T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKAN LIĞI MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇ LENDİRİLMES İ PROJESİ) METAL TEKNOLOJİSİ OKSİ-GAZ İLE KÖŞE KAYNAĞI ANKARA 2005
Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Not larıdır). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler. Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.
İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR...ii GİRİŞ...1 ÖĞRENME FAALİYETİ -1...3 1.KÖŞE KAYNAKLARI...3 1.1. Köşe Kaynaklarının Uygulandığı Yerler...3 1.2. Köşe Kaynaklarının Uygulama Pozisyonları...3 1.3. Köşe Kaynağı Çeşitleri...3 1.4.Yatayda Telsiz Diş Köşe Kaynağı...4 UYGULAMA FAALİYETİ...5 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...8 ÖĞRENME FAALİYETİ-2...9 2.YATAYDA TELLİ DIŞ KÖŞE KAYNAĞI...9 UYGULAMA FAALİYETİ...11 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...13 ÖĞRENME FAALİYETİ-3...14 3.YATAYDA TELLİ İÇ KÖŞE KAYNAĞI...14 UYGULAMA FAALİYETİ...15 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...17 ÖĞRENME FAALİYETİ-4...18 4.FLANŞ KAYNAĞI...18 UYGULAMA FAALİYETİ...20 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...22 CEVAP ANAHTARI...23 MODÜL DEĞERLENDİRME...25 KAYNAKLAR...27 i
AÇIKLAMALAR KO D ALAN DAL/MESLEK MO DÜLÜN ADI MO DÜLÜN TANIMI SÜRE ÖN KOŞUL YETERLİK MO DÜLÜN AMACI EĞİTİM Ö ĞRETİM O RTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞ ERLENDİRME AÇIKLAMALAR 521MMI051 Metal Teknolojisi Ortak Alan Oksi-Gaz İle Köşe Kaynağı Oksi-gaz kaynağı ile telsiz dış köşe, telli dış köşe, telli iç köşe ve flanş kaynağı konularını içeren öğrenim materyalidir 40/32 Oksi-Gaz kaynağı ile küt ek ve bindirme modüllerini almış olmak. Yatayda köşe kaynakları yapmak Genel Amaç: Bu modül gerekli ortam ve ekipman sağlandığında tekniğe uygun olarak Oksi-Gaz kaynağı ile telsiz dış köşe, telli dış köşe, telli iç köşe ve flanş kaynaklarını yapabileceksiniz Amaçlar: Tekniğe uygun olarak yatayda telsiz dış köşe kaynağı yapabileceksiniz Tekniğe uygun olarak yatayda telli dış köşe kaynağı yapabileceksiniz Tekniğe uygun olarak yatayda telli iç köşe kaynağı yapabileceksiniz Tekniğe uygun olarak yatayda boruların flanş kaynağı yapabileceksiniz Ortam: Oksi-Gaz kaynak atölyesi Donanım: Kaynak postası, kaynak yardımcı elemanları ve ilave tel. Modül içinde yer alan her faaliyetten sonra gözlem yapma, deney ve becerileri ölçerek kendi kendinizi değerlendirini Öğretmen modül sonrasında size ölçme uygulayarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek sizi değerlendirecektir ii
GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Endüstrinin temel taşını oluşturan metal teknolojisinde kaynakçılık, vazgeçilmez bir meslektir. Eğitiminiz sonunda hedeflenen başarılara ulaşabilmeniz, oksi-gaz kaynakçılığında telsiz dış köşe, telli dış köşe, iç köşe ve flanş kaynakları ile ilgili bilgi ve becerileri kazanmanız çok önemlidir. Çevrenizde görmüş olduğunuz çeşitli makine parçaları, kazanlar, depolar, ısı cihazları sıvı ya da gaz iletim hatları, sac işçiliği vb. kaynaklarında bilgili ve yetkin elemanlar, sizler olacaksınız. Bu nedenle, köşe kaynakları büyük önem taşımaktadır. 1
2
AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ -1 AMAÇ Bu faaliyet sonunda, uygun oksi-gaz kaynak atölyesi ortamı sağlandığında, tekniğe uygun olarak yatayda telsiz dış köşe kaynağı yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA ARAŞTIRMA Oksi-gaz üfleçlerinin parça kalınlığına göre seçimini araştırınız. Telsiz dış köşe kaynağı işlem sırasını araştırınız. 1.KÖŞE KAYNAKLARI 1.1. Köşe Kaynaklarının Uygulandığı Yerler Makine imalat sanayiinde Gaz ve sıvı iletim hatlarında Isıtma ve soğutma sistemlerinde Sac işçiliğinde Depo ve kazanların imalatında 1.2. Köşe Kaynaklarının Uygulama Pozisyonları Yatay kaynak Yan kaynaklar Dik kaynaklar Tavan kaynakları 1.3. Köşe Kaynağı Çeşitleri ÖĞRENME FAALİYETİ-1 KÖŞE KAYNAKLARI DIŞ KÖŞE KAYNAKLARI İÇ KÖŞE KAYNAKLARI FLANŞ KAYNAKLARI TELSİZ DIŞ KÖŞE KAYNAĞI TELLİ DIŞ KÖŞE KAYNAĞI 3
1.4.Yatayda Telsiz Diş Köşe Kaynağı Yatayda telsiz dış köşe kaynağı, oksi-gaz kaynak tekniği ile ergitme yapılarak ve tel kullanılmaksızın parçaların dış köşe kenarlarına uygulanan birleştirme tekniğidir. Kaynak öncesi parçalar, yağ ve oksitlerden temizlenir. 90o açı ile boşluk verilmeden puntalanarak kaynak işlemine hazır hale getirilir. Şekil 1.1. Şekil 1.1: Telsiz Dış Köşe Kaynağı Için Parçların Hazırlanması ve Puntalanması. Telsiz dış köşe kaynağında kaynağın sağlam ve düzgün olması için normal alev ayarlanmalı ve üfleç açısı 60o-70o olmalıdır. Telsiz dış köşe kaynakları sağdan sola doğru yapılır ve 3 mm den daha ince parçalar kaynatılır. Şekil 1.2. Şekil 1.2: Telsiz Dış Köşe Kaynaklarında Üfleç Açıları 4
UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Çevrede hiçbir yanıcı veya patlayıcı madde bulundurmayınız!.. Aşağıda belirtilen işlem sırasına göre yatayda sola telsiz dış köşe kaynak işlemini gerçekleştiriniz. 1. 120x40x1,2 mm ölçülerinde iki adet yumuşak çelik sac malzeme hazırlayınız. 2. Hazırladığınız iş parçalarının kaynatılacak kısımlarını mengeneye bağlayarak eğe, zımpara veya tel fırça ile temizleyiniz. 3. Oksijen tüpünün ventilini yarım tur açarak regülatör (Basınç düşürücü) ayar vidasını sıkınız ve 2,5-3 kg/cm 2 basınç değerine ayarlayınız. Resim 1.1. 4. Resim 1.1: Oksijen Basıncı Asetilen tüpünün ventilini, bir tur açarak, regülatör ayar vidasını sıkınız ve 0,5 kg/cm2 basınç değerine ayarlayınız. Resim 1.2. Resim 1.2: Asetilen Basıncı 5
Gaz kaçaklarına karşı, önleminizi alınız!.. Oksijen ve asetilen hortumlarını ezilmekten ve sıcak parçalarla temastan koruyunuz. Malzeme kalınlığına uygun, üzerinde 1-2 nolu üfleçi seçiniz. 5. Hamlaca üfleci takınız. Gaz kaçağı olmadığından emin olmak için su ile kontrol ediniz ve normal alev oluşturunuz. 6. Puntalama işlemi için malzemeleri kaynak masası üzerine yerleştiriniz. 7. Ǿ 2 mm kaynak teli kullanarak, 40 mm aralıklarla puntalama yapınız. Bakınız Şekil 1.1. 8. Puntalama sonucunda ısının etkisiyle malzemede meydana gelen şekil değişikliklerini örs veya pleyt üzerinde düzeltiniz. Resim 1.3. Resim 1.3 : Puntalanan Malzemenin Düzeltilmesi Üfleci 60 o -70 o tutarak kaynak işlemine başlayıp kaynak banyosunu oluşturunuz. 9. Sola kaynak için küçük kavisli hareketler yaparak kaynak işlemini gerçekleştiriniz. Şekil 1.6. 6
Resim 1.4: Telsiz Dış Köşekaynağının Yapımı Kaynak esnasında, PATLAMA veya ALEV DÜZENSİZLİĞİ olursa üfleç matkabı ile üflecin ucunu temizlemeyi unutmayınız! 10. Üfleci söndürünüz soğutunuz ve hamlaç askısına yerleştiriniz.. 11. Kaynattığınız iş parçasını kısaçla kenara alarak soğumasını bekleyiniz daha sonra suya sokunuz. 12. Çekilen kaynak dikişini gözle kontrol ediniz. 13. Kaynak sonucu malzemede oluşan çarpılmaları düzeltiniz ve mengeneye bağlayarak tel fırça ile temizleyiniz. Resim 1.5. Resim 1.5: Kaynak Parçasının Temizliği 7
ÖLÇME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME VE DEĞERLENDİRME Öğrenme faaliyetinde edindiğiniz bilgileri ölçmeye yönelik, boşluk doldurma testleri hazırlanmıştır. Bu testi kendinize uygulayınız. Test sonunda yer alan cevap anahtarı ile edinmiş olduğunuz bilgileri değerlendiriniz. Sonucu arkadaşlarınızla ve öğretmeninizle paylaşınız. SO RULAR 1. 1,5 mm kalınlığındaki iki adet sac malzemeyi, telsiz dış köşe kaynağı metodu ile kaynatmak için..nolu üfleç seçilmelidir. 2. Flanş kaynağı... kaynağı çeşitlerindendir. 3. Kaynak işlemi esnasında kullanılan oksijen basıncı... kg/cm2 dir. 4. Telsiz dış köşe kaynağında üfleç açısı...olmalıdır. 5. Telsiz dış köşe kaynağında, kaynak dikişinin oluşturulmasını..hareket i sağlar. 6. Oksijen tüpü....tur sola çevrilerek açılmalıdır. 7. Kaynak banyosunun oluşturulmasını. ile sağlanır. 8. Kaynak sonucu malzemede oluşan çarpılmalar...dir. DEĞ ERLENDIRME Cevap anahtarı ile yanıtlarınızı karşılaştırınız. Hatalı yanıtlarınız için faaliyeti tekrarlayınız. Tüm yanıtlarınız doğru ise diğer öğrenme faaliyetine geçiniz. 8
ÖĞRENME FAALİYETİ-2 AMAÇ AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ-2 Bu faaliyet sonunda, uygun oksi-gaz kaynak atölyesi ortamı sağlandığında tekniğe uygun olarak yatayda telli dış köşe kaynağı yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA ARAŞTIRMA Üfleç açılarının kaynak dikişine etkisini araştırınız. 2.YATAYDA TELLİ DIŞ KÖŞE KAYNAĞI Yatayda telli dış köşe kaynağı oksi-gaz kaynak tekniği ile ergitme yapılarak ve ilave kaynak teli kullanarak, parçaların dış köşe kenarlarına uygulanan birleştirme tekniğidir. Kaynak işlemi öncesi yağ ve oksitleri temizlenmiş parçalar 90 lik açı ile ve aralarında 1,5-2 mm boşluk bırakılarak puntalanır. Çok ince parçalar arasına boşluk verilmez. Telli dış köşe kaynaklarının yapımında, parça kalınlığına bağlı olarak kaynak yönü tayin edilir. 3 mm kalınlığa kadar olan parçalar sola 3 mm den daha fazla kalınlığa sahip parçalar ise sağa doğru kaynatılır. Şekil 2.1-2. Şekil 2.1-2: Sola Kaynak Kaynak yönü 9
Kaynak yönü Şekil 2.2: Sağa Kaynak Sola doğru telli dış köşe kaynağında üfleç açısı 60o -70o sağa ise, 50o olmalıdır. Her iki kaynak pozisyonunda kaynak teli 30o -40o tutulmalıdır. Şekil 2.3. Şekil 2.3: Sola Telli Dış Köşe Kaynağı Üfleç ve Kaynak Teli Açıları 10
UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Çalışma ortamınızda güvenlik önlemlerinizi aldınız mı? Aşağıda belirtilen işlem sırasına göre yatayda sola telli dış köşe kaynak işlemini gerçekleştiriniz. 1. 120x40x1,2 mm ölçülerinde iki adet yumuşak çelik sac malzeme hazırlayınız. 2. Hazırladığınız iş parçalarının, kaynatılacak kısımlarını, mengeneye bağlayarak, eğe, zımpara veya tel fırça ile temizleyiniz. 3. Oksijen tüpünün ventilini yarım tur açarak, regülatör ayar vidasını sıkınız ve 2,5-3 kg/cm 2 basınç değerine ayarlayınız. Bakınız; Şekil 1.3. 4. Asetilen tüpünün ventilini bir tur açarak regülatör ayar vidasını sıkınız ve 0.5 kg/cm 2 basınç değerine ayarlayınız. Bakınız; Şekil 1.4. 5. Parça kalınlığına uygun olarak 1 2 nolu üfleci seçiniz. Hamlaca üfleci takınız. Gaz kaçağı olmadığından emin olmak için su ile kontrol ediniz ve normal alev oluşturunuz. 6. Puntalama işlemi için malzemeleri kaynak masası üzerine yerleştiriniz. 7. 90 açı yapacak şekilde ve parçalar arasına 1,5-2 mm boşluk bırakılarak Ǿ 2 mm kaynak teli kullanınız ve 40 mm aralıklarla puntalama yapınız. Şekil 2.4 11
1,5 2 mm kaynak boşluğu Şekil 2.4: Telli Dış Köşe Kaynak Parçasının Hazırlanması ve Puntalanması Gaz kaçaklarına karşı önlem almayı unutmayınız! Oksijen ve Asetilen Hortumlarını Ezilmekten ve Sıcak Parçalarla Temastan Koruyunuz. 8. Puntalama sonucunda, ısının etkisiyle malzemede meydana gelen şekil değişikliklerini örs veya pleyt üzerinde düzeltiniz. 9. Üfleçi 60 o -70 o tutarak kaynak işlemine başlayıp kaynak banyosunu oluşturunuz.sağdan sola doğru uygun üfleç hareketi ile ilave teli kaynak banyosu içerisine vererek kaynatma işlemini gerçekleştiriniz. Şekil 2.5. Şekil 2.5: Üfleç Hareketleri ve Kaynağın Yapılışı 10. Üfleci söndürünüz soğutunuz ve hamlaç askısına yerleştiriniz. Üfleci söndürürken önce asetilen musluğunu daha sonra oksijen musluğunu kapatmayı unutmayınız! 11. Kaynattığınız iş parçasını kısaçla kenara alarak soğumasını bekleyiniz. Daha sonra suya sokunuz. 12. Çekilen kaynak dikişini gözle kontrol ediniz. 13. Kaynak sonucu malzemede oluşan çarpılmaları düzeltiniz ve mengeneye bağlayarak tel fırça ile temizleyiniz. 12
ÖLÇME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME VE DEĞERLENDİRME Öğrenme faaliyetinde edindiğiniz bilgileri ölçmeye yönelik, çoktan seçmeli testler hazırlanmıştır. Bu testi kendinize uygulayınız.. Test sonunda yer alan cevap anahtarı ile edinmiş olduğunuz bilgileri değerlendiriniz. Sonucu arkadaşlarınızla ve öğretmeninizle paylaşınız SO RULAR 1. Telli dış köşe kaynaklarında, kaynağın nüfuziyetinin sağlanması için iş parçaları arasındaki kaynak boşluğu kaç mm verilmelidir? A) 0-1 B) 5-2 C) 3-5 D) 6-8 2. Sola telli dış köşe kaynaklarında, üfleci kaç derece tutmalısınız? A) 5-10 B) 20-30 C) 40-50 D) 60-70 3. Telli dış köşe kaynaklarında, üfleç seçimine etki eden en önemli faktör hangisidir? A) Asetilen basıncı B) Oksijen basıncı D) Parça kalınlığı C) Kaynak alevi 4. Hamlaca üfleç takıldığı zaman, güvenlik açısından gaz kaçağını nasıl kontrol edersiniz? A) Çakmak alevi t ut ularak B) Hamlacı koklayarak C)Hamlacı su içerisine sokarak hava kabarcıklarını gözleyerek. D) Elimizin tersi ile gaz çıkışını hissederek 5. Parça kalınlığı 1,5 mm olan iş parçalarının, telli dış köşe kaynağında en uygun ergitmenin sağlanması için hangi üfleç kullanılır? A) 1-2 lik B) 2-4 lük C) 4-6 lik D) 6-9 luk 6. Sola telli dış köşe kaynaklarında, kaynak dikişinin oluşturulması açısından, tel açısı kaç derece tutulmalıdır? A) 5 10 B) 20-30 C) 30-40 D) 60-70 DEĞ ERLENDİRME Cevap anahtarı ile yanıtlarınızı karşılaştırınız. Hatalı yanıtlarınız için faaliyeti tekrarlayınız. Tüm yanıtlarınız doğru ise diğer öğrenme faaliyetine geçiniz. 13
ÖĞRENME FAALİYETİ-3 AMAÇ AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ-3 Bu faaliyet sonunda uygun oksi-gaz kaynak atölyesi ortamı sağlandığında tekniğe uygun olarak yatayda telli iç köşe kaynağı yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA ARAŞTIRMA Telli iç köşe kaynağında, telin kaynağa etkisini araştırınız.araştırınız. Telli iç köşe kaynağının işlem sırasını araştırınız. 3.YATAYDA TELLİ İÇ KÖŞE KAYNAĞI Yatayda telli iç köşe kaynağı, oksi-gaz kaynak tekniği ile ergitme yapılarak ve ilave tel kullanılarak parçaların iç köşe kenarlarına uygulanan birleştirme tekniğidir. Yatayda iç köşe kaynak parçaları L veya şeklinde konumlandırılıp kaynatılır. Resim 3.1-2. Resim 3.1-2: İç Köşe Kaynaklarının Kaynağa Hazırlanması Parça kalınlıkları farklı ise kalın malzemeye doğru üfleç yönlendirilir. Dolayısıyla kalın malzeme daha fazla ısı alır. 3 mm kalınlığa kadar olan parçalar sola 3 mm den daha fazla kalınlığa sahip parçalar ise sağa doğru kaynatılır. Sola doğru telli dış köşe kaynağında üfleç açısı 60 o -70 o, sağa ise 50 o olmalıdır. Her iki kaynak pozisyonunda kaynak teli 30 o -40 o tutulmalıdır. 14
UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Çalışma ortamınızda güvenlik önlemlerinizi almayı unutmayınız! Sulu ve kuru güvenlik sistemlerini kontrol ediniz! Aşağıda belirtilen işlem sırasına göre yatayda sola telli iç köşe kaynak işlemini gerçekleştiriniz. 1. A) 120x40x2 mm ölçüsünde bir adet yumuşak çelik sac malzeme B) 120x60x2 mm ölçüsünde bir adet yumuşak çelik sac malzeme hazırlayınız 2. Hazırladığınız iş parçalarının, kaynatılacak kısımlarını, mengeneye bağlayarak,eğe, zımpara veya tel fırça ile temizleyiniz 3. Oksijen tüpünün ventilini, yarım tur açarak, regülatör ayar vidasını sıkınız ve 2,5-3 kg/cm 2 basınç değerine ayarlayınız 4. Asetilen tüpünün ventilini, bir tur açarak regülatör ayar vidasını sıkınız ve 0.5 kg/cm 2 basınç değerine ayarlayınız Kaynak yaptığın ortamda kağıt, üstübü vb. malzemeler bulundurmayınız! Yangına sebep olmayınız! Oksijen ve asetilen hortumlarına basmayınız! 15
5. Malzeme kalınlığına uygun 2-4 nolu üfleci seçiniz 6. Hamlaca üfleci takınız. Gaz kaçağı olmadığından emin olmak için su ile kontrol ediniz ve normal alev oluşturunuz Üfleci çevrenizdekilerden uzak tutunuz! 7. 120x60x2 mm ölçüsündeki parçanın ortasına gelecek şekilde dikey olarak 120x40x2 mm ölçüsündeki malzemeyi biçiminde kaynak masası üzerine yerleştiriniz. 8. Kaynak çekmelerini önlemek ve düzgünlüğü sağlamak için işkence ile parçaları sıkınız. Uçlardan başlayarak 40 mm aralıklarla puntalayınız. Bakınız; Şekil 3.1. 9. Puntalama sonucunda ısının etkisiyle malzemede meydana gelen şekil değişikliklerini örs üzerinde düzeltiniz. 10. Parçaların biri birine dik olduğunu gönye ile doğrulayınız. 11. Puntalanan iş parçasının geniş yüzeyi kaynak masası üzerine gelecek şekilde yerleştiriniz. 12. Üfleçi 60 o -70 o tutarak kaynak işlemine başlayıp kaynak banyosunu oluşturunuz. Sa ğdan sola doğru uygun üfleç hareketi ile, ilave teli kaynak banyosu içerisine ara ara vererek kaynatma işlemini gerçekleştiriniz. Resim 3.2. Üfleç Hareketi Resim 3.2: Telli İç Köşe Kaynağı 13. Üfleci söndürünüz soğutunuz ve hamlaç askısına yerleştiriniz. 14. Kaynattığınız iş parçasını kısaçla kenara alarak soğumasını bekleyiniz. Daha sonra suya sokunuz. 15. Çekilen kaynak dikişini gözle kontrol ediniz. 16. Kaynak sonucu malzemede oluşan çarpılmaları düzeltiniz ve mengeneye bağlayarak tel fırça ile temizleyiniz. 16
