2010 Yılı. Hampetrol ve Doğal Gaz. Sektör Raporu

Türkiye Petrolleri A.O. Genel Müdürlüğü 2010 Yılı Hampetrol ve Doğal Gaz Sektör Raporu Mart 2011

ĠÇĠNDEKĠLER DÜNYA DA PETROL VE DOĞAL GAZ SEKTÖRÜNÜN GÖRÜNÜMÜ...2 Petrol Sektörü..2 Petrol Ticareti..2 Petrol Tüketimi 2 Petrol Rezervi..3 Petrol Rezerv Ömrü...3 Petrol Üretimi..4 Rafinaj.4 Petrol Fiyatları.5 Doğal Gaz Sektörü..6 Doğal Gaz Ticareti...6 Doğal Gaz Tüketimi 6 Doğal Gaz Rezervi..6 Doğal Gaz Rezerv Ömrü...6 Doğal Gaz Üretimi..6 Doğal Gaz Depolama..6 Doğal Gaz Fiyatları...7 Unconventional Gaz Üretimi ve Enerji Sektörüne Etkileri...7 Petrol ve Doğal Gaz Sektöründe 2011 Yılında Karşılaşılması Muhtemel Sorunlar 8 TÜRKĠYE DE PETROL VE DOĞAL GAZ SEKTÖRÜNÜN GÖRÜNÜMÜ...10 TPAO NUN SEKTÖRDEKĠ YERĠ...12 Uluslararası Piyasada TPAO.12 Ulusal Piyasada TPAO..14 Doğal Gaz Depolama... 16 RAFĠNAJ SEKTÖRÜ.16 Genel Durum.16 Rafinerilerde İşlenen Hampetrol...17 Rafinerilerde Üretilen Petrol Ürünleri...17 Sektörün Rekabet Gücü.17 1

QBTU DÜNYA DA PETROL VE DOĞAL GAZ SEKTÖRÜNÜN GÖRÜNÜMÜ 20. yüzyılın başlarında ticari üretime geçişle önemli bir enerji kaynağı haline gelen ve tüm dünyada birincil enerji kaynakları arasında ilk sırada yer alan ham petrolün stratejik konumunu uzun yıllar sürdürmesi beklenmektedir. Küresel ekonomik krizin ardından 2010 yılında dünya enerji talebi 2009 yılına göre %2 lik bir oran ile artış göstermiştir. 2010 yılında dünya enerji ihtiyacının %35 ini ham petrol, % 23 ünü ise doğal gaz karşılamıştır. Talebin karşılanmasında sıvı yakıtlar (hampetrol, kondensat, etanol, biyodizel vb.), kömür, doğal gaz, yenilenebilir enerji ve nükleer enerji tüketimleri oransal büyüklükleri itibari ile Şekil 1 de sıralanmaktadır. Bu sıralama uzun dönemde değişmese de, özellikle kömür ve doğal gaz talebinde önemli artışlar beklenmektedir. projeksiyon Sıvı Yakıtlar Kömür Doğal Gaz Yenilenebilir Nükleer 2010 ġekil 1. 2010 Yılı Dünya Birincil Enerji Tüketimi (Kaynak: EIA) Petrol Sektörü Petrol Ticareti Krizin etkilerinin azalması ile petrol ticaretinde, özellikle işlenmiş petrol ürünü ticaretinde artış yaşanmıştır. Söz konusu artış petrol ihracatçısı ülkelerin petrol işleme ile elde edilen katma değere sahip olma çabalarının sonucu olup, Avrupa ülkelerinde rafinerilerin bir bölümünün kapanması konusunu da gündeme getirmiştir. Petrol Tüketimi 2010 yılında dünya petrol tüketimi 2009 yılına oranla 1,3 milyon v/g artarak 85,4 milyon v/g olmuştur. Ortadoğu nun yanı sıra özellikle Çin ve Hindistan 2010 yılında da tüketim talep artışlarını sürdürmüştür. 2011 yılında petrol tüketiminde 2010 yılına oranla daha az bir artış beklenmektedir. Japonya da yaşanan deprem ve tsunaminin etkisi ile beklentinin daha da aşağıya çekilmesi 2

Milyar Varil Milyar Varil düşünülmekle birlikte, nükleer tehdidin enerji üretiminde petrol ve doğalgaza yönelime neden olması da mümkün görünmektedir. Kuzey Amerika Küresel Talep Artışı bin v/g Avrupa Eski Sovyet Coğrafyası Orta Doğu Asya Latin Amerika Afrika Küresel Talep Artışı bin v/g ġekil 2. 2009-2011 Dönemi Ham petrol Talep ArtıĢı (bin v/g) (Kaynak:OMR) Petrol Rezervi 2009 yılında 1,33 trilyon varil olan dünya petrol rezervi 2010 yılında %10 artarak 1,46 trilyon varil olarak gerçekleşmiştir. 2010 yılı başında, 2010-2012 döneminde upstream yatırımlarının artması beklenmekle birlikte, Kuzey Afrika ve Orta Doğu da yaşanan gelişmeler yatırımlarda belirsizliğe yol açmıştır. 725,9 800 700 600 441,9 500 400 300 123,6 110,8 200 40,3 100 0 Orta Doğu Amerika Afrika1 Avrupa ve Avrasya Asya-Pasifik ġekil 3. 2010 Yılı Dünya ĠspatlanmıĢ Petrol Rezervi (Kaynak: OGJ) Petrol Rezerv Ömrü 2009 yılı sonunda 45,7 yıl olan dünya petrol rezerv ömrü, 2010 yılında % 7,7 artmış ve 49,2 yıl olarak gerçekleşmiştir. 3

