1442 BURDUR İLİ BELEDİYE SINIRLARI İÇİNDEKİ ÇOCUK OYUN ALANLARI VE PARKLARININ DONANIM ÇEŞİTLİLİĞİNİN ARAŞTIRILMASI Kadir PEPE * Şengül KAZAN KIRÇIK ** ÖZET Oyun çocuğun yaşamının doğal bir parçası olarak kabul edilir. Çocuğun hareket ihtiyacını karşılar, organları oyun yoluyla gelişir ve güçlenir. Dikkati, cesareti, çevikliği, arttırır. İyi davranışlar ve alışkanlıklar kazandırarak çocuğu toplumsal hayata hazırlar. Günümüz modern toplumunda şehirleşmenin hızla arttığı özellikle gelişmekte olan ülkelerde şehirleşme plânının yetersiz olması, şehir çocuklarının en büyük problemlerinden birisi olarak görülmektedir. Bilindiği gibi çocukların en belirgin özelliklerinden biri hareketli olmalarıdır. Şehirlerde çocuklar hareket ihtiyacını karşılayabileceği yerlerin başında çocuk oyun alanları ve parkları gelmektedir. Ülkemizde çocuk oyun alanları ve parkları belediyeler tarafından yapılmaktadır. Bundan dolayı belediyelere büyük görevler düşmektedir. Çocuk oyun alanları ve parkları yapılırken çocukların fizyolojik, sosyolojik, psikolojik ve duygusal özelliklerini geliştirici donanımlar ve tasarımlar yapılmalıdır. Çalışmanın amacı, Burdur ili Belediye sınırları içindeki çocuk oyun alanları donanım çeşitliliğinin ve yeterliliğinin ortaya konmasıdır. Amaca uygun olarak veriler, Burdur belediyesinden Oyun alanları ve parkları yerinde gözlemle fotoğraf çekilerek elde edilmiştir. Elde edilen verilerin değerlendirilmesi sonucunda çocuk oyun alanı ve parklarının yetersiz olup çok yönlü olmadığını, fakat bazı olumlu özelliklerinin de olduğunu söyleyebiliriz. 1.GİRİŞ Günümüz modern endüstri toplumlarında şehirleşmenin hızla geliştiği, gelişmekte olan ülkelerde çocukların boş zamanlarında eğlenecekleri, hoş vakit geçirip kendilerini geliştirecekleri oyun alanlarının yetersiz olması çocuklar için önemli problemlerden birisi olarak görülmektedir. Teknolojinin hızla gelişmesi, yaşamımızın her aşamasına girmesi insanları dört duvar arasına kapatmıştır. Özellikle gelişme çağındaki çocuklar teknolojik alet başında vakitlerini geçirmektedir. Bu durum çocuklara faydasının yanında zararı da olmaktadır. Çocuklar üzerinde sosyolojik, psikolojik, fizyolojik yönden olumsuz etkilere neden olmaktadır. Nasıl bir bitki toprak, su ve güneş ile büyüyorsa, sağlıklı bir çocuk da oyun oynayarak büyümelidir. Oyun alanı çocuklar için bir laboratuardır. Çocuklar kendilerini, arkadaşlarını ve çevresini oyun alnında, oyun oynayarak tanırlar ve tanıtırlar. Kendilerini toplumsal hayata hazırlarlar. Çocuk oyun alanları ve parkları çocukların gelişmesi için çok önemlidir. Çocuk oyun alanları ve parklarının bir yerde bulunması da yeterli sayılmaz. Önemli olan çocukların, fizyolojik, psikolojik, sosyolojik ve duygusal yönden gelişmelerini sağlayan donanımlara sahip olmasıdır. Ülkemizde çocuk oyun alanları ve parklarının yapımının belediyelere bırakıldığını görüyoruz. Belediyeler çocuk oyun alanı ve parklarını yaparken oyun donanımlarına önem vermelidirler. Yapılan oyun alanları çok yönlü olmalıdır. * Öğr.Gör.Dr., Süleyman Demirel Üniversitesi, Burdur Eğitim Fakültesi Beden Eğitimi ve Spor Bölümü ** Arş.Gör. Süleyman Demirel Üniversitesi, Burdur Eğitim Fakültesi Beden Eğitimi ve Spor Bölümü
