LÜLÜFER KÖRÜKMEZ: Ege Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Sosyoloji Bölümü nde öğretim üyesidir. Aynı üniversitenin Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji ABD Doktora Programı nda, Ermenistan dan Türkiye ye işgücü göçü konulu tezini 2012 yılında tamamlamıştır. Uluslararası göçler, Türkiye de göç hareketleri, düzensiz göçler konuları akademik ilgi alanları arasında yer almaktadır. 2014 yılında, Fundação Calouste Gulbenkian Armenian Studies Program desteğiyle Türkiye den sınırdışı edilen ve gönüllü geri dönen Ermenistanlı göçmenlerle ilgili bir çalışma sürdürmektedir. Ayrıca, yine 2014 yılında, ten rengine dayalı ayrımcılık konusunda İzmir ve çevresinde yaşayan Afro Türkler özelinde araştırmasını tamamlamıştır. İLKAY SÜDAŞ: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü nde, Beşeri ve İktisadi Coğrafya Programı nda yüksek lisans (2005) ve doktora (2012) derecelerini aldı. Ege Üniversitesi Coğrafya Bölümü nde öğretim üyesidir. Akademik ilgi alanları arasında, Türkiye ye yönelik yeni göç hareketleri, Türkiye ye yerleşen AB vatandaşları, emeklilik göçü, kırsal alanlara göç ile davranışsal coğrafya ve kültürel coğrafya gibi konular yer almaktadır. European Journal of Geography, La Revue Européenne des Migrations Internationales (REMI), Journal of Geography and Geology ve Insight Turkey gibi dergilerde çalışmaları yayımlanmıştır. Halen, Ege Üniversitesi tarafından destklenen, şehirli nüfusun kırsal alanlara yönelik göçü üzerine bir araştırma projesi yürütmektedir.
Ayrıntı: 935 ScholaAyrıntı Dizisi: 32 Göçler Ülkesi Alkışlar, Göçmenler, Araştırmacılar Derleyenler: Lülüfer Körükmez & İlkay Südaş Yayıma Hazırlayan Onur Koçyiğit Lülüfer Körükmez & İlkay Südaş, 2015 Bu kitabın tüm yayım hakları Ayrıntı Yayınları na aittir. Kapak Fotoğrafı Garry Gay / Photographer s Choice / Getty Images Turkey Kapak Tasarımı Gökçe Alper Dizgi Kâni Kumanovalı Baskı ve Cilt Kayhan Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti. Merkez Efendi Mah. Fazılpaşa Cad. No: 8/2 Topkapı/İstanbul Tel.: (0212) 612 31 85-576 00 66 Sertifika No.: 12156 Birinci Basım: İstanbul, Kasım 2015 Baskı Adedi: 1000 ISBN 978-605-314-044-3 Sertifika No.: 10704 AYRINTI YAYINLARI Basım Dağıtım San. ve Tic. A.Ş. Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No.: 3 Cağaloğlu-İstanbul Tel.: (0212) 512 15 00 Faks: (0212) 512 15 11 www.ayrintiyayinlari.com.tr & info@ayrintiyayinlari.com.tr twitter.com/ayrintiyayinevi facebook.com/ayrinti.yayinlari instagram.com/ayrintiyayinlari
Göçler Ülkesi Alkışlar, Göçmenler, Araştırmacılar Derleyenler: Lülüfer Körükmez & İlkay Südaş