milyon v/g Petrol Üretimi 2009 yılında 79,95 milyon v/g olarak gerçekleşen dünya petrol üretimi 2010 yılında %2,25 lik bir artış ile 81,75 milyon v/g olarak kaydedilmiştir. Avrupa ve Avrasya üretimi %2 azalırken, Orta ve Güney Amerika ile Afrika da % 4 lük üretim artışları gerçekleşmiştir. Rafinaj 2010 yılının birinci çeyreğinde rafine edilen ham petrol miktarı 72,9 milyon v/g ile beklentilerin üzerinde gerçekleşmiştir. Bu dönemde OECD ülkelerinde rafine edilen ürün miktarı beklentilerin üzerinde, OECD dışı ülkelerde ise beklentilerin altında gerçekleşmiştir. ABD ve Avrupa rafinerilerinde ürün miktarlarının artması rafinerilerde üretim kesintilerini gündeme getirmiştir. 2010 yılında rafinaj miktarında artış yaşanan başlıca ülkeler; ABD, Çin, Rusya, Brezilya ve Suudi Arabistan olarak sıralanabilir. milyon v/g 77 76 75 74 73 72 71 Ocak Mart Mayıs Temmuz Eylül Kasım Ocak 2006-2010 Dönemi 2009 2011 2006-2010 Ortalaması 2010 ġekil 4. 2006-2011 Dönemi Dünya Rafinaj Miktarı (Kaynak: IEA OMR) Son yıllarda diğer ülkelerde rafineri yatırımlarının artışı ve maliyet avantajları, Avrupa rafinaj sektöründe talebin azalmasına, pek çok rafinerinin kapanmasına ya da el değiştirmesine neden olmuştur. Ancak Çin ve Rusya firmalarının Avrupa rafinaj sektörüne ilgileri sürmektedir. PetroChina İngiltere kökenli Ineos ile rafinaj ve petrol ticareti konusunda ortak girişimde bulunmuştur. Rus petrol devi Rosneft ise PDVSA hisselerinin bir kısmını satın almış, BP ile dört Alman rafinerisi için ortak girişimde bulunmuştur. Ayrıca, 13 Avrupa rafinerisine ilgisi sürmektedir. 4

$/v Avrupa Rafinerilerindeki Son Değişiklikler Avrupa da Kapanacağı Açıklanan Rafineriler Ülke Şirket Rafineri Kapasite (kb/d) Zaman Fransa Petroplus Reichstett 85 2011 Fransa Total SA Gonfreville l Orcher (Kapasite Düşürme) 94 2011 Fransa Total SA Dunkirk 141 2010 Almanya Shell Harburg 110 2012 Kapasite Azaltımı Terminal İtalya İngiltere Tamoil Petroplus Cremona Teeside 94 100 2011 2009 Kapanan Rus/Çin Şirketlerinin Dikkatini Çeken Satılan Romanya Toplam Avrupa Arpichem SA Pitesti 70 694 624 2010 ġekil 5. Avrupa Rafinerilerinde 2010 Yılı GeliĢmeleri Petrol Fiyatları 2009 yılında yaşanan ekonomik krizin etkilerinin azalması ile yükselişe geçen petrol fiyatları 2010 yılında 79,4 $/v ortalama günlük WTI olarak gerçekleşmiştir. 2011 yılı ortalaması 105 $/v olarak beklenirken; Tunus, Mısır ve Libya da yaşanan siyasi istikrarsızlıklar 2011 yılı Mart ayı ortalamasının 101 $/v in üzerinde gerçekleşmesine neden olmuştur. 2011 yılı için zayıf bir beklenti olmakla birlikte İran ve Suudi Arabistan da yaşanabilecek siyasi istikrarsızlıklar, 2011 yılı beklentilerini 200 $/v in üzerine taşıyabilecektir. ġekil 6. 2010 Yılı WTI Petrol Fiyatları (Kaynak:EIA) 5

Rezerv (m 3 ) Doğal Gaz Sektörü Doğal Gaz Ticareti Küresel ekonomik krizin etkilerinin azalması ile 2010 yılında 2009 yılına oranla doğal gaz ticaretinde artış gözlenmiştir. Doğal Gaz Tüketimi 2009 yılında 2,9 trilyon m 3 olan doğal gaz talebi 2010 yılında %7 lik bir artış ile 3,1 trilyon m 3 olarak gerçekleşmiştir. Doğal Gaz Rezervi 2009 yılında 187,6 trilyon m 3 olan doğal gaz rezerv miktarı, 2010 yılında 188,3 trilyon m 3 olarak gerçekleşmiştir. Milyar m 3 80.000 70.000 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 0 76.100 65.682 16.632 15.227 14.666 1 Orta Doğu Avrupa ve Avrasya Amerika Asya Pasifik Afrika Doğal Gaz Rezerv Ömrü ġekil 7. 2010 Yılı Dünya Doğal Gaz Rezervlerinin Bölgeler Ġtibariyle Dağılımı (Kaynak:OGJ) 2009 yılında yaşanan ekonomik kriz doğal gaz üretiminde düşüşe ve dolayısıyla rezerv ömründe artışa neden olmuştur. 2010 yılında ise krizin etkilerinin azalması ile doğal gaz talebi artmış ve 2010 yılı rezerv ömrü bir önceki yıla oranla %5,3 azalarak 59,5 yıl olarak gerçekleşmiştir. Doğal Gaz Üretimi 2009 yılında 2,9 trilyon m 3 olarak gerçekleşen doğal gaz üretimi 2010 yılında %6 artarak 3,1 trilyon m 3 olarak gerçekleşmiştir. Doğal Gaz Depolama Kasım 2010 itibariyle Dünya da 647 tesis toplam 335,6 milyar m3 kapasite ile, doğal gaz depolama konusunda faaliyet göstermiştir. Kuzey Amerika, 402 si ABD de ve 50 si Kanada da olmak üzere 452 depolama tesisi ile Dünya depolama tesislerinin %70 ine sahiptir. Avrupa da 131, Bağımsız Devletler Topluluğu nda 52 ve Asya-Okyanusya da 12 tesis bulunmaktadır. 6

