olduğu bilinmektedir. Bir amin bileşiği olan HTAB (hegzadesil trimetil amonyum bromür) sepiyolit yüzeyinin modifiye edilmesi için kullanılmıştır. Modifiye edilmiş sepiyolitin hazırlanma adımları Şekil de görülmektedir. Sepiyolit (50 g, -63 micron) HTAB Çözeltisi (l, 2. -2 M) Çalışma Şartları (400 rpm, 2 hours, at 25 o C) Katı Sıvı Ayırımı (Santrifujleme) (400 rpm, 5 min.) Su Katı Saf Su ile İki Kez Yıkama Katı Sıvı Ayırımı ( Santrifujleme) Su Katı Kurutma (2 saat 0 o C) Öğütme (-63 micron) Modifiye Sepiyolit Şekil. Modifiye Sepiyolitin Hazırlanmasına İlişkin Akım Şeması (Ersoy, 2000) Organik bileşenlerin modifiye edilmiş killer ile giderilmesine ait çalışmalar mevcuttur. Modifiye bentonit kullanılarak benzen, toluen, etilen ve oxylene giderilmesi (Gitipour ve diğerleri, 997); modifiye edilmiş katı mineraller kullanarak benzen, toluen ve etilenin adsorpsiyonu (Lee ve diğerleri, 989); sıvı atıklardaki tetraklorometanın modifiye bentonit ile giderilmesi (Smith ve diğerleri, 990); modifiye bentonit kullanılarak nitrobenzene, anilin ve naphthalaminin adsorpsiyonu (Zhu ve diğerleri, 997) bu çalışmalardan birkaçıdır. HTAB, SIGMA isimli firmadan temin edilmiştir.yüzde 99 luk 89
saflık derecesine sahip HTAB ın molekuler ağırlığı 346.46 gram dır. HTAB ın kimyasal yapısı Şekil 2 de görülmektedir. CH 3 CH 3 (CH 2 ) 5 N + CH 3 Br + CH 3 Şekil 2. HTAB ın Moleküler Yapısı Adsorpsiyon deneyleri 20 veya 40 ml lik cam reaktörlerde yapılmıştır. Deneylerdeki katı konsantrasyonu doğal sepiyolit için %5 ve modifiye edilmiş sepiyolit için ise % 0. ile %5 tir. Reaktörler 400 devir/dakikalık karıştırıcıda oda sıcaklığında 4 saat süre ile karıştırılmış daha sonra dakika süre ile santrifüj edilmiştir. Bütün deneyler oda sıcaklığı olan (22.5 ± o C) değerinde yapılmıştır. Boyaların denge konsantrasyonu spektrofotometre yardımıyla Everzol B için 592 nm, Everzol 3RS H/C için 400 nm ve Everzol 3BS için 540 nm olarak tespit edilmiştir. Birim adsorpsiyon üzerine biriken madde miktarı aşağıdaki formül yardımıyla hesaplanmıştır. q e = (C i -C e ) V/(00 m) () Burada; q e = adsorbantın gram başına adsorbladığı boya miktarı, mg/g, C i = boyanın başlangıç konsantrasyonu, mg/l, C e = boyanın denge konsantrasyonu, mg/l, V = numune hacmi, ml ve m = adsorbant ağırlığı (g) dır. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA (Armağan ve diğerleri, 2002) tarafından yapılan çalışmada doğal sepiyolitin reaktif boyalar için maksimum adsorpsiyon kapasitesi 0.5- mg/g olarak bulunmuştur). Buradan da doğal sepiyolit ile yapılan adsorpsiyon deneylerinde reaktif boyaların çok az etkili olduğu anlaşılmaktadır. Şekil 3a ve 3b de modifiye sepiyolit ve zeolitin % 5 katı konsantrasyonundaki adsorpsiyon izotermi görülmektedir. Her üç reaktif boyanın adsorpsiyon izotermlerinden üç bölgenin oluştuğu anlaşılmaktadır. Adsorpsiyon izotermi (birinci bölgede) çıkış konsantrasyonun mg/l (Ci=500 mg/l) olduğu değere kadar lineer bir artış göstermektedir. Bundan sonra izoterm (ikinci bölgede) dik bir şekilde artış gösterdikten sonra geriye yönelmiştir (üçüncü bölge). Bu anormal durum ikinci bölgede bir katı fazın yani çökelmenin oluştuğunun kanıtıdır. Gerçekten normal şartlar altında, izotermlerin üçüncü bölgede sabit adsorpsiyon yoğunluğunda devam ettiği kabul edilmektedir (Al-Degs ve diğerleri, 2000). 90
