KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BİTKİ KORUMA ANABİLİM DALI

KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BİTKİ KORUMA ANABİLİM DALI KAHRAMANMARAŞ TA YETİŞTİRİLEN KIRMIZI BİBERLERDE YAPRAKBİTİ İLE TAŞINAN VİRÜSLERİN SAPTANMASI MEHMET DEMİR YÜKSEK LİSANS TEZİ KAHRAMANMARAŞ Eylül-2005

KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BİTKİ KORUMA ANABİLİM DALI KAHRAMANMARAŞ TA YETİŞTİRİLEN KIRMIZI BİBERLERDE YAPRAKBİTİ İLE TAŞINAN VİRÜSLERİN SAPTANMASI MEHMET DEMİR YÜKSEK LİSANS TEZİ Kod No: Bu Tez 14/ 09/ 2005 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oy çokluğu/oy Birliği ile Kabul Edilmiştir....... Yrd. Doç. Dr Prof. Dr. Doç. Dr. Nihal BUZKAN Sadettin BALOĞLU İ. Ersin AKINCI DANIŞMAN ÜYE ÜYE Yukarıdaki imzaların adı geçen öğretim üyelerine ait olduğunu onaylarım. Prof. Dr. Onur DENİZ Enstitü Müdürü Bu çalışma K.S.Ü Araştırma Fonu tarafından desteklenmiştir. Proje No: 2003/7 20 Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER SAYFA İÇİNDEKİLER... I ÖZET... II ABSTRACT... III ÖNSÖZ... IV ÇİZELGELER DİZİNİ... V ŞEKİLLER DİZİNİ.. VI SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ... VII 1. GİRİŞ... 1 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR... 3 2.1. Yurt İçinde Yapılan Çalışmalar... 3 2.2. Yurt Dışında Yapılan Çalışmalar... 6 3. MATERYAL ve METOT... 8 3.1. Materyal... 8 3.1.1. Survey Yapılan Alanlar ve Bitki Materyali Hakkında Bilgiler. 8 3.1.2. Testlemelerde Kullanılan Antiserumlar 9 3.2. Metot.... 9 3.2.1 Serolojik Testler.. 9 3.2.1.1. Test Örneklerinin Hazırlanması 9 3.2.1.2. DAS-ELISA Testinin Uygulanması... 10 3.2.2. Biyolojik İndeksleme... 10 3.2.2.1. Mekanik İnokulasyon... 11 3.2.3. Vektör Yaprakbiti Surveyi... 11 4. BULGULAR.. 13 4.1. Simptomatolojik Gözlemler... 13 4.2. Serolojik Testler... 16 4.2.1. DAS-ELISA Testi Sonuçları... 16 4.3. Mekanik İnokulasyon Çalışmaları Sonucunda Elde Edilen Bulgular.. 18 5. SONUÇ VE ÖNERİLER... 22 KAYNAKLAR... 24 EKLER... 26 ÖZGEÇMİŞ... 28 3

ÖZET KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BİTKİ KORUMA ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ ÖZET KAHRAMANMARAŞ TA YETİŞTİRİLEN KIRMIZI BİBERLERDE YAPRAKBİTİ İLE TAŞINAN VİRÜSLERİN SAPTANMASI DANIŞMAN: Yrd. Doç. Dr. Nihal BUZKAN Yıl: 2005 Sayfa: 28 Jüri :Yrd. Doç. Dr. Nihal BUZKAN : Prof. Dr. Sadettin BALOĞLU : Doç. Dr. İrfan Ersin AKINCI Bu çalışma, Kahramanmaraş ili Merkez, Türkoğlu ve Pazarcık ilçe ve köylerindeki 27 kırmızı biber üretim alanından, 2004 üretim döneminde arazi surveyleri ile toplanan 171 örnek üzerinde yürütülmüş; bölgede yaprakbitleri ile taşınan altı virüs hastalığının yoğunluk, şiddet, ve yayılım oranlarını ortaya koymak amacıyla yapılmıştır. Toplanan örnekler DAS-ELISA testi ile Hıyar Mozayik Virüsü (CMV), Alfalfa Mozayik Virüsü (AMV), Patates X Virüsü (PVX), Patates Y Virüsü (PVY), Biber Hafif Benek Virüsü (PMMoV) ve Tütün Yanıklık Virüsü (TEV) için testlenmiştir. Örneklerin %52.6 sının bir veya daha fazla virüsle infekteli olduğu belirlenmiştir. En fazla infeksiyon AMV (%35.7) tarafından oluşturulmuş, bunu sırasıyla TEV (%21.6), PVY (%21.1), PVX (%17.5), PMMoV (%8.2) ve CMV (%4.6) izlemiştir. AMV ve PMMoV Kahramanmaraş ta ilk kez bu çalışmayla rapor edilmiştir. Yaprakbiti ya doğrudan kırmızı biber yetiştirilen tarlalarda veya ara ziraati olarak yetiştirilen bitkilerde ve söz konusu yetiştirme alanlarının çevresindeki yabancıotlar üzerinde yürütülmüş ve Myzus spp., Aphis gossypii (Pamuk Yaprakbiti), Aphis craccivora (Börülce yaprakbiti) türleri bulunmuştur. 4

ABSTRACT UNIVERSITY OF KAHRAMANMARAŞ SUTCU IMAM INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES DEPARTMENT OF PLANT PROTECTION MSc THESIS ABSTRACT SEROLOGICAL DETECTION OF APHID BORNE VIRUSES IN PEPPER GROWN AT KAHRAMANMARAS AND IT S DISTRICTS, PRESENTATION OF RESULTS AT INTERNET Supervisor: Assist. Prof. Dr. Nihal BUZKAN Year: 2005 Pages: 28 Jury : Assist. Prof.Dr. Nihal BUZKAN Prof.Dr. Sadettin BALOĞLU Assist. Prof.Dr. İrfan Ersin AKINCI The study was carried out to determine the incidence severity and distribution of six aphid-borne viruses in Kahramanmaraş city and its districts. The surveys covered 27 randomly selected redpepper fields at some villages and two provinces during the redpepper growing season of 2004 and total of 171 samples were individually collected. The samples were tested by DAS-ELISA for Cucumber Mosaic Virus (CMV), Alfaalfa Mosaic Virus (AMV), Potato X Virus (PVX), Potato Y Virus (PVY), Pepper Mild Mottle Virus (PMMoV) and Tobacco Etch Virus (TEV). Infections by at least one or more viruses were detected by ELISA in 52.6%, of the tested samples. The highest infection was caused by AMV (35.7%) followed by TEV (21.6%), PVY (21.1%), PVX (17.5%), PMMoV (8.2%) and CMV (4.6%). AMV and PMMoV were firstly reported at Kahramanmaras provinces by this study. Apdid surveys were performed in redpepper fields on pepper, zucchini, eggplants, cucumber, gumro plants and weeds. Myzus spp., Aphis gossypii and A. craccivora were the species found. 5