$/MBTU Doğal Gaz Fiyatları Ocak 2010 tarihinde 5,83 $/MBTU olan Henry Hub doğal gaz fiyatı yıl boyunca düşüşünü sürdürmüş ve Aralık ayında 4,25 $/MBTU olarak gerçekleşmiştir. Son yıllarda gelişen unconventional üretim teknikleri ve LNG ticareti doğal gaz arzında artışa, doğal gaz fiyatlarında ise düşüşe neden olmuştur. 7,00 6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00 Oca.10 Şub.10 Mar.10 Nis.10 May.10 Haz.10 Tem.10 Ağu.10 Eyl.10 Eki.10 Kas.10 Ara.10 Oca.11 Şub.11 Mar.11 Henry Hub Fiyatı Kuyubaşı Fiyatı ġekil 8. 2010 Yılı Henry Hub Doğal Gaz Fiyatı (Kaynak:EIA) Unconventional Gaz Üretimi ve Enerji Sektörüne Etkileri 2010 yılında unconventional gaz üretiminde önemli gelişmeler yaşanmış, Kuzey Amerika da artan unconventional üretimi Dünya nın diğer bölgelerinde de konu ile ilgili atılımlara neden olmuştur. Bu kapsamda ABD ve Kanada teknolojik anlamda öncü ülkeler olarak dikkat çekerken, yüksek enerji talebine sahip Çin firmaları unconventional gaz üretimi konusunda tecrübeli şirketlerle ortaklıklar kurmuş, unconventional üretim sahalarına ortak olmuştur. Unconventional gaz üretimi konusunda risk unsurları coğrafi farklılıklar göstermektedir. Bu nedenle, Dünya nın farklı bölgelerindeki şirketler unconventional gaz üretim teknolojisinde gelişme sağlayabilmek amacıyla unconventional üretim imkanlarının yüksek olduğu bölgelerde ortaklık anlaşmalarına yönelmektedir. Üretim potansiyeline sahip ülkeler ise mevzuat sorunlarını çözmeye çalışmaktadır. Unconventional üretim metotları ile üretim gerçekleştiren ülkelerin enerji ticaretindeki pozisyonlarının değişmesi beklenmekte, üretim maliyetinin düşmesi sonucunda unconventional üretimin artacağı tahmin edilmektedir. 7

Yeraltı Yüzey Yerüstü Ticari Unconventional Gazda Risk Faktörleri Fiyat Dalgalanması Talep/ İthalat İhtiyacı Piyasa Olgunluğu DÜŞÜK K.Amerika Avrupa Asya YÜKSEK Fiyatlandırma Yapısı Altyapı Düzenlemeler/Politikalar Hizmet Sektörünün Yeterliliği Teknoloji Kuyu Dizaynı Jeoloji Kaynak Potansiyeli ġekil 9. Unconventional Gaz Üretiminde Risk Faktörleri (Kaynak:PE Unconventional) Petrol ve Doğal Gaz Sektöründe 2011 Yılında KarĢılaĢılması Muhtemel Sorunlar 2010 yılı küresel krizden çıkış yılı olarak değerlendirilebilir. ABD de 2010 yılında ekonomik büyüme oranı %2,8 olarak kaydedilmiştir. Avrupa - Avro Bölgesi ise ekonomik anlamda ikiye bölünmüştür; bir tarafta ekonomik krizden kurtulan ve yeniden büyümeye başlayan, liderliğini Almanya ile Fransa nın yaptığı Avrupa, diğer tarafta ise ekonomik krizin etkilerinin hissedilmemesi için bütçe açıklarını arttıran ve borç krizlerine sürüklenen Avrupa yer almaktadır. Genel olarak Avro Bölgesinde 2010 yılında %1,8 lik bir büyüme oranı sağlanmıştır. Gelişmekte olan ülkelerde yüksek büyüme oranları kaydedilmiş, özellikle Çin ve Hindistan ın büyüme oranları sırasıyla %10,3 ve %9,7 olarak gerçekleşmiştir. Japonya da 2010 yılında %4,3 olarak gerçekleşen büyüme oranının deprem ve tsunami sonrasında 2011 yılında tahminlerin altında kalması ve ülkenin petrol talebinin düşmesi beklenmektedir. Depremin ekonomik etkilerinin yanı sıra, nükleer enerji üretimi de sorgulanmaya başlanmıştır. Bu nedenle uzun dönemde elektrik üretiminde doğal gazın önem kazanabileceği tahmin edilmektedir. Genel olarak 2011 yılında da Dünya ekonomisinin büyümeye devam etmesi, enerji talebinde artışın sürmesi beklenmektedir. Mısır ve Libya da yaşanan gelişmeler petrol fiyatlarının 100 $ ın üzerine sıçramasına neden olmuştur. Uzun vadede petrol fiyatlarının artış trendini sürdürmesi beklenmektedir. Petrol fiyatlarının yüksek seyretmesi ile alternatif enerjilere yatırımların gündemde kalması ve hükümet desteklerinin önemini sürdürmesi 2011 yılı beklentileri arasında sayılabilir. Sıvı yakıt üretiminde ise alternatif - konvansiyonel olmayan - üretim tekniklerinin gündemde kalması beklenmektedir. 2010 yılında Meksika Körfezinde yaşanan kaza ve 2011 yılı başında Japonya da nükleer santralde gerçekleşen radyoaktif tehlike nedeniyle çevre koruma faaliyetlerine verilen önemin artması söz konusudur. 8

2011 yılının başında Orta Doğu ve Kuzey Afrika da yaşanan olaylar Süveyş Kanalında bir sorun olması halinde Dünya petrol arzında yaşanabilecek aksaklıkları gündeme getirmiştir. Bu açıdan 2011 de ve ilerleyen yıllarda diğer bölgelerin Dünya enerji ticaretindeki ağırlıklarının artması beklenmektedir. Şubat 2011 tarihinde başlayan siyasi istikrarsızlık nedeniyle Libya da üretim yapan şirketlerin bölge ile iletişimi tamamen kesilmiş, bölgede üretimin devam edip etmediğine dair bilgiye ulaşma imkanı kalmamıştır. Ancak 1,6 milyon v/g lük üretimin 0,6 milyon v/g seviyelerine düştüğü tahmin edilmektedir. Suudi Arabistan 1,5-2 milyon v/g lük yedek kapasitesini üretime alabileceğini açıklamıştır. Ancak, bölgede yaşanan siyasi hareketlenmenin Suudi Arabistan a sıçraması halinde petrol arzında ciddi sıkıntılar yaşanması olasıdır. Suudi Arabistan ve İran da yaşanabilecek karışıklıkların 2011 yılı hampetrol fiyatlarını 200 $ ın üzerine çıkarması mümkün görülmektedir. Son yıllarda iklim değişikliğine yönelik çalışmalar artmıştır. Bu kapsamda, 2009 BM İklim Değişikliği Konferansında iklim değişikliği küresel anlamda en önemli sorunlardan biri olarak tanımlanmakla birlikte, bağlayıcı bir metnin ortaya çıkmamıştır. 2010 BM İklim Değişikliği Konferansında ise iklim değişikliği ile mücadele konusunda işbirliğinin gerekliliği vurgulanmış, sera gazı ve karbon salınımını azaltmak için eylem planlarının oluşturulması gerekliliği vurgulanmıştır. Ayrıca 100 milyar $ lık bir fon oluşturularak gelişmekte olan ülkelerin hedeflerini gerçekleştirmelerinde yardımcı olunması karara bağlanmıştır. 2011 yılı BM İklim Değişikliği Konferansında gelişmekte olan ülkelerin karbon salınım hedeflerine ulaşmakta ihtiyaç duydukları kaynakların görüşülmesi planlanmaktadır. İklim değişikliğine taraf ülkelerin bu konuda atacakları adımların ülkelerin enerji politikaları, fosil yakıtların kullanımı konularında etkili sonuçlar doğurması beklenmektedir. 9

TÜRKĠYE DE PETROL ve DOĞAL GAZ SEKTÖRÜNÜN GÖRÜNÜMÜ Ülkemizde 2010 yılında, 27,83 adam/ay jeolojik saha çalışması (tamamı TPAO tarafından), 80,97 ekip/ay jeofizik saha çalışması (59,90 ekip/ay TPAO) gerçekleştirilmiş, 103 adet arama kuyusu, 49 adet tespit kuyusu, 64 adet üretim kuyusu olmak üzere toplam 216 adet kuyu açmış olup, 325.592 metre sondaj yapmıştır. 2010 yılı üretimi ise; toplam 2,5 milyon ton petrol ve 726 milyon m 3 doğal gaz olup, günümüze kadar toplam 135,6 milyon ton petrol ve 12 milyar m 3 doğal gaz üretimi gerçekleştirilmiştir. 2010 yılı petrol üretiminin %76 sı TPAO tarafından gerçekleştirilmiştir. Son on yılda Türkiye deki petrol üretiminde % 3,2 oranında düşüş gözlenmiştir. Türkiye de yeni petrol sahalarının keşfedilmesi ve ikincil üretim yöntemlerinin geliştirilmesi ile üretim düşüşü kısmen engellenebilmiştir. 3 2,5 2 2,6 2,4 2,4 2,3 2,3 2,2 2,1 2,2 2,4 2,5 1,5 1 0,5 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 ġekil 10. Yıllar Ġtibariyle Türkiye Hampetrol Üretimi (Kaynak PĠGM) Ayrıca, 2002 yılından itibaren TPAO tarafından kurulan ortaklıklarla Trakya da gerçekleştirilen yeni doğal gaz keşifleri ve eski sahalarda açılan yeni üretim kuyularının devreye girmesi ile 2001 yılında düşen doğal gaz üretimi tekrar yükselişe geçmiş ve 2008 yılında tarihin en yüksek seviyesine ulaşmıştır. Ancak bu artış 2009 yılından itibaren azalarak 2010 yılında 726 milyon m 3 olarak gerçekleşmiştir. 1200 1000 896 907 893 1014 800 600 400 327 378 561 707 729 726 Milyon m 3 Milyon ton 200 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 ġekil 11. Yıllar Ġtibariyle Türkiye Doğal Gaz Üretimi(Kaynak: PĠGM) 2010 yılı sonu itibariyle kalan üretilebilir yurtiçi toplam petrol rezervimiz 291,5 milyon varil (43,14 milyon ton) olup, yeni keşifler yapılmadığı takdirde, bugünkü üretim seviyesi ile yurtiçi toplam ham petrol rezervlerimizin 17,3 yıllık bir ömrü bulunmaktadır. 2009 yılı sonu itibariyle kalan üretilebilir yurtiçi toplam doğal gaz rezervimiz ise 6,2 milyar m 3 tür. Yeni keşifler yapılmadığı takdirde, bugünkü üretim seviyesi ile yurtiçi doğal gaz rezervlerimizin 10

