3.3. KONUT VE ÇEVRE KOŞULLARI Konut ve çevre koşulları yaşam kalitesinin en önemli göstergelerinden biridir. Konuttan memnuniyetin yaşamdan memnuniyetin büyük oranda belirleyicisi olduğu bilinmektedir. Bu raporda konut konusu, konut alanları planlaması için geliştirilecek politikalara veri olmak üzere konutun özellikleri, memnuniyet, mobilite ve tercih olarak ele alınmaktadır. İstanbul un konut alanları ile ilgili temel özelliklerden biri hızlı nüfus artışı baskısı altında olmasıdır. 195 lerde başlayan hızlı şehirleşme sürecinde İstanbul un nüfusu özellikle son dönemde her yıl yaklaşık %4,5 oranında artmış ve yılda 25. 3. kişi kente eklenmiştir. 199 da 7.195.773 olan toplam nüfus 2 yılında 1.18.735, 214 yılında ise 14.377.18 e çıkmıştır. Ayrıca İstanbul da ortalama hane halkı büyüklüğünün 199 yılında 4,14 iken, 2 yılında 3,85 e düşmesi (DİE, 2) de konut talebini arttırıcı etkenlerden biri olmuştur. 61 Bu hızlı ve yüksek nüfus artışını barındıracak planlı konut alanlarının üretilmesindeki güçlükler sonucunda kent, plan dışı ve düşük maliyetli bir büyüme süreci yaşamaktadır. 2 li yıllarda, İstanbul un konut alanlarının büyük bir bölümünün düzensiz yerleşmelerden oluştuğu, planlı kalkınma dönemlerinde hedeflenen politikaların uygulanamadığı, mekânsal ve toplumsal sorunlara çözüm bulabilme açısından planlamanın yetersiz kaldığı görülmektedir. Nüfus yoğunluğu ile yaşam kalitesi arasında doğrudan bir ilişki tespit edilememesine rağmen genelde yüksek yoğunluklu yaşam çevrelerinin olumsuz olduğu kabulü yapılmaktadır. Yerleşim alanlarında gözlenen nüfus yoğunlukları toplumların kültürel, sosyo-ekonomik özelliklerinin sonucu olarak ortaya çıkmakta ve yerleşimlerin fiziksel özelliklerini etkileyen temel göstergelerden birini oluşturmaktadır. İstanbul un yapılaşmış alanlarındaki nüfus yoğunlukları gelişmiş batı ülkelerinin metropolleri ile karşılaştırıldığında, onlardan 2-3 kat daha fazla bir yoğunluğa, gelişmekte olan ülke metropolleri veya uzak doğunun hızla büyüyen metropolleri ile karşılaştırıldığında daha düşük bir yoğunluğa sahip olduğu görülmektedir. 62 3.3.1. Konut Geçmişi Konut geçmişi, kullanıcının İstanbul da ve ikamet ettiği konutta oturma süresi ile ikamet ettiği konuta taşınmadan önce oturduğu konutun yerini kapsamaktadır. Konut geçmişi araştırması ile kentteki mobilite hakkında değerlendirme yapılması sağlanmaktadır. 61 İMP, Konut Yaşam Kalitesi Grubu Raporları, 26 62 İMP, Konut Yaşam Kalitesi Grubu Raporları, 26 95
3.3.1.1. Önceki Oturulan Yer Görüşmecilere hâlihazırda bulundukları evden önce nerede yaşadıkları sorulmuştur. Tablo 3.3.1-1 Önceki Oturulan Yer Frekans % Bu ilçede başka bir yerde 838 39,6 İstanbul da başka bir ilçede 765 36,1 Başka bir şehirde 491 23,2 Yurt dışı 23 1,1 Toplam 2117 1, Anket sonuçlarına göre İstanbul da yaşayanların %39,6 sı aynı ilçede başka bir yerde, %36,1 i İstanbul da başka bir ilçede, %23,2 si başka bir şehirde yaşadığını belirtmiştir. 5 4 39,6 36,1 3 23,2 2 1 Aynı İlçede Başka Yerde İstanbul'da Başka Bir İlçede Başka Bir Şehirde 1,1 Yurtdışı Şekil 3.3.1-1 Önceki Oturulan Yer Bulundukları eve İstanbul dışından taşınan görüşmecilere daha önce Türkiye nin hangi bölgesinde yaşadıkları sorulmuştur. Tablo 3.3.1-2 Hâlihazırda Oturulan Yere Başka Şehirden Gelenlerin Geldikleri Bölgeler Frekans % Karadeniz 159 32,4 Doğu Anadolu 133 27,1 İç Anadolu 57 11,6 Güneydoğu Anadolu 57 11,6 Marmara 5 1,2 Ege 26 5,3 Akdeniz 9 1,8 TOPLAM 491 1, 96
Samsun Ordu Tokat Ankara Erzurum Trabzon Sivas Adana Rize Sinop Kocaeli Giresun Van Kars Muş Tekirdağ Diyarbakır Elazığ İzmir Mardin 2 2 2 2 2,6 2,4 2,4 2,2 2,2 2,2 3,3 3,1 2,9 2,9 2,9 3,7 3,7 4,5 4,5 4,9 Karadeniz Doğu Anadolu İç Anadolu Güneydoğu Anadolu Marmara Ege Akdeniz Buna göre bulundukları eve İstanbul dışından taşınanların %32,4 ü Karadeniz Bölgesi nden, %27,1 i Doğu Anadolu Bölgesi nden, %11,6 sı İç Anadolu Bölgesi nden, %11,6 sı Güneydoğu Anadolu Bölgesi nden, %1,2 si Marmara Bölgesi nin diğer illerinden göç ettikleri anlaşılmaktadır. 35 32,4 3 27,1 25 2 15 1 5 11,6 11,6 1,2 5,3 1,8 Şekil 3.3.1-2 Hâlihazırda Oturulan Yere Başka Şehirden Gelenlerin Geldikleri Bölgeler Bulundukları eve İstanbul dışından taşınan görüşmecilere daha önce hangi ilde yaşadıkları sorulmuştur. Taşındıkları illere göre bakıldığında İstanbul a en fazla göç Samsun (%4,9), Ordu (%4,5), Tokat (%45), Ankara (%3,7), Erzurum (%3,7), Trabzon (%3,3) ve Sivas (%3,1) illerinden olmuştur. 6 5 4 3 2 1 Şekil 3.3.1-3 Hâlihazırda Oturulan Yere Başka Şehirden Gelenlerin Oranı Bulundukları eve başka bir ilçeden taşınan görüşmecilere daha önce hangi ilçede yaşadıkları sorulmuştur. İstanbul un farklı ilçelerinden şu anki evlerine taşınanlar incelendiğinde, sırasıyla en çok Fatih (%7), Gaziosmanpaşa (%5,5), Kadıköy (%5,3), Küçükçekmece (%5,2) ve Şişli (%5,1) ilçelerinden taşınma olduğu görülmektedir. 97
