Badem Meyvesinin Mekanik Hasadı

229 Badem Meyvesinin Mekanik Hasadı Refik Polat 1, Metin Güner 2, Ergin Dursun 2, Doğan Erdoğan 2, İbrahim Gezer 3, H.I.Cem Bilim 4 1 Harran Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Makineleri Bölümü, Şanlıurfa, 2 Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Makineleri Bölümü, 06110, Ankara 3 İnönü Üniversitesi Malatya Meslek Yüksek Okulu 4 Antepfıstığı Araştırma Enstitüsü, 27060, Gaziantep email:refikpolat@harran.edu.tr Özet: Ülkemizde ağaç meyvelerinin büyük çoğunluğu halen geleneksel yöntemlerle (elle ya da sırıklarla dallara vurmak suretiyle) hasat edilmektedir. Bu nedenle, ağaç meyvelerinin hasadı meyve yetiştiriciliğinde en yüksek üretim maliyetine ve işgücü gereksinimine ihtiyaç duyulan işlemdir. Bu durum yetiştiriciliği giderek artmakta olan badem meyvesinin yetiştiriciliği içinde geçerli bir durumdur. Türkiye deki mevcut badem ağaçlarının tamamı geleneksel yöntemlerle hasat edilmektedir. Bu tarz hasat uygulaması çok yorucu ve zaman alıcı olmakta, işçilik ihtiyacı artmakta, hasadın yapılması gecikmekte ve ayrıca büyük oranda ürün kayıplarına ve kalite düşmesine sebep olmaktadır. Türkiye açısından önemli derecede ekonomik değere sahip olacağı düşünülen badem meyvesinin hasadındaki bu zorluk ve olumsuzlukları ortadan kaldırmak ve etkin bir hasat uygulaması gerçekleştirmek için makineli hasat büyük bir önem arz etmektedir. Bu çalışmada badem meyvesinin hasadına yönelik olarak meyve tutunma kuvvetinin zamana bağlı değişimi, dal ve gövde yaylanma katsayısı ve atalet kütleli bir dal sarsıcı ile hasat etkinliği belirlenmiştir. Denemeler sonucunda meyve tutunma kuvvetinin meyve ağırlığına oranı ölçümlere başlandığından itibaren Ağustos ayının ikinci haftasında (F/W) 1.8 N/g olarak ölçülmüştür. Gövde yaylanma katsayısı 120 130 mm çapındaki gövdeler için 8.2 N/mm ve dal yaylanma katsayısı 55 60 mm çaplı dallar için 2.85 N/mm olarak tespit edilmiştir. Atalet kütleli dal sarsıcı ile yapılan sarsma deneyleri sonucunda 50 mm sarsma genliği ve 20 Hz sarma frekansında ağaç üzerindeki bütün bademlerin düşürüldüğü (hasat etkinliği % 100) belirlenmiştir. Anahtar kelimeler: Mekanik hasat, Badem Mechanical Harvesting of Almond Abstract: Most of the fruit trees in out country are still being harvested by traditional methods (either manually or by sticks). Because of this reason, the harvest of fruit trees requires the highest production cost and the largest labour force. This is also true for almond production which is becoming increasingly widespread. All of the available almond trees in Turkey are being harvested manually. This sort of harvesting is very tiring and timeconsuming, and it causes an increase in labour-force requirement, it delays harvest time and moreover it causes a great deal of output loss and finally reduces the quality of the fruits. Mechanical harvesting presents an important place in the harvest of almond which is thought to have an economically important place in terms of our country, Turkey. In this study, the change of fruit attachment force with time, the branch and body spring coefficients and the harvest efficiency with a branch shaker having inertia mass. In the end of the trials, it was found that the ratio of fruit attachment force to fruit weight was 1.8 N/g (F/W) from the beginning of the measurements to the second week of the August. The body spring coefficient was found to be 8.2 N/mm for bodies having diameters of 120-130 mm, and the branch spring coefficient was found to be 2.85 N/mm for branches having diameters of 55-60 mm. In