L A T E X kurulumu ve yazımı
1 Giriş L A T E X, bir döküman hazırlama sistemidir. Dökümanınızı bir yazı editöründe komutlarla yazarak nasıl görüneceğini tanımlarsınız. Dökümanın komutlarla yazımı bittiğinde oluşan dosyayı derleyip son haline getirirsiniz.
L A T E X, güçlü bir sistemdir. Farklı döküman stillerine (rapor, makale, mektup, kitap,...) göre sayfa numarası verir referansları yazar sağ ve soldan boşlukları ayarlar denklemlerin, şekillerin, tabloların numaralarını verir çapraz referansları (döküman içindeki denklem, şekil vb.ne yapılan göndermeleri) ayarlar...
Bu yolla farklı isteklere göre hazırlanmış paketleri kulanarak istenilen görünümde dökümanlar oluşturabilirsiniz. Örneğin bir dergiye makale göndermek istiyorsanız o derginin makale formatının tanımlandığı sınıf (cls) ya da stil (sty) dosyasını kullanarak, hazırlamak istediğiniz makalenin sadece içeriği ile ilgilenirsiniz, makalenizin uygun formatta olmasını kullandığınız paket sağlayacaktır
2 Genel İşleyiş L A T E X dökümanı hazırlamada 2 aşama vardır. 1. Dökümanın nasıl görüneceğinin tanımlandığı girdi dosyasının hazırlanması. (*.tex) 2. Girdi dosyasının derlenerek çıktı dosyasının oluştrulması. (*.dvi, *.pdf, *.ps, *.htm)
2.1 Girdi Dosyası Herhangi bir yazı editöründe hazırlanmış ve tex uzantısıyla kaydedilmiş dosyadır. \documentclass[twocolumn]{article} \begin{document}... \end{document}
\documentclass[twocolumn]{article} \end{document} girdi dosyasının ilk satırı iken dökümanın son satırıdır.
\documentclass[twocolumn]{article} \begin{document} ile satırları arasındaki yere preamble denir. Preamble da, kullanılan paketler ve yeni komut ya da özellikler tanıtılır. \begin{document} \end{document} ile arasındaki yer dökümanın gövdesidir.
2.2 Derleme Girdi dosyasına MikTeX programı tarafından işlem yapılarak istenilen formatta çıktı dosyasının oluşturulma işlemidir. Derleme işlemi sırasında, girdi dosyasında yazılan kodlara göre formatlı döküman oluşturulur. Kodlarda hata varsa satır numarası ile bildirilir.
ornek.tex isimli dosyanın derlenmesi sonucunda oluşan dosyalar ornek.dvi : (device independent) görüntülenebilen formatlı çıktı dosyası. ornek.log : kodlardaki hataların bildirildiği rapor. ornek.aux : çapraz dökümanların bilgisini içeren dosya. ornek.toc : (table of contents) içindekiler bilgisini içeren dosya. ornek.lof : (list of figures) şekiller dizini bilgisini içeren dosya. ornek.lot : (list of tables) tablolar dizini bilgisini içeren dosya.
2.2.1 Hatalar Hataların tesbit edilip ayıklanması derleme işleminin en önemli aşamasıdır. Hataların bir kısmı derleme işleminin devam etmesini engellerken bir kısmı engellemez. Bu son tipteki hatalarda çıktı dosyasının formatı istenildiği gibi olmazken, derleme işleminin devamını engelleyen hatalarda çıktı dosyası oluşmaz.
Olası hatalar Bir komutun yanlış yazılması Açılan bir parantezin kapanmamış olması (ya da kapanan bir parantezin açılmamış olması) Komutu kullanılan bir paketin döküman başında tanıtılmamış olması Matematiksel moda geçmeden matematiksel mod komutlarının kullanılması ya da yazı modunda değilken yazı moduna ait komutların kullanılması.
2.3 Çıktı Dosyası Derleme işlemi sonucu oluşan dvi uzantılı dosyadır. MikTeX programı dvi uzantılı bu dosyadan başka pdf, ps, html vb. uzantılardaki dosyaları yaratabilir.