Şekil 3.3.1-4 Hâlihazırda Oturulan Yere Başka Bir İlçeden Gelenlerin Oranı 98
3.3.1.2. İstanbul da Oturma Süresi Araştırma kapsamında İstanbul genelinde mobilitenin değerlendirilebilmesi amacıyla görüşmecilere İstanbul da ne kadar zamandır oturdukları soruluştur. İstanbul da oturma süresi ortalama 28 yıldır. Tablo 3.3.1-3 İstanbul da Oturma Süresi Frekans % Kümülâtif % -5 yıl 165 6,5 6,5 6-1 224 8,8 15,4 11-2 546 21,6 36,9 21-3 68 24, 6,9 31-4 439 17,3 78,3 41-5 38 12,2 9,4 51-6 17 6,7 97,2 61 ve üzeri 72 2,8 1, Toplam 2532 1 Ortalama 28,4 Anket sonuçlarına göre İstanbul da yaşayanların %39 u 3 yıldan fazla, %63 ü 2 yıldan fazla, %85 i 1 yıldan fazla İstanbul da ikamet etmektedir. İstanbul da yaşayanların %15 i en fazla 1 yıldır İstanbul da yaşamaktadır. 3 25 21,6 24 2 17,3 15 12,2 1 6,5 8,8 6,7 5 2,8-5 yıl 6-1 yıl 21-3 yıl 21-3 yıl 31-4 yıl 41-5 yıl 51-6 yıl 61 yıl ve üzeri Şekil 3.3.1-5 İstanbul da Oturma Süresi Bunun yanı sıra tüm hayatı boyunca İstanbul da oturduğunu belirtenlerin oranı %26,4 dür. 99
Harita 3.3.1-1 İstanbul da Oturma Süresi 1
3.3.1.3. Konutta Oturma Süresi Araştırma kapsamında İstanbul genelinde mobilitenin değerlendirilebilmesi amacıyla görüşmecilere ikamet ettikleri konutta ne kadar zamandır oturdukları soruluştur. Tablo 3.3.1-4 Konutta Oturma Süresi Frekans % Kümülâtif % -5 yıl 88 31,9 31,9 6-1 424 16,7 48,7 11-2 574 22,7 71,3 21-3 382 15,1 86,4 31-4 169 6,7 93,1 41-5 115 4,5 97,6 51-6 44 1,7 99,4 61 ve üzeri 16,6 1, Toplam 2532 1, Ortalama 15,7 İkamet edilen konutta oturma süresi incelendiğinde, İstanbul da yaşayanların %48,6 sı 1 yıldan az, %51,4 ü ise 1 yıldan fazla sürede bulundukları evde/dairede ikamet etmektedir. İstanbul için ortalama aynı konutta oturma süresi yaklaşık 16 yıl olarak saptanmıştır. 35 3 31,9 25 22,7 2 15 16,7 15,1 1 5-5 yıl 6-1 yıl 21-3 yıl 21-3 yıl 31-4 yıl 41-5 yıl 51-6 yıl 61 yıl ve üzeri 6,7 4,5 1,7,6 Şekil 3.3.1-6 Konutta Oturma Süresi Bunun yanı sıra tüm hayatı boyunca aynı konutta oturduğunu belirtenlerin oranı %11,4 dür. Tüm yaşamı boyunca aynı konutta oturanların tüm yaşamı boyunca İstanbul da oturanların oranından göreceli olarak daha düşük değeri aldığı düşünüldüğünde, İstanbul genelinde konutta mobiliteden söz edilebilir. 11
Harita 3.3.1-2 Konutta Oturma Süresi 12
3.3.2. Konut ve Çevresinin Fiziksel Koşulları Konut ve çevresi ile ilgili fiziksel ve sosyal konuların değerlendirilmesi yaşam kalitesinin ölçülmesinde önemli rol oynamaktadır. Yaşanılan konuttan genel memnuniyet konut özellikleri ile doğrudan ilgiliyken, konut çevresinden genel memnuniyet de çevrenin özellikleri ile yakından ilgilidir. Yaşam kalitesinin araştırılması açısından konut ve çevresinin özelliklerin etkilerinin araştırılması gerekmektedir. Bu rapor çerçevesinde komşuluk çevresi iki düzeyde tanımlanmıştır: Mikro ve Makro Çevre. Mikro çevre evin giriş kapısına çıkıldığında her iki yönden görülebilen yakın çevreyi, makro çevre ise genel anlamda semt düzeyini kapsamaktadır. Makro çevre mikro çevreyi de kapsayan daha genel bir çevresel düzeydir. 63 3.3.2.1. Konut Özelliklerinin Değerlendirilmesi Yaşam kalitesinin önemli göstergelerinden biri olarak kabul edilen oturulan konutla ilgili objektif değerler örneğin konutun türü, büyüklüğü, oda sayısı, tamir ihtiyacı, mülkiyeti, ısınma biçimi, konut maliyetlerinin gelir içindeki payı, konutun gün ışığından yararlanma durumu ve konutun kullanışlı olup olmaması gibi konular ele alınmaktadır. 3.3.2.1.1. Konutun Oda Sayısı İkamet edilen konutta oda sayısı incelendiğinde, anket sonucuna göre İstanbul da yaşayanların %61,1 i 3 odalı, %26,5 i 4 odalı ve %9,8 i 2 odalı evde oturmaktadır. İstanbul genelinde ortalama oda sayısı 3 olarak saptanmıştır. Tablo 3.3.2-1 Konutta Bulunan Oda Sayısı Oda Sayısı Frekans % Kümülâtif % 1 16,6,6 2 247 9,8 1,4 3 1543 61,1 71,5 4 669 26,5 98, 5 37 1,5 99,5 6 13,5 1, Toplam 2525 1, Ortalama 3 63 İMP, Konut Yaşam Kalitesi Grubu Raporları, 26 13
7 6 5 4 3 2 1 61,1 26,5 9,8,6 2, 1 2 3 4 5 ve üzeri Şekil 3.3.2-1 Konutta Bulunan Oda Sayısı 3.3.2.1.2. Konut Sahipliliği Görüşmecilere ikamet ettikleri evin sahibi olup olmadıkları sorusu yöneltilmiştir. Tablo 3.3.2-2 Ev Sahipliliği Frekans % Kendime ait 1518 6, Kira 834 32,9 Ev benim değil ama kira vermeden oturuyorum. 11 4, Kendime ait ama borcu var 72 2,8 Diğer 7,3 Toplam 2532 1, Anket sonuçlarına göre İstanbul da yaşayanların yaklaşık üçte ikisinin (%62,8) ev sahibi, üçte birinin (%32,9) ise kiracı olduğu saptanmıştır. 7 6 5 4 3 2 1 6 32,9 Ev Sahibi Kiracı Ne Sahibi Ne Kiracısı 4, 2,8 Ev Sahibi Ama Borcu Var,3 Diğer Şekil 3.3.2-2 Ev Sahipliliği 14