the experiments done with branch shakers having inertia mass, it was found that all of the almonds fall down at 50 mm shaking amplitude and 20 Hz shaking frequency. Key words: Almond, mechanical harvesting GİRİŞ Bademin 4000 yıl öncesinden beri şimdiki İran, Türkiye, Suriye ve Filistin bölgelerinde yetiştiği bilinmektedir. Türkiye, Dünyanın önemli meyve üretim merkezlerinden biridir. Türkiye badem üretimi bakımından ABD, İspanya, İtalya, Fas, Suriye, Tunus, Pakistan ve Yunanistan dan sonra dokuzuncu sırada yer almaktadır. Türkiye nin yıllık üretimi yaklaşık olarak 39 000 ton dur (Fao, 2006). Yabani badem türleri Türkiye de Güneydoğu Anadolu bölgesi ve Akdeniz

230 bölgesinin tamamında doğal ortamda yer almaktadır (Ak, 2006). Badem yazları uzun, sıcak ve kışları nispeten aşırı soğuk olmayan bölgelerde ekonomik olarak üretilebilir. Badem yetiştiriciliği için iklim faktörlerinden en önemlisi düşük sıcaklıklardır. Badem meyvesi özellikle soğuklamasının düşük olması nedeniyle ilkbahar geç donlarına hassastır (Tosun, 2002). Meyve hasadı; meyvelerin herhangi bir şekilde daldan ayrılması ve toplanması şeklinde tanımlanabilir. Meyve hasat mekanizasyonu fazla gelişmişlik göstermemektedir. Bunun nedenleri eş zamansız olgunlaşma, meyvelerin dayanımının az oluşu, çok yıllık bitki oluşları, çeşit fazlalığı, ekiliş ve dikiliş yöntemlerinin farklı oluşlarıdır. Elle meyve hasadı meyveden, meyveye değişmekle birlikte ortalama olarak 450-2000 iş g.h/ha gerektirmektedir. Bu rakam üretim için toplam çalışma zamanının % 40-80 ini, toplam üretim maliyetinin % 30-60 ını oluşturmaktadır. Meyve hasadı tahıla göre iş gücü bakımından 100-250 defa ve üretim masrafı bakımından ise yaklaşık 40 defa fazla olmaktadır (Tuncer ve Özgüven, 1989). Ağaç meyvelerinin hasat mekanizasyon durumu açısından gelişmiş bazı ülkeler oldukça yüksek sayılabilecek değerlere ulaşmış durumdadır. ABD de 1979 yılında işlemelik erik, vişne, kiraz, şeftali, kayısı ve elma için mekanik hasat oranları sırasıyla, %100, 85, 15, 13, 10 ve 5 olarak tespit edilmiştir (Brawn, 1980). Yine 1981 de ABD nin Kaliforniya bölgesinde yetiştirilen Clingstone şeftalilerinin %35 inin mekanik olarak hasat edildiği bildirilmiştir (Kader, 1980). Bir başka çalışmada ise ABD de işlemelik meyvelerin %38 inin, sofralık meyvelerin ise %1 inin mekanik olarak hasat edildiği belirlenmiştir (Zahara and Johnson, 1979). Yine, Macaristan da kayısıların %25 inin mekanik olarak hasat edildiği ve bu amaçla 73 adet gelişmiş mekanik meyve hasat makinesinin kullanıldığı bildirilmiştir (Szenci, 1985). Türkiye de bademin mekanik olarak hasadına ilişkin daha önceden yapılmış bir çalışma bulunmamaktadır. Ancak farklı meyve türlerinin mekanik hasadına ilişkin çalışmalar söz konusudur. Polat (1999) antepfıstığının dal sarsıcılar kullanılarak mekanik olarak hasadı üzerine yaptığı çalışmada farklı sarsma genliği (20, 30 ve 40 mm) ve frekansı (10, 15 ve 20 Hz) kullanmış ve % 94-95 oranında hasat etkinliğine ulaşmıştır. Polat ve ark (2007) yine antepfıstığının hasadına yönelik olarak atalet kütleli bir dal sarsıcı kullanmışlar ve 60 mm sarsma genliğinde ve 20 Hz sarsma frekansında % 100 hasat etkinliğine ulaşmışlardır. Erdoğan ve ark, (2003) mekanik dal sarsıcı ile kayısının mekanik hasadını incelemişler ve geleneksel hasatla karşılaştırma yapmışlardır. Yaptıkları çalışma sonucunda geleneksel yöntemle hasat ile 20 min/ağaç mekanik hasatta 6 min/ağaç sürenin gerektiğini belirlemişlerdir. Gezer ve ark., (1998) tarafından yapılan bir çalışmada kayısının mekanik hasadında genlik, frekans, hız ve ivme ile sarsma süresi arasındaki ilişkiler incelenmiştir. Sessiz ve Özcan (2006) zeytinin mekanik hasadı konusunda pnömatik bir dal sarsıcı denemişler ve 6.25 ml/l Abscission chemical uygulanan ağaçlarda % 96.353 oranında hasat etkinliği elde etmişlerdir. Keçecioğlu (1975), atalet kuvvet tipi bir dal sarsıcı ile zeytin hasadı denemesi yapmıştır. Çalışma sonucunda, zeytinin sarsma yöntemiyle düşürülebilmesi için gerekli olan frekans aralığı 20-28 Hz olarak tespit edilmiş ve yapılan bahçe denemelerinde % 60 oranında bir düşme gerçekleştirilmiştir. Çetinkaya (1989), kablolu bir dal sarsıcıyı vişnenin mekanik olarak hasat edilebilmesi için kullanmış ve vişne hasadı için üç farklı sarsma frekansı (7-8-9 Hz) ve üç farklı sarsma genliği (30-40-50 mm) kullanmıştır. Yapılan denemeler sonucunda vişnenin mekanik hasadında %93,6 ya varan düşürme gerçekleştirmiştir. Bu çalışmada şimdiye kadar mekanik hasadı üzerinde hiçbir çalışma yapılmamış olan bademin mekanik hasadı üzerinde durulmuştur. Bu

231 amaçla badem ağaçlarının dal ve gövde yaylanma katsayıları, meyve tutunma kuvvetinin meyve ağırlığına oranının zamana bağlı olarak değişimi ve farklı sarsma genliği ve sarsma frekanslarında hasat etkinlikleri incelenmiştir. MATERYAL VE YÖNTEM Materyal Denemelerin Yapıldığı Badem Bahçesi Bu çalışma Gaziantep ili Antepfıstığı Araştırma Enstitüsü araştırma ve üretim bahçelerinde yer alan Gülcan 101 9 badem çeşitleri üzerinde yapılmıştır. Denemelerde kullanılan badem bahçesi 10 yaşında, 8x8 dikim aralığında tesis edilmiş, serbest budama yapılan bir bahçedir. Denemelerinde kullanılan Atalet Kütleli Sarsıcı Badem meyvesinin mekanik hasadında kullanılan sarsıcı Erdoğan ve ark. (2003) tarafından dizayn edilerek yapılmıştır (Şekil 1). çalışması sırasında oluşan titreşimin önemli bir kısmı, sarkaç düzenindeki mafsallı bağlantı sayesinde absorbe edilmektedir. Sarsıcı 10...20 Hz frekans ve 20...60 mm genlik değerleri arasında çalışabilmektedir. Frekans, hidrolik tahrik mekanizması üzerine yerleştirilen bir kademesiz ayar düzeniyle genlik ise krank biyel mekanizması üzerine yerleştirilen bir ayar düzeni ile kademesiz olarak yapılabilmektedir. Sarsıcı en fazla 18 cm dalları tutabilmektedir. Sistem traktör kuyruk milinin tahrikiyle harekete başlamaktadır. Kuyruk milinden hareket alan bir hidrolik pompanın, depodan emdiği yağ, hidrolik kontrol merkezinden geçerek hem krank mekanizmasını tahrik etmekte ve hem de ayrı bir çift etkili silindir vasıtasıyla tutma çenesini açıp kapamaktadır. Bu iki işlemin her birine ayrı bir komuta kolu ile komuta edilmektedir (Şekil 2). Şekil 2. Sarsıcının komuta mekanizması Şekil 1. Denemelerde kullanılan atalet kütleli sarsıcı Sarsıcının ana elamanları, hidrolik pompa, hidrolik motor, krank biyel mekanizması, bum, depo, hidrolik komuta merkezi, hortumlar ve şasiden oluşmaktadır. Ağırlıklı olarak hidrolik ve mekanik sistemlerden oluşan ünite üç nokta askı sistemi vasıtasıyla traktöre sarkaçvari bir şekilde asılmakta ve her yönde serbestçe kullanılabilmektedir. Sarsıcının Tutma çenesi her pozisyondaki dalları tutabilecek şekilde tasarlanmıştır. Dalların tutulma sırasında zedelenmemesi için tutma çenesinin her iki yüzeyi kauçukla kaplanmıştır (Şekil 4). Sarsıcının kütlesi yağ deposu boş haldeyken 246 kg dır. Sarsıcı kol, 350 cm uzunluğunda, 8.5 cm çapında ve 5 mm et kalınlığında bir borudan oluşmuştur ve gerektiğinde yaklaşık 100 cm daha uzayabilmektedir. Toplam kelepçe tutma yüzeyi 2x140 cm 2 dir. Sarsıcının yatay düzlemde dairesel hareket yarıçapı 90 cm dir. Denemeler sırasında sarsıcının bir görünüşü Şekil 1 de verilmiştir.