ÖNSÖZ TEŞEKKÜR Bana bu araştırma konusunu veren Yüksek Lisans programı süresince yardımlarını esirgemeyen, çalışmalarım esnasında her türlü desteğini aldığım, her türlü özveriyi bana sağlayan, saygıdeğer hocam Yrd. Doç. Dr. Nihal BUZKAN a, teşekkürlerimi sunarım. Bu çalışmada, Kahramanmaraş ili ve çevre ilçelerinde yetiştirilen biber kültürlerinde yaprakbitleri ile taşınan virüslerin serolojik teşhisi yapılmış ve değerlendirme sonuçları Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü web sitesinde sunulmuştur. Bitki Koruma Bölümü web sitesinin kullanımına izin veren, ayrıca her konuda desteğini aldığım Bitki Koruma Bölüm Başkanı Doç. Dr. Ali Arda IŞIKBER e sonsuz teşekkürlerimi sunuyorum. Gerek arazi çalışmalarında gerekse de ELISA testi çalışmalarında bana yardımcı olan Yük. Lis. Öğr. Veysel ÖZTEKİN e ve Bitki Koruma Bölümündeki tüm arkadaşlarıma teşekkür ediyorum. Yaprakbitleri tür teşhislerini yapan K.S.U, Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü, öğretim üyesi Yrd. Doç. Dr. M. Murat ASLAN a teşekkür ediyorum. Son olarak, tezimin her aşamasında ve hayatta beni her konuda destekleyen aileme teşekkürlerimi sunuyorum. Eylül 2005 KAHRAMANMARAŞ 6

ÇİZELGELER DİZİNİ ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA Çizelge 3.1. Kahramanmaraş ili ve çevre ilçelerinden alınan biber örnekleri. 9 Çizelge 3.2. Mekanik inokulasyon çalışmalarında kullanılan test bitkileri... 11 Çizelge 4.1. DAS-ELISA testiyle saptanan virüslerin dağılımları... 18 Çizelge 4.2. Kahramanmaraş Merkez Ve İlçelerinden Alınan Biber Örneklerinde Virüs İnfeksiyonlarının % Dağılımları... 18 7

ŞEKİLLER DİZİNİ ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA Şekil 3.1. Kahramanmaraş merkez ve ilçelerinde survey yapılan alanların yer aldığı harita 8 Şekil 4.1. Biber yapraklarında sararma.. 14 Şekil 4.2. Biber yapraklarının üst yüzeyinde kabarcıklık ve şekil bozuklukları... 14 Şekil 4.3. Biber yapraklarında dışa doğru kıvrılmalar ve kaşık şekli... 15 Şekil 4.4. Biber yapraklarında mozayik. 15 Şekil 4.5 CMV nin ELISA plakasında meydana getirdiği renk değişikliği... 17 Şekil 4.6 PVY nin ELISA plakasında meydana getirdiği renk değişikliği... 17 Şekil 4.7 Mekanik inokulasyon sonucu C. annuum bitkisinde görülen mozayik simptomu 19 Şekil 4.8. Mekanik inokulasyon sonucu C. annuum bitkisinde görülen mozayik simptomu 20 Şekil 4.9. Mekanik inokulasyon sonucu N. tabacum L. "samsun" bitkisinde görülen yaprak kıvrılması simptomu... 20 Şekil.4.10 Mekanik inokulasyon sonucu N. tabacum L. "xanthi"bitkisinde görülen yaprak yüzeyinde kabarcık simptomu. 21 8

SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ ha :Hektar µl :Mikrolitre nm :Nano metre Mg :Miligram M :Molar PMMoV :Pepper Mild Mottle Virus PVX :Potato Virus X PVY :Potato Virus Y CMV :Cucumber Mosaic Virus TMV :Tobacco Mosaic Virus AMV :Alfalfa Mosaic Virus TEV :Tobacco Etch Virus DAS :Double Antibody Sandwich ELISA :Enzyme-Linked Immunosorbent Assay ToMV :Tomato Mosaic Virus SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ 9

GİRİŞ 1. GİRİŞ Dünya tarımı içerisinde önemli bir yere sahip olan kırmızıbiberin 2004 yılı istatistik değerlerine göre 145.123 ha alandaki toplam üretim miktarı 24 milyon ton civarındadır. 12 milyon ton luk üretimle Çin ilk sırayı almaktadır. (Anonim, 2004). Türkiye de ise kırmızıbiberin 7 bin hektar alandaki toplam üretimi 30 bin ton civarındadır. (Anonim, 2002). Kahramanmaraş ilinde ise 1791 ha alandaki toplam kırmızıbiber üretimi 4 bin ton civarındadır (Anonim, 2003). Ülkemiz sahip olduğu üretim potansiyeli ile Akdeniz havzasındaki önemli üretici ülkeler arasında bulunmaktadır. Üretimin büyük bir bölümü Şanlıurfa, Gaziantep ve Kahramanmaraş illeri ve çevre ilçelerinde yapılmaktadır. Çukurova açıkta biber yetiştiriciliğinde önemli diğer bir bölgedir. Biberin önemi meyvelerinin çok çeşitli şekillerde kullanılmasından ileri gelmektedir. Meyveleri taze olarak tüketilebilirken toz/pul biber, salça yapımında da kullanılmaktadır. Kahramanmaraş ili ve ilçelerinde biber yetiştiriciliği halkın önemli geçim kaynaklarından birisidir. Yetiştiricilik populasyon halinde, üreticilerin kendi yetiştirdikleri biberin tohumlarını kullanmaları ile yapılmaktadır. Bu durum verim ve kalitede azalmaya ve hastalıkların genetik olarak taşınmasına yol açmaktadır. Son yıllarda yapılan çalışmalar bu olumsuzlukları giderecek tohumluk elde etmeye yönelik olarak hızlanmaya başlamıştır. Diğer taraftan yetiştiricilik geleneksel olarak sürdürülmekte, modern tarım teknikleri uygulanmamaktadır. Üreticiler tohum ekimini serpme yöntemiyle, açık araziye yapmaktadırlar. Bu durum düzensiz tohum dağılımına ve bitki sıklığında düzensizliklere yol açmaktadır. Bitkiler sık büyümekte, havalanma ve ışıklanma gibi ihtiyaçları yeterli düzeyde karşılanmamaktadır. Bu durum hastalık gelişimi ve/veya zararlı istilası için son derece uygun ortamlar oluşmaktadır. Ayrıca bitkiler tavalarda salma sulama yöntemi ile sulanmakta, tavalara biriken su kök boğazında başta Phytophtora capsici (Biber Kök Boğazı Yanıklığı) olmak üzere toprak kökenli patojenlerin infektesine neden olmaktadır. Virüs infeksiyonları biber yetiştiriciliğinde ürünün kalite ve kantite değerleri üzerine negatif etki yapmaktadır. Ülkemizdeki biber yetiştiriciliğinde zararlı etkiye sahip virüs hastalıkları ve virüs epidemiyolojisi hakkındaki araştırmalar yok denecek kadar az olur. Bölgesel olarak sınırlı kalmıştır. Son birkaç yılda, konu üzerinde uzmanlaşmış araştırmacıların konuya gerekli ilgiyi göstermeleri sonucu, araştırmaların sayısında da dikkate değer artışlar olmuştur. Akdeniz kıyısı boyunca, biberlerde ekonomik zarar yapan virüsler Tütün Mozayik Virüsü (Tobacco Mosaic Virus, TMV), Hıyar Mozayik Virüsü (Cucumber Mosaic Virus, CMV), Tütün Yanıklık Virüsü (Tobacco Etch Virus, TEV) (Yılmaz ve Davis, 1985) ve Patates Y virüsü (Potato Y Virus, PVY) dür (Erkan, 1986). Kahramanmaraş taki biber yetiştiriciliğini kapsayan ilk virüs hastalıkları araştırması yakın bir zamanda yapılmıştır (Palloix ve ark., 1994). Virüs hastalıklarının kontrolünde doğrudan kimyasal mücadele olmadığından, hastalığın yayılmasını önlemek için Koruyucu Önlemler dikkate alınmaktadır. Virüs hastalıkları kontrolünde erken tanı ve teşhis, virüs kaynağının yok edilmesi, etkili vektör ve yabancı ot mücadelesi sayılabilecek temel koruyucu önlemlerdir. Bu çalışma kırmızıbiber yetiştiriciliğinin Kahramanmaraş ili ekonomisindeki yeri göz önüne alındığında, bu yöredeki mevcut virüs hastalıklarının yoğunluğu, şiddeti ve 10

GİRİŞ yayılımını araştırmak üzere yapılmıştır. Bu amaçla, bölgeye vektör böceklerle (yaprakbitleri) girmiş virüslerin serolojik ve biyolojik yöntemlerle teşhisini yapmak ve elde edilen sonuçlarla ilişkili olarak mevcut vektör yaprakbiti profilini çıkarmak hedeflenmiştir. 11

ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR 2.1. Ülkemizde Yapılan Çalışmalar Tekinel ve ark., (1969) İçel de biber yetiştirilen yerlerde, TMV nin infeksiyon oranını % 90-100 olarak bulmuşlardır. TMV nin neden olduğu hastalık, üründe kalitenin bozulması, gelirde meydana gelen düşüşler, üreticiyi endişeye sevk etmiştir. Bu durumu önlemek ve üreticiye yardımcı olabilmek amacıyla 1966 yılında literatürden yararlanarak çalışmalara başlanmıştır. Fidelerin şaşırtma öncesi yağsız sütle muamele edilmesi, TMV infeksiyonlarını % 41 azaltarak üründe artışa neden olmuştur. Adana Bölge Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü bahçesi ve İçel de 1967 yılında yapılan denemede sivri biber fidelerinin şaşırtma ve dikiminden önce yağsız inek sütüne bandırılmaları esasına dayanan Bandırma parsellerinde farklılık görülmüş, 1968 yılında da bu bandırma esas alınarak geniş şekilde denemeye devam edilmiştir. Toros, (1973) yaprakbitlerinin bitki virüslerini farklı iki taşıma mekanizmasıyla taşıdığını bulmuştur. Vektör tarafından alınan virüs, vektör stiletlerinin dış kısmında ve uç bölgede external, mekanik olarak, perzistent olmayan yolla taşınmaktadır. Taşınmada etkili diğer mekanizmada ise vektörün gömlek değiştirmesinden sonra virüslerin tutulabilmesi ve beslenme sırasında bitki dokuları içine salgılanan tükrük salgısına ilave edilmesi şeklinde olmaktadır. Buna bağlı olarak virüs, vektörü tarafından internal, biyolojik, perzistent veya sirkülatif olarak ta taşınabilmektedir. Erdiller ve Özyanar, (1983) ın Ankara nın Kalaba semti civarında hıyar ekim alanlarından aldığı klon örneklerde mekanik inokülasyon, serolojik testler ve elektron mikroskobu çalışmalarında Hıyar Mozayik Virüsü (CMV) nün bulunduğunu saptamışlardır. Araştırmada aynı zamanda CMV nin hıyar bitkilerinin fizyolojik ve biyokimyasal faaliyetleri üzerindeki etkisi, kontrollü koşullarda yetişen sağlam ve hasta bitkilerin primer yaprakları, inokülasyon ile çiçeklenme başlangıcı arasındaki dönemde periyodik olarak solunum, nişasta, protein, indirgenebilir şeker, klorofil miktarındaki değişimleri araştırmışlardır. İnokulasyondan sonraki ilk hafta içinde nişsata ve indirgenebilir şeker miktarındaki düşüş, solunumdaki artış ile birlikte bitkilerde bu dönemde hızlı bir glukoz parçalanması olayının gerçekleştiğini ve bol miktarda serbest enerjinin açığa çıktığını göstermektedir. Buna karşılık ise sağlam salatalık primer yapraklarında sürekli bir şekilde nişasta birikimi meydana geldiğini görmüşlerdir. Bu olayın ise yaprağın giderek yaşlanması nedenine bağlamışlardır. Sonuç olarak solunum, nişasta ve indirgenebilir şeker miktarları arasında bir ilişkinin olduğunu saptamışlardır. Yılmaz ve Davis, (1984) açık alanda biber yetiştiriciliğinde önemli yere sahip olan Çukurova Bölgesi ndeki biberlerin CMV, TMV, PVY infeksiyonlarına duyarlı olduklarını ve bu virüslerin ekonomik kayıplara neden olduğunu belirtmişlerdir. Arlı, (1992) nın yaptığı çalışmalarda Samsun da biberlerde zararlı virüsleri saptamak amacıyla Çarşamba ve Bafra İlçelerine bağlı 13 köyden çiçeklenme ve hasat dönemi olmak üzere iki ayrı dönemde 178 örnek toplanmıştır. Bu örneklerin biyolojik ve serolojik (agar-gel double diffusion ve ELISA) yöntemlerle testlenmesi sonucunda biberlerde TMV ve CMV nin zararlı olduğu saptanmıştır. 12

ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Güldür ve ark., (1994) nın Adana ve ilçesi Karaisalı da biber yetiştirilen alanlarda 1991 ve 1992 yıllarında yaptıkları çalışmalarda biber meyvelerinin büyüklüğünde azalma, meyve üzerinde klorotik çizgiler, yapraklarda deformasyon ve klorotik beneklenmeler gibi virüs simptomları tespit edilmiştir. Çalışmada PMMoV biyolojik, serolojik ve agaroz slab jel elektroforez testleriyle tespit edilmiştir. PMMoV ile ToMV ve TMV arasındaki akrabalık ilişkileri de belirlenmiştir. İçel, Adana ve Hatay illerini kapsayan örtü altı sebze yetiştiriciliğinde viral hastalık problemlerini ortaya koymaya yönelik bir çalışmada; sera ve alçak plastik tünellerde yetiştiriciliği yapılan domates, biber, patlıcan ve hıyar bitkileri incelenmiştir. Survey sonuçları İçel ilinde incelenen seraların % 70 inde, Adana da örtülü alanların % 28 inde, Hatay da ise % 40 ında viral hastalık problemlerinin mevcut olduğunu, bunun da örtü altı sebze yetiştiriciliği açısından önemli bir sorun teşkil ettiğini göstermiştir. Hasta ve şüpheli bitki örneklerinden yapılan mekanik inokulasyon çalışmaları ile ToMV, CMV, TMV, Domates Çift Çizgi Virüsü (ToMV+PVX) ve Patlıcan Mozayik Virüsü (EMV) nün örtü altı sebze yetiştiriciliğini en çok etkileyen virüsler olduğu belirlenmiştir (Güllü ve Çalı, 1994). Taze biber üretimi yapılan Demre den Adana ya kadar olan bölgede cam seralarda veya plastik tünellerde, açık alanlarda kurutmalık biber yetiştiriciliği yapılan Kahramanmaraş ta ve salçalık biber yetiştirilen Karaisalı yöresinde TMV, PMMoV, PVY, TEV ve CMV için geniş surveyler yapılmıştır. Simptomalojik gözlemlerin yanı sıra, toplanan örnekler DAS-ELISA ve elektron mikroskobu gözlemleriyle test edilmiştir. Virüs infeksiyonları, özellikle Karaisalı havzasında yoğun olarak tespit edilirken, Kahramanmaraş yöresinde bu oranın az olduğu belirlenmiştir (Palloix ve ark., 1994). Taşkın ve ark., (1995) topraktaki Mg eksikliğinin biber bitkilerinde virüs hastalıklarının çıkışına etkilerini incelemişlerdir. Magnezyum eksikliği bulunan topraklarda yapılan yetiştiricilik çalışmalarında toprağa magnezyum sülfat (MgSO 4 ) ve potasyum sülfat (K 2 SO 4 ) vermişler ve biber bitkileri TMV, CMV ile mekanik olarak inokule etmişlerdir. Deneme sonucu biber bitkilerinden aldıkları yaprak örnekleri analizi ile Mg miktarları ve ELISA testiyle virüs içeriği saptanmıştır. Elde edilen sonuçlardan Mg un her iki virüsle infekteli gruplarda virüs miktarını arttırıcı etkisi olduğunu belirlemişlerdir Güldür ve ark., (2004) serada yetişen virüs infekteli biber bitkilerinden TMV yi izole ederek, meyve dönemine gelmiş sağlıklı Sirenae biberlerinin gövdesine şırınga ile inokule etmişlerdir. İnokulasyondan 15 gün sonra biberlerde infeksiyonun varlığını ELISA ile saptamışlardır. İnokulasyondan bir ay sonra virüs simptomu gösteren biber meyvelerinden örnekler alınıp antioksidan durumu, C vitamini düzeyi ve oksidatif durumunu saptamak için toplam peroksit içerikleri ölçülmüştür. TMV ile infekteli biber meyvelerinde toplam antioksidan aktivite düzeyleri ve C vitamin konsantrasyonu düşük bulunurken, toplam peroksit ve toplam fenol düzeyleri ise yüksek bulunmuştur. Toplam antioksidan aktivitesi ile C vitamini arasında önemli pozitif kolerasyon, peroksitlerle ve toplam fenol miktarları ile önemli negatif kolerasyon saptanmıştır. TMV ile infekteli biber meyvelerinde toplam antioksidanlar düşük, oksidanların ise yüksek olduğu tespit edilmiştir. İnfekteli biberlerin şiddetli oksidatif strese maruz kaldığı saptanmıştır. Bu 13

ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR durumun bitkinin sağlıklı gelişimini olumsuz etkilediği ve gıda kalitesini düşürdüğü ortaya konmuştur. Akdeniz kıyı şeridindeki modern cam seralarda yapılan biber yetiştiriciliğinde uygulanan etkili mücadele yöntemleriyle yaprakbitleri ile taşınan CMV, PVY, ve TEV in varlığı ilk kez Yılmaz ve ark., (1983) tarafından rapor edilmiştir. 2.2. Yurt Dışında Yapılan Çalışmalar Price, (1934) dünyanın her tarafında yaygın olarak bulunan CMV infeksiyonlarını ilk olarak ABD de Cucumis sativus bitkisinde rapor etmiştir. CMV nin yayılmasında Acyrthosiphon pisum, Aphis craccivora ve Myzus persicae gibi yaprakbitleri mekanik inokulasyon ve bulaşık tohumlar etkilidir. Vektör yaprakbitleriyle perzistent olmayan yolla taşınırlar. Virüsün pek çok yabancı ot (Kumotu, İpekotu, Semizotu) içeren 775 bitki türünden fazlasını infekte edebildiğini bildirilmiştir. PMMoV ilk olarak 1985 yılında Kanada da rapor edilmiştir. Virüs mekanik inokulasyon, aşılama, bitkiden bitkiye temas, tohum yoluyla ve vektör aracılığı ile taşınmaktadır (Howard ve Rasheed.,1994). Shifriss ve ark., (1994) nın yaptığı klon çalışmalarda, biberlerde şiddetli bodurluğa ve kloroza, Vigna unguniculata (L) Walp California Black Eye ve Nicotiana tabacum L. Xanthi de mozayik simptomuna sebep olan virüsün CMV nin bir ırkı olduğunu, bitkilerin araziye şaşırtılmasından 3 hafta sonra yapılan surveylerde hastalık oranının % 0 dan, hasat döneminde % 88 e ulaştığını saptamışlardır. Araştırmacılar ELISA yöntemi ile yaptıkları testlemelerde bitkilerin % 96 sının TEV ve % 21 inin CMV ile infekteli olduğunu bulmuşlar, çalışma sonucunda örneklerin % 1 inin ise PVY infeksiyonunu taşıdığını tespit etmişlerdir. Hastalıklı bitkilerin simptomalojik olarak saptanmasının zor olduğunu ancak ELISA testi ile hastalıklı bitkilerin saptanabileceğini belirtmişlerdir.. Devi ve Reddy (1995) Myzus persicae (şeftali yaprakbiti) aracılığıyla biber bitkisine, Biber Damar Bantlaşma Virüsü (PVBV) ve CMV nin taşınmasına karşı, tetracycline hydrochloride, streptomycin sulfate ve chloramphenicol antibiyotiklerini 50, 100 ve 200 ppm oranlarında, yaprakbitine vererek test etmişlerdir. Tetracycline hydrochloride in 200 ppm de kullanılan dozu PVBV nin vektörle taşınımına karşı en etkili sonucu (% 27.5 oranında) göstermiştir. Bununla beraber streptomycin sulfat ve chloramphenicol, CMV taşınmasına karşı PVBV ye gösterdiğinden daha fazla etki göstermiştir. Hobbs ve ark., (1996) seralarda bulunan CMV ile infekteli biber bitkileri üzerinde, virüse dayanıklı hatları belirleme çalışması yapmışlardır. Ticari bir firmadan temin ettikleri virüssüz PBC 535 Capsicum annuum hatlarının farklı coğrafik alanlarda, (ABD, Dominik Cumhuriyeti ve Tayvan) CMV izolatlarına karşı dayanıklılıklarını incelemek üzere seradaki infekteli bitkilerden elde ettikleri virüs izolatlarını, mekanik olarak virüssüz PBC 535 bitkilerine inokule etmişlerdir. PBC 535 deki virüs izolatına bağlı olarak değişen simptom gelişimi, simptomsuz görünümden orta şiddette simptom oluşturmaya doğru meydana gelmiştir. Bunun yanı sıra CMV izolatlarının, virüse duyarlı kontrollerde (Yolo Wonder, VR-2) çeşitli simptomlara neden olduğunu tespit etmişlerdir. PBC 535 ve Yolo Wonder bitkilerini beş virüs izolatının her biri ile ayrı ayrı inokule etmişler ve birbirleriyle 14

ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR kıyaslamışlardır. Sonuç olarak taze bitki ağırlığındaki azalmanın PBC 535 te Yolo Wonder den daha az olduğunu gözlemişlerdir. 15

MATERYAL ve METOT 3. MATERYAL ve METOT 3.1. Materyal 3.1.1. Survey Yapılan Alanlar ve Bitki Materyali Hakkında Bilgiler Araştırma materyalini oluşturan bitki örnekleri Kahramanmaraş ta kırmızıbiber yetiştiriciliğinin yoğun olarak yapıldığı Merkez, Pazarcık, Türkoğlu ilçeleri ve köylerindeki 27 biber arazisinden toplanmıştır. Arazi surveyleri 2004 yılında biber bitkilerinin ilk vejetatif gelişim döneminden (Haziran), hasat dönemi (Eylül) sonuna kadar yapılmıştır. Alınan örneklerin yerleri Şekil 3.1 de verilmiştir. Şekil 3.1. Kahramanmaraş merkez ve ilçelerinde survey yapılan alanların yer aldığı harita Yaprak örnekleri simptom taşıyan/taşımayan bitkilerden rastgele bir şekilde alınmıştır. Alınan örnekler polietilen naylon poşetler içerisinde üzerine örnek alınan yer, örnekleme tarihi ve alınan örnek numarası yazıldıktan sonra buz kapları içerisinde muhafaza edilmiştir. Örnekler +4 C deki buzdolaplarında, ELISA yapılana kadar saklanmıştır. Örneklerin alındığı yer ve örnek sayısı Çizelge 3.1 de verilmiştir. 16