ScholaAyrıntı Dizisi Doğu Mitolojisinin Edebiyata Etkisi Derleyen: Mehmet Kanar Medya Mahrem Derleyen: Hüseyin Köse Tıbbileştirilen Yaşam Bireyselleştirilen Sağlık Dr. Deniz Sezgin Uç(ur)amayan Balon Derleyen: Hayri Kozanoğlu Nefret Söylemi Derleyen: Prof. Dr. Yasemin İnceoğlu Marx ve Weber de Doğu Toplumları Lütfi Sunar Benjaminia: Dil, Tarih ve Coğrafya Besim F. Dellaloğlu Ortak Benlik/Nörofelsefi Temellendirme Tahir M. Ceylan Kamusal Alan Derleyen: Éric Dacheux İletişim Bilimlerinin Serüveni Michel Bourse-Halime Yücel Varlık Tutulması Ahmet Bozkurt Nesne Benliği/Psikofelsefi Bütünleştirme Tahir M. Ceylan İmgeden Yoruma Halime Yücel Bauman Sosyolojisi Derleyen: Zülküf Kara Metodolojik Bireyciliğin Eleştirisi Sosyal Bilimlerin Nesnesine Dair Realist Bir Girişim Vefa Saygın Öğütle Hannah Arendt te Radikal Kötülük Problemi Berrak Coşkun Azınlıklar, Ötekiler ve Medya Prof. Dr. Yasemin İnceoğlu & Dr. Savaş Çoban Gezi ve Sosyoloji Derleyen: Vefa Saygın Öğütle Emrah Göker Orpheus'un Bakışı Ahmet Bozkurt Yoksulluk ve Kadın Abdullah Topçuoğlu & Gamze Aksan & Duygu Alptekin Yeni Medya Çalışmalarında Araştırma Yöntem ve Teknikleri Derleyen: Mutlu Binark Keçi Medeniyeti Neolitik Dönemden Günümüze Uzanan Doğa Kültürü Cemal Ün Şovenist İnşa Medya Gösterisinin Ahlaki Kapsam Alanı Üzerine Eleştirel Metinler Hüseyin Köse Türkiye'de Kapitalist Yöneticiler Sınıfı Kültür, Sınıf ve Sosyal Sınırlar Özgür Budak Neoliberal Muhafazakâr Medya Derleyen: U. Uraz Aydın İnternet ve Sokak Sosyal Medya Dijital Aktivizm ve Eylem Derleyenler: Prof. Dr. Yasemin İnceoğlu Dr. Savaş Çoban Özyönetim Düşüncesi Rousseau dan Marx a Özgürlük Arayışı Caner Sancaktar Skolastik Fantazya Hayalden Endüstriye Popüler Kültür Odağında Masal Çözümlemeleri Derleyen: Hüseyin Köse Özne Hayatı Konuşunca Derleyen: Aytül Kasapoğlu
İçindekiler Önsöz... 7 Girişi: Farklı Göç Türlerini Yaşayan Ülke: Türkiye Ayhan Kaya... 15 Akdeniz Havzası: Göç Yollarının Kavşak Noktası ve Yeni Eğilimlerin Aynası Stéphane de Tapia... 27 Türkiye deki Suriyeliler: Statüler ve Hükümet Politikaları Cansu Akbaş Demirel... 45 Rusya ile Türkiye (Antalya) Arasında Turizme Dayalı Bir Göç Sistemi Oluşumu Ertuğrul Murat Özgür Ayla Deniz... 69
Türkiye Gürcistan Bağlamında Göçmen Kadın Emeği: Güvencesizliğin ve Belgesizliğin Mekânı Olarak Ev İçi Alan Cemile Gizem Dinçer... 95 Rus Kadınların Emek Göçü: Antalya Örneği Ayla Deniz Ertuğrul Murat Özgür... 115 Diyarbakır da Köylü, İstanbul da Kürt: Türkiye de Yerinden Edilmiş Kürt Gençler Yeşim Mutlu... 135 Siyah=Yabancı=Göçmen: Afrikalı Göçmenlerin İstanbul Deneyimine Dair Bir Okuma Ezgi Çakmak... 169 Kaleyi Fethetmemek ya da Zorunlu Göçü Araştırırken Sosyal Bilimcinin Konumlanışı Sorunu Ezgi Burgan... 179 Türkiye Göç Araştırmalarında Araştırmacı Deneyimleri: Göç Çalışmalarında Araştırmacının Konumu Üzerine Öz Düşünümsel Bir Bakış ODTÜ Göç Çalışmaları Grubu: Yasemin Akis, Esra Demirkol, Meltem Hamit, Zeynep Karakılıç, Görkem Dağdelen, Nevin Şahin Malkoç, Figen Uzar Özdemir, Besim Can Zırh... 197 Post Göçmen Tiyatro ve Kent Hakkı: Berlin de Irksallaştırılmış Sanatçılar, Soylulaştırma ve Güvencesizleştirme Onur Suzan Nobrega... 229 Katkıda Bulunanlar... 263