232 Yöntem Yaylanma Katsayısının Belirlenmesi Badem ağaçlarının dal ve gövde yaylanma katsayılarının belirlenmesi amacıyla denemeler üç tekerrürlü olarak yapılmış ve ortalamalar alınmıştır. Badem ağaçlarının farklı çapta dal ve gövdeleri seçilerek dal ve gövde çapının yaylanma katsayısına etkilerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Yaylanma katsayısının belirlenmesi ölçümlerinde Chatillon marka 10 000 N ölçüm kapasiteli bir dinamometre kullanılmıştır. Şekil 3 de görüldüğü gibi bir ucundan ağaca ve diğer ucundan traktöre sabitlenmiş dinamometre traktörle belirli bir miktar asılınmıştır. Uygulanan kuvvet dinamometreden okunmuş ve dal ya da gövdenin yer değiştirme miktarına bakılarak farklı dal çapları için yaylanma katsayısı değerleri hesaplanmıştır. Dinamometre ile çekme işlemi dal ve gövde eksenlerine dik doğrultuda yapılmış ve dal ya da gövdenin yer değiştirme miktarı 1 mm hassasiyetli çelik bir cetvelle ölçülmüştür. Dal ve gövde yaylanma katsayısı aşağıdaki eşitlik yardımıyla hesaplanmıştır (Keçecioğlu, 1975; Gezer 1997); C = F / X (N / cm), Bu eşitlikte; C; dal ya da gövde yaylanma katsayısı (N/cm), F; dal yada gövdeye uygulanan çekme kuvveti (N) X; dal ya da gövdenin yer değiştirme miktarı (cm) Dal yaylanma katsayısının ölçümlerinde ölçüm yapılacak nokta her defasında dalın ana gövdeden itibaren 700 mm uzağı olarak tespit edilmiştir. Gövde yaylanma katsayısı ölçümlerinde ise gövde boyunun orta noktası olarak belirlenmiştir (Çetinkaya 1989, Gezer 1997). Denemelerde 1986 model Steyr 8073 marka 70 BG traktör kullanılmıştır. Meyve Tutunma Kuvvetinin Belirlenmesi Meyvelerin mekanik yöntemlerle hasadında en önemli kriterlerden birisi meyve tanesinin tutunma kuvvetidir. Meyvenin sapa tutunma kuvveti ve tutunma kuvvetinin tanenin kütlesine oranı meyvenin kolay ya da zor kopabildiğini belirtmede bir ölçektir (Keçecioğlu 1975; Ülger, 1978). Badem meyvesinin tutunma kuvvetinin belirlenmesi için yapılan ölçümlere, tahmini olgunlaşma zamanından beş hafta önce başlanmıştır. Ölçümler haftada bir kez olmak üzere altı defa yapılmıştır. Beşinci hafta sonunda meyve tutunma kuvvetinin meyve ağırlığına oranının hasat için yeterli seviyeye indiği ve bademlerin hasat olumuna geldiğinin gözlenmesiyle birlikte ölçümlere son verilerek hasat işlemine geçilmiştir. Meyve tutunma kuvvetinin ölçümleri için 0 5000 g ölçüm aralıklı, hafızalı, dijital, bir el dinamometresi kullanılmıştır. Meyve tutunma kuvveti ölçümleri badem ağaçlarının farklı yön ve bölgelerinde gerçekleştirilmiştir. Her bir ölçüm dönemi için yaklaşık olarak 30 adet bademin kopma direncine bakılmıştır. Bademler dinamometre ile sapa tutunma noktasına dik doğrultuda çekilmiş ve meyvenin koptuğu andaki kuvvet hafızadan