MATERYAL ve METOT Çizelge 3.1. Kahramanmaraş ili ve çevre ilçelerinden alınan biber örnekleri Lokasyon Survey yapılan arazi Toplanan Örnek Sayısı Sayısı Beyoğlu 2 11 Şekeroba 2 9 Türkoğlu Merkez 2 10 Kılılı 2 10 Çakallıhasanağa 10 80 Çerkezler 2 15 Doğanlı 1 6 Pazarcık Ortadehliz 1 5 Dehlizburnu 2 10 Çınarlı 1 5 Merkez Çiğili 2 10 Toplam 11 27 171 Testlemelerde Kullanılan Antiserumlar Testlemeler için; PVX, PVY, CMV, AMV, PMMoV ve TEV antiserumları kullanılmıştır. PVX, PVY, CMV, AMV antiserumları Loewe Biochemica GmbH (Almanya) firmasından, PMMoV antiserumu Bioreba AG (İsviçre) ve TEV antiserumu BIO-RAD Plantest ELISA, INRA (Fransa) firmasından alınmıştır. 3.2. Metot 3.2.1. Serolojik Testler Serolojik çalışmalarda Double Antibody Sandwich Enzyme Linked Immunosorbent Assay (DAS-ELISA) yöntemi kullanılmıştır (Clark ve Adams, 1977). Testin uygulanması aşağıda belirtildiği şekilde, tampon çözeltilerin hazırlanması ise Ek 1 de gösterildiği şekilde yapılmıştır. Biber örnekleri PVX, PVY, AMV, PMMoV, CMV, TEV virüslerine karşı testlenmiştir. Clarck ve Adams, 1977 prosedüründe bazı değişiklikler yapılarak kullanılmıştır. 3.2.1.1. Test Örneklerinin Hazırlanması Simptom gösteren ve göstermeyen örneklerden alınan yaprak örnekleri 0.2 g tartılmış, buz dolu kaplarda bekletilen steril porselen havan içerisinde 1:10 hacimde PBS- Tween ekstraksiyon tampon (Ek1) ile iyice ezilmiştir. Tampon çözelti ile homojen edilen bitki ekstraktları temiz plastik tüpler içerisine aktarılmış, örnek numaraları yazılarak buz dolu kaplar veya buzdolabında testleme işlemi gerçekleştirilinceye kadar saklanmıştır. 3.2.1.2. DAS-ELISA Testinin Uygulanması Antijen spesifik poliklonal IgG, kaplama tampon çözeltisi (Ek1) içinde, antiserumların temin edildiği ticari firmaların tespit etmiş olduğu oranlarda sulandırılmış ve mikrotiter plateler üzerindeki çukurlara kaplanmıştır (100µl/çukur). 17

MATERYAL ve METOT Kaplanan plateler 37ºC de 2 saat bekletilmiştir. İnkübasyon süresi sonunda, yıkama tampon çözeltisiyle üç kez üç dakika aralıklarla yıkanıp, kağıt havlular üzerinde iyice kurulanmıştır. Önceden ekstrakte edilmiş yaprak örnekleri (100µl/çukur) ELISA platelerinde her örnek için iki adet çukur doldurmak suretiyle eklenmiştir. Platelere testlenecek örnekler haricinde pozitif (hasta), negatif (sağlıklı) ve tampon çözelti kontrolleri de konulmuştur. Daha sonra 4ºC de gece boyunca (16 saat) bırakılmıştır. Platelar yukarıda daha önce belirtildiği gibi yıkanmıştır. Enzim-antibody konjugatı (100 µl/çukur) uygun oranlarda konjugasyon tampon çözeltisiyle sulandırılarak kaplara konulmuş ve 37ºC de 2 saat inkübasyon yapılmıştır. İnkübasyon süresinin sonunda kaplar yıkama tamponuyla yıkanmıştır. Substrat tampon çözeltisiyle (Ek 1) taze hazırlanan enzim-substratı (0.75 mg/ml) platelara, diğer aşamalardaki maddeler için kullanılan miktarlarda konulmuştur. Bu aşama oda sıcaklığında sürdürülmüştür. Pozitif kontrollerde renk sarıya döndüğünde elisa plate okuyucusunda (SEAC SIRIO S) 405 nm de okumalar yapılmıştır. 3.2.2. Biyolojik İndeksleme 3.2.2.1. Mekanik İnokulasyon Virüslü olduğu ELISA ile saptanan örneklerden % 10 luk kısmı, mekanik olarak taşınabilir virüslerin varlığını kontrol etmek için çizelgedeki otsu indikatör bitkilere (Çizelge 3.2) inokule etmek için kullanılmıştır. Mekanik inokulasyon için kullanılacak test bitkilerinin tohumları 1:1:1 oranında toprak, kum ve torf karışımı bulunan 30x20x8 cm boyutlarındaki plastik tavalara ekilmiştir. Fideler 2-4 gerçek yapraklı hale gelince aynı toprak karışımı bulunan fide kaplarına şaşırtılmıştır. Fideler 25-26ºC sıcaklık ve % 70 nem ortamında yetiştirilmiştir. Simptom taşıyan veya taşımayan bitkilerden alınan yaprak örnekleri (0.1 g) 1:10 hacimde 0.03 M fosfat tamponu (ph 7.2) ve % 0.2 DIECA (Diethyl dithiocarbamic acid, sodium salt) bulunan ekstraksiyon tamponu ile buz dolu kaplarda bekletilmiş, porselen havanda iyice ezilmiştir. İndikatör bitkilerin celite ile kaplanmış yapraklarına, bitki ekstraktı parmak yardımıyla mekanik zarar oluşturmadan sürülüp, musluk suyuyla yıkanmıştır. İnokule edilen bitkiler iklim odalarında (25-26ºC, % 60-70 nisbi nem) bekletilmiş, günlük olarak kontrol edilerek simptom oluşumu gözlenmiştir. Çizelge 3.2. Mekanik inokulasyon çalışmalarında kullanılan test bitkileri Latince Adı Nicotiana benthamiana Tütün N. tabacum L. " Samsun " Tütün Capsicum annuum Biber Chenopodium amaranticolor Kazayağı Lycopersicon esculentum Domates N. tabacum L. "Xanthi" Tütün N. tabacum L. "Xanthi-nc" Tütün N. rustica Tütün Türkçe Adı 3.2.3. Vektör Yaprakbiti Surveyi 18

MATERYAL ve METOT Ağustos ve Eylül aylarında bitki örneklerinin alındığı arazilerde yaprakbiti surveyi yapılmıştır. Yaprakbiti surveylerinde biber bitkilerinin yanı sıra ara tarım halinde yetiştirilen kabak ve hıyar bitkileriyle, arazi çevresinde bulunan yabancı otlarda da gözlemler yapılmıştır. Canlı yaprakbiti bulunduran bitkilerden yaprak ve sürgün örnekleri alınmış, kağıt torbalara konulmuştur. Örneklerin alındığı bölge torbalar üzerine yazılarak laboratuvara getirilmiştir. Toplanan yaprakbiti türlerinin teşhisi Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü, Entomoloji Anabilim Dalı öğretim üyesi Yrd. Doç. Dr. M. Murat ASLAN tarafından yapılmıştır. Gelecekte yapılacak olan çalışmalar, tespit edilen yaprakbitlerinin virüs taşınmasında etkili olup olmadığını araştırmak üzere planlanmaktadır. 19