3.3.2.1.3. Konut Maliyetleri (Ev Sahibi) Satın alınabilir konut tanımı için BM Habitat II (1996) göstergelerine göre konut fiyatının hane halkının yıllık gelirinin 5 katını, kira değerlerinin ise hane halkının aylık gelirinin %25 ini aşmaması gerekmektedir. 64 Araştırmada, ev sahiplerine, konutun genel maliyeti, bakım masrafları, vergiler, aylık giderler ve aidat gibi giderler toplamının, hanenin aylık toplam gelirinin yaklaşık % kaçı olduğu sorulmuştur. Tablo 3.3.2-3 Konut Giderlerinin Aylık Hane Geliri İçindeki Payı (Ev Sahibi) Frekans % Kümülâtif % %1 ve daha az 15 1,1 1,1 %11-%2 186 12,5 22,6 %21-%3 33 2,4 43, %31-%4 248 16,7 59,7 %41-%5 39 2,8 8,4 %51-%6 119 8, 88,4 %61-%7 75 5, 93,5 %71 ve daha fazla 97 6,5 1, Toplam 1487 1, Ortalama 39,7 Anket sonuçlarına göre İstanbul da ev sahipleri için konutun aylık masrafı ortalama %39,7 dir. Ev sahiplerinin %22,6 sı evlerinin toplam giderlerinin aylık gelirlerinin en fazla %2 si olduğunu belirtmiştir. Ev sahiplerinin %19,5 i gelirinin %5 den fazlasının evin giderlerine ayrıldığını belirtmiştir. 4 35 3 25 2 15 1 5 37,5 32,9 19,6 1,1 % 1'dan az % 11-3 % 31-5 % 5'den fazla Şekil 3.3.2-3 Konut Giderlerinin Aylık Hane Geliri İçindeki Payı (Ev Sahibi) 64 İMP, Konut Yaşam Kalitesi Grubu Raporları, 26 15
3.3.2.1.4. Konut Maliyetlerinin Değerlendirilmesi (Ev Sahibi) Araştırmada, ev sahiplerine, konutun genel maliyeti, bakım masrafları, vergiler, aylık giderler ve aidat gibi özelliklerini de göz önünde bulundurarak sahibi oldukları konutun maliyeti hakkında bir değerlendirme yapmaları istenmiştir. Tablo 3.3.2-4 Konut Giderleri İçin Yapılan Değerlendirmeler (Ev Sahipleri) Frekans % Kümülâtif % Çok Ucuz 8,5,5 Ucuz 8 5,1 5,6 Orta 891 56,6 62,2 Pahalı 447 28,4 9,7 Çok Pahalı 147 9,3 1, Toplam 1573 1, Anket sonuçlarına göre İstanbul da ev sahiplerinin yarısından fazlası (%56,6) konutlarının genel maliyetini normal buldukları saptanmıştır. Ev sahiplerinin %28,4 ü konutlarını pahalı, %9,3 ü çok pahalı ve %5,1 i ucuz olarak değerlendirmektedir. 6 56,6 5 4 3 2 1 28,4 9,3 5,1,5 Çok ucuz Ucuz Normal Pahalı Çok pahalı Şekil 3.3.2-4 Konut Giderleri İçin Yapılan Değerlendirmeler (Ev Sahipleri) 16
3.3.2.1.5. Konut Maliyetleri (Kiracı) Araştırmada, kiracılara, konutun kira bedelinin hanenin aylık toplam gelirinin yaklaşık % kaçı olduğu sorulmuştur. Tablo 3.3.2-5 Konut Giderlerinin Hane Geliri İçindeki Payı (Kiracılar) Frekans % Kümülâtif % %1 ve daha az 1 1,3 1,3 %11-%2 8 1,5 11,8 %21-%3 16 21, 32,8 %31-%4 15 19,7 52,5 %41-%5 173 22,7 75,2 %51-%6 9 11,8 87, %61-%7 32 4,2 91,2 %71 ve daha fazla 67 8,8 1, Toplam 762 1, Ortalama 44,7 Anket sonuçlarına göre, kiracıların %11,8 inin ödediği kira aylık hane gelirinin %2 sinden azdır. Kiracıların %24,8 i gelirlerinin %5 den fazlasını kira ödemesine ayırmaktadır. Kira değerinin hane halkının aylık gelirinin %25 inden fazla olmaması gerektiği düşünüldüğünde bu oranların yüksekliği dikkat çekici olmaktadır. 3 25 2 21 19,7 22,7 24,8 15 1 5 1,3 1,5 % 1'dan az % 11-2 % 21-3 % 31-4 % 41-5 % 51'den fazla Şekil 3.3.2-5 Konut Giderlerinin Hane Geliri İçindeki Payı (Kiracılar) 17
3.3.2.1.6. Konut Maliyetlerinin Değerlendirilmesi (Kiracı) Araştırmada, kiracılara, kira ve aidat giderleri göz önünde bulundurarak oturdukları konutun maliyeti hakkında bir değerlendirme yapmaları istenmiştir. Tablo 3.3.2-6 Konut Giderleri İçin Yapılan Değerlendirmeler (Kiracılar) Frekans % Kümülâtif % Çok Ucuz 15 1,9 1,9 Ucuz 44 5,6 7,5 Orta 273 34,7 42,2 Pahalı 336 42,7 84,9 Çok Pahalı 119 15,1 1, Toplam 787 1, Anket sonuçlarına göre ev sahiplerinden farklı olarak kiracıların yarısından fazlası (%57,8) kira ve aylık aidat gibi konut giderlerini pahalı ve ya çok pahalı bulurken %34,7 si normal bulmaktadır. 5 4 3 34,7 42,7 2 1 15,1 5,6 1,9 Çok ucuz Ucuz Normal Pahalı Çok pahalı Şekil 3.3.2-6 Konut Giderleri İçin Yapılan Değerlendirmeler (Kiracılar) 18
3.3.2.1.7. Konutun Isınma Biçimi Görüşmecilere evlerinin ısıtma sisteminin ne olduğu sorulmuştur. Tablo 3.3.2-7 Konutun Isınma Biçimi Frekans % Doğalgaz Kombi 249 82,6 Soba 324 13,1 Merkezi Doğalgaz 67 2,7 Merkezi Isıtma 23,9 Diğer 17,7 Toplam 248 1, Anket sonuçlarına göre İstanbul da yaşayanların çoğu (%82,6) doğalgaz kombi, az bir kısmı (%13,1) ise soba kullanmaktadır. 9 8 7 6 5 4 3 2 1 82,6 13,1 2,7,9,7 Doğalgaz Kombi Soba Merkezi Doğalgaz Merkezi Isıtma Diğer Şekil 3.3.2-7 Konutun Isınma Biçimi 19
3.3.2.1.8. Konut Hakkında Değerlendirmeler Görüşmecilerden oturdukları konutla ilgili yapılan değerlendirmelere katılıp katılmadıklarını 1- Katılıyorum ve 5-Katılmıyorum olmak üzere 1 ile 5 arasında bir değer vererek belirtmeleri istenmiştir. Tablo 3.3.2-8 Konutta Bulunan Sorunlar Sorun Kararsızım Sorun Değil Frekans % Frekans % Frekans % Tamir ihtiyacı 421 16,6 435 17,2 1675 66,2 Küçüklüğü/ yer azlığı 353 14 364 14,4 1814 71,7 Kullanışsız olması 334 13,1 456 18 1741 68,8 Rutubet ve sızdıran çatı 321 12,7 413 16,3 1797 71 Balkon olmaması 318 12,6 435 17,2 1777 7,3 Karanlık, yetersiz gün ışığı 277 1,9 452 17,9 181 71,2 Yağmurda kanalizasyon taşması, su taşması 216 8,5 47 16,1 198 75,4 Anket sonuçlarına göre İstanbul genelinde oturulan konutlardaki sorunlara bakıldığında konutun tamir ihtiyacı (%16,6), küçüklüğü (%13,9) ve kullanışsız olması (%13,2) gibi sorunlar öne çıkmaktadır. Şekil 3.3.2-8 Konutta Bulunan Sorunlar 11