okunmuştur. Meyve kopma direnci ölçülen bademlerin ağırlıkları 0.001 hassasiyetli elektronik hassas terazide tespit edilerek meyve tutunma direncinin, meyve ağırlığına oranına bölünerek meyve tutunma kuvveti hesaplanmıştır. Şekil 3. Yaylanma rijitliğinin ölçülmesinde kullanılan düzenek (Polat ve ark, 2006) Hasat Etkinliğinin Belirlenmesi Hasat olumuna gelen bademler meyve ağacının, istenilen özelliklere uygun ve farklı yönlerde, birbirinden bağımsız iki ya da üç dalı alıkonularak diğer

233 dallardaki meyveler elle toplanmış, daha sonra ise geriye kalan meyveli dallar ayrı ayrı atalet kütleli silkeleyiciye bağlanarak ve farklı genlik ve frekans grupları uygulanarak hasat edilmiştir. Sarsma sırasında sergi üzerine düşürülen bademler tartılmıştır. Son olarak, silkeleme sırasında düşmeyerek dalda kalan meyveler yine elle toplanıp tartılmış ve sarsıcı ile düşürülen meyve kütlesiyle karşılaştırılarak hasat etkinliği hesaplanmıştır. Denemelerde iki farklı genlik (40 ve 50 mm) ve üç farklı frekans (10, 15, 20 Hz) uygulanmıştır. Genlik, krank biyel mekanizması üzerine yerleştirilen ve eksantriklik yarıçapını değiştiren bir mekanizmayla ayarlanırken, frekans hidrolik komuta merkezi üzerine yerleştirilen ve hidrolik akışını kontrol eden bir mekanizma ile ayarlanmıştır. Genlik ve frekans ayarlama işlemleri traktör kuyruk milinden bağımsız olarak yapılabilmektedir. Denemeler her bir genlik ve frekans düzeyi için üç tekerrürlü olarak yapılmış ve ortalamalar alınmıştır. Titreşim süresi ortalama 10 saniye olarak alınmıştır. Bu denemeler ortalama 4 5 m uzunluğundaki dallar üzerinde yapılmıştır. Sarsıcı kol hasat edilecek dala gövdeden itibaren yaklaşık 700 mm mesafeden bağlanmıştır (Şekil 4). Hasat etkinliğinin hesabında; Şekil 4. Sarsıcının dala bağlanması BULGULAR VE TARTIŞMA Meyve Tutunma Kuvvetinin Meyve Ağırlığına Oranının Zamana Bağlı Değişimi Badem meyvesinin hasat döneminden beş hafta önce (03 Temmuz 2006) başlanılan meyve tutunma kuvveti ve meyve ağırlığı ölçümlerine ilişkin sonuçlar Şekil 5 de verilmiştir. Elde edilen sonuçlara göre ilk ölçüm tarihinde meyve tutunma kuvvetinin meyve ağırlığına oranı 20,6 N/g iken 6. haftanın sonunda 1,8 N/g olarak ölçülmüştür. F/W, N/g 30 25 HE M1 M M 1 2 100 20 15 20,6 18,4 15,3 y = -4,0743x + 25,893 R 2 = 0,9774 bağıntısı kullanılmıştır. Burada; 10 9,6 HE : Hasat etkinliği, % M 1 : Düşürülen meyve kütlesi, kg M 2 : Ağaçta kalan meyve kütlesi, kg 5 0 4,1 1.Hafta 2. Hafta 3. Hafta 4. Hafta 5. Hafta 6. Hafta Ölçüm Zamanı Şekil 5. Meyve tutunma kuvvetinin meyve ağırlığına oranının zamana bağlı değişimi 1,8 O brien ve ark. (1983) meyve tutunma kuvvetinin meyve ağırlığına oranının mekanik yöntemle meyve hasadı için 1 N/g dan yüksek olması gerektiğini bildirmişlerdir. Moser (1984), taş çekirdekli meyveler