1443 Çalışmamızda Burdur ili belediye sınırları içerisinde bulunan oyun alanları ve parklarının donanımları çeşitliliğinin ortaya konması amaçlanmıştır. 2.OYUN Çocuk için vazgeçilmez bir yaşam biçimi olan oyun kavramının bakış açılarına göre çok yönlü tanımları yapılmıştır. Uzun zaman oyuna gereksiz ve önemsiz bir gözle bakılması, oyunun yalnızca bir eğlence aracı olarak görülmesi, çocuk için çok önemli olduğunun göz ardı edilmesi oyuna gereken önemin verilmesini geciktirmiştir. Oyun, çocuğun duyduklarını, gördüklerini sınayıp, denediği ve pekiştirdiği bir deney alanı olarak tanımlanır. Oyun geçmiş ile bağlantı kurar, gelecek için de bir kaynak oluşturur. Aynı zamanda oyun, yaratma, deneyim kazanma, iletişim kurma ve yetişkinliğe hazırlanma aracıdır. Oyun özgürce ve kendiliğinden yapılan, haz veren, mutluluk kaynağı olan, çocuğun gelişimini destekleyen ve eğlendiren, yorgunluk ve sıkıntılardan kurtarabilen etkinlikler şeklinde tanımlanır(2). Oyun, belli bir amaca yönelik olarak, fiziksel ve zihinsel yeteneklerle belirli bir yer ve zaman içerisinde, kendine özgü kurallarla yapılan, sosyal uyumu, zekâ ve beceriyi geliştiren aynı zamanda eğlendiren etkinliklerdir(6). En geniş anlamıyla oyun, belli bir amaca yönelik olmayan, kurallı ya da kuralsız olarak gerçekleştirilen, her durumda çocuğun isteyerek ve hoşlanarak yer aldığı, fiziksel, bilişsel, dil, duygusal ve sosyal gelişimin temeli olan gerçek hayatın bir parçası ve çocuk için en etkin öğrenme süreci olarak tanımlanır (2). 3.OYUN VE ÇOCUK UNICEF (UNESCO) ve IPA (International Play Association) 1959 yılında Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yasası ile bağlantılı olarak çocuk hakları bildirgesi yayınlandığını görüyoruz. Bu bildirgenin 7. maddesinde çocuğa eğitimde olduğu gibi, oyun oynamada da tam fırsat tanınmalıdır; toplum ve kamusal otorite bu hakkı yerine getirmeye çalışmalıdır. 20 Kasım 1989 tarihinde Birleşmiş Milletler Kongresi tarafından yenilenen Çocuk Hakları Bildirgesi 31. maddesinde çocukların boş zaman geçirmeye, dinlenmeye, yaşlarına uygun olarak oyun oynamaya ve kültürel ve sanatsal etkinliklere katılma haklarının olduğu vurgulanmaktadır(7).(paris, 1969 ve Milano1975) Hükümetler ve yerel yönetimler, yollar ve parklar inşa etmeye olduğu kadar çocuğun okul dışı yaşamının koşullarını hazırlamaya da ciddiyetle bakılması, Dünya Çocuk yılı nedeniyle 1977 yılında açıklanan çocuk oyun hakları Malta Deklarasyonunda, oyunun beslenme, sağlık, barınma ve eğitimin yanında her çocuğun gelişim potansiyeli için yaşamsal öneminin olduğu belirtilmektedir (4). Bütün bunlar dünya çocuklarının evrensel yasalarla oyun hakkına sahip olduklarını göstermektedir. Oyun çocuğun tüm gelişimi boyunca göz önünde tutulması gereken bir olgudur. Çocuk oyun içinde bedensel yeteneklerini geliştirir. Hareket ve davranış olgunluğu kazanır. Kendi olanaklarını kavram yeteneklerini öğrenir. Enerjisini kullanmayı gücü yönlendirmeyi, dikkatini bir konu üzerinde toplamayı, eşyaya egemen olmayı ve kullanmayı öğrenir. Çocuk oyun içinde çevresiyle fiziki ve duygusal ilişki kurar, sosyal yönünü geliştirme imkânı bulur. Başkalarını taklit ederek davranışlarını olgunlaştırır, yeni beceriler kazanır. Yenmeyi, yenilmeyi, bir mücadeleyi sürdürmeyi, uzlaşmayı, barışmayı, yardımlaşmayı, birlikte yapmayı, yarışmayı, rekabeti öğrenir. Egosantrizmden sosyalleşmeye giden yolu aşmada oyun çocuğun en büyük yardımcısıdır. Zekâ beceri, yaratıcı düş gücü oyunla ilk ürünlerini verir. Çocuk için yaşam, oyunla güzeldir. Oyuncu yaşam anlamını yitirir. Çocuk oyunla öğrenir, bedence, ruhça, zekâca oyunla gelişir. Büyüme yolundaki basamakları oyunla tırmanır(1). Oyun çocuğun yaşam kaynağıdır. Her nedenle olursa olsun oyundan mahrum bırakılan çocuk, yetişkinliğe bazı eksikliklerle girme durumunda kalır. 4.ÇOCUK OYUN ALANLARI VE PARKLARI Çocuğun kendi evi dışında açık ya da kapalı bir mekânda oyun imkânlarının sağlanması için yapılan yerlerdir. Çocuk bahçeleri 3-6 yaşları arasındaki okul öncesi dönemine ait çocuklar için, oyun alanları ise 6-14 yaş grubu için planlanır. Ülkemizde böyle bir ayrım yapılmamakta, parklar içerisinde çocuk bahçeleri ve oyun alanları bulunmaktadır. Çocuk bahçeleri, çocukların oyun gereksinimlerini karşılamaya yöneliktir. En uzaktaki konuta 100-400 m. yakınlıkta olması; 250 ya da 500 m 2 lik bir alanı kaplaması ve çocuk başına en az 6,5 m 2lik bir alanın bulunması gerektiğini plancılar savunmaktadırlar (5).
1444 Oyun alanları daha çok yetişkinler için tasarlanırken okul öncesi çocukları için de oyun kısımları içerirler. Oyun alanları etken boş zaman değerlendirme imkânları sağlarlar. Ölçüleri mahallelerin yapısına ve ekonomik koşullara göre ayarlanmaktadır (5). Butler isimli araştırmacı, oyun alanlarının her 800 nüfus için 4390 m 2 olmak üzere hesap edilmesini önermektedir. Oyun alanları çeşitli oyun araçları, havuz ve sakin bölgeler içermektedir. En uzak konuta 800 m. yakınlıkta kurulmaktadır (5) 4.1.Oyun Alanı Donanımı Çocukların 12 çeşit oyun aktivitesi belirlenmiştir: amaçsız vücut dinlendirme (oturma, konuşma, yürüme gibi), amaçlı hareketler (A dan B ye yürüme, bisiklete binme gibi), araçsız hareket (bisiklet, paten gibi), sabit çevre donanımıyla hareket (salıncak, tırmanma, çite tırmanma gibi), sabit oyun donanımıyla hareket (salıncak, tırmanma, kaydırak gibi), top oyunu, taklit ve rol oyunları temel malzemelerle aktivite (kum ve su gibi), hayvanlarla ve bitkilerle oyun, saldırı oyunları (4) Bu aktiviteler azaltılabilir ya da çoğaltılabilir. Oyun aracı donanımı çocuğun oyun aktivitesini başlatacak nitelikte olmalıdır. Oyun alanları farklı yaş ve yetenekteki çocuklar için bölüntüler yaratabilmeli, çocuk boyutunda, fantezi, sosyal, sessiz, aktif gibi oyun çeşitliliği sunabilen bir karmaşıklıkta olmalıdır. Çocuklara kendini test etme şansı verebilmeli, ışık mekân, doku, renk, biçim ve hareketli kısımların kullanımında yenilik sunarak yaratıcılığı desteklemeli, dayanıklı olmalı, bakım ve koruma kolaylığına sahip olmalıdır (3). Bir oyun aktivitesi ne kadar çok zaman sürer ve çocuğun dikkatini tutarsa oyun değeri o kadar yüksektir. Bir donanımda ne kadar çok kullanılıyorsa o kadar oyun değeri vardır (4). Oyun alanları tüm yıl boyunca kullanılabilir nitelikte olmalıdır. Rüzgâr ve güneş önemli faktördür. Oyun alanlarına kış güneşi girmeli, yaz güneşinden ve kış rüzgârından korunmalıdır. 5. 2003 YILI SONU İTİBARİYLE BURDUR BELEDİYESİ PARK VE BAHÇELER MÜDÜRLÜĞÜ MEVCUT PARK VE YEŞİL ALAN DURUMU PARK ADI Toplam Alan Parke Döşeme Çocuk Oyun Alanı Yeşil Alan Spor Alanı WC- Büfe Bina Pergole Havuz Anfi Merkeze Uzaklık(km) Ekrem Kabay Parkı 4400 700 Metal-150 2150 1400 - - - - 5 km Mustafa Balbay Park 1415 330 Metal-160 540 365 20 - - - 4 km Atatürk Parkı 3370 600 Metal-120 1750 500 - - 400-6 km Atatürk mah. Parkı 750 200-500 - 50 - - - 6 km Gazi Parkı 1550 300 Metal-250 1000 - - - - - 150 m Kemal Solmaz Parkı 1700 350 Metal-150 400 800 - - - - 2,5 km 75. Yıl Parkı 3048 540 Metal-112 1196 1200 - - - - 1,5 km Cemil Parkı 1620 230 Metal-220 750 420 - - - 320 3 km Gençlik Parkı 8000 1900 Metal-450 4898-262 95 75-1 km Lions Parkı 1750 400 Metal-420 930 - - - - - 7 km Barış Parkı 1560 250-1283 - - 7 20-500 m Seçkin Parkı 1000 310 Metal-123 506 - - 25 36-2 km Aydınlık Evler Parkı 2043 368 Metal-125 650 900 - - - - - Yeşil Tepe Parkı 2400 671 Ağaç-170 1400-85 14 60-1 km Özlem Parkı 1500 - Metal-180 - - - - - - 150 m Cumhuriyet Parkı 6000 - Metal-700 - - 140 2 150 - Merkez Nato Parkı 1100 - Metal-100 - - - - - - 5 km Demokrasi Parkı 7000 - Metal-200 - - - - - - 1200 m Ağıl Parkı 875 - Metal-50 - - - - - - 1200 m Şirin evler Parkı 3000 - Metal-50-200 80 6 50-1700 m Deprem evler Parkı 1250 - Metal-100 - - - - - - - Susamlık Tepesi 200 Hektr - Ağaç-250-1000 900 Var Var - 3 km Müze Parkı 1800 - Metal-70 - - - - - - 500 m Tablo.1 Burdur ili belediye sınırları içinde genelde diğer illerimizde de olduğu gibi, parklar içerisinde çocuk oyun alanları bulunmaktadır. Burdur ilinde toplam 23 park ve bunların içerisinde de 21 çocuk oyun alanı bulunmaktadır (Tablo 1).