0 0 III qe, mg/g III II qe, mg/g I II 0. 0.0 I 0 00 0. 0.0 0. 0 00 (a) (b) Şekil 3. % 5 Katı/Sıvı Oranına Göre (a)modifiye Sepiyolit/(b)Zeolit-Boya İzoterm Eğrisi Benzer şartların zeolit içinde geçerli olduğu ve Şekil 3b den de görüldüğü gibi çıkış konsantrasyonun mg/l (Ci=500 mg/l) olduğu değere kadar lineer bir artış görüldükten sonra bir çökelme meydana geldiği tespit edilmiştir. İkinci bölgedeki çökelme sistemin katı fazının bir çözünür ürün tarafından etkilenmesi olarak anlaşılabilir. Ancak, bu durum üçüncü bölge için pek karşılaşılan bir durum değildir. Bu durumda üçüncü bölgedeki çökelmenin stokiometrik olmadığı ve sistemin bu bölgede ph dan etkilendiği anlaşılmaktadır. Sistemdeki çökelmenin esas sebebini araştırmak için sepiyolit miktarı ile katı konsantrasyonunun değişken olduğu bir ortamda bir dizi çökelme deneyi yapılmış olup sonuçlar Şekil 4 de verilmiştir. 00 0 Ci=500 mg/l Ci=525 mg/l Ci=550 mg/l Ci=600 mg/l Ci=650 mg/l Ci=750 mg/l 0. Katı Madde Konsantrasyonu, % Şekil 4. Farklı Giriş Konsantrasyonlarında Sepiyolitin Adsorpsiyon Performansı 9
Şekil 4 incelendiğinde, çıkış konsantrasyonlarının % katı konsantrasyonunda minimum değerler aldığı görülmektedir. Yüzde 0. katı konsantrasyonunda her üç boya içinde çökelmeye rastlanmamıştır. Ancak giriş konsantrasyonun 500 mg/l ve katı konsantrasyonun % 0. olduğu değerlerde çökelme görülmüştür. Buradan da çökelmenin ph, katı madde konsantrasyonu ve boyanın giriş konsantrayonuna bağlı olduğu anlaşılmaktadır. Reaktif Boyaların Sepiyolit ve Zeolit Üzerindeki Adsorpsiyon Mekanizması Modifiye sepiyolit ile yapılan adsorpsiyon deneylerinde % 0. katı konsantrasyonunun üzerindeki değerlerde çökelmeye rastlanmasından dolayı bir dizi deney çökelme ile karşılaşmamak için % 0. katı konsantrasyonunda yapılmıştır. % 0. katı konsantrasyonundaki adsorpsiyon izotermleri Şekil 5a ve 5b de görülmektedir. Bu deneydeki qe değeri denge konsantrasyonunun 0 mg/l olduğu esnada 200 mg/g değerini bulup daha sonra sabitlenmektedir. 00 00 0 0 qe, mg/g qe, mg/g 0. 0 00 0. 0 00 (a) (b) Şekil 5. % 0. Katı Konsantrasyonunda (a) Modifiye Sepiyolitin, (b) Modifiye Zeoliti Adsorpsiyon İzotermi Bu çalışmada Langmuir izotermi verilen konsantrasyon değerleri için doğru bir şekilde tanımlanabilmektedir. Langmuir izotermi bütün konsantrasyonlarda lineer bir doğru üzerinde Şekil 6 da görülmektedir. Ayrıca modifiye sepiyolit ve zeolitin her bir boya için adsorpsiyon kapasiteleri Langmuir izoterminin lineer formuna dayanılarak aşağıdaki formül yardımıyla hesaplanmıştır. C e /q e =/K L +(a L /K L ).C e (3) Burada a L =Langmuir sabiti (l/mg) ve K L =Langmuir sabiti (l/g) dir. 92
8 7 y = 0.0092x + 0.4335 6R2 = 0.9725 () 8 6 4 y = 0.065x + 0.4586 R2 = 0.9935 () Ce/qe, g/l 5 4 3 2 y = 0.0083x + 0.0402 R2 = 0.9966 () 0 y = 0.0059x + 0.5905 R2 = 0.9546 () 0 500 00 2 y = 0.03x +.3643 R2 = 80.9692 () Ce/qe, g/l 6 4 2 0 y = 0.009x + 0.99 R2 = 0.9807 () 0 500 00 (a) (b) Şekil 6. %0. Katı Konsantrasyonunda (a) Modifiye Sepiyolit (b) Modifiye Zeolitin Adsorpsiyon İzotermi Yukarıda verilen formule göre yapılan hesaplamalarda sepiyolitin Everzol 3RS H/C nin 69.4 mg/g değeri ile en yüksek adsorpsiyon kapasitesine sahip boya olduğu anlaşılmaktadır. Everzol B ve Everzol 3BS için de 20,8 mg/g değerleri elde edilmiştir. Aynı şartlar altında, adsorpsiyon kapasitesi aşağıdaki şekilde azalmaktadır. 3RS H/C > Everzol B > Everzol 3BS. Bu aynı zamanda boya moleküllerinin hidrofobik olarak sıralamasıdır. Diğer adsorbant olan zeolit için de Langmuir denklemi çıkarılarak adsorsiyon kapasitesi Everzol 3BS için mg/g, Everzol 3RS H/C için 89 mg/g ve Everzol 3BS için ise 6 mg/g olarak tespit edilmiştir. Adsorplama kapasiteleri karşılaştırıldığında modifiye edilmiş sepiyolitin modifiye zeolite göre daha yüksek verimliliğe sahip olduğu anlaşılmaktadır. DEĞERLENDİRME Bu çalışma çerçevesinde üç adet reaktif boyanın amin (HTAB) ile modifiye edilmiş sepiyolit ve zeolitin ile adsorpsiyon verimi karşılaştırmalı olarak incelenmiş ve aşağıdaki önemli neticeler elde edilmiştir: Daha önceki bir çalışmada, doğal sepiyolitte adsorpsiyon kapasitesi mg/g olarak tespit edilirken bu değer modifiye edilmiş sepiyolitte 200 mg/g olarak belirlenmiştir. Bu çalışma esansında önemli bir gelişme olarak çökelmeye rastlanmıştır. Çökelmede giriş konsantrasyonun, ph ın ve katı konsantrasyonun etkin rol oynadığı anlaşılmaktadır. Everzol 3RS H/C, Everzol B ve Everzol 3BS için maksimum adsorpsiyon kapasitelerinin aynı şartlar altında sırasıyla 69.4 mg/g, 20.50 mg/g and 8.84 mg/g olduğu ve boya moleküllerinin adsorpsiyon kapasitelerinin 3RS H/C > Everzol B > Everzol 3BS şeklinde azaldığı görülmüştür. 93
Boya moleküllerinin doğal sepiyolit ile olan adsorpsiyonunda elektrostatik etkileşimin aynı yüklü olmalarından dolayı gerçekleşemediği anlaşılmıştır. Modifiye sepiyolitte ise HTAB moleküllerinin katyonik gruptan olmaları yüzünden etkileşimin gerçekleştiği anlaşılmaktadır. Diğer adsorbant olan zeolit için de Langmuir denklemi çıkarılarak adsorsiyon kapasitesi Everzol 3BS için mg/g, Everzol 3RS H/C için 89 mg/g ve Everzol 3BS için ise 6 mg/g olarak tespit edilmiştir. Adsorplama kapasiteleri karşılaştırıldığında modifiye edilmiş sepiyolitin modifiye zeolite göre daha yüksek verimliliğe sahip olduğu anlaşılmaktadır. Modifiye sepiyolit ve zeolit atıksulardaki reaktif boyaların gideriminde aktif karbona ekonomik olması nedeniyle iyi bir alternatif olabileceği anlaşılmıştır. REFERANSLAR Al-Degs,Y., Khraısheh,M.A.M., Allen, S.J.,Ahmad, M.N.(2000) Effect of carbon surface chemistry on the removal of reactive dyes from textile effluent Water Research, Vol.34, No.3, pp.927-935. Al-Qodah, Z.(2000) Adsorption Of Dyes Using Shale Oil Ash Water Research, Vol.34, No.7, pp.4295-4303. Arbeloa, F.L., Arbeloa, T.L., Arbeloa, I.L. (997) Spectroscopy of rhodamine 6G adsorbed on sepiolite aqueous suspensions, J. Colloid Interface Sci, 87(), 5-2. Armağan, B., Ozdemir, O., Turan, M. and Çelik, M.S. (2002) Decolorizing of Textile Industry Wastewaters Using Clinoptilolite, ISWA World Environment Congress & Exhibition, Istanbul. Blum,D.J.W.,Suffet, I.H., Duguet, J.P. (993) Estimating the Activated Carbon Adsorption of organic chemicals in water, Crit.Rev.Environ.Sci.Technol.,23, 2-36. Brindly, G.W. and Pedro, G. (972) Report of the AIPEA Nomenclature Committee, AIPEA Newsletter, 4, p.3-4. Celik, M.S., Özdemir, B., Turan, M., Koyuncu, I., Ateşok, G., Sarikaya, H.Z. (200) Removal of ammonia by natural clay materials using fixed and fluidised bed column reactors Water Science and Technology: Water Supply (), 8-88. Cicek, H., Arslan, F., Turan, M., and Celik, M.S. (2000) Utilisation of natural clay minerals in the removal of ammonia from wastewaters, In Mineral Processing on the Verge of the 2 st Century, A.A. Balkema: Rotterdam. Chern, J.M., Huang, S.N.(998) Study of Nonlinear Wave Propagation Theory..Dye Adsorption By Activated Carbon, Industral Chemical Reasch, 37, 253-257. El-Geundi, M.S. (99) Colour Removal From Textile Effluents By Adsorption Technıques, Water Research, Vol.25, No.3 pp.27-273. Ersoy, B. (2000) The adsorption mechanisms of various cationic surface active agents onto clinoptilolite and capture of non-ionic organic contaminants by modified clinoptilolite, Istanbul Tecnical University, Doctoral Dissertation, Istanbul. Gitipour, S., Bowers, M.T. and Bodocsi, A. (997) The use of modified bentonite for removal of aromatic organics from contaninated soil, J. Colloid and Interface Sci., 96, 9-98. Huang, C.R., Shu, H.Y. (995) The reaction kinetics" Decomposition pathways and ıntermediate formation of phenol in ozonation, UV/O3 and UV/H2O2 Processes, J. Hazard. Mater, 4, 47-64. 94
ICI Watercare (99) Color in the textile effluent environmental brief No. In Introduction to the environmental brief, ICI Colours Textile Dyes Technology Group. Juang R.S., Tseng R.L., Wu F.C. and Lee S.H. (997) Adsorption behaviour of reactive dyes from aqueous solutions on chitosan, J. Chem. Tech. Biotechnol., 70, 39-399 Lee, J.F., Crum, J.R. and Boyd, S.A. (989) Enhanced retention of organic contaminants by soil exchanged with organic cations. Env. Sci. Tech., 23, 365-372. McKay, G. (98) Design models for adsorption system in wastewater treatment, J.Chem.Tech. Biotechnol.3, 77-772. McKay, G. (982) Adsorption of dyestuffs from aqueous solutions with activated carbon I:equilibrium and batch contact-time studies, J.Chem.Tech.Biotechnol.32, 759-73. Meshko, V., Markovska, L., Mincheva, M. and Rodrigues, A.E. (200) Adsorption of basic dyes on granular acivated carbon and natural zeolite, Water Research, 35(4), 3357-3366. Nagy, B. and Bradley, W.F. (955) The structural sheme of sepiolite Am.Mineral. 40: 885-892. Rytwo G, Nir S, Crepsin M, Margulies L.(2000) Adsorption and interactions of methyl green with montmorillonite and sepiolite, J Colloid and Interface Sci, 222, 2-9. Sabah, E., Turan, M., Celik, M.S., (2002) Adsorption mechanism of cationic surfactans onto acid and heat activated sepiolites, Water Research 36 (6), 3957-3964. Smith, J.A., Jaffe, P.R. and Chiou, C.T. (990) Effect of quaternary ammonium cations on tetrachloromethane sorption to clay from water, Env. Sci. Tech., 24, 67-72. Sun, G., Xu, X. (997) Sunflower Stalks as Adsorbents for color removal from textile wastewater, Ind.Eng.Chem.Res., 36, 808-82. Yoo, E.S., Libra, J. and Adrian, L. (200) Mechanism of Decolorization of Azo Dyes in Anaerobic Mixed Culture, J.Environ. Engrg 27(9), 844-849. Turan, M., Celik, M.S., (2003) Regenerability of Turkish clinoptilolite for use in ammonia removal from drinking water J. Water Supply Research and Technology-Aqua, 52(),59-66. William, A.R., Leonard, T.F. (997) Water and salt reuse in the dyehouse, Textile Chemist and Colorist, 29(4), -9. Wu, J., Eitman, M.A., and Law, S.E. (998) Evaluation of membrane filtration and ozonation processes for treatment of reactive dye wastewater J.Environ. Engrg., 2(3), 272-277. Zhu, L., Lı, Y. and Zhang, J. (997) Sorption of organobentonites to some organic pollutants in water, Environ. Sci. Technol., 3, 407-4. 95