Yaylanma katsayısı, N/mm Yaylanma katsayısı, N/mm 234 için meyve ağırlığının ve meyve tutunma kuvvetinin mekanik hasat için oldukça önemli olduğunu söylemekte ve olgunlaşmış meyveler için bu oranın 1-5 arasında değişebileceğini belirtmektedir. Polat ve Ark. (2007) antepfıstığının, Erdoğan ve ark. (2003) kayısının ve Çetinkaya (1989) erik meyvesinin, mekanik hasadı için da yaptıkları çalışmalarda meyve tutunma kuvveti ölçümlerinde benzer sonuçlara ulaşmışlardır. Dal ve Gövde Yaylanma Katsayısı Badem ağaçlarının farklı çaplardaki dalları ve gövdeleri için yaylanma katsayıları belirlenmiş ve şekil 6 ve 7 de verilmiştir. Mekanik yöntemle hasatta sarsma genliği ve frekansı seçilirken yaylanma katsayılarının bilinmesi gerekmektedir. Elde edilen sonuçlara göre badem ağaçlarının dal ve gövde yaylanma katsayısı çapın artmasına paralel olarak artmıştır. Dal çapı 30-35 mm aralığında iken dalın 100 mm yer değiştirmesini sağlayacak kuvvet 87 N iken 55-60 mm aralığındaki dallar için 100 mm yer değiştirmeyi sağlayacak çekme kuvveti 285 N olmaktadır. Gövde yaylanma katsayısı içinde benzer bir durum söz konusudur. Gövde çapı 70 80 mm olan bir dalın 25 mm yer değiştirmesini sağlamak için harcanan güç 105 N olurken gövde çapı 120 130 mm olan gövdenin 25 mm yer değiştirmesini sağlayacak kuvvet 212 N olmaktadır. 4 3.5 3 Birbirine yakın çapa sahip dal ve gövdeler (örneğin 55 60 mm çapındaki bir dal ile 70 80 mm çapındaki gövde) kıyaslandığında gövdenin hareket ettirilmesi için gerekli kuvvetin dalı hareket ettirmek için gerekli kuvvetten oldukça yüksek olduğu görülmektedir. Bu bulgulara göre dal ve gövde için elde edilen bulgular Polat ve ark. ın (2006) erik ağaçları üzerinde, Gezer in (1998) kayısı ağaçları üzerinde ve Çetinkayanın vişne ağaçları üzerinde yaptıkları çalışmalarla paralellik içerisindedir. 10 9 8 7 6 5 y = 0.972x + 3.012 4 R 2 = 0.9638 3 2 1 0 70-80 80-90 100-110 110-120 120-130 Gövde çapı, mm Şekil 7. Gövde Şekil 7. çapının Gövde çapının yaylanma yaylanma katsayısına katsayısına etkisi etkisi Atalet kütleli dal sarsıcı ile hasat etkinliği Badem meyvesinin mekanik hasat olanaklarını incelemek için atalet kütleli bir dal sarsıcı ile iki farklı sarsma genliği ve üç farklı sarsma frekansında denemeler yapılmış ve elde edilen sonuçlar şekil 8 de verilmiştir. 2.5 2 1.5 1 y = 0.502x + 0.394 R 2 = 0.9945 0.5 0 30-35 35-40 40-45 50-55 55-60 Dal çapı, mm Şekil 6. Dal Şekil çapının 6. Dal yaylanma çapının yaylanma katsayısına etkisi katsayısına etkisi