8,6 yıllık bir ömrü bulunmaktadır. Ancak, dünyada son 10 yıldan bu yana gelişmekte olan teknoloji ve metodlar kullanılarak şeylden petrol ve gaz üretimi mümkün görülmektedir. Bu kapsamda TPAO, ülkemizin yadsınamayacak büyüklükte olduğu düşünülen şeyl gaz potansiyelini değerlendirebilmek üzere Güneydoğu Anadolu ve Trakya Bölgelerinde toplam 4 adet kuyu açılması amacıyla Transatlantic/TEMI Firması ile bir anlaşma imzalamış ve deneme amaçlı 2 adet kuyu sondajı gerçekleştirilmiştir. Türkiye deki petrol sahalarının % 10 u 25-500 milyon varil rezerve sahip olup, kalan % 90 ın rezervi 25 milyon varilden azdır. Başka bir deyişle, Türkiye de keşfedilmiş petrol sahalarının % 90 ı küçük saha % 10 u ise orta büyük saha sınıfındadır. ŞİRKETLER Rezervuardaki Petrol Üretilebilir Petrol Kalan Üretilebilir Petrol TPAO 5.433,55 871,57 218,07 N.V. Turkse Perenco 641,96 200,72 28,56 TransAtlantic E.M.I. + DMLP Ltd. 539,00 98,50 13,74 TPAO + Tiway Oil 49,61 19,60 1,46 TPAO + N.V. Turkse Perenco 105,27 30,81 14,18 Aladdin + GYP 58,71 10,36 2,51 Aladdin + GYP + Madison (Turkey) LLC. 24,30 6,19 4,03 Aladdin + GYP + Talon 25,00 7,50 7,28 TPAO + Amity Oil 0,14 0,14 0,01 Extreme-Petrako 8,39 1,68 1,68 TPIC 0,21 0,21 - Diğer 0,03 0,03 0,001 TOPLAM 6.886,17 1.247,31 291,52 ġekil 12. 2010 Yılı Sonu Ġtibariyle Türkiye Ham Petrol Rezervleri (Kaynak PĠGM) ŞİRKETLER Rezervuardaki Doğal Gaz Üretilebilir Doğal Gaz Kalan Üretilebilir Doğal Gaz TPAO 11.708 8.835 1.166 N.V. Turkse Perenco 4.654 3.258 2.960 Amity Oil Int. + TPAO 1.916 1.624 293 Thrace Basin 2.010 1.835 500 Thrace Basin + Pinnacle Turkey 1.561 1.368 569 TPAO + Petrol Ofis + Foinavon + Tiway 1.821 1.183 641 TransAtlantic + Petrako + Edirne Enerji 159 144 90 Amity Oil Int. 10 8 7 TOPLAM 23.839 18.255 6.226 ġekil 13. 2010 Yılı Sonu Ġtibariyle Türkiye Doğal Gaz Rezervleri (Kaynak: PĠGM) 11

TPAO NUN SEKTÖRDEKĠ YERĠ TPAO, önümüzdeki yıllarda Ülkemizin petrol ve doğal gaz ihtiyacını karģılayan, çalıģılması en çok arzu edilen, bölgesinde etkin bir dünya enerji Ģirketi olmak vizyonu doğrultusunda, büyük başarılara ve projelere imza atarak, yetişmiş insan gücü ve güçlü organizasyon yapısı yanında, gelişmiş teknolojisi ile de uluslararası arenanın önemli bir oyuncusu haline gelecektir. Bu amaçla TPAO nun dinamik, güçlü, uluslararası petrol şirketleri ile rekabet edebilecek yapıda etkin bir petrol şirketi olarak yeniden yapılandırılması ihtiyacı bulunmaktadır. Uluslararası Piyasada TPAO TPAO; yurtdışı faaliyetleri kapsamında, zengin hidrokarbon rezervleri ve yatırım fırsatlarıyla büyük ilgi toplayan Hazar Bölgesi'nde, uluslararası büyük petrol şirketleri ile oluşturulan konsorsiyumlara iştirak etmek suretiyle Azerbaycan da, Azeri-Çıralı-Güneşli, Şah Deniz ve Alov projeleri olmak üzere 3 büyük projedeki arama ve üretim faaliyetlerinde, Kazakistan Sahalarında ise üretim vb. faaliyetlerinde bulunmaktadır. 2007 yılı itibariyle TPAO'nun yurtdışı üretimi yurtiçi üretim miktarını aşmıştır. Yurtdışı üretimimizin büyük kısmı Azerbaycan'daki Azeri-Çıralı-Güneşli Üretim Projesinden gelmektedir. TPAO ortağı olduğu Şah Deniz Projesi ile yurtdışındaki ilk doğal gaz üretimini gerçekleştirmiş olup, bu üretimle birlikte, Ortaklığımız ülkemiz doğal gaz ihtiyacının bir kısmını da yurtdışından karşılamaya başlamıştır. Güney Kafkasya Doğal Gaz Boru Hattı (SCP) Projesi ise Şah Deniz Projesindeki üretim faaliyetlerine bağlı olarak sürekli gaz sevkini sürdürmektedir. Projenin ana hedefi, ikinci aşamada bölge doğal gazının Türkiye üzerinden Avrupa ya iletilmesidir. Libya da, 2009 yılında ilk arama sondajı ile petrol keşfi yapılmıştır. Ortaklığımız tarafından açılan 11 adet arama kuyusunun 7 si petrol keşfi ile sonuçlanmıştır. Faaliyetlerin sürdürülebilmesi için Libya da siyasi istikrarın sağlanması beklenmektedir. Yakın komşumuz Irak ta iş fırsatlarını en iyi şekilde değerlendirebilmek amacıyla, faaliyetlere devam edilmektedir. Irak Petrol Bakanlığınca açılan Ruhsat İhaleleri neticesinde TPAO, Missan, Badra, Mansurya ve Siba Sahalarını elde etme başarısını göstermiştir. İran Körfezi ndeki Güney Pars Gaz-Kondensat Sahasının 22, 23 ve 24. fazlarının Ortaklığımız tarafından geliştirilip üretilmesi hususunda ise görüş birliğine varılmış, taraflar arasındaki görüşmelere ve ortak işbirliği imkanlarının değerlendirilmesine ilişkin çalışmalar sürdürülmektedir. Bağlı kuruluşumuz TPIC vasıtasıyla Rumalia Sahasında ise Irak Milli Petrol Şirketi SOC a ait 45 kuyuluk ihale kazanılmıştır. Projenin ilk kuyusunun sondajı tamamlanmış olup, ikinci kuyunun sondajına devam edilmektedir. Ayrıca, 20 Kasım 2008 tarihinde TPAO, BOTAŞ ve Shell arasında Irak'ta doğalgaz arama, işletme, taşıma ve pazarlama faaliyetlerini kapsayan işbirliği için mutabakat zaptı imzalanmış olup, söz konusu mutabakat zaptıyla, Irak ta üretilecek doğalgazın Türkiye üzerinden dünya piyasalarına ihraç edilmesi amaçlanmaktadır. Kolombiya da ise Gonzalez ve Maria Conchita bloklarında sondaj çalışmalarına devam edilmektedir. 12

Saudi Aramco NIOC INOC KPC PDV Adnoc Libya NOC CNPC NNPC Rosneft TPAO-2008 TPAO-2009 Milyar varil Gazprom NIOC Exxon Mobil Royal Dutch Shell BP Saudi Aramco Sonatrach CNPC Petronas Uzbekneftegas TPAO-2008 TPAO-2009 Milyar vpe/g Saudi Aramco NIOC Pemex KPC CNPC PDV INOC Exxon Mobil BP Rosneft TPAO- 2008 TPAO- 2009 Milyon v/g Dünya hampetrol ve doğal gaz sektöründeki ilk 10 şirket arasında TPAO nun yeri (2008 verileri ile); 5,0 4,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 Saudi Aramco:10,8 milyon v/g ġekil 14. 2008 Yılı Günlük Hampetrol Üretiminde Ġlk 10 ġirket ve TPAO (Kaynak: Energy Intelligence, 2010) 2,0 1,8 1,6 1,4 1,2 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0,0 Gazprom8,8 milyar vpe/g ġekil 15. 2008 Yılı Günlük Doğal Gaz Üretiminde Ġlk 10 ġirket ve TPAO (Kaynak: Energy Intelligence, 2010) 140 Saudi Aramco: 264,1 milyar v 120 100 80 60 40 20 0 ġekil 16. 2008 Yılı Sonu Hampetrol Rezervinde ilk 10 ġirket ve TPAO (Kaynak: Energy Intelligence, 2010) 13

NIOC QP Gazprom Turkmengas Saudi Aramco PDV Sonatrach Adnoc Petronas INOc TPAO-2008 TPAO-2009 Trilyon vpe 120 NIOC:174,3 trilyon vpe 100 80 60 40 20 0 ġekil 17. 2008 Yılı Sonu Doğal Gaz Rezervinde Ġlk 10 ġirket ve TPAO (Kaynak: Energy Intelligence, 2010) Ulusal Piyasada TPAO Küresel enerji talebindeki artışa paralel olarak, ekonomik gelişme ve refah düzeyindeki yükselme ile birlikte, Türkiye nin enerji ihtiyacı da hızlı bir şekilde artmaktadır. 2023 yılına kadar, ülkemizin petrol ve doğal gaz ithalatına ödeyeceği faturanın 500 Milyar Doların üzerinde olacağı öngörülmektedir. TPAO mümkün olan en kısa sürede; ithalat faturamızın azaltılması ve arz güvenliğimizin teminine yönelik çalışmalarına devam etmektedir. Milli Petrol Şirketimiz TPAO; mevcut petrol potansiyelimizin tespiti, üretilmesi ve ekonomimize kazandırılması için kara alanlarımızın yanı sıra, son yıllarda denizlerimizdeki arama faaliyetlerine ağırlık vermiştir. Petrol ve doğal gaz fiyatlarındaki artış, gelişen teknolojiye paralel olarak azalan üretim maliyetleri, Karadeniz Havzasını, petrol şirketlerinin ilgi odağı haline getirmiş bulunmakta olup, enerji arz güvenliğinde önemli bir rol oynayacağı düşünülmektedir. TPAO nun denizlerimizde son 7 yılda gerçekleştirdiği sismik program miktarı, 57 yıllık tarihimizde denizlerimizde gerçekleştirilen sismik çalışmaların toplamından fazladır. TPAO, derin deniz aramacılığında yapılan yatırımların oldukça büyük riskler taşıması nedeniyle, diğer şirketlerle bu riskleri paylaşarak faaliyetlerini sürdürmektedir. Bu kapsamda, Ortaklığımızın, BP ile ortak yürüttüğü Doğu Karadeniz arama çalışmaları çerçevesinde, Türkiye nin ilk derin deniz sondajı (Hopa-X1) 2006 yılında tamamlamış olup, bu çalışmasında TPAO, derin deniz sondaj teknolojisi ile ilgili ilk deneyimini kazanmıştır. Ayrıca, uluslararası dev şirketler olan Petrobras, Exxonmobil ve Chevron ile ortaklıklar kurulmuştur. Karadenizde anılan ortaklıklarla sürdürülen sondaj faaliyetleri kapsamında; Sinop-1 kuyusu Petrobras operatörlüğünde, Yassıhöyük-1 ve Sürmene-1 kuyuları TPAO operatörlüğünde gerçekleştirilmiştir. 2010 yılında toplam 92 adet kuyuda 181.000 m. sondaj gerçekleştirilmiş olup, Akdeniz de ise farmout çalışmalarına başlanmıştır. Akçakoca Sahasını üretime alma çalışmaları kapsamında, günde 700.000 sm 3 doğal gaz üretecek Akçakoca Üretim Platformu devreye alınarak, test üretimlerine başlanmıştır. 14

Petrom Dorchester (Petroleum Exp.Med.Inc.) Transatlantic DMLP Ltd. 4% Diğer 3% N.V. Turkse Perenco 18% TPAO 75% ġekil 18. Türkiye deki Petrol ġirketlerinin 2010 Yılı Sonu Ġtibariyle Hampetrol Üretim Payları (Kaynak PĠGM) Son on yılda yurtiçi petrol üretiminde %2 oranında düşüş gözlenmiş olup, TPAO özellikle 2003 yılından sonra Batman Bölgesinde uyguladığı üretimi arttırma çalışmaları sonucunda üretim düşüşünü kısmen durdurmuştur. 2010 yılında 726 milyon m 3 olarak gerçekleşen Türkiye doğal gaz üretiminin %36 sı TPAO tarafından gerçekleştirilmiştir. TPAO N.V. Turkse Perenco Petrom Dorchester (Petroleum Exp.Med.Inc.) Transatlantic DMLP Ltd. Diğer Diğer 21% TPAO 37% TGT 18% AMITY OIL 9% TGT+PIN 15% ġekil 19. Türkiye deki ġirketlerin 2010 Yılı Sonu Ġtibariyle Doğal Gaz Üretim Payları (Kaynak PĠGM) Son 10 yılda özellikle TPAO Kuzey TGT+PIN Amerika da AMITY geliştirilen OIL TGT teknoloji Diğer ile unconventional gaz üretiminde önemli gelişmeler yaşanmaktadır. Ülkemizde de TPAO TransAtlantic/TEMI Firması ile unconventional gaz rezervuarlardan petrol ve doğal gaz üretimi sağlamak amacıyla Nisan 2010 tarihinde bir mutabakat zaptı imzalanmış, deneme amaçlı kuyular açılmış olup, ilk üretim kuyusunun 2011 yılında açılması planlanmaktadır. Ülkemizde bir ilk olacak unconventional yöntemle gaz üretiminin ülkemiz hidrokarbon ihtiyacının karşılanmasında katkı sağlaması beklenmektedir. Doğal Gaz Depolama 15

Doğal gazın yaygın olarak kullanıldığı bütün ülkelerde olduğu gibi, Türkiye de de doğal gaz talebi mevsimlere göre değişmekte, kış aylarındaki talep yaz aylarındaki talebin iki katına kadar çıkabilmektedir. Bu nedenle, yaz aylarında talep fazlası gazın saklanabileceği, kış aylarında da saklanan bu gazın artan talebi karşılamak için kullanıma sunulabileceği gaz depolarına uzun süredir ihtiyaç duyulmaktadır. Diğer taraftan, 18.04.2001 tarih ve 4646 sayılı Doğal Gaz Piyasası Kanunu, doğal gaz ithal eden şirketlerden ithal ettikleri doğalgazın %10 unu yurtiçinde depolama konusunda, depolama şirketleriyle anlaşma yapması şartını aramaktadır. Doğal gazın toptan satışını yapacak şirketlerin de gerekli depolama önlemlerini almaları zorunlu tutulmuştur. Bu kapsamda, ülkemizin biri denizde diğeri karada olmak üzere toplam 1,6 milyar sm 3 kapasiteli ilk yeraltı doğal gaz depolama projesi olan Silivri Doğal Gaz Depolama Projesi çalışmaları TPAO tarafından 1998 yılında başlatılmış, tesiste 13 Nisan 2007 tarihinde depolanan gazın geri üretimi gerçekleştirilmiştir. Ancak, ülkemiz doğal gaz talebinin artması ve dışa bağımlılığın getirebileceği risklerin önlenebilmesi için depolama kapasitesinin arttırılmasına ihtiyaç duyulmuştur. Bu kapsamda 2009 yılında 2,7 milyar m 3 e arttırılan depolama kapasitesinin 2016 yılına kadar 2,8 milyar m 3 e arttırılması planlanmaktadır. RAFĠNAJ SEKTÖRÜ Genel Durum Türkiye de Türkiye Petrol Rafinerileri A.Ş. (TÜPRAŞ) a ait İzmit, İzmir, Kırıkkale ve Batman olmak üzere toplam dört adet rafineri faaliyet göstermektedir.1962 yılında işletmeye alınan ATAŞ Rafinerisi ise Temmuz 2004 tarihinde depolama faaliyetlerine yönelerek rafineri faaliyetlerine son vermiştir. Ataş Rafinerisinin faaliyetlerine son vermesi ile 32 milyon ton/yıl olan Türkiye toplam rafineri kapasitesi 28,1 milyon ton/yıl a düşmüştür. Rafineri Kapasite ve KKO* (Mton/yıl ve %) Yıllar 2007 2008 2009 2010 İzmit Kapasite 11 11 11 11 KKO 100 94 75 81 İzmir Kapasite 11 11 11 11 KKO 97 93 67 82 Kırıkkale Kapasite 5 5 5 5 KKO 63 58 62 57 Batman Kapasite 1,1 1,1 1,1 1,1 KKO 71 72 58 79 TOPLAM Kapasite 28,1 28,1 28,1 28,1 KKO 91,1 86 69 77 KKO*: Kapasite Kullanım Oranı ġekil 20. Rafinaj Sektöründe Kurulu Kapasite ve Kapasite Kullanım Oranları (Kaynak: 2010 Yılı TÜPRAġ Faaliyet Raporu) Rafinerilerde ĠĢlenen Hampetrol 16

Milyon ton Ülkemizde 2010 yılında 2,1 milyon yarı mamülün yanı sıra 19,6 milyon ton hampetrol işlenmiş ve 20,6 milyon ton petrol ürünü üretilmiştir. 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 8,5 7,6 İzmit İzmir Kırıkkale Batman ġekil 21. 2010 Yılı Rafineri Bazında ĠĢlenen Hampetrol Miktarı (Kaynak: 2010 Yılı TÜPRAġ Faaliyet Raporu) Rafinerilerde Üretilen Petrol Ürünleri 2010 yılında petrol ürünleri üretimi 18,8 milyon ton olarak gerçekleşmiş olup, 2009 yılına oranla %15 oranında artmıştır. 2,7 0,9 Makine Yağları 2% Diğer 3% Asfalt 15% LPG 4% Benzin & Nafta 23% LPG Benzin & Nafta Jet Yakıtı/Gaz Yağı Kırsal Motorin Fuel Oil 13% Jet Yakıtı/Gaz Yağı 14% Motorin Fuel Oil Asfalt Motorin 14% Kırsal Motorin 12% Makine Yağları Diğer ġekil 22. 2010 Yılı Türkiye Rafinerilerinde Üretilen Petrol Ürünleri Dağılımı (Kaynak: 2010 Yılı TÜPRAġ Faaliyet Raporu) Sektörün Rekabet Gücü TÜPRAŞ a ait dört rafineriye ek olarak; EPDK ya lisans başvurusunda bulunan ve lisans alan çeşitli şirketlerin yanı sıra diğer başvuruların da kabul edilmesi ile Ceyhan da toplam 15 milyar ABD Doları civarında yatırım planlanmıştır. EPDK tarafından Doğu Akdeniz Petrokimya ve Rafineri Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketine ait 2007 yılında verilmiş rafineri lisansına ek olarak 2010 yılında da Socar & Turcas Rafineri Anonim Şirketine rafineri lisansı verilmiş olup, ilgili tesislerin kurulması planlanmaktadır. Milli petrol şirketi olarak TPAO yu güçlü kılacak unsurlardan biri de Ceyhan Enerji Merkezindeki projelerde etkin rol oynamaktır. Bu kapsamda, yukarıda bahsi geçen projelerin tesisleri için kullanılabilecek arsa TPAO tarafından temini planlanmış olup, TPAO İskenderun-Dörtyol da bu amaçla kullanılabilecek 3.430 dönümlük alana sahiptir. 17