Önsöz B u kitap, 18 19 Nisan 2013 tarihinde, Ege Üniversitesi Coğrafya ve Sosyoloji bölümlerinin ortaklığında düzenlenen Lisansüstü Göç Araştırmaları Sempozyumu nda yapılan sunumlar ve tartışmalardan doğmuştur. Lisansüstü tezlerini devam ettiren veya henüz tamamlamış araştırmacıların katılımıyla gerçekleştirilen sempozyum, göç gibi çok boyutlu bir fenomenin akademik disiplinlerin dar sınırlarının dışına taşması sebebiyle, sosyal bilimler çatısı altında yer alan konuyla ilgili farklı disiplinlerden araştırmacıları bir araya getirmeyi ve Türkiye de, son yıllarda popülerleşen göç konusu üzerine bir tartışma ortamı sağlama amacını taşıyordu. Sempozyum çerçevesinde, verilen tebliğlerle ve tebliğ vermeyen katılımcıların da katkılarıyla, önemli ve verimli 7
Göçler Ülkesi tespitler ve tartışmalar yapıldı. Etkinlik, göçün feminizasyonu, karşılaşmalar, göçün sinemaya yansıması, kalkınma, konumsallıklar, işgücü göçü, ayrımcılık gibi çok geniş bir alanda, çok yönlü tartışmalara olanak sağladı; elinizdeki kitap da bu birikimin daha geniş bir okur kitlesiyle paylaşılması fikrinden doğdu. Kitabın, Türkiye de yapılan göç konulu lisansüstü tez çalışmalarının çok küçük bir kısmını içerdiği bir gerçektir. Bununla birlikte, çeşitli yaklaşımları yansıtması bakımından yararlı olacağını düşünüyoruz. Göç konusu, sosyal bilimler çatısı altındaki her disiplinin ilgi alanına bir şekilde girmektedir. Russell King in vurguladığı gibi göç, mekân üzerinde gerçekleşen, hem çıkış hem de varış yerindeki ortamı etkileyip değiştiren insan hareketleri ile ilgili olduğu için temelde coğrafidir; demografiktir çünkü hem kökendeki hem de varış yerindeki nüfus yapıları üzerinde etkili olur; nüfustaki değişimler (özellikle de işçilerin hareketleri), alanlar arasındaki ekonomik dengesizliklerden kaynaklandığı ölçüde de ekonomiktir; devletin uluslararası göçmen ve mültecilerin çıkış ve girişlerini denetleme ve kısıtlama ihtiyacı hissettikleri yerlerde politik bir sorun haline gelebilir; göçmenlerin bulundukları yeri terk etme motivasyonlarının ve (göçü) kabul eden topluma adaptasyon sorunlarının incelenmesi zorunluluğu sebebiyle de sosyal psikoloji ile ilgili olacaktır; ve göç sosyolojik de bir olgudur çünkü sosyal yapı ve kültürel sistemler, yine hem çıkış hem de varış yerlerinde, göç nedeniyle etkilenmekte ve karşılığında bu da göçmeni etkilemektedir (Jansen 1969 a atfen King, 2002: 90). 1 Ülkemizde, 2000 li yıllarla birlikte, farklı disiplinlerden kaynaklanan belirgin bir akademik ilgi artışının yaşandığı göç üzerine bugüne kadar yazılmış lisansüstü tezlerin genel bir çerçevesini çizmenin, konuya bir başlangıç sağlaması açısından yararlı olacağını düşünüyoruz. Türkiye de Göç Konulu Lisanüstü Tezlere Kısa Bir Bakış Küreselleşme bağlamında, dünyada hem akademik hem de akademi dışında göç çalışmaları önemli konulardan biri haline geldi. Yukarıdaki alıntıda belirtildiği üzere, göç çalışmaları, pek 1. R. King, Towards a New Map of Migration, International Journal of Population Geography, 8, 2002, s. 89 106; C. Jansen, Some Sociological Aspects of Migration, Migration içinde, Ed. J. A. Jackson, Cambridge University Press, Cambridge, 1969, s. 60 73. 8
9 Lülüfer Körükmez & İlkay Südaş çok disiplinin içinde farklı boyutlarıyla ele alınmaktadır. Göç çalışmalarının önem kazanmasının nedenleri, konuya teorik ve metodolojik yaklaşımlar, politik ve politika kaygıları, ülkesel ve/ya bölgesel farklılıklar gösterir. Türkiye de de (özelde Batı Avrupa ya yönelen işgücü göçü dışında) göç konusuna genel ilginin, 1990 larda başladığı ve 2000 lerde ivme kazandığı söylenebilir. 1990 ların başından bu yana göç çalışmaları literatürü, özellikle son on yıl içerisinde, önemli bir birikim sağlamıştır. Bununla birlikte, Tolay ın da belirttiği gibi, Türkiye de göç çalışmaları embriyonik bir aşamadadır; özellikle çoğu çalışmanın deskriptif ve politika yönelimli, neler olup bittiğini anlamaya yönelik (Tolay, 2012: 8) olduğu bir literatür için bu, yerinde bir nitelemedir. Yine Sirkeci ve Yüceşahin in bir elektronik veritabanında (Google Scholar) Türk göçü anahtar kelimesiyle yaptıkları aramada çıkan kitap ve makale sayısına ve bunlara yapılan atıf sayısına istinaden yaptıkları değerlendirmede, Türkiye de göçün 1960 lardan bu yana, dünyayla paralel olarak ivme kazandığını belirtmektedirler (Sirkeci ve Yüceşahin, 2014: 1). 2 Konuyla ilgili önemli olan bu değerlendirmelere, biz de akademik literatürün temel olmakla birlikte çoğu zaman gözardı edilen bir birikim alanı olan lisansüstü çalışmalara odaklanarak katkı sağmayı hedefledik.bu fikirden yola çıkarak, Yüksek Öğretim Kurumu nun lisansüstü tezleri içeren veritabanında ayrıntılı bir tarama yaptık. YÖK veritabanının arama motorunda, 3 tez adı ve dizin başlıkları altında, tarama terimi olarak göç ve göçler sözcükleri girildi ve bu yolla 823 adet 4 göç konulu teze ulaşıldı. Bu tezler, yıl, disiplin ve derece (doktora ya da yüksek lisans) açısından incelenerek sınıflandırıldı. Veri seti, YÖK veritabanında bulunan en eski göç tezinin yazıldığı yıl olan 1986 yılı ile 2013 yılı arasındaki 27 yılı kapsamaktadır (2014 yılı ise, taramanın yapıldığı dönemde yılın henüz sonuna gelinmediği için değerlen- 2. İbrahim Sirkeci, Murat Yüceşahin, Editörden: Türkiye de Göç Çalışmaları, Göç Dergisi, 1, 2014, s. 1 10. 3. Yüksek Öğretim Kurumu Resmi Web Sayfası, Tez Merkezi [Tarama tarihi: Ağustos, 2014, https://tez.yok.gov.tr/ulusaltezmerkezi/]. 4. Göç ve göçler sözcüklerini başlıkta ya da dizinde taşıyan ancak mühendislik, fen bilimleri alanlarında ve konar göçerlikle ilgili tezler kapsam dışı bırakılmıştır. Bunun yanı sıra, doğrudan göç olgusuna ilişkin bir amaç taşımayan, ancak göçün yansımalarını içeren tezlerin bir kısmı da, önce içerikleri kontrol edilerek dışarıda bırakılmıştır; göç tarihi olan bir grubun sanatsal ünlerinin teknik analizini yapmayı amaçlayan tezler gibi.