Hasat Etkinliği, % 235 100 95 90 85 80 75 70 65 60 55 50 10 Hz 15 Hz 20 Hz 40 mm 50 mm Sarsma Genliği, mm Şekil 8. Badem meyvesinin farklı sarsma genliği ve Şekil 8. Badem meyvesinin farklı sarsma genliği frekansında ve frekansında hasat hasat etkinliği etkinliği Aynı genlik değerinde frekans değerlerinin artmasıyla birlikte hasat etkinliği önemli ölçüde artış göstermektedir. Aynı frekans değerleri için genlik değerinin artmasına paralel olarak hasat yüzdesi artmıştır. En düşük hasat yüzdesi 40 mm sarsma genliğinde 10 Hz sarsma frekansında % 72.6 olarak elde edilirken, 50 mm sarsma genliği ve 20 Hz sarsma frekansında meyvelerin tamamının hasadı mümkün olmuştur. Sarsma genliği ve frekansının hasat yüzdesine etkisi istatistiki olarak p>0.001 seviyesinde önemli bulunmuştur. Sessiz ve Ozcan (2006) zeytininin mekanik hasadı için pnömatik bir dal sarsıcı kullanmışlar ve 60 mm sarsma genliği ve 24 Hz sarsma frekansı için % 96.353 oranında hasat etkinliği elde etmişlerdir. Polat (1999) antepfıstığının mekanik hasadı için eksantrik etkili bir sarsıcı ile 40 mm sarsma genliği ve 20 Hz sarsma frekansında üç farklı antepfıstığı çeşidinde yaklaşık % 94 95 oranında hasat etkinliğine ulaşmıştır. Erdoğan ve ark. (2003) kayısının mekanik hasadına yönelik olarak atalet kütleli dal sarsıcı ile yaptıkları denemelerde, en uygun sarsma genliğinin 40 mm ve en uygun sarsma frekansının 15 Hz olduğunu belirlemişlerdir. SONUÇ ve ÖNERİLER Badem meyvesinin mekanik hasadına yönelik olarak meyve tutunma kuvvetinin meyve ağırlığına oranı, dal ve gövde yaylanma katsayıları ve atalet kütleli bir dal sarsıcı ile en büyük hasat etkinliğinin elde edilebilmesi için en uygun sarsma genliği ve frekansı tespit edilmeye çalışılmış ve sonuçlar aşağıda sıralanmıştır. 1. Meyve tutunma kuvvetinin meyve ağırlığına oranı incelenmiş ve bademin hasat tarihinin Ağustos ayının ikinci haftası olduğu belirlenmiştir. 2. Badem ağaçlarının dal ve gövde yaylanma katsayıları incelenmiş dal ve gövde çapının artmasıyla birlikte yaylanma katsayısının arttığı tespit edilmiştir. Ayrıca gövde yaylanma katsayısının dal yaylanma katsayısına göre daha yüksek değerlerde olduğu belirlenmiştir. 3. Dal ve gövde yaylanma katsayılarının belirlenmesinden sonra ulaşılan bir sonuç ise bademin mekanik hasadı için kullanılacak sarsma genliğinin dal sarsıcılarda daha yüksek, gövde sarsıcılarda ise daha düşük tutulma zorunluluğudur. Sarsma frekansı ise buna ters orantılı olarak gövde sarsıcılarda daha yüksek olmak durumundadır. 4. Bademin hasat edilebilmesi için atalet kütleli bir dal sarsıcı kullanılmış ve 50 mm sarsma genliği ve 20 Hz sarsma frekansında % 100 hasat etkinliği elde edilmiştir. Mekanik hasatta göz önünde tutulması gereken en önemli kriterlerden birisi hasat sırasında ağacın zarar görmemesidir. % 100 hasat etkinliği elde edilen bu genlik ve frekans değerlerinde badem ağacının dallarında herhangi bir zararlanmaya rastlanılmamıştır.