1445 Resim 1 Resim 2 Resim 3 Resim 4 Bu oyun alanları da gereksinimi karşılayacak nitelikte değildir. Mevcut çocuk bahçelerinin hiçbirisi modern anlamda bir çocuk oyun alanı özelliğinde olmadığı görülmektedir. Mevcut tesisler basit ve çok bilinen oyun aletlerini içermektedir. Bunlar, salıncak, kaykay, tahtaravalli,, tırmanma merdiveni gibi aletlerdir (Resim 1,2,3,4). Bunların dışında diğer araçlar ve gereçler yok ya da çok yetersizdir. Araştırmacılar her 10 000 nüfus için bir çocuk bahçesi ve oyun alanının kurulması, bu bahçelerde ayrıca yağmurlu ve sıcak havalarda çocukların sığınabilecekleri kapalı bir yer, resim, el işleri ve müzik çalışmaları yapılabilecek, kitap okunup, masal söylenecek bir salon ve depo bulunması gerekliğini belirtmektedirler(5). Bunların hiçbiri araştırma kapsamındaki çocuk oyun alanları ve bahçelerinde bulunmamaktadır. Ayrıca boş zaman liderleri ya da eğitimcilerinin bu bahçeler de özel olarak görevlendirilmelidir. Ancak bu Batı ülkelerinde görülen bir durumdur (5). Oyun alanları tüm yıl boyunca kullanılabilir nitelikte olmalıdır. Oyun alanına kış güneşi girmeli, yaz güneşinden ve kış rüzgârından korunmalıdır. Araştırma kapsamındaki oyun alanları ve bahçelerinin hiçbiri bu özelliklere sahip değildir. SONUÇ Burdur ilinin farklı semtlerinde yaşayan çocuklar için daha çeşit aktiviteler içeren, daha yaratıcı oyunlara yönlendiren çocuğun zamanını ve enerjisini öğrenme işlemi ile birleştirebilen, fiziksel, sosyal, psikolojik ve duygusal gelişimine daha fazla katkıda bulunan, mekânsal olarak daha özgün ve daha nitelikli, çok yönlü oyun mekânlarına hiç şüphesiz ihtiyaç vardır. Ancak mevcut oyun alanlarının sahip oldukları olumlu özelliklerinin korunması ve eksikliklerinin giderilip, daha nitelikli oyun mekânlarına dönüştürülmesi Burdurlu çocukların en tabii hakkıdır. Burada yerel yönetimlere ve Belediyeye büyük görev ve sorumluluklar düşmektedir. Temennimiz belirtilen unsurların bir an önce giderilerek Burdurlu çocukların çok yönlü oyun alanlarına kavuşmasıdır. Kaynaklar Altınköprü Tuncel; (1979) Çocuğun Başarısı Nasıl Sağlanır, İstanbul: Altınköprü Yayınları, S.34,35 Aral Neriman, Gürsoy Figen, Köksal Aysel; (2001) Okul Öncesi Eğitiminde Oyun, İstanbul, Ya-Pa Yayın Pazarlama San. Tic.Aş, S.8,9 Jeanne Vergeront;(1994) Places And Spaces For Preschool And Primary, The Office Of Communnity Services, Madison, Wisconsin, S.4 Peter Heseltine Ve John Holborn;(1987) Playgrounds, The Planningi Design And Constuction Of Play Environments, S.11-15-19 Tezcan Mahmut;(1993) Boç Zamanlar Sosyolojisi, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları No.174, S.108,109 Tuncer Ferit R; (1999) Eğitici Çocuk Oyunları, İstanbul, Esin Yayınevi, S.5 Uriel Cohen, Ann B. Hill, Coral G. Lane, Tim Mcginy Ve Gary Tç Moore; (1994) Recommendations For Child Play Areas, (6.Baskı), The University Of Wisconsin, Milwaukee, S.57,58,59
1446