BULGULAR VE TARTIŞMA 4. BULGULAR Kahramanmaraş yöresinde kırmızıbiber üretimini olumsuz etkileyen faktörlerin başında hastalık etmenleri (fungus, bakteri, virüs ve virüs benzeri organizmalar, viroid, böcek, nematod,..vs) gelmektedir. Bunlar içerisinde virüsler ayrı bir öneme sahiptir. Virüslerin teşhis ve tanılarında sadece simptomatolojik gözlemler yeterli olmayıp, diğer etmenlerde olduğu gibi bazı özel yöntemlere ve laboratuvar ortamına gereksinim duyulmaktadır. Kahramanmaraş Türkiye baharatlık kırmızıbiber üretiminin yarısına yakınını karşıladığından yöre için büyük bir geçim kaynağıdır. Bu nedenle biberdeki üretimi sınırlayan virüslerin mevcut durumunu ortaya koymak, mevcut virüslerin epidemiyolojilerini belirlemek ve etkili mücadele yöntemleri geliştirmek gerekmektedir. Bu düşünceden hareket ederek Kahramanmaraş ili merkez ve çevre ilçelerinde yetiştiricilik yapılan biber alanlarında vektörü yaprakbiti olan virüslerin serolojik ve biyolojik teşhisleri yapılmıştır. 4.1. Simptomatolojik Gözlemler Kahramanmaraş ili merkez ve ilçelerinde Haziran ve Eylül aylarında 27 biber arazisi survey programında ziyaret edilmiştir. Survey yapılan arazilerde anormal gelişme gösteren ve sağlıklı olan bitkilerden toplam 171 örnek toplanmıştır. Bitkilerde bodurlaşma, sürgün ve boğum aralarında kısalma, yapraklarda sararma (Şekil 4.1), yaprak yüzeyinde kabarcıklanma ve şekil bozuklukları (Şekil 4.2), yapraklarda dışa doğru kıvrılma ve kaşık şeklini alma (Şekil 4.3), yaprak yüzeyinde mozayik (Şekil 4.4) şeklinde simptomlar gözlenmiştir. 20

BULGULAR VE TARTIŞMA Şekil 4.1. Biber yapraklarında sararma Şekil 4.2. Biber yapraklarının üst yüzeyinde kabarcıklık ve şekil bozuklukları Şekil 4.3. Biber yapraklarında dışa doğru kıvrılma ve kaşık şekli 21

BULGULAR VE TARTIŞMA Şekil 4.4. Biber yapraklarında mozayiklenme 4.2. Serolojik Testler 4.2.1. DAS-ELISA Testi Sonuçları Kahramanmaraş merkez ve ilçelerinde biber yetiştirilen alanlardan toplanarak laboratuvara getirilen biber örneklerine DAS-ELISA yöntemi uygulanarak hangi virüslerin bulunduğu ve bunların ne oranda olduğu tespit edilmiştir. Testlerin sonucunda araştırma kapsamına alınan virüslerin (PVX, PVY, PMMoV, AMV, TEV ve CMV) hepsine rastlanmıştır. Virüslerin ELISA platelarında medyana getirdikleri renk değişimleri Şekil 4.5 ve Şekil 4.6 da gösterilmiştir. Arazilerden toplanan 171 biber örneğinden 90 tanesinin (% 52.6) PVX, PVY, PMMoV, AMV, TEV ve CMV ile bulaşık olduğu ELISA testi ile tespit edilmiştir. Test edilen virüsler içerisinde en yoğun (% 35.7) ile AMV, en az yoğunlukta ise (% 4.7) CMV bulunmuştur. AMV, en yoğun olarak (% 80) Kılılı dan alınan örneklerde bulunurken, Merkez Çiğili ve Doğanlı da hiç bulunamamıştır. Yapılan testlemelerde TEV, örnek alınan bütün arazilerde bulunmuş; en yoğun olarak (% 72.7) Beyoğlu nda, en az yoğunlukta (% 10) ise Kılılı da bulunmuştur. Test edilen örneklerden 155 tanesi ise en az iki virüsle karışık infeksiyon göstermiştir. Saptanan virüslerin sayıları ve % oranları Çizelge 4.1 de, karışık simptom gösteren örnek sayıları ise çizelge 4.2 de verilmiştir. Doğanlı mevkiinde, TEV (% 50) dışında diğer virüsler tarafından infeksiyon meydana gelmediği gözlenmiştir. Virüs infeksiyonlarının en az meydana geldiği Çınarlı da, AMV (% 20), PVY (% 40) ve TEV (% 10) bulunmuştur. 22

BULGULAR VE TARTIŞMA AMV ve PMMoV infeksiyonları Kahramanmaraş ta biber yetiştirilen alanlarda ilk kez rapor edilmektedir. PMMoV nun en yoğun bulunduğu yer Ortadehliz (% 20), hiç bulunmadığı yerler ise Beyoğlu, Türkoğlu, Çerkezler ve Dehlizburnu bölgeleridir. Şekil. 4.5. CMV nin ELISA platesında meydana getirdiği renk değişikliği 23

BULGULAR VE TARTIŞMA Şekil. 4.6. PVY nin ELISA platesında meydana getirdiği renk değişikliği Çizelge 4.1. DAS-ELISA testiyle saptanan virüslerin dağılımları İnfekteli Örnekler Virusler (%) Örnek Alınan Bölge Testlenen Infekteli % AMV CMV PVX PVY PMMoV TEV Toplam 171 90 52.6 35.7 4.6 17.5 21.1 8.2 21.6 Beyoğlu 11 10 90.9 45.5-27.2 18.2-72.7 Şekeroba 9 5 55.5 22.2-22.2 11.1 11.1 22.2 Türkoğlu 10 6 60 60 10-30 10 50 Çerkezler 15 11 73.3 53.3 6.7 13.3 20-6.7 Doğanlı 6 3 50 - - - - - 50 Orta Dehliz 5 2 40 20 - - 20 20 40 Dehlizburnu 10 9 90 50 - - 50-50 Çınarlı 5 2 40 20 - - 40-20 Merkez Çiğili 10 7 70 - - - 30 10 70 Kılılı 10 9 90 80-70 50 20 10 ÇakallıHasan ağa 80 26 32.5 31.3 6.3 20 13.8 10 12.5 Çizelge 4.2 Kahramanmaraş Merkez ve İlçelerinden Alınan Biber Örneklerinde Virüs İnfeksiyonlarının % Dağılımları 4.3. Mekanik İnokulasyon Çalışmaları Sonucunda Elde Edilen Bulgular Kahramanmaraş merkez ve çevre ilçelerinde toplam 11 bölgeden alınan örneklerden mekanik inokulasyon yöntemiyle yapılan aşılamalarda, farklı tür ve familyalardaki test bitkilerinde değişik simptomlar oluştuğu gözlemlenmiştir. Test bitkilerinde virüslerin oluşturduğu simptomların görülmesine kadar geçen sürelerin 2-3 hafta arasında değiştiği gözlenmiştir. 24