3 Kontrol Komutları L A T E X de kontrol komutları L A T E X e ne yapacağını anlatır. Kontrol komutları \ den sonra yazılır. Kontrol Kelimesi : \Large Kontrol Sembolü : \$
3.1 Gruplar Ümit üzüm ye. iki şekilde oluşturulabilir. Ümit \bf üzüm \rm ye. ya da Ümit {\bf üzüm } ye.
3.2 Değişkenler L A T E X de kontrol komutları zorunlu ya da isteğe bağlı değişkenler kullanır. Zorunlu değişkenler : \documentclass{article} İsteğe bağlı değişkenler : \documentclass[12pt]{article}
4 begin ve end ortamları \begin{equation} yˆ2=5 \int {xˆ2 dx} \end{equation} y 2 = 5 x 2 dx (1)
\begin{ortam_adı}... \end{ortam_adı} \begin{ortam_adı} \end{ortam_adı} şeklinde oluşturulan bir ortamda ile arasına yazılanlar ortam_adı isimli ortamın formatına göre şekillendirilir.
ismi yazılan ortam tanımlanmış olmalıdır. Her döküman sınıfında bazı ortamlar tanımlanmıştır. ortam, preamble da tanımlanmalıdır. (\newenvironment) ortamın tanımlı olduğu paket preamble da girilmelidir. (\usepackage{}) \begin{} ile açılan bir ortam mutlaka \end{} ile kapanmalıdır.
ortam isimleri tek kelimedir. İç içe açılan birden fazla ortamdan ilk önce en son açılan ortam kapatılmalıdır. Örneğin \begin{center} \begin{itemize} \end{itemize} \end{center} gibi.
5 Formatlı Döküman Oluşturulması L A T E X ile basit bazı komutlar kullanarak istenilen tarzda dökümanlar oluşturulabilir. Bu komutların bazıları oluşturulmak istenilen dökümanın sınıfına bağlıdır.
5.1 Numaralı Bölümler \chapter{başlık 1} \section{başlık 2} \subsection{başlık 3} \subsubsection{başlık 4}...
5.2 Dipnotlar Dipnotun işareti ve yeri otomatik olarak ayarlanır. Örneğin, Öğrencilerimiz \footnote{özellikle son sınıflar} zeki çoçuklardır. Öğrencilerimiz a zeki çoçuklardır. aözellikle son sınıflar
5.3 İçindekiler İçindekiler kısmı oluşturulacak yere \tableofcontents komutu yazılır. Bu kısmın yeni bir sayfada oluşturulabilmesi için \newpage komutu kullanılmalıdır. Benzer olarak şekiller ve tablolar dizini de \listoffigures, \listoftables komutlarıyla oluşturulur.
5.4 Çapraz referanslar ve referanslar Döküman içindeki denklem, tablo, şekil vb. referans verme çapraz referanslamadır. Bunun yapılabilmesi için referans verilecek nesne etiketlenmelidir.
Örneğin, \begin{table}\label{tablo1}... \end{table} \ref{tablo1} gibi. Çapraz referans verilmesi ise şeklinde olur.
Etiketler tek kelime olmak koşuluyla herhangi bir kelime ya da sayı olabilir. Etiketler tek olmalıdır. Yani dökümanda iki tane aynı etikete sahip nesne olmamalıdır.
5.5 Kaynaklar Kaynaklar (referanslar) ın oluşturulacağı yere thebibliography ortamı oluşturulur. \begin{thebibliography}{99}... \end{thebibliography}
Herhangi bir referans thebibliography ortamında yazılan \bibitem{ref1} R. Barate et al., {\it Studies of Quantum hromodynamics with the ALEPH Detector}, Physics Reports {\bf 294} (1998) 1. ile verilir. Referansın çağrılması \cite{ref1} ile yapılır.
5.6 Döküman içinde boşluklar Döküman içinde yatay ve düşey boşluklar \hspace{} ve \vspace{} komutlarıyla bırakılır. Komutların değişkenleri bırakılmak istenen boşluğun değeridir.
Geçerli uzunluk birimleri in inç cm santimetre pt punto pc pica (12 pt) em dökümanın o andaki karakter büyüklüğü
Örneğin girdi dosyasında yazılan \hspace{2cm} komutun yazıldığı yerde 2 cm büyüklüğünde yatay boşluk bırakırken \vspace{2cm} komutun yazıldığı yerde 2 cm büyüklüğünde düşey boşluk bırakır.
6 Matematiksel yazım Matematiksel mod ve yazı modu L A T E X in iki ayrı modudur. Her iki yazım için farklı ortamlar ve farklı komutlar söz konusudur.
Matematiksel moda geçmek için $ kullanılır. $ matematiksel modu açar, yine aynı işaretle matematiksel mod kapanır. Yani yazılacak olan matematiksel ifade, satır içinde yazılacaksa $ ile $ arasına ayrı bir satırda ortalanmış olarak yazılacaksa $$ ile $$ arasına yazılır.
Örneğin, $y$ fonksiyonu $4x+5$ ile verilir y fonksiyonu 4x + 5 ile verilir şeklinde görünürken $y$ fonksiyonu $$4x+5$$ ile verilir y fonksiyonu 4x + 5 ile verilir şeklinde görünür.
Matematiksel sembollerin ve komutların tanımı, MikTeX programının kurulumu ile gelen amsmath ve amsfonts paketlerinde mevcuttur. Dolayısıyla girdi dosyasının preamble kısmında bu paketlerin kulanılacağı belirtilmelidir. \usepackage{amsmath} \usepackage{amsfonts}
6.1 Latin Harfleri ve Semboller Latin harfleri ve semboller matematiksel modda komutlarıyla yazılır. Bir kaç örnek, \alpha α \Gamma Γ \hbar
6.2 Alt indis, üst indis $a_{k+1}$ a k+1 $sˆ{n-1}$ s n 1 $c_{n}ˆ{m}$ c m n
6.3 Parantezler Matematiksel ifadelerde kullanılan parantezlerin boyutunun, içine yazılan ifadenin yüksekliğine göre ayarlanması için açılan parantezin başına \left kapanan parantezlerin başına \right yazılmalıdır.
$(\frac{\frac{4ˆ{x}}{\sin(x)}} {1-eˆ{x}})$} ( 4 x sin(x) 1 e ) x $\left(\frac{\frac{4ˆ{x}}{\sin(x)}} {1-eˆ{x}}\right)$} ( 4 x ) sin(x) 1 e x
L A T E X de { ve } parantezleri komutların değişkenlerinin yazıldığı parantezler olduğundan bu parantezler matematiksel modda şu şekilde yazılır : \{, \} ya da \left\{, \right\}
6.4 Fonksiyonlar L A T E X de fonksiyonlar da komutlarla yazılır : $\cos(x)$ cos(x) $\ln(x)$ ln(x) $\arctan(x)$ arctan(x) gibi.
$\sum$ $\prod$ $\int$ 6.5 Toplam Çarpım, İntegral
$${\overset{n}{\underset{k=0} {{\displaystyle\sum}}}a_k}$$ n k=0 $${\overset{\infty}{\underset{0} {{\displaystyle\int}}}f(x)dx}$$ f(x)dx 0 a k
6.6 Matematiksel modda boşluklar ve yazılar $a \quad b$ a b \quad ve \qquad komutları matematiksel modda -sırasıylaartan miktarlarda boşluklar bırakır. $a \qquad b$ a b
Matematiksel modda yazı yazmak için ise \text{} ortamı kullanılır. Örneğin, $\delta_{ij}=0 \quad \text{i ve eşit değilse}$ δ ij = 0 i ve eşit değilse gibi.
Matematiksel moddaki karakterlerin kalın, italik vb. karakterlerde yazılması istenebilir. $\mathbf{f}$ F $\mathit{f}$ F
6.7 Matris Yazımı Matris yazımı array ortamında yapılabilir. \begin{array}{lcl}...... \end{array}
Ortamın değişkenleri olan lcl matrisin kolon sayısı kadardır ve kolonların sağa yaslanacağını (r),sola yaslanacağını (l),ya da ortalanacağını (c) söyler. {lcl} örneğinde matris 3 kolonludur ve ilk kolon sola yaslanırken ikincisi ortalanır ve üçüncü kolonda sola yaslanır. Matris yazılırken, array ortamında bir satırın bittiği \\ ile anlatılırken, bir sütunun bittiği & ile anlatılır.
$$ \left( \begin{array}{lcl} a_{11}&a_{12}&a_{13}\\ a_{21}&a_{22}&a_{23}\\ a_{31}&a_{32}&a_{33}\\ \end{array} \right) $$ a 11 a 12 a 13 a 21 a 22 a 23 a 31 a 32 a 33
array ortamı ile birden fazla denklemin alt alta düzenli bir biçimde yazılmasıda sağlanabilir. $$ \begin{array}{lcl} x_{1}&=&a_{11}x_{1}+a_{12}x_{2}+a_{13}x_{3}\\ x_{2}&=&a_{21}x_{1}+a_{22}x_{2}+a_{23}x_{3}\\ x_{3}&=&a_{31}x_{1}+a_{32}x_{2}+a_{33}x_{3}\\ \end{array} $$ x 1 = a 11 x 1 + a 12 x 2 + a 13 x 3 x 2 = a 21 x 1 + a 22 x 2 + a 23 x 3 x 3 = a 31 x 1 + a 32 x 2 + a 33 x 3
6.8 equation ortamı equation ortamı matematiksel mod oluşturmanın bir başka yoludur. $$ ile oluşturulan matematiksel ortam ile arasındaki tek fark ortama yazılan nesneye numara vermesidir.
\begin{equation}\label{denk.1} E=mcˆ2 \end{equation} E = mc 2 (2) Denklem (\ref{denk.1}) den... Denklem (2) den...
equation ortamı ile array ortamı iç içe kullanılabilir. \begin{equation} \begin{array}{lcl}\label{denk.2} x_{1}&=&a_{11}x_{1}+a_{12}x_{2}+a_{13}x_{3}\\ x_{2}&=&a_{21}x_{1}+a_{22}x_{2}+a_{23}x_{3}\\ x_{3}&=&a_{31}x_{1}+a_{32}x_{2}+a_{33}x_{3}\\ \end{array} \end{equation} x 1 = a 11 x 1 + a 12 x 2 + a 13 x 3 x 2 = a 21 x 1 + a 22 x 2 + a 23 x 3 (3) x 3 = a 31 x 1 + a 32 x 2 + a 33 x 3
7 Resim Ekleme
Resim eklemek için figure ortamı kullanılır. \begin{figure}[htbp]... \end{figure} Ortamın seçimli değişkenleri resmin sayfanın neresine ekleneceğini belirtir (here, top, bottom, page of floats).
L A T E X dökümanına resim eklemek için kullanılan belli başlı paketler epsfig, graphicx ve graphics dir. Eklenecek olan resim eps formatında (eps uzantılı dosya) olmalıdır. eps dosyası ile girdi dosyası (yani eps uzantılı dosya ile tex uzantılı dosya) aynı dizinde olmalıdır. Paket(ler) preamble da şu şekilde verilmelidir, \usepackage{epsfig} \usepackage{graphicx} \begin{document}...
graphicx paketi ile resim ekleme \begin{figure}[htbp]\label{nuri} \centering \includegraphics[width=3cm,angle=70,height=3cm]{nuri} \caption{graphicxile nuri} \end{figure} Figure 1: graphicx ile nuri
epsfig paketi ile resim ekleme \begin{figure}[htbp]\label{nuri2} \centering \epsfig{file=nuri, width=3cm,angle=70,height=3cm} \caption{epsfig ile nuri} \end{figure} Figure 2: epsfig ile nuri
7.1 Resim Eklemede Karşılaşılan Sorunlar Resimler genelde istenilen yere eklenemezler! sayfadaki boşluk resmin boyutundan küçüktür, bu durumda resim figure ortamının seçimli değişkenlerinden ikincisine yerleştirilmeye çalışılır (htbp). eps uzantılı resim dosyası elde etmek -diğer formatlara görebiraz daha zahmetlidir.
8 Tablo ekleme Dökümana tablo ekleme tabular ve table ortamlarıyla olur. Bu ortamlar matematiksel moddaki array ortamıyla aynı şekilde çalışır.
\begin{tabular}{c c} Sistem&Kesin Çözüm\\ \hline $S-1/2$ Ising&$1.2425$&\\ $S-1$ Ising&$1.0452$&\\ \end{tabular} Sistem Kesin Çözüm S 1/2 Ising 1.2425 S 1 Ising 1.0452
\begin{table}\caption{tablo örneği}\label{tablo1} \begin{tabular}{c c} Sistem&Kesin Çözüm\\ \hline $S-1/2$ Ising&$1.2425$&\\ $S-1$ Ising&$1.0452$&\\ \end{tabular} \end{table} Table 1: tablo örneği Sistem Kesin Çözüm S 1/2 Ising 1.2425 S 1 Ising 1.0452
nmrkrj