Göçler Ülkesi dirmeye alınmamıştır). Başka bir ifadeyle, çeyrek yüzyıllık bir zaman dilimi içinde, göç olgusunun lisansüstü düzeyde incelenme seyrine ışık tutmaya çalışacağız. Aşağıdaki, göç konulu tezlerin yıllara göre seyrini gösteren grafik (Grafik 1), genel eğri bakımından Sirkeci ve Yüceşahin in sunduğu tabloyla benzerlik göstermektedir (Sirkeci ve Yüceşahin, 2014: 2). 1990 lardan sonra, beşer yıllık dönemler halinde baktığımızda, 1993 ve 1998; 2003 ve 2008; son olarak 2010, göç çalışmalarında en fazla sayıda tezin bitirildiği dönemlerdir. Bu dönemlerde neden artış olduğunu anlamak için bu tarihlerde bitirilmiş tezler incelendiğinde, herhangi bir göç akışının, toplumsal problemin ya da o dönemki güncel politik olayların etkisi olmadığı görülmektedir çünkü tezler belirli bir konu ya da sorunsala odaklanmamakta, çok farklı konuları içermektedir. Benzer biçimde 2010 daki yükselişten sonra neden sayısal düşüşün gerçekleştiğine dair tezlerin konuları ya da sorunsalları bakımından bir açıklama getirmek mümkün olmamaktadır. Grafik 1. Göç konulu tezlerin yıllara göre seyri. 2000 yılı, Türkiye de lisansüstü alanda göç çalışmaları açısından bir kırılma noktası gibi görünmektedir. 2000 yılı öncesinde tüm disiplinlerden yalnızca 135 tez yazılırken (tüm tezlerin %13,4 ü), 10
Lülüfer Körükmez & İlkay Südaş 2000 yılından bu güne, 688 tez yazılmıştır (%83.6) (Tablo 1). Her ne kadar bu çalışmada tezlerin içeriğiyle ilgili olarak iç göç ya da dış göç gibi konusal ayrıma gitmemiş olsak da 2000 yılından sonraki belirgin canlanışın sebeplerinin, Türkiye nin uluslararası göç düzeni içinde değişen konumuna bağlı olarak, göçün akademik olarak ilgi çeken bir hale gelmesinde aranabileceğini düşünüyoruz. İlginç olan nokta ise tezlerin disiplinlere göre dağılımıdır. Veriye göre Türkiye de göç konusunu inceleyen başat disiplin sosyolojidir. Geçen 27 yıllık süre içinde, sosyoloji alanında 185 tane göç konulu tez yazılmıştır ki, bu rakam, takip eden disiplinlerin (ekonomi, tarih, uluslararası ilişkiler ve kamu yönetimi ve siyaset bilimi) yaklaşık olarak iki mislidir. Söz konusu disiplinlerde, son yıllarda tez sayısı bakımından inişli çıkışlı bir seyir izlense de sosyoloji alanında, özellikle de 2010 2013 dönemine gelindiğinde, göç konulu tezlerin sayısı, bir önceki döneme göre ikiye katlanmıştır. Benzer bir artış, uluslararası ilişkiler alanında da gözlenmekle birlikte, söz konusu disiplinin sayıca katkısı sosyolojinin gerisindedir. Tam da bu noktada, hem Lisansüstü Göç Araştırmaları Sempozyumu nun hem de bu kitabın temel amacı olan, göç konusunun disiplinlerarası bir perspektifte incelenmesi hedefinin önemini bir kez daha hatırlayabiliriz. Göç konusunun sosyoloji alanında doğal olarak bir incelenme konusu yapılırken, diğer disiplinlerde belirgin biçimde az konu edinilmesinin sebeplerini, Türkiye de bazı akademik disiplinlerin, pozitivist paradigmadan muzdarip oto sınırlama sendromundan kaynaklandığını düşünüyoruz. Beşeri coğrafya alanında ise deskriptif çalışmaların baskınlığı, beşeri coğrafyacıların güncel toplumsal gelişmeleri çalışmalarına yansıtmaktan uzak kalmaları ve Türkiye de coğrafyanın geleneksel misyonun öğretmen yetiştirmeden ibaret olması nedeniyle, Türkiye de henüz sosyal bilimler ailesine dahil olmadığı da vurgulanan 5 coğrafya disiplini içerisinde, göç konulu tezlerin sayıca az olması da şaşırtıcı değildir. Oysaki, tüm dünyada, beşeri coğrafya göç konusuna en çok katkı sağlayan disiplinlerden biridir. İncelediğimiz dönemde, Türkiye de coğrafyacıların alana katkısı (15 tezle) göreceli olarak düşük kalmıştır. 2000 li yıllardan 5. Jean François Perouse, Türkiye de Coğrafyanın Yansımaları, Çev. N. Yavan, S. Acar, Coğrafi Bilimler Dergisi, 10 (1), s. 1 8, 2012. 11
Göçler Ülkesi önce, herhangi bir coğrafya tezine rastlanmamaktadır. Bu ilgisizliğin sebeplerini, Türkiye de coğrafya disiplininin genel performansı, örgütlenişi ve yüklendiği misyonlar çerçevesinde aramak gerekir. 6 Son yıllarda göç konulu çalışmalarda göreceli bir artış varsa da bu genel ilgisizlik, diğer tüm güncel toplumsal gelişmeler için olduğu gibi göç konusunda da tezahür etmektedir. Diğer yandan Uluslararası İlişkiler ve Kamu Yönetimi alanlarında 2000 lerden sonra görülen artış ise Türkiye nin göç poltikasının Avrupa Birliği yasal çerçevesiyle uyumlaştırma süreciyle ve Türkiye nin Avrupa nın sınır ülkesi konumuna gelmesiyle ilişkili olabilir. Tablo 1. Göç konulu tezlerin beşer yıllık dönemler ve disiplinlere göre dağılımı. 1990 öncesi 1990 1994 1995 1999 2000 2004 2005 2009 2010 2013 Toplam Sosyoloji 9 15 14 30 43 74 185 Ekonomi 2 6 5 20 35 27 95 Tarih 2 8 8 12 35 23 88 Uluslararası İlişkiler 2 4 3 7 28 41 85 Kamu Yön. ve Siyaset Bil. 1 1 5 17 16 23 63 Dil ve Edebiyat 0 0 6 6 13 17 42 Eğitim Bilimleri 1 1 6 2 13 17 40 Sağlık Bilimleri 2 1 6 5 11 6 31 İletişim Bilimleri 0 1 1 1 6 14 23 Antropoloji 1 0 1 2 5 10 19 Mimarlık 0 2 3 3 6 3 17 Avrupa Çalışmaları 0 0 0 1 10 5 16 Sanat 0 0 1 4 8 3 16 Beşeri Coğrafya 0 0 0 2 5 8 15 Şehir ve Bölge Plan. 0 1 4 3 3 4 15 6. Türkiye de, son yıllarda coğrafya disiplinin geçmişini ve güncel durumunu ele alan çalışmalar yayımlanmaktadır. Bu çalışmalar arasında şunlar sayılabilir: Nuri Yavan, SCI ve SSCI Bağlamında Türkiye nin Coğrafya Biliminde Uluslararası Yayın Performansının Karşılaştırmalı Analizi: 1945 2005, Coğrafi Bilimler Dergisi, 3 (1), 2005, s. 27 57; J. F. Perouse, a.g.m.; E. Murat Özgür, Nuri Yavan, Türk Coğrafyacılarının İç Hesaplaşması: Neden Başaramadık? Nasıl Başarabiliriz?, Beşeri Coğrafya Dergisi, 1 (1), 2013, s. 14 38; Erdem Bekaroğlu, Ali Rıza Ozdemir, Bir Disiplinin İç Dünyası: Modern Türk Coğrafyası Üzerine Söyleşiler, İdil Yayıncılık, İstanbul, 2014. 12
Lülüfer Körükmez & İlkay Südaş Psikoloji 0 2 0 1 5 3 11 Din 0 0 0 3 3 4 10 Hukuk 0 0 0 0 3 7 10 Ziraat 0 1 2 0 3 1 7 Demografi 0 1 1 3 0 1 6 Sosyal Hizmetler 0 0 1 1 4 0 6 Diğer 1 1 2 4 2 13 23 Toplam 21 45 69 127 257 304 823 Kaynak: YÖK Tez Veritabanı, www.yok.gov.tr. Bir başka ilginç nokta ise tezlerin büyük oranda yüksek lisans düzeyinde yazılmış tezler olmasıdır. Elbette yüksek lisans derecesini tamamlamış bütün öğrenciler doktora programına kayıt olmamaktadır; dolayısıyla aradaki nicel fark anlaşılabilir. Ancak bunun tezlerin içerik ve niteliğindeki yansıması önemlidir. Bilindiği üzere yüksek lisans tezlerinde öğrencinin konuyu kapsamlı biçimde araştırması, analiz etmesi ve yazması beklenir; kıstas olarak, literatüre yeni katkılardan ziyade var olan literatür içinde bilimsel