BULGULAR VE TARTIŞMA PMMoV, Nicotiana rustica da; klorotik lezyonlar, Nicotiana benthamiana da nekrotik lezyonlar, Capsicum annuum da; nekrotik lokal lezyonlar oluşturmuştur. Chenopodium amaranticolor da; klorotik lokal lezyonlar, C. annuum da; bazı nekrozlara ve klorotik halkalı leke simptomunu oluşturmuştur. PVY, Nicotiana tabacum ve C. annuum da; hafif mozayik lekeler oluşturmuştur. TEV, N. tabacum da; yaprak yüzeyinde kabarcıklar, C. annuum da damar bantlaşma simptomunu göstermiştir. AMV ise PMMoV ye benzer simptomlar oluşturmuştur. Mekanik inokulasyon sonucu virüslerin oluşturdukları simptomların bazıları Şekil 4.7, Şekil 4.8, Şekil 4.9 ve Şekil 4.10 da verilmiştir. Şekil 4.7. Mekanik inokulasyon sonucu C. annuum bitkisinde görülen mozayik simptomu 25

BULGULAR VE TARTIŞMA Şekil 4.8. Mekanik inokulasyon sonucu C. annuum bitkisinde görülen mozayik simptomu Şekil 4.9. Mekanik inokulasyon sonucu N. tabacum L. cv. Samsun bitkisinde görülen yaprak kıvrılması simptomu 26

BULGULAR VE TARTIŞMA Şekil 4.10. Mekanik inokulasyon sonucu N. tabacum L. "xanthi"bitkisinde görülen yaprak yüzeyinde kabarcık simptomu 27

SONUÇ VE ÖNERİLER 5. SONUÇ VE ÖNERİLER Virüs hastalıklarının bulunuşu, yayılışı ve zararı konukçu-virüs-vektör ilişkisi içerisinde yıldan yıla, hatta mevsimden mevsime değişiklik göstermektedir. Bu nedenle virüs hastalıklarının neden olduğu zararı en alt seviyeye indirebilmek ve kontrol stratejilerini geliştirebilmek için öncelikle yetiştiriciliği yapılan kültür bitkisinde bulunan virüslerin erken teşhisinin yapılması gerekmektedir. Virüs teşhisinde gözleme dayanılarak yapılan simptomalojik tanıların mutlaka laboratuvarda yapılacak serolojik, biyolojik indeksleme ve moleküler testlemelerle doğrulanması gerekmektedir. Çünkü bir virüsün farklı ırkları aynı konukçuyu infekte edebildiği gibi, aynı konukçu üzerinde farklı simptomlar da oluşturabilmektedirler. Etmenin tanısı yapıldıktan sonra bu virüs hastalığının yayılmasını önleme çalışmalarının yapılması gereken ikinci önemli adımdır. Bu amaca yönelik olarak 2004 Haziran-Ağustos ayları içerisinde Kahramanmaraş merkez ve ilçelerinden simptomalojik olarak mozayik, bitkide bodurlaşma, yaprak yüzeyinde kabarcıklar ve yaprak kenarlarında kıvrılmalar, kaşık şeklinde oluşum, yapraklarda klorotik ve nekrotik lokal lezyonlar, damar açılmaları gibi değişik virüs hastalığı belirtileri gösteren ve hiç simptom göstermeyen biber bitkisi örnekleri farklı arazilerden toplanmıştır. Alınan bu örnekler ilk çalışma materyalini oluşturup, biyolojik ve serolojik olarak PVX, PVY, PMMoV, CMV, AMV ve TEV virüslerine karşı testlenmişlerdir. Serolojik testleme sonucunda testlenen virüslerin hepsi belli oranlarda tespit edilmiştir. Biyolojik testleme için alınan hastalıklı bitki örnekleri (%80 oranında hastalıklı örnek seçilmiştir.) ayrı ayrı otsu indikatör bitkilere mekanik inokulasyon yöntemiyle bulaştırılmıştır. Mekanik inokulasyon sonucunda yukarıda belirtilen simptomların birçoğu gözlemlenmiştir. Çalışma kapsamında örnek alınan bölgelerin tümünde testlenen virüslerin en az biri bulunmuştur. En yoğun olarak AMV virüsü (% 35.7), TEV (% 21.6), PVY (% 21.1), PVX (% 17.5), PMMoV (% 8.2) ve en az yoğunlukta ise CMV virüsü (% 4.6) tespit edilmiştir. Bu çalışma ile Kahramanmaraş yöresinde AMV virüsü ilk defa tespit edilmiştir. PMMoV ise Kahramanmaraş yöresinde biber alanlarında yüksek oranda bulunmamasına rağmen yeni tespit edilen diğer bir virüstür. Arazi surveyi ve laboratuvar testleri (biyolojik ve serolojik) sonuçları, biberde hastalık oluşturacak önemli bazı virüslerin (AMV, CMV, PVX, PVY, PMMoV, TEV) infeksiyonunun yörede mevcut olduğunu göstermiştir. Küçük bir alanda yürütülen bu çalışmada bu kadar ciddi virüs infeksiyonunun ortaya çıkması büyük olasılıkla yetiştiricilikte bir önceki yılın tohumlarının kullanılması ve yaprakbiti istilası olarak düşünülmektedir. Test edilen virüslerin, yaprakbitleriyle ve bir kısmının da aynı zamanda tohumla taşınıyor olduğu, geniş konukçu spektrumunu infekteleyebilme özelliği tüm dünyada rapor edilmiştir (Pirone ve Haris, 1970; Francki ve ark., 1979; Pirone ve Thormbury, 1983; Palukaitis ve ark., 1992). Virüs hastalıklarının mücadelesinin ve buna bağlı olarak kontrolünün zor olması önemli kayıplara neden olmaktadır. Bu virüslerle mücadele amaçlı olarak vektör kontrolünün yapılması büyük önem taşımaktadır. Biber yetiştiriciliği yapılan alanların çevresinden yaprakbitlerinin kanatlı formları tarafından getirilen ve perzistent olmayan virüsler için yaprakbiti mücadelesi önerilen ilk ve en etkili mücadele yöntemidir. Şu anda yöredeki biberlerin mevcut sağlık durumları ve sertifikasız tohum kullanımı üretimde kalite ve kantiteyi olumsuz etkileyecek pazar değeri düşük ürünler alınmasına 28

SONUÇ VE ÖNERİLER neden olacaktır. Islah programlarının oluşturulması ve kontrollü tohum üretim sisteminin geliştirilmesi, yetiştiricinin üretim kapasitesini arttıracağı gibi ekonomik olarak zarar veren virüs hastalıkları yayılımını da engelleyecektir. 29