ÖLÇME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME VE DEĞERLENDİRME Öğrenme faaliyetinde edindiğiniz bilgileri ölçmeye yönelik. Doğru Yanlış testleri hazırlanmıştır. Bu testi kendinize uygulayınız. Test sonunda yer alan cevap anahtarı ile edinmiş olduğunuz bilgileri değerlendiriniz. Sonucu arkadaşlarınızla ve öğretmeninizle paylaşınız. SO RULAR D - Y 1. Oksijen tüpünün ventilini yarım tur açarak regülatör ayar vidası sıkılır ve 2,5 3 kg/cm 2 basınç değerine ayarlanır. D - Y 2. Sa ğdan sola kaynak yapımında üfleç hareketine gerek yoktur. D - Y 3. İç köşe kaynağı telsiz olarakda yapılır. D - Y 4. Kaynatma işlemi tamamlanınca üfleç alevi hemen söndürülür ve hamlaç askısına yerleştirilir. D - Y 5. Kaynak yaparken üfleç ısınsa da kaynağa devam etmeliyiz. D - Y 6. Sola iç köşe kaynağında üfleç eğim açısı 60 o -70 o olmalıdır. D - Y 7. İç köşe kaynaklarında kullanılacak malzemelerin oksitlerini ve çapaklarını temizlemek için eğe, zımpara veya tel fırça kullanılır. D - Y 8. İç köşe kaynaklarında kaynak yönüne parça kalınlığının etkisi yoktur. 17
ÖĞRENME FAALİYETİ-4 Bu faaliyet sonunda, uygun oksi-gaz kaynak atölyesi ortamı sağlandığında, tekniğe uygun olarak flanş kaynağı yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA AMAÇ ARAŞTIRMA ÖĞRENME FAALİYETİ-4 Yumuşak çelik borul arın çapları ve et kalınlıkları hakkında araştırma yapınız 4.FLANŞ KAYNAĞI Boruların düzgün bir sac üzerine yerleştirilerek çepe çevre kaynatılmasına flanş kaynağı denir. Flanş kaynakları sola ve sağa kaynak olarak gerçekleştirilir. 3 mm kalınlığa kadar olan parçalar sola, 3 mm den daha fazla kalınlığa sahip parçalar ise sağa doğru kaynatılır. Kaynak öncesi temizlenen parçalar en az üç yerinden puntalanır. Resim 4.1. Punta Punta Punta Resim 4.1: Flanş Kaynağı Parçaları ve Punta Yerleri Sola flanş kaynağında üfleç açısı 60o -70o, sağa ise, 50o olmalıdır. Her iki kaynak pozisyonunda kaynak teli 30o -40o tutulmalıdır. Şekil 4.1-2. 18
Sola kaynak Şekil 4.1: Sola Flanş Kaynağı Üfleçvve Tel Açıları Sa ğa kaynak Şekil 4.2: Sağa Flanş Kaynağı Üfleç ve Tel Açıları Flanş kaynaklarında düz parça ile boru arasında üfleç açısı 45 olmalıdır. Parça kalınlıkları farklı ise kalın parçaya doğru üfleç yönlendirilir. İnce parçanın delinmesi önlenir. Şekil 4.3.. Şekil 4.3: Malzemeler Arası Üfleç Çıları 19
UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıda belirtilen işlem sırasına göre flanş kaynağı işlemini gerçekleştiriniz. a) Ø 60 x2 mm ölçülerinde bir adet yumuşak çelik sac malzeme o R 1 x 50 mm ölçülerinde bir adet siyah boru Malzemelerin oksitlerini ve çapaklarını eğe, zımpara veya tel fırça ile temizleyiniz. Oksijen tüpünün ventilini yarım tur açarak regülatör ayar vidasını sıkınız ve 2,5 3 kg/cm2 basınç değerine ayarlayınız. Asetilen tüpünün ventilini bir tur açarak regülatör ayar vidasını sıkınız ve 0.5 kg/cm2 basınç değerine ayarlayınız. Malzeme kalınlığına uygun 2-4 nolu üfleci seçiniz. Hamlaca üfleci takınız. Gaz kaçağı olmadığından emin olmak için su ile kontrol ediniz ve normal alev oluşturunuz. Puntalama işlemi için malzemeleri kaynak masası üzerine yerleştiriniz. Ǿ2-2,5 mm kaynak teli kullanarak, 3 yerinden puntalayınız. Puntalama sonucunda ısının etkisiyle malzemede meydana gelen şekil değişikliklerini düzeltiniz. Parçaların biri birine dikey konumda olduğunu kontrol ediniz. Üfleçi 60o -70o tutarak kaynak işlemine başlayıp kaynak banyosunu oluşturunuz. Sa ğdan sola doğru, uygun üfleç hareketi ile ilave teli kaynak banyosu içerisine vererek yarısına kadar kaynatınız Diğer yarısını da ikinci pasoda yapınız Resim 4.2. Kaynak yönü Resim 4.2: Flanş Kaynağının Yapılışı 20
Üfleci söndürünüz soğutunuz ve hamlaç askısına yerleştiriniz. Kaynattığınız iş parçasını kısaçla kenara alarak soğumasını bekleyiniz. Daha sonra suya sokunuz. Çekilen kaynak dikişini gözle kontrol ediniz. Parçayı düzeltiniz ve mengeneye bağlayarak tel fırça ile temizleyiniz 21
ÖLÇME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME VE DEĞERLENDİRME Öğrenme faaliyetinde edindiğiniz bilgileri ölçmeye yönelik çoktan seçmeli test hazırlanmıştır. Bu testi kendinize uygulayınız.. Test sonunda yer alan cevap anahtarı ile edinmiş olduğunuz bilgileri değerlendiriniz. Sonucu arkadaşlarınızla ve öğretmeninizle paylaşınız. SO RULAR 1) Flanş kaynaklarının yapımında sac parçasından başka ne tür malzeme kullanılır? A) Lama demiri B) Köşebent C) Sac D) Profil 2) Flanş kaynaklarında parçalar en az kaç yerinden puntalanır? A)Bir yerinden B) İki yerinden C) Üç yerinden D) Dört yerinden 3) 2 mm kalınlığındaki malzemelerin kaynağında kullanılması gereken üfleç aşağıdakilerden hangisidir? A) 0,5-1 B) 1-2 C) 2-4 D) 4-6 4) Flanş kaynaklarında düz parça ile boru arasındaki üfleç açısı kaç derece olmalıdır? A) 15 o B) 25 o C) 35 o D) 45 o 5) Flanş kaynaklarında oksijen basıncı kaç kg/cm 2 olmalıdır? A) 1,5-2 B) 2,5-3 C) 5-8 D)10-15 22
CEVAP ANAHTARI CEVAP ANAHTARI ÖĞRENME FAALİYETİ-1 CEVAP ANAHTARI SO RU NO CEVAPLAR 1 1-2 2 köşe 3 2,5 3 4 60 70 5 Üfleç 6 Yarım 7 Kaynak alevi 8 Düzeltilmeli ÖĞRENME FAALİYETİ-2 CEVAP ANAHTARI SO RU NO CEVAPLAR 1 A 2 C 3 D 4 C 5 A 6 C ÖĞRENME FAALİYETİ-3 CEVAP ANAHTARI SO RU NO CEVAPLAR 1 D 2 Y 3 Y 4 D 5 Y 6 D 7 D 8 Y 23
ÖĞRENME FAALİYETİ-4 CEVAP ANAHTARI SO RU NO CEVAPLAR 1 A 2 C 3 C 4 D 5 B DEĞ ERLENDİRME Cevap anahtarı ile yanıtlarınızı karşılaştırınız. Hatalı yanıtlarınız için, faaliyeti tekrarlayınız. Tüm yanıtlarınız doğru i se diğer öğrenme faaliyetine geçiniz 24
MODÜL DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME PERFO RMANS TESTİ (YETERLİK Ö LÇME) Aşağıda ölçüleri verilen malzemeleri kullanarak 6 saat içerisinde, şekle uygun olarak puntalayınız ve kaynatınız. Birleştirmede Kullanılan Malzemeler : (6) Yumuşak çelik boru Ǿ 32 x 50 kalınlık 1,5mm (5) Yumuşak çelik sac malzeme 120 x 60 x 1,5 mm (4) Yumuşak çelik sac malzeme 120 x 40 x 1,5 mm (3) Yumuşak çelik sac malzeme 120 x 40 x 1,5 mm (2) Yumuşak çelik sac malzeme 120 x 40 x 1,5 mm (1) Yumuşak çelik sac malzeme 120 x 40 x 1,5 mm Birleştirme ( Ek ) ye rle ri : (E) Flanş kaynağı (D) İç köşe kaynağı (C) Telli iç köşe kaynağı (B) Telli dış köşe kaynağı (A) Telsiz dış köşe kaynağı Puntalama Sırası D C E A B ( 1 ve 2 ) nolu parçaları arada boşluk vermeden dikey puntalayınız. ( 2 ve 3 ) nolu parçaları, arada 1,5 mm boşluk vererek dikey puntalayınız. ( 3 ) nolu parçanın üzerine gelecek şekilde, ( 4 ) nolu parçayı, kenardan dikey olarak puntalayınız. ( 4 ) nolu parçayı, ( 5 ) nolu parçanın ortasına, dikey olarak puntalayınız. ( 6 ) nolu parçayı ( 5 ) nolu parçanın ortasına, dikey olarak puntalayınız. Kaynatma Sırası Yatayda köşe kaynağı kurallarına göre, puntaladığınız parçayı, uygun pozisyona getirerek kaynatınız. Ek yeri (A) telsiz dış köşe kaynağı Ek yeri (B) telli dış köşe kaynağı Ek yeri (C) telli iç köşe kaynağı Ek yeri (D) telli iç köşe kaynağı (Dış tarafa) Ek yeri (E) flanş kaynağı 25
DEĞ ERLENDİRME Değerlendirme işleminizi kendiniz, arkadaşınız veya öğretmeninizle gerçekleştiriniz. Değerlendirme sonunda cevaplarınızın tamamının Evet olması gerekir. Değerlendirme kriterleri Malzemeleri kaynağa hazırladınız mı? Araç ve gereçleri tekniğine uygun kullandınız mı? Uygun kaynak boşluğu verdiniz mi? Mal zemeleri işlem sırasına göre puntaladınız mı? Malzemeleri gönyesinde puntalandınız mı? Telsiz dış köşe kaynağı Telli dış köşe kaynağı Telli köşe kaynağı Telli köşe kaynağı Flanş kaynağı iç dış Üfleç açıları uygun ayarladınız mı? Parçayı konumlandırdınız mı? Kaynak banyosu oluşturdunuz mu? Üfleç hareketi vererek ilerl etme ve kaynak işlemini gerçekl eştirdiniz mi? Kaynak nüfuziyetli mi? Üfleç açıları uygun ayarladınız mı? Parçayı konumlandırdınız mı? Kaynak banyosu oluşturdunuz mu? Üfleç hareketi vererek ilerletme ve kaynak işlemini gerçekl eştirdiniz mi? Kaynak nüfuziyetli mi? Üfleç açıları uygun mu? Parçayı konumlandırdınız mı? Kaynak banyosu oluşturdunuz mu? Üfleç hareketi vererek ilerletme ve kaynak işlemini gerçekl eştirdiniz mi? Kaynak nüfuziyetli mi? Üfleç açıları uygun ayarladınız mı? Parçayı konumlandırdınız mı? Kaynak banyosu oluşturdunuz mu? Üfleç hareketi vererek ilerl etme ve kaynak işlemini gerçekl eştirdiniz mi? Kaynak nüfuziyetli mi? Üfleç açıları uygun ayarladınız mı? Parçayı konumlandırdınız mı? Kaynak banyosu oluşturdunuz mu? Üfleç hareketi vererek ilerletme ve kaynak işlemini Evet (E) Hayır(H) gerçekl eştirdiniz mi? Kaynak nüfuziyetli mi? İş parçasını temizlediniz mi? Verilen sürede işi tamamladınız mı? TOPLAM Modül sonunda kazandığınız yeterlilikleri, ölçme sonunda öğretmeniniz değerlendirilecektir. Bu değerlendirme için öğretmeninize baş vurunuz. 26
KAYNAKLAR KAYNAKLAR SERFİÇELİ Y.Saip, Metal İşleri Meslek Teknolojisi 1, MEB Yayınları İstanbul 2004 SERFİÇELİ Y.Saip, Metal İşleri Meslek Teknolojisi 2, MEB Yayınları İstanbul 2004 ADSAN Kasım, Oksi Gaz Kaynağı, MEB Yayınları Ankara 1978 IŞIKVER Abidin, Oksi Gaz Kaynağı, Ankara 1952 ORGA İbrahim Oktay, Kaynakçılık Tekniği, Orga Yayınları İstanbul 1975 ANIK Selahaddin, Kaynak tekniği Cilt 1, İstanbul T eknik Üniversitesi 1973 Adsan K, A.O. Kumru, A.M Topcu, A. Topcu, Y. Taymaz, Metal İşleri İş ve İşlem Yaprakları Sınıf 1, MEB Yaygın Eğitim Enst it üsü Mat baası Ankara 2004 27