kriterlere uygun araştırma, analiz ve yazım süreçlerini gerçekleştirmiş olması aranır. Oysa doktora çalışmaları tam da literatüre, metodolojiye ve teoriye katkılar yapması beklenen çalışmalardır. Dolayısıyla, doktora aşamasındaki çalışmaların nicel azlığının, literatürdeki yansımalarını tam olarak analiz edebilmek için bu tezler, en azından teorik, metodolojik ve kavramsal perspektiflerden, çeşitlilik ve derinlik açısından analiz edilmeye muhtaçtır. Elinizdeki kitap, söz konusu sempozyumda sunulan çalışmaların da dışına taşmış, hem sunulan tebliğlerin geliştirilerek makale haline getirilmesi hem de sempozyum çerçevesinde yer almayan çalışmaların eklenmesiyle oluşmuştur. Kitapta yer alan çalışmalar, coğrafi veya tarihi bir kısıtlama olmaksızın Türkiye yle ilişkili göç akışlarına odaklanmıştır. Ayhan Kaya nın Türkiye de göç hareketlerinin bir değerlendirmesinin yer aldığı giriş yazısı, Türkiye deki göç hareketlerinin çeşitliliğini ele alıyor. Stephane de Tapia ise Akdeniz havzasında gerçekleşen göçlere tarihsel coğrafi bir perspektifte inceliyor. Cansu Akbaş Demirel in yazısı, son birkaç yıldır ülke gündeminde önemli bir yer tutan ve tartışılan Suriyeliler konusuna de- 13
Göçler Ülkesi ğiniyor ve hukuksal çerçeve ve siyasi pratik noktasının kesişim noktasına odaklanıyor. Murat Özgür ve Ayla Deniz ise yazılarında Türkçe literatürde neredeyse hiç tartışılmayan turizme dayanan bir göç sistemi oluşumunu analiz ediyorlar. Göç süreçlerinde kadınların deneyimlerine odaklanan iki yazı ise konuyu emek göçü bağlamında ele alıyor. Cemile Gizem Dinçer, bir mikro mekân olarak ev içi alanda Gürcistanlı kadın göçmenlerin deneyimlerini incelerken, Ayla Deniz ve Murat Özgür ise Antalya örneğinde Rusya Federasyonu ndan gelen kadınların, turistten göçmene dönüşme sürecini ele alıyorlar. Yeşim Mutlu nun ve Ezgi Çakmak ın yazıları ise göçmenlerin maruz kaldıkları farklı ayrımcılık mekanizmalarına ışık tutuyor. Yeşim Mutlu, iç göç bağlamında Kürt göçmenlere odaklanırken, Ezgi Çakmak da ten rengine dayalı ayrımcılığı, İstanbul daki Afrikalı göçmenler örneğinde ele alıyor. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Göç Grubu ile Ezgi Burgan ın çalışmaları ise Türkiye de hiç ele alınmayan metodolojik bir tartışmayı gündeme getiriyor; araştırmacılar, konumsallık meselesini, yürüttükleri çalışmalarda, kendi deneyimlerine dayalı olarak irdeliyorlar. Onur Suzan Nobrega nın yazısı ise Kreuzberg, Almanya daki Ballhaus Neunystrasse Sahnesi örneğinde, post göçmen sanatçıların kentle ilişkilerine ve çalışma koşullarına odaklanıyor. Göçün ilişkilendiği politik sosyal hayatı da tartışmaya katarak, göçü olağanüstü bir durum olarak değil, tam da normal hayatın bir bileşeni ve dolayısıyla gündelik hayatın parçalarıyla ilişkilenen bir fenomen olarak ele alıyor. Son olarak, kitaba katkı sağlayan yazarların yanı sıra, sempozyumu birlikte düzenlediğimiz ve bilim kurulunda yer alan hocalarımız Prof. Dr. Melek Göregenli, Prof. Dr. Şevket Işık, Prof. Dr. Mustafa Mutluer, Yrd. Doç. Dr. Engin Önen ve Prof. Dr. Ercan Tatlıdil e, sempozyumun gerçekleştirilmesindeki katkılarından ve motive edici yaklaşımından ötürü Edebiyat Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Ersin Doğer e, ayrıca yazıların değerlendirilmesi sürecindeki katkılarından dolayı Galatasaray Üniversitesi Sosyoloji Bölümü nden Doç. Dr. Didem Danış a teşekkürlerimizi sunuyoruz. İlkay Südaş Lülüfer Körükmez 14
