İŞ GÜVENLİĞİ KÜLTÜRÜ

Transkript

1 Dr. Salih DURSUN İŞ GÜVENLİĞİ KÜLTÜRÜ KAVRAM MODELLER UYGULAMA Beta

2 Yay n No : 2668 İşletme - Ekonomi : Baskı Mart İSTANBUL ISBN Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye ait tir. Her hak k sak l d r. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra f k s men ve ya ta ma men ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Beta Bas m A.fi. Bask -Cilt : Net K rtasiye Tan. ve Matbaa San. Tic. Ltd. fiti. Taksim Cad. Yo urtçu Faik Sok. No: 3 Taksim Beyo lu/ ST. Tel: (0-212) (Sertifika No ) Kapak Tasar m : Gökhan Ayrancı Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. Narl bahçe Sokak Damga Binas No: 11 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212)

3 Eşime, Oğluma ve Aileme..

4

5 ÖNSÖZ Çalışma hayatında meydana gelen iş kazalarının %80-95 inin çalışanların güvensiz davranışlarından kaynaklandığı ifade edilmektedir. Bu durum bize çalışma hayatında insan faktörünün en az diğer faktörler kadar dikkate alınmasının gerekliliğini göstermektedir. Bu yüzden, iş kazalarının önlenmesi konusunda, bir davranış düzenleyicisi olarak kabul edilen kültürün önemi yadsınamaz. Güvenlik kültürü, iş kazalarının önlenerek sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamı oluşturulmasında son yıllarda üzerinde sıklıkla durulan bir kavram olmuştur. Konuya ilişkin ilgi Türkiye de de son yıllarda artmaya başlamıştır. Nitekim Eylül 2011 tarihleri arasında İstanbul da gerçekleştirilen 19. Dünya İş Sağlığı ve Güvenliği Kongresi nin ana teması Sağlıklı ve Güvenli Bir Gelecek İçin Küresel Güvenlik Kültürünü Oluşturalım şeklinde belirlenmiştir. Doktora tezi olarak hazırlanan ve Türkiye de kısıtlı olan literatüre katkı sağlamayı amaçlayan bu çalışma, iş güvenliği kültürü ile ilgili kavramlar ve iş güvenliği kültürü modelleri üzerinde durmakta, güvenlik kültürünün nasıl ölçüleceği ve bu kültürün, çalışanların güvenli davranışlarıyla nasıl bir ilişki gösterdiği noktalarına ışık tutmaktadır. Ayrıca işletmelerinde güvenlik kültürü bilincini yerleştirmek ve yaygınlaştırmak isteyen örgütlerin neler yapması gerektiğine yönelik öneriler sunulmaktadır. Çalışmanın hazırlanması sürecinde ve nihai hale getirilmesi sürecinde destek ve görüşleriyle bana ışık tutan sayın Prof. Dr. Serpil Aytaç a teşekkürü bir borç bilirim. Bu süreçte her zaman yanımda olan eşime ve aileme ayrıca teşekkür ederim. Son olarak çalışmanın basımını sağlayan Beta Yayınevinin tüm çalışanlarına katkıları nedeniyle müteşekkirim. Dr. Salih DURSUN Karadeniz Teknik Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Bölümü Trabzon-2012

6

7 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... v TABLOLAR... xi ŞEKİLLER...xii KISALTMALAR...xiii GİRİŞ... 1 BİRİNCİ BÖLÜM GENEL KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE KONU İLE İLGİLİ KAVRAMLAR 1. İŞ KAZALALARI Tanımı Önemi Dünyada İş Kazalarına Genel Bir Bakış Türkiye de İş Kazalarına Genel Bir Bakış ÖRGÜT KÜLTÜRÜ VE ÖRGÜT İKLİMİ Kültür Örgüt Kültürü Örgüt Kavramı Örgüt Kültürü Örgüt Kültürünün Önemi Örgüt İklimi Örgüt Kültürü ve Örgüt İklimi İKİNCİ BÖLÜM GÜVENLİK KÜLTÜRÜ VE GÜVENLİK PERFORMANSI ÜZERİNE ETKİSİ 1. GÜVENLİK KÜLTÜRÜ Güvenlik Kültürünün Tanımı Güvenlik Kültürünün Özellikleri Güvenlik Kültürünün Yapısı ve Boyutları... 37