236 KAYNAKLAR Ak. B.E. 2006. Following Almond Footprints in Turkey. Following Almond Footprints. Cultivation and Culture. Folk and History. Traditions and Uses. Scripta Horticulturae. Number 4. 148-153 Brawn, G.K., 1980. Harvest Mechanization Status for Horticultural Crops. ASAE Paper 80-1532, Amer. Soc. Agr. Engr., St. Joseph, Mich. Çetinkaya, S., 1989. Vişne Hasadında Mekanizasyon olanakları Üzerinde Bir Araştırma (Doktora Tezi, basılmamış), Ankara Üniv., Fen Bilimleri Enst., Tarım Makinaları Anabilim Dalı, Ankara. Erdoğan, D., M. Güner, E. Dursun and İ. Gezer, 2003. Mechanical harvesting of apricots. Biosystems Eng. 85 (1). 19-28. FAO, 2006. Statistical database. http://www.fao.org/ Gezer, I., 1997. Malatya yöresinde kayısı hasadında mekanizasyon imkanlarının araştırılması. Doktora Tezi. Selçuk üniversitesi Fen Bilimleri enstitüsü. Tarım Makinaları Anabilimdalı. Konya. Türkiye Gezer, İ., 1999. Kayısı ağaçlarında yaylanma rijitliği ile bazı ağaç özellikleri arasındaki ilişkilerin hasat tekniği açısından incelenmesi. Turkish Journal of Agriculture and Forestry. 23, Ek Sayı 5, 1065-1069 Gezer, İ., Dursun, E., Güner, M., Erdoğan, D., 1998. Kayısının Mekanik Hasadında Genlik, Frekans, Hız ve İvme ile Sarsma Süresi Arasındaki İlişkilerin Belirlenmesi. Tarım Bilimleri Dergisi. 4 (1) 52-55, Ankara. Kader A. 1983. Influence of harvesting methods on quality of deciduous free fruits. Proceedings of the Symposium on the Influence of Mechanical Harvesting on the Quality of Horticultural Crops, Virginia, USA. Hortscience, 18(4), 409 411. Kececioglu, G., 1975. Atalet kuvvet tipli sarsıcı ile zeytin hasadı imkanları üzerine bir araştırma. [Research on olive harvesting possibilities with an inertia type shaker.] Department of Agricultural Machinery. Agricultural Faculty. Ege University.Izmir. Turkey Moser E (1984). Verfahrenstechnik Intensivkulturen. [Management of Intensive Agricultural Crops.]. Verlag Paul Parey, Hamburg O Brien M; Cargil B F; Fridley RB. 1983. Harvesting and Handling Fruits and Nuts. Avi. Publishing Comp. Inc., Westport, CT, USA Polat, R., 1999. Antepfıstğının Mekanik Hasat olanakları ve Mekanizasyona Yönelik Özelliklerinin Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma. Doktora Tezi. Trakya Üniversitesi. Fen Bilimleri Enstitüsü. Tarım makineleri Anabilimdalı. Tekirdağ. Türkiye Polat, R., P. Ulger, C. Saglam, İ. Acar. 2006. Erik Ağaçlarında Hasat Tekniği Açısından Meyve Tutunma Kuvveti ve Yaylanma Rijiditesinin Belirlenmesi. Tarım Makinaları Bilimi Dergisi 2 (4), 329-335 Polat, R., İ. Gezer, D. Erdogan, M. Güner, E. Dursun, H.İ. Bilim, 2007. Mechanical harvesting of pistachio nuts. Journal of Food Engineering 79 (2007) 1131 1135 Sessiz, A., M. T. Özcan, 2006. Olive removal with pneumatic branch shaker and abscission chemical. Journal of Food Engineering. 76. 148 153. Szenci, G.,1985. Possibilities of Quality of Machine Harvested Apricot. Acta-Horticulture 192. Tosun. I., 2002. Badem Yetiştiriciliği. Tarım Bakanlığı, Atatürk Merkezi Araştırma Enstitüsü, Yalova. Çiftçi Broşürü. Tuncer, İ.K., F. Özgüven, 1989. Bağ. Bahçe. Sebze ve Endüstri Kültürlerinde Mekanizasyon Uygulamaları. Prof. Dr. Ing. E. Moser den Çeviri. T.Z.D.K. Mesleki Yayınlar. Yayın No: 52. Ankara. Ülger, P., 1978. Bazı Meyve Çeşitleri Hasadının Mekanizasyonunda Son Gelişmeler. Atatürk Üniversitesi. Ziraat Fakültesi. Ziraat Dergisi.Cilt:9 (2-3). Erzurum. s.. 81-92. Zahara, M., Johnson, S. S. 1979. Status of Harvest Mechanization of Fruits, Nuts, and Vegetables. HortScience 14:578-582.