Giriş: Farklı Göç Türlerini Yaşayan Ülke: Türkiye Ayhan Kaya S on yıllarda gerek Türkiye ve çevresinde seyreden konjonktürel gelişmeler nedeniyle gerek Türkiye nin sergilediği ekonomik büyüme nedeniyle ülkemizin uluslararası göçmenlerin tercih ettikleri bir coğrafya haline geldiği görülmektedir. Ülkeye yasal ve yasal olmayan yollarla giriş yapan insanların Türkiye için bir takım fırsatlar ve tehditler sunduğu görülmektedir. Bir yandan ülkeye giriş yapan kalifiye insanların sayısında artış olurken diğer yandan kaçak yollarla ülkeye giriş yapan veya yasal yollarla giriş yapıp vize aşımı nedeniyle bir süre sonra kaçak durumuna dü- 15
Göçler Ülkesi şen kişilerin sayısında da artış olmuştur. Bugüne değin adeta göç pratiğini bütün boyutlarıyla yaşayan bir ülke olmasına rağmen, Türkiye nin göç konusunda belirgin politikalara sahip olmaması akademik çevrelerce hep dile getirilen bir konu olmuştur. Ancak 2014 yılının Nisan ayında yürürlüğe giren Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu 1 ve Planlama Bakanlığı nca hazırlanan 10. Beş Yıllık Kalkınma Planı nda göç konusuna ilk kez önemli bir yer verilmesi, göçün Türkiye Cumhuriyeti Devleti tarafından artık sadece ulusal güvenliği tehdit eden bir unsur olarak değil, aynı zamanda Türkiye ye farklı fırsat pencereleri açacak bir alan olarak görülmeye başladığına ilişkin bir takım işaretler vermektedir. 2030 lu ve 2040 lı yıllarda demografik piramidin tersine dönecek olması, diğer bir değişle yaşlı nüfusun genç nüfusa oranla çok daha fazla artacak olması ve halihazırda net göç oranının artı değerlerde seyretmesi gibi nedenlerden ötürü, Türkiye nin ivedilikle liberal, insan odaklı, ulusal çıkarların yanı sıra küresel adalet tarzındaki kaygıları da göz önünde bulunduran göç ve uyum politikalarına ihtiyaç duyduğu görüşü devlet bürokrasisi tarafından da dillendirilmeye başlamıştır. 6458 sayılı kanunla kurulması kararlaştırılan Göç İdaresi Genel Müdürlüğü (5. kısım, madde 103 125) bünyesinde istihdam edilecek 3000 in üzerindeki sivil personelin varlığı ve bu teşkilatın 81 ilde ve aynı zamanda yurtdışında örgütlenecek olması, göç konusunun devlet tarafından daha sağlıklı bir şekilde ele alınabileceğine dair geleceğe ilişkin umut vermektedir. Özellikle İstanbul da dünyanın çok farklı coğrafyalarından pek çok farklı insan grubunun gündelik hayatta görünür hale geldiği, Ege ve Akdeniz bölgelerinde Avrupa Birliği yurttaşlarının yöre sakinleri olarak aramıza karıştığı, uluslararası evlilikler yoluyla Rusya, Moldova ve Gürcistan gibi ülkelerden yine çok sayıda insanın anlam haritalarımızda kendilerine yerler buldukları bir ülke haline gelmekte olan Türkiye, etno kültürel ve dinsel farklılıkların giderek arttığı bir mekâna dönüşmektedir. Aslında değişen bir şey yok! Anadolu coğrafyası, tarih boyunca, farklı toplumların yaşadığı bir coğrafya olarak karşımıza çıkar. Bir yandan düzensiz uluslararası göç yoluyla İstanbul gibi büyük kentlerin demografik yapıları değişirken diğer yandan da düzenli göç yoluyla kıyı kent- 1. Kanun No. 6458, Resmi Gazete, Sayı: 28615, 11 Nisan 2013. 16