KAYNAKLAR ANONİM 2002. Tarımsal Yapı (Üretim, Fiyat, Değer). D.İ.E. http://www.die.gov.tr/turkish/sonist/tarim/t2.xls. ANONİM 2002. Tarımsal Yapı (Üretim, Fiyat, Değer). 145s.D.İ.E ANONİM 2004. FAO http://faostat.fao.org/faostat/collections?subset=agriculture. ARLI M., 1992. Samsun İlinde Yetiştirilen Biberlerde (Capsicum annum L.) Zararlı Virüslerin Biyolojik ve Serolojik Yöntemlerle Saptanması. Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bitki Koruma Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi 1992, 48. CLARK, M.F., ADAMS A.N. 1977. Characteristics of the Microplate method of enzymelinked immunosorbent assay for the detection of plant viruses. Journal of General Virology, 34: 475-483. DEVI, P.H.S., REDDY, H.R. 1995. Effect of antibiyotics on aphid transmission of pepper vein banding virus and cucumber mosaic virus in Chilli. (Bibliografic citation) Indian, journel-of Hill-farming, 8:1, 42-46:6 ref. ERDİLLER G., ÖZYANAR F.,1983. Salatalık Mozayik Virüsü (Cucumber Mosaic Virus CMV) nun Konukçusu Cucumis sativus L. in Fizyolojik ve Biyokimyasal Faaliyetlerine Etkileri Üzerinde Araştırmalar. Bitki Koruma Bülteni, cilt 23, no: 2, Haziran 1983, 61. ERKAN, S.,1986. Potato virus Y on pepper in Turkey. Phytopathologia Mediterranea 26: 149-150. FRANCKI R.I.B., MOSSOP D.W., HATTA T., 1979. Cucumber mosaic virus. CMI/AAB Descriptions of Plant Viruses no:213. GÜLDÜR, M.E. ÖZASLAN, M., BALOĞLU, S., YILMAZ, M.A. 1994. Pepper Mild Mottle In pepper In Turkey. 9 th Congress of the Mediteranean Phytopathological Union-Kuşadası-Aydın-Türkiye. GÜLDÜR, M.E., EREL, Ö., DERYAOĞLU, A., 2004. Tütün Mozayik Virüsü İle Enfekteli Sivri Biberlerde (Capsicum annuum var. sirenae) Oksidatif Stres. Türkiye I. Bitki koruma kongresi bildirileri 8-10 Eylül 2004 Samsun. 175. GÜLLÜ, M., ÇALI, S., 1994. Doğu Akdeniz Bölgesi Örtü Altı Sebze Alanlarında Görülen Virüs Hastalıklarının Belirlenmesi Üzerine Araştırmalar. Bitki Koruma Bülteni, cilt 34, no: 3-4, Temmuz-Aralık 1994, 79. HOBBS, H.A., VALVERDE, R.A., BLACK-L.L., DUFRESNE, D.J., 1996. (Resistance in a Capsicum annuum L.(Pepper) seven georaphically diverse cucumber mosaic virus isolates. Revista-Mexicana-de-phytopathologia, 132-134. 30

KAYNAKLAR Howard, T. M., S. Rasheed. 1994. http://www1.agric.gov.ab.ca/$department/deptdocs.nsf/all/opp4528 PALLOIX A., ABAK K., GOGNALONS P., DAUBEZE A.M., GULDUR M., MEMOUCHI G.,GEBRE -SELAISSIE K., 1994. Virus diseases infecting pepper crops in Turkey. In: Proceedings of 9 th Congress of the Mediterranean Phytopathological Union, Kuşadası, Aydın, 1994, 469-472. PALUKAITIS P., ROOSSINCK M.J., DIETZGEN R.G., FRANCKI R.I.B., 1992. Cucumber mosaic virus. Advances in Virus Research 41: 281-348. PRICE W.C. 1934. Phytopathology 24: 743. PIRONE T., HARRIS K.F., 1970. Nonpersistent transmission of plant viruses by aphids. Annual Review of Phytopathology 15: 55-73. PIRONE T.P., THOMBURY D.W., 1983. Role of virion and helper component in regulating aphid transmission of tobacco etch virus. Phytopathology 73: 872-875. SHIFRISS, C., PILOWSKI, M., COHEN, S., JOSEPH, R., BEN, H.S.1994. First report of bell-shoped peppers tolerant to cucumber mosaic virus. Plan-Disease-Research, 13; 2, 125-128. TAŞKIN, T., YORGANCI, Ü., ATALAY, İ., (1995). Topraktaki magnezyum eksikliğinin biberde virüs hastalıklarının çıkışına etkileri üzerinde araştırmalar. VII. Türkiye fitopatoloji kongresi bildiriler 26-29 Eylül 1995 Adana. TEKİNEL N., DOLAR M.S., NAS Z.Y., SALCAN Y., 1969. Çukurova Bölgesinde Sivri Biberlerdeki Mozayik Virüslerinin Yağsız Sütle Önlenmesi Üzerinde Çalışmalar. Bitki Koruma Bülteni, cilt 12, no:1, Mart 1972, 36. TOROS, S., 1973. Bitki Patojen Virüslerin Aphidlerle Nakil Mekanizması. Bitki Koruma Bülteni, cilt 13, no: 2, Haziran 1973, 83s. YILMAZ M.A., DAVIS R.F., VARNEY E.H., 1983. Viruses on vegetable crops along the Mediterranean coast of Turkey (summary). Phytopathology 73: 378. YILMAZ M.A., DAVIS R.F., 1984. Purification and particle morphology of TMV, CMV and ZYMV isolated from various cultivated crops grown along the coast of Turkey. Journal of Turkish Phytopathology, 13: 29-38. YILMAZ, M.A. ve DAVIS, R.F., (1985). Identification of Viruses Infecting Vegetable Crops along the mediterranean sea Coast in Turkey. J.Turkish Phytopath., Vol.14, No.1, 1-8. 31

EKLER EKLER Ek 1. ELİSA Testinde Kullanılan Tampon Çözeltiler 1. Phosphate Buffered Saline (PBS), ph 7.4 1000ml (Fosfat Tampon Çözeltisi) Kimyasal NaCl KH 2 PO 4 Na 2 HPO 4.7H 2 O Miktar 8.0 gr 0.2 gr 2.3 gr Yukarıda miktarları verilen kimyasallar 1 litre saf suda eritilip ph sı 7.4 e ayarlanmış ve 4 ºC de saklanmıştır. 2. Coating Buffer ph 9.6 1000ml (Kaplama Tampon Çözeltisi) Kimyasal Na 2 CO 3 NaHCO 3 NaN 3 Miktar 1.59 gr 2.93 gr 0.2 gr Yukarıda miktarları verilen kimyasallar 1 litre saf suda eritilip ph sı 7.4 e ayarlanmış ve 4 ºC de saklanmıştır. 3. Sample Extraction Buffer ph 7.4 1000ml (Örnek Tampon Çözeltisi) Kimyasal PBS PVP Tween 20 Miktar 1 lt 20 gr 0.5 ml 1 litre PBS çözeltisi içerisine 20 gr PVP eklendi, ph 7.4 e ayarlandıktan sonra 0.5 ml tween 20 eklenerek 4 ºC de saklanmıştır. 4. Substrate Buffer ph 9.8 1000ml (Substrat Tampon Çözeltisi) Kimyasal Diethanolamine NaN 3 Miktar 97 ml 0.2 gr 97 ml dietanolamine 800 ml saf su içerisine ilave edildikten sonra 0.2 gr NaN 3 konularak ph 9.8 e ayarlanarak 1 litreye tamamlanmıştır. 5. Enzyme Conjugate Buffer ph 7.4 1000ml (Konjugat Tampon Çözeltisi) Kimyasal Miktar 32

EKLER PBS 1 lt PVP 20 gr Ovalbumin % 2 Tween 20 0.5 ml 1 litre PBS içerisine 20 gr PVP, 2 gr ovalbümin eklendikten sonra ph ayarlandı ve 0.5 ml tween 20 ilave edilerek hazırlanmıştır. 6. Washing Buffer ph 7.4 1000ml (Yıkama Tampon Çözeltisi) Kimyasal PBS Tween 20 Miktar 1 lt 0.5 ml 1 litre PBS içerisine 0.5 ml tween 20 eklenerek hazırlanmıştır. 33

ÖZGEÇMİŞ ÖZGEÇMİŞ 1980 yılında Kilis te doğdu. İlköğretim ve lise öğrenimini Hatay/Kırıkhan da tamamladıktan sonra 1998 yılında Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümüne kayıt yaptırdı. 2002 yılında Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Fen Bilimleri, Bitki Koruma Anabilim dalında yüksek lisans öğrenimine başladı. 2003 yılında fen Bilimleri Enstitüsü tarafından açılan sınavı kazanarak Araştırma Görevlisi oldu. Halen aynı anabilim dalında görevine devam etmektedir. 34