8 viii 1.4. Güvenlik Kültürü Modelleri Güvenlik Kültürü Olgunlaşma Modeli Karşılıklı Güvenlik Kültürü Modeli Güvenliğe Yönelik Tutumların Tasarım Modeli Toplam Güvenlik Kültürü Modeli Güvenlik Kültürü Modeli Güvenlik Kültürünün Ölçümü Pozitif Güvenlik Kültürü Örgütlerde Güvenlik Kültürünün Sağlanması ve Geliştirilmesi GÜVENLİK İKLİMİ GÜVENLİK KÜLTÜRÜ VE GÜVENLİK İKLİMİ İLİŞKİSİ GÜVENLİK PERFORMANSI GÜVENLİK KÜLTÜRÜNÜN GÜVENLİK PERFORMANSI ÜZERİNE ETKİSİ ÜÇÜNCÜ BÖLÜM KONU İLE İLGİLİ DÜNYADA VE TÜRKİYEDE YAPILAN ÇALIŞMALAR 1. KONU İLE İLGİLİ YABANCI ÇALIŞMALAR Güvenlik Kültürü Merkezli Çalışmalar Güvenlik İklimi Merkezli Çalışmalar Diğer Çalışmalar KONU İLE İLGİLİ TÜRKİYE DE YAPILAN ÇALIŞMALAR Güvenlik Kültürü Merkezli Çalışmalar Güvenlik İklimi Merkezli Çalışmalar Diğer Çalışmalar DÖRDÜNCÜ BÖLÜM UYGULAMA 1. ÇALIŞMANIN AMACI VE ÖNEMİ ARAŞTIRMANIN MODELİ VE HİPOTEZLERİ ARAŞTIRMANIN METODOLOJİSİ Araştırmanın Örneklemi Veri Toplama Araçları Anketin Uygulanması Analiz Yöntemi

9 ix 4. BULGULAR Demografik Bulgular Kullanılan Ölçeklerle İlgili Tanımlayıcı İstatistikler ve Güvenirlik Analizi Sonuçları Demografik Değişkenler ile Güvenlik Kültürü Değişkenleri Arasındaki İlişkiler Güvenlik Kültürü Değişkenleri ile Güvenlik Performansı Değişkenleri Arasındaki İlişkiler GENEL DEĞERLENDİRME SONUÇ KAYNAKLAR EKLER

10

11 TABLOLAR Tablo 1 : Dünya Genelinde İş Kazaları... 9 Tablo 2 : Türkiye de Meydana Gelen İş Kazaları ( ) Tablo 3 : Örgüt İklimi Tanımları Tablo 4 : Güvenlik Kültürü Tanımları Tablo 5 : Farklı Faktörlere Göre Güvenlik Kültürü Aşamalarının Karakteristikleri Tablo 6 : Güvenlik İklimi Tanımları Tablo 7 : Araştırmaya Katılanların Firmalara Göre Dağılımı Tablo 8 : Araştırmaya Katılanların Cinsiyet Dağılımları Tablo 9 : Araştırmaya Katılanların Yaş Gruplarına Göre Dağılımları Tablo 10 : Araştırmaya Katılanların Eğitim Durumlarına Göre Dağılımları Tablo 11 : Araştırmaya Katılanların Medeni Durumlarına Göre Dağılımları Tablo 12 : Araştırmaya Katılanların İşyerinde Çalışma Yılı Gruplarına Göre Dağılımları Tablo 13 : Araştırmaya Katılanların İş Tecrübelerine Göre Dağılımları Tablo 14 : Araştırmaya Katılanların İşteki Konumlara Göre Dağılımları Tablo 15 : Araştırmaya Katılanların İşyerinde İş Kazasına Uğrama Durumlarına Göre Dağılımları Tablo 16 : Araştırmaya Katılanların Çalışma Hayatı Boyunca İş Kazasına Uğrama Durumlarına Göre Dağılımları Tablo 17 : Çalışma Hayatında İş Kazasına Uğrama Durumu ve Cinsiyet Arasındaki İlişki Tablo 18 : Ölçek Sorularına Verilen Cevaplarla İlgili Tanımlayıcı İstatistikler ve Cronbach Alpha Değerleri Tablo 19 : Cinsiyet ve Güvenlik Kültürü Arasındaki İlişkiler Tablo 20 : Çalışanların Medeni Durumu ve Güvenlik Kültürü Değişkenleri Arasındaki İlişki

12 xii Tablo 21 : Katılımcıların Eğitim Durumları İle Güvenlik Kültürü Değişkenleri Arasındaki İlişki Tablo 22 : Çalışanların İşteki Konumu ve Güvenlik Kültürü Değişkenleri Arasındaki İlişki Tablo 23 : Katılımcıların İş Tecrübeleri İle Güvenlik Kültürü Değişkenleri Arasındaki İlişki Tablo 24 : Katılımcıların İşyerinde Çalışma Yılı İle Güvenlik Kültürü Arasındaki İlişki Tablo 25 : Çalışma Hayatında İş Kazasına Uğrama ve Güvenlik Kültürü Değişkenleri Arasındaki İlişkiler Tablo 26 : İşyerinde İş Kazasına Uğrama ve Güvenlik Kültürü Değişkenleri Arasındaki İlişki Tablo 27 : Her İki Firmaya Göre Güvenlik Kültürü Değişkenleri Arasındaki İlişki Tablo 28 : Güvenlik Kültürü Değişkenleri İle Çalışanların Güvenli Davranışları Arasındaki Korelasyon Analizi Sonuçları Tablo 29 : Güvenlik Kültürü Değişkenlerinin Güvenliğe Uyma Üzerine Etkisine Yönelik Regresyon Analizi Sonuçları Tablo 30 : Güvenlik Kültürü Değişkenlerinin Güvenlik Katılımı Üzerine Etkisine Yönelik Regresyon Analizi Sonuçları ŞEKİLLER Şekil 1 : Güvenlik Kültürü Piramidi Şekil 2 : Genel Güvenlik Kültürü Şekil 3 : Güvenlik Kültürü Olgunlaşma Modeli Şekil 4 : Karşılıklı Güvenlik Kültürü Modeli Şekil 5 : Güvenliğe Yönelik Tutumların Tasarım Modeli Şekil 6 : Toplam Güvenlik Kültürü Modeli Şekil 7 : Berends in Güvenlik Kültürü Modeli Şekil 8 : Güvenli Performansı Öncülleri, Belirleyicileri ve Bileşenleri Şekil 9 : Araştırmanın Modeli

13 KISALTMALAR Kısaltma ABD ANOVA GSYİH IAEA ILO INSAG İSİG LTI OECD SPSS SS TÜİK WHO Bibliyografik Bilgi Amerika Birleşik Devletleri Tek Yönlü Varyans Analizi Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla Uluslararası Atom Enerji Ajansı (International Atomic Energy Agency) Uluslararası Çalışma Örgütü (International Labour Organization) Uluslararası Nükleer Güvenlik Danışma Grubu (International Nuclear Safety Advisory Group) İş Sağlığı ve İş Güvenliği Lost Time Injury Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü Statisticalcal Package for Social Sciences Standart Sapma Türkiye İstatistik Kurumu Dünya Sağlık Örgütü (World Health Organization)

14