Harita 3.3.2-1 Konutta Bulunan Sorunların Değerlendirmesi 111
3.3.2.2. Konuttan Memnuniyet Konuttan memnuniyet düzeyinin değerlendirmesine ilişkin sorulan soruya 1-hiç memnun değil ve 5-çok memnun olmak üzere 1 ile 5 arasında değerlendirme yapılmıştır. Tablo 3.3.2-9 Konuttan Memnuniyet Frekans % Kümülâtif % 1 Hiç Memnun Değilim 59 2,3 2,3 2 Memnun Değilim 141 5,6 7,9 3 Ne Memnunum Ne Değilim 366 14,5 22,5 4 Memnunum 1632 64,8 87,3 5 Çok Memnunum 321 12,7 1, Toplam 2519 1, Ortalama 3,8 İstanbul da yaşayanların %77,5 i konutlarından memnun durumdurlar. Memnun olmadığını belirtenler yaklaşık %8 oranındadır. Konuttan memnuniyet düzeyi 3,8 dir. 7 64,8 6 5 4 3 2 1 2,3 Hiç Memnun Değilim 5,6 14,5 Memnun Değilim Ne Memnunum Ne Değilim Memnunum 12,7 Çok Memnunum Şekil 3.3.2-9 Konuttan Memnuniyet 112
Harita 3.3.2-2 Konuttan Genel Memnuniyet 113
3.3.2.3. Mikro Çevre Özelliklerinin Değerlendirilmesi Görüşmecilerden, sokak kapısına çıktıklarında görebildikleri uzaklıktaki çevrelerine yani konutlarının bulunduğu yakın çevrelerine ilişkin çeşitli fiziksel ve sosyal özelliklerin değerlendirilmesi istenmiştir. Yaşanılan mahallenin çeşitli özelliklerine ilişkin önermeler, 1- olumsuz özellik ve 5-olumlu özellik olmak üzere 1 den 5 e kadar numaralandırılarak değerlendirilmiştir. Tablo 3.3.2-1 Konut Yakın Çevresi İle İlgili Değerlendirmeler Evet Kararsızım Hayır Ortalama Frekan % Frekan % Frekan % Sessiz 1547 s 61,1 438 s 17,3 546 s 21,6 3,52 Kaldırım ve yollar bakımlı 1471 58,1 576 22,8 484 19,1 3,49 Bahçeler bakımlı 1468 58 56 22,1 52 19,8 3,48 Konutlar bakımlı 1424 56,3 616 24,3 49 19,4 3,5 Çevreye zarar verenler yok 1411 55,7 599 23,7 521 2,6 3,43 Trafik sıkışık sayılmaz 1393 55 539 21,3 599 23,7 3,4 Kalabalık değil 138 54,6 543 21,5 67 24 3,37 Güvenli 1364 53,9 628 24,8 539 21,3 3,39 Otopark yeterli 1152 45,5 499 19,7 88 34,8 3,4 Görüşmecilerin mikro çevrenin fiziksel özellikleri ile ilgili otopark sorunu dışında genel olarak olumlu yönde değerlendirildiği görülmektedir. En yüksek memnuniyet düzeyi ise sessizlik (%61,1), kaldırımların (%58,1), bahçelerin (%58) ve konutların (%56,3) bakımı, çevreye zarar verenlerin olmaması (%55,7) hususlarında gözlenmiştir. Şekil 3.3.2-1 Konut Yakın Çevresi İle İlgili Değerlendirmeler 114
3.3.2.4. Mikro Çevreden Memnuniyet Görüşmecilerden, mikro çevreden genel olarak ne kadar memnun olduklarını, 1-hiç memnun değilim ve 5-çok memnunum olmak üzere 1 ile 5 arasında numaralandırma yaparak değerlendirmeleri istenmiştir. Tablo 3.3.2-11 Konut Yakın Çevresinden Memnuniyet Frekans % Kümülâtif % 1 Hiç Memnun Değilim 68 2,7 2,7 2 Memnun Değilim 182 7,2 9,9 3 Ne Memnunum Ne Değilim 524 2,7 3,6 4 Memnunum 1491 59, 89,7 5 Çok Memnunum 261 1,3 1, Toplam 2526 1, Ortalama 3,67 Anket sonucuna göre İstanbul da yaşayanların %69,3 ünün yaşadıkları konutun yakın çevresinden (mikro çevreden) memnun oldukları saptanmıştır. 7 6 59, 5 4 3 2 1 2,7 Hiç Memnun Değilim 7,2 2,7 Memnun Değilim Ne Memnunum Ne Değilim Memnunum 1,3 Çok Memnunum Şekil 3.3.2-11 Konut Yakın Çevresinden Memnuniyet Yaşam kalitesi ile kişilerin ekonomik durumları arasında kuvvetli ve doğrusal bir ilişki söz konusudur. Gelir seviyesi yükseldikçe yaşamı kaliteli kılan unsurların daha fazla edinildiği görülmektedir. Araştırma kapsamında mikro çevre ile ilgili sorular gelir gruplarına göre değerlendirildiğinde de benzer sonuçlarla karşılaşılmıştır. Gelir seviyesinin yüksekliği yaşam kalitesi döngüsünü olumlu yönde etkilemektedir. Mikro çevre ile ilgili faktörlerin tümünde gelir seviyesi ile yüksek memnuniyet arasında doğrusal bir ilişki izlenmektedir. 115
Tablo 3.3.2-12 Konut Yakın Çevresinden Memnuniyetin Gelir Gruplarına Göre Değerlendirmesi Yüksek Gelir Orta Gelir Düşük Gelir Grubu (%) Grubu (%) Grubu (%) Yaşadığınız semtten genel memnuniyet 83 76 67 Sessiz 75 64 5 Konutlar bakımlı 71 6 42 Bahçeler bakımlı 77 61 44 Kaldırımlar yollar bakımlı 75 62 42 Kalabalık değil 71 59 4 Trafik sıkışık sayılmaz 71 58 43 Güvenli 74 57 38 Çevreye zarar verenler yok 73 6 41 Otopark yeterli 63 49 3 Mikro çevreden duyulan memnuniyet düzeyinde yüksek gelir grubunun tüm faktörlerde diğer gruplara göre daha fazla memnun olduğu ortaya çıkmaktadır. Bu durum, yine gelir seviyesi yüksek grubun yaşayacağı yeri seçerken; kendi gelir düzeyine yakın bölgeleri tercih etmesi, genellikle belli semtlerde ve sitelerde yoğunlaşmasıyla açıklanabilir. Dolayısıyla site dışındaki semtte yaşayanlar mikro çevrelerinden memnun ise yaşamlarını devam ettirmekte ve yazılı olmayan bir kentsel sözleşmeyi mikro çevresinde hayata geçirmekteyken; sitede yaşayanlar ise kendi sitelerinden yaşam alanlarını mikro çevre olarak kabul etmektedirler. Çalışma kapsamında sokak kapısına çıkıldığında görülebilen uzaklıktaki çevre (mikro çevre) için değerlendirilen sessizlik, kaldırım ve yolların bakımlılığı, konut ve bahçelerin bakımlılığı, çevreye zarar verenlerin olup olmaması, trafik sorunu, kalabalık olması, güvenlik ve otopark yeterliliği gibi özelliklerin değerlendirmesi ve yaşanılan mahalleden genel olarak memnuniyet sorularından elde edilen verilerden yararlanılarak Mikro çevreden memnuniyet indeksi haritası oluşturulmuştur. 65 Buna göre İstanbul genelinde %21,4 oranla düşük (1-2), 21,8 oranla orta (3) ve 56,7 oranla yüksek (4-5) çıkmaktadır. 45 4 35 3 25 2 15 1 5 39,3 21,8 17,4 9,9 11,6 1 2 3 4 5 Şekil 3.3.2-12 Mikro Çevreden Memnuniyet İndeksi 65 Ek 1- Anket Soruları (I5 ve I6) 116
Avrupa yakasında Çatalca, Bahçeşehir, Bakırköy, Beşiktaş ile Anadolu yakasında Kadıköy, Ataşehir, Maltepe, Adalar ve Şile memnuniyetin en yüksek görüldüğü bölgelerdir. Buna karşılık Avrupa yakasında Esenler ile Anadolu yakasında Sancaktepe ve Sultanbeyli de memnuniyet düşük seviyededir. Anadolu yakasında mikro çevreden memnuniyetin bir öbek oluşturduğu, Avrupa yakasında ise parçacıl olarak memnuniyetin dağıldığı gözlenmektedir. 117
Harita 3.3.2-3 Mikro Çevreden (Konut Yakın Çevresinden) Memnuniyet İndeksi 118
3.3.2.5. Makro Çevre Özelliklerinin Değerlendirilmesi 3.3.2.5.1. Makro Çevrenin (Semtin) Değerlendirilmesi İstanbul da yaşayanların, oturdukları semt ile ilgili olarak kendilerine sorulan kriterlerden 5 li ölçek üzerinden ( 1 en olumsuz; 5 en olumlu olmak üzere) değerlendirme yapmaları istendiğinde genel olarak olumlu yönde değerlendirme yaptıkları görülmektedir. Tablo 3.3.2-13 Semt İle İlgili Önermelere Katılım Evet Kararsızım Hayır Ortalama Frekans % Frekans % Frekans % Çekici bir yer 1623 64,1 427 16,9 481 19, 3,61 Havası temiz 1616 63,8 511 2,2 44 15,9 3,66 Yaşamak için güzel 1559 61,6 542 21,4 431 17, 3,6 Yapacak çok çeşitli şey var 151 59,7 511 2,2 51 2,2 3,53 Çocuk yetiştirmek için iyi bir yer 1429 56,5 532 21, 57 22,5 3,41 Sessiz 1422 56,1 516 2,4 594 23,4 3,4 Trafik az 1417 56, 498 19,7 617 24,4 3,39 Yürüyüş yapmak için uygun 1364 53,9 553 21,8 614 24,2 3,33 Araştırma sonucuna göre en olumlu değerlendirme yapılan kriterler sırasıyla, yaşanılan semtin çekici bir yer olması (%64,1), havasının temiz olması (%63,8) ve yaşamak için güzel bir yer (%61,6) olmasıdır. İstanbul da yaşayanların yaklaşık dörtte biri yaşadığı semti gürültü, trafik sorunu fazla olan ve çocuk yetiştirmek için uygun olmayan bir yer olarak görmektedir. Şekil 3.3.2-13 Semt İle İlgili Önermelere Katılım 119
3.3.2.5.2. Makro Çevrenin (Semtin) Erişim Olanaklarının Değerlendirilmesi İstanbul da yaşayanların, oturdukları semtin ulaşımı ile ilgili olarak kendilerine sorulan kriterlerden 5 li ölçek üzerinden ( 1 en olumsuz; 5 en olumlu olmak üzere) değerlendirme yapmaları istendiğinde genel olarak olumlu yönde değerlendirme yaptıkları görülmektedir. Tablo 3.3.2-14 Semtin Erişim Olanakları İle İlgili Önermelere Katılım En yakın toplu taşıma durağına Alışveriş (market, pazar, manav, kasar vb.) Kolay Kararsızım Zor Erişilebilir Ortalama Erişilebilir Frekans % Frekans % Frekans % 163 64,4 624 24,6 278 11 3,71 1628 64,3 66 23,9 298 11,8 3,65 Sağlık kuruluşlarına 1542 6,9 651 25,7 339 13,4 3,61 Eğitim kurumuna 151 59,3 71 27,7 329 13 3,6 Alışveriş (AVM, kıyafet, teknoloji, mobilya vb.) 1479 58,5 622 24,6 431 17 3,5 Kendi işine 1438 57,6 792 31,8 264 1,6 3,59 Park ve yeşil alanlara 1421 56,1 691 27,3 419 16,5 3,5 Sinema, tiyatro, sergi alanı, konser alanı vb. 138 51,7 659 26 565 22,3 3,35 Araştırma sonuçlarına göre İstanbul da yaşayanların ikamet ettikleri semtin erişim olanaklarını değerlendirdiklerinde yüksek oranla öne çıkan kriterler; toplu taşıma duraklarına yakın olması (%64,4), esnaf alışverişine yakın olması (%64,3) ve sağlık kuruluşlarına yakın olması (%6,9) kriteri öne çıkmaktadır. Şekil 3.3.2-14 Semtin Erişim Olanakları İle İlgili Önermelere Katılım 12
3.3.2.6. Makro Çevreden Memnuniyet Makro çevreden (semtten) memnuniyet düzeyinin değerlendirmesine ilişkin sorulan soruya 1-hiç memnun değil ve 5-çok memnun olmak üzere 1 ile 5 arasında değerlendirme yapılmıştır. Tablo 3.3.2-15 Makro Çevreden (Semtten) Memnuniyet Frekans % Kümülâtif % 1 Hiç Memnun Değilim 5 2, 2, 2 Memnun Değilim 127 5,1 7, 3 Ne Memnunum Ne Değilim 461 18,3 25,4 4 Memnunum 1615 64,2 89,6 5 Çok Memnunum 261 1,4 1, Toplam 2514 1, Ortalama 3,76 İstanbul da yaşayanları, yaşadıkları semtten genel memnuniyet düzeyinin oldukça yüksek (3,76) olduğu saptanmıştır. İstanbul da yaşayanların %74,6 sı semtlerinden memnun oldukları anlaşılmaktadır. 7 64,2 6 5 4 3 2 1 2, Hiç Memnun Değilim 5,1 18,3 Memnun Değilim Ne Memnunum Ne Değilim Memnunum 1,4 Çok Memnunum Şekil 3.3.2-15 Makro Çevreden (Semtten) Memnuniyet 121
Çalışma kapsamında semtteki yolların bakımı, yolların aydınlatılması, çöplerin toplanması, park ve yeşil alanların bakımı, geri dönüştürülebilen çöplerin ayrılarak toplanması, kaldırımların bakımı ve sürekliliği gibi belediye hizmetleri ve yaşanılan semtten genel olarak memnuniyet sorularından elde edilen verilerden yararlanılarak Makro çevreden memnuniyet indeksi haritası oluşturulmuştur. 66 Buna göre İstanbul genelinde %15,3 oranla düşük (1-2), %24,7 oranla orta (3) ve %6, oranla yüksek (4-5) memnuniyet çıkmaktadır. 6 5 52,4 4 3 24,7 2 1 5,5 9,9 7,6 1 2 3 4 5 Şekil 3.3.2-16 Makro Çevreden Memnuniyet İndeksi Avrupa yakasında Başakşehir, Avcılar (kuzeyi) ve Bayrampaşa ile Anadolu yakasında Kadıköy (Fikirtepe), Ümraniye, Sancaktepe ve Sultanbeyli de memnuniyet daha düşük seviyededir. Hem Avrupa hem Anadolu yakasında makro çevreden memnuniyet düzeylerinin çok yüksek olmadığı gözlenmektedir. 66 Ek 1- Anket Soruları (I2 ve I3) 122
Harita 3.3.2-4 Makro Çevreden (Semtten) Memnuniyet Durumu 123
3.3.2.7. Kamusal Hizmetlerin Değerlendirilmesi Belediye hizmetlerinin değerlendirilmesi amacıyla, görüşmecilere yolların bakımı, çöplerin toplanması, belediye otobüsleri ve toplu taşıma araçları ve yolların aydınlatılması konusundaki görüşleri sorulmuştur. Cevaplar, 1-Çok Kötü, 2-Kötü, 3-Ne iyi ne kötü, 4-İyi, 5-Çok iyi olmak üzere, 5 li ölçek üzerinden değerlendirilmiştir. Tablo 3.3.2-16 Belediye Hizmetleri Hakkındaki Değerlendirmeler İyi Kararsızım Kötü Ortalama Frekans % Frekans % Frekans % Çöplerin toplanması 1767 69,8 58 2,1 256 1,1 3,68 Yolların aydınlatılması 1638 64,7 568 22,4 325 12,8 3,56 Yolların bakımı 1548 61,2 591 23,4 392 15,5 3,47 İçme suyu hizmeti 154 6,8 629 24,9 361 14,2 3,5 Geri dönüşebilen çöplerin ayrılarak toplanması 1473 58,2 663 26,2 394 15,6 3,44 Pazar yerleri 1464 57,8 695 27,5 372 14,7 3,44 Kaldırım bakımı ve sürekliliği 144 56,9 662 26,2 429 16,9 3,43 Park ve yeşil alanların bakımı 142 55,4 712 28,1 417 16,5 3,41 Sosyal hizmetler 1326 52,5 7 27,8 496 19,6 3,3 Alternatif ulaşım imkânlarına yönelik hizmetler 124 47,6 678 26,8 646 25,6 3,14 Oturulan semtteki belediye hizmetlerinin kalitesi konusunda genel olarak olumlu görüşler hâkimdir. Memnuniyetin en yüksek olduğu ilk üç hizmet sırasıyla; çöplerin toplanması (%69,8), yolların aydınlatılması (%64,7) ve yolların bakımı (%61,2) dır. İstanbul da yaşayanların belediye hizmetleri arasında en az memnun oldukları konular sosyal hizmetler ve alternatif ulaşım imkânlarına (bisiklet, yaya yolu) yönelik hizmetlerin yetersiz olmasıdır. Şekil 3.3.2-17 Belediye Hizmetleri Hakkındaki Değerlendirmeler 124
3.3.2.8. Kamusal Hizmetlerden Memnuniyet Görüşmecilerden, kamusal hizmetlerden memnuniyete ilişkin Belediye hizmetlerinden ne derece memnunsunuz? sorusuna 1-hiç memnun değil ve 5-çok memnun olmak üzere 1 ile 5 arasında bir değerlendirme yapılmaları istenmiştir. Tablo 3.3.2-17 Kamusal Hizmetlerden Memnuniyet Frekans % Kümülâtif % 1 Hiç memnun değilim 58 2,3 2,3 2 Memnun Değilim 16 6,4 8,7 3 Ne Memnunum Ne Değilim 479 19,1 27,8 4 Memnunum 1482 59,1 86,8 5 Çok Memnunum 33 13,2 1, Toplam 259 1, Ortalama 3,74 Anket sonuçlarına göre İstanbul da yaşayanların %72,3 ü belediye hizmetlerinden memnun olduğunu ifade etmiştir. Ortalama memnuniyet 3,74 tür. 7 6 59,1 5 4 3 2 1 2,3 Hiç Memnun Değilim 6,4 19,1 Memnun Değilim Ne Memnunum Ne Değilim Memnunum 13,2 Çok Memnunum Şekil 3.3.2-18 Kamusal Hizmetlerden Memnuniyet Belediye hizmetlerinden memnuniyet derecesine bakıldığında, yine tüm faktörlerde yüksek gelir grubunda daha fazla memnuniyet oranının olduğu gözlenmektedir. 125
Tablo 3.3.2-18 Belediye Hizmetlerinden Memnuniyetin Gelir Gruplarına Göre Değerlendirmesi Yüksek Gelir Grubu (%) Orta Gelir Grubu (%) Düşük Gelir Grubu (%) İstanbul da belediye hizmetlerinden ne derece memnunsunuz? 86 72 65 Yolların bakımı 7 63 54 Çöplerin toplanması 8 71 64 Yolların aydınlatılması 72 66 6 Geri dönüşebilen çöplerin ayrılarak toplanması 67 61 5 Park ve yeşil alanların bakımı 65 58 47 Kaldırımların bakımı ve sürekliliği 68 59 48 İçme suyu hizmeti 73 62 55 Engellilere, yaşlılara, gençlere, kadınlara, yoksullara yönelik sosyal hizmetler 65 56 41 Pazar yerleri 68 6 51 Alternatif ulaşım imkânlarına (bisiklet, yaya yolu vb.) yönelik hizmetler 53 52 37 Tüm yönleriyle düşünürseniz işinize ve ya okulunuza gidişinizden memnuniyetiniz 52 3 18 5 1 15 2 İstanbul da belediye hizmetlerinden ne derece memnunsunuz? 86 72 65 Çöplerin toplanması 8 71 64 Yolların aydınlatılması 72 66 6 Yolların bakımı 7 63 54 İçme suyu hizmeti 73 62 55 Geri dönüşebilen çöplerin ayrılarak toplanması 67 61 5 Pazar yerleri 68 6 51 Kaldırımların bakımı ve sürekliliği 68 59 48 Park ve yeşil alanların bakımı 65 58 47 Sosyal hizmetler 65 56 41 Alternatif ulaşım imkânlarına yönelik hizmetler 53 52 37 Yüksek Gelir Grubu (%) Orta Gelir Grubu (%) Düşük Gelir Grubu (%) Şekil 3.3.2-19 Belediye Hizmetlerinden Memnuniyetin Gelir Gruplarına Göre Değerlendirmesi 126
Araştırma sonucunda elde edilen endeks haritalarından da görüleceği üzere, memnuniyet derecesinin yüksek olduğu alanlar ile gelir seviyesinin yüksek olduğu alanlar arasında doğrusal bir etkileşim vardır. Bu durum, gelir seviyesi yüksek kesimin İstanbul da ya şehir merkezindeki belli semtlerde, ya da site yaşamının yoğunlaştığı alanlarda yaşamayı tercih etmesiyle açıklanabilir. Yüksek gelir seviyesinin bulunduğu alanlarda yerel ve merkezi yönetime ait kamusal hizmetlerde kalite ve etkinlik farkı açıkça gözlenmektedir. Genel olarak Türkiye de bölgeler arası olarak görülen kamusal hizmet alanındaki eksiklikler ve dengesizlikler, iller arasında gözlenmekte; hatta birçok ilde ilçeler arasında bile bu ayrım ortaya çıkmaktadır. Türkiye nin en büyük kenti ve dünyanın sayılı metropollerinden biri olan İstanbul da ise ilçe içi semt farklılıkları bile dikkat çekmekte ve bu durumun yansımaları hem kamusal hizmetlerin sunumunda, hem de yaşayan kesimin çeşitliliğinde gözlenebilmektedir. Dolayısıyla bir ilçenin belli semtlerinde belediye ya da kamusal hizmetlerden duyulan memnuniyet düzeyi yüksek iken, aynı ilçenin farklı semtlerinde düşük memnuniyet düzeylerine rastlanabilmektedir. Çalışma kapsamında semtteki yolların bakımı, yolların aydınlatılması, çöplerin toplanması, park ve yeşil alanların bakımı, geri dönüştürülebilen çöplerin ayrılarak toplanması, kaldırımların bakımı ve sürekliliği gibi belediye hizmetlerinden, oturdukları semtteki rekreasyon alanlarından, İstanbul genelindeki belediye hizmetlerinden ve semtteki belediye hizmetlerinden genel olarak memnuniyet sorularından elde edilen verilerden yararlanılarak Belediye Hizmetlerinden Memnuniyet indeksi haritası oluşturulmuştur. 67 Buna göre İstanbul genelinde %19,5 oranla düşük (1-2), %24,6 oranla orta (3) ve %55,9 oranla yüksek (4-5) çıkmaktadır. 5 45, 4 3 24,6 2 1 7,6 11,9 1,9 1 2 3 4 5 Şekil 3.3.2-2 Belediye Hizmetlerinden Memnuniyet İndeksi Avrupa yakasında Bakırköy ve Beşiktaş ile Anadolu yakasında Şile ve Maltepe ilçelerinde belediye hizmetlerinden memnuniyetin diğer ilçelere göre göreceli olarak yüksektir. Buna karşılık Avrupa yakasında Başakşehir, Esenler ve Bayrampaşa ile Anadolu yakasında Sancaktepe ve Sultanbeyli ilçelerinde belediye hizmetlerinden memnuniyetin göreceli olarak daha düşük seviyede olduğu tespit edilmiştir. İstanbul geneli için belediye hizmetlerinden memnuniyet değerlendirmesinde özellikle kentin kıyı şeridi boyunda memnuniyet düzeylerinin yüksek olduğu görülmektedir. 67 Ek 1- Anket Soruları (I4, N1, D4, F4) 127
Harita 3.3.2-5 Belediye Hizmetlerinden Memnuniyet İndeksi 128
3.3.3. Konut ve Çevresinin Tercihi Konut çevresinin özellikleri yaşam kalitesinin en önemli göstergelerinden biridir. Yaşam kalitesi araştırmaları sonuçları konut çevreleri tasarımlarına doğrudan yansır. Yaşam kalitesi açısından konut çevresinin hem fiziksel hem de sosyal boyutunun ele alınması gereklidir. Kentlerde konut çevrelerinin gereksinimlerinin belirlenmesinde ve yenilenmesinde ilk aşama en düşük kalitede olan, suç oranı yüksek ve sağlık ve eğitim konusunda zayıf bölgelerin belirlenmesidir. Konut çevrelerinin araştırılması dönüşüm için öncelikli alanların belirlenmesi açısından büyük önem taşımaktadır. Bu alanların belirlenmesi aynı zamanda ekonomik, sosyal, kültürel, çevresel, güvenlik ve ulaşım konularının entegrasyonu ve gelecek için planlanmasında önem taşımaktadır. 68 Komşuluk çevresi yerleşmelerin temel taşlarından biridir. Yerleşmelerin özelliklerinin ise içinde yaşayan insanların yaşam kalitesinde önemli rolü vardır. Özellikle çocuklar, gençler, emekliler ve çalışmayan nüfus komşuluk çevresinde uzunca süre vakit geçiren gruplardır. İyi düzenlenmiş ve planlanmış konut çevreleri hem yaşam kalitesini yükseltir hem de kişileri orada yaşamak için seçime yönlendirir. Sonuç olarak bir konut çevresi ne kadar iyi planlanmışsa o çevreden memnuniyeti o ölçüde artırır. Komşuluk çevresini tam olarak bir tanım olmamakla birlikte genelde batı kaynaklarında doğal veya yollar gibi yapay sınırlarla ayrılan, tasarımda farklılaşan, ortak sosyal donatımları olan, aynı ulaşım sistemini kullanan konut alanları olarak tanımlanır. İstanbul daki koşullar göz önüne alınarak bu rapor çerçevesinde komşuluk çevresi iki düzeyde tanımlanmıştır: Makro ve Mikro Çevre. Makro çevre genel anlamda semt düzeyini, mikro çevre ise evin giriş kapısına çıkıldığında her iki yönden görülebilen yakın çevreyi kapsamaktadır. Makro çevre mikro çevreyi de kapsayan daha genel bir çevresel düzeydir. Makro çevre (semt) görüşmecinin yaşamını geçirdiği, kendini ait hissettiği çevreyi mikro çevre ise yaşayanlarla ilişki kurduğu, yardımlaştığı yakın çevreyi ifade etmektedir. Her iki çevre birbiriyle karşılıklı ilişki içindedir. Görüşmecilerin her iki düzeyde konut çevresini ne şekilde algıladıkları, yaşadıkları konut çevresinde fiziksel ve sosyal kaliteyi nasıl değerlendirdikleri ve fiziksel ve sosyal çevreye ilişkin konuların göreceli olarak önemi, konut çevresinde emniyet ve kişisel güvenlik, komşuluk ilişkileri, katılım konusu araştırılmaktadır. 3.3.3.1. Konut Seçiminde Etkili Olan Nedenler Konut çevresinden memnuniyetin ölçülmesinde konut çevresinin seçimi ile başlamak doğru olacaktır. Kişilerin konut çevresini belirlemede pek çok faktörün rol alabileceği bilinmektedir. Bu faktörlerin belirlenmesi gelecekte konut sunumu için yol gösterici olabilir. Görüşmecilere konut çevresinin seçilmesinde en etkili faktörün ne olduğu sorusu yöneltilmiştir. 68 European Commission, 1999 129
Tablo 3.3.3-1 Şu Anki Konuta Taşınmada En Etkili Olan Faktörler Frekans % İşe yakın oluşu 596 27, Konut fiyatlarının ucuz oluşu 5 22,7 Ulaşılması kolay bir yer oluşu 197 8,9 Akrabalara ve arkadaşlara yakın oluşu 194 8,8 Ev aldım 165 7,5 Evlilik 97 4,4 Diğer 81 3,7 Semtin çekici görünümü 69 3,1 Semtin tanıdık oluşu 58 2,6 Alışveriş, okul ve diğer ihtiyaçlar için uygun bir yer oluşu 53 2,4 Bu semtte yaşayanların tanıdık oluşu 52 2,4 Açık ferah bir yer oluşu 51 2,3 İyi okulların varlığı 32 1,5 Boş zamanları değerlendirecek fırsatlar 22 1, Çevrede yeşil alanların varlığı 22 1, Camiinin yakın oluşu 15,7 Toplam 224 1, İstanbul da ikamet edenlerin yaşadıkları eve taşınmalarında etkili olan en önemli üç faktör sırasıyla işe yakınlık (%27), konut fiyatlarının ucuzluğu (%22,7) ve ulaşılması kolay bir yerde olması (%8,9) olarak belirlenmiştir. Taşınmada en önemsiz bulunan faktörler, iyi okulların varlığı, boş zamanları değerlendirecek fırsatlar, çevredeki yeşil alan varlığı ve camiinin yakın olması gibi faktörlerdir. Şekil 3.3.3-1 Şu Anki Konuta Taşınmada En Etkili Olan Faktörler 13
3.3.3.2. Konut Tipi Tercihi Görüşmecilere, ulaşım imkânları bakımından farklılıkları olan fakat masrafları eşit olan üç tip konut bölgesi tarif edilip, hangisinde yaşamayı tercih ettikleri sorulmuştur. Tablo 3.3.3-2 Tercih Edilen Konut Çevresi Konut Tipi Açıklama Frekans % 1.Tip 2.Tip 3.Tip Toplu taşıma araçlarına kolayca ulaşılabilen, 1-15 dakika yürüme mesafesinde alışveriş, park, okul gibi imkânlar bulunan, diğer yerlere arabayla 2 dakika mesafede gidilen, birbirine yakın 5-6 katlı apartman bloklarından ve sokaklardan oluşan bir mahalle ya da site Arabaya bağımlı, kamu ulaşımı zayıf, açık alanlarında yürüyüş yapılabilen ve 1-15 dakika yürüme mesafesinde alışveriş, park, okul gibi imkânlar bulunan, diğer yerlere arabayla 45 dk. mesafede erişilen, birbirine uzak 15-2 katlı apartman bloklarından oluşan site Arabaya bağımlı, kamu ulaşımı zayıf, diğer yerlere arabayla yaklaşık 45 dakika mesafede erişilebilen, bahçeli iki katlı evler 1153 46,3 41 16,1 936 37,6 TOPLAM 249 1 Anket sonuçlarına göre İstanbul da yaşayanların yaklaşık yarısı (%46,3) 1.Tip konut bölgesinde yaşamayı tercih etmektedir. %37,6 sı 3. Tip konut bölgesini tercih ederken %16,1 i ise 2. Tip konut bölgesini tercih etmektedir. 5 1 15 2 25 3 35 4 45 5 1. Tip 46,3 2. Tip 16,1 3. Tip 37,6 Şekil 3.3.3-2 Tercih Edilen Konut Çevresi 131
3.3.4. Taşınma ve Hareketlilik 3.3.4.1. Taşınma İsteği Görüşmecilere oturdukları evden taşınmayı düşünüp düşünmedikleri sorulmuştur. Tablo 3.3.4-1 Şu Anki Konuttan Taşınma Düşüncesi Frekans % Düşünmem 1984 79,2 Düşünürüm 521 2,8 Toplam 255 1, İstanbul da yaşayanların belirgin çoğunluğu (%77,5) yaşadıkları evden memnun olduklarını belirtirken yine belirgin çoğunluğu (%79,2) yaşadıkları evden taşınmayı düşünmediklerini belirtmiştir. 3.3.4.2. Tercih Edilen Yer Taşınmayı düşünen görüşmecilere, nereye taşınmayı istedikleri sorulmuştur. Tablo 3.3.4-2 Şu Anki Konuttan Taşınmak İstenilen Yer Frekans % Bu semtte başka bir yere 297 64,7 İstanbul un başka bir semtine 162 35,3 Toplam 459 1, İstanbul genelinde insanların bulundukları yerden, semtten ve şehirden memnun oldukları görülmektedir. İstanbul da yaşayanların sadece %2,8 i yaşadıkları evden taşınmayı düşünmektedir. Yaşadıkları yerden taşınmak isteyenlerin %64,7 si aynı semtte başka bir eve, %35,3 ü ise İstanbul un başka bir semtine taşınmayı istemektedir. 1 2 3 4 5 6 7 Bu semtte başka bir yere 64,7 İstanbul un başka bir semtine 35,3 Şekil 3.3.4-1 Şu Anki Konuttan Taşınmak İstenilen Yer 132
BAYRAMPAŞA KÜÇÜKÇEKMECE BEYLİKDÜZÜ KADIKÖY BAHÇELİEVLER EYÜP BAŞAKŞEHİR BAKIRKÖY BEYKOZ PENDİK FATİH AVCILAR ÜSKÜDAR BÜYÜKÇEKMECE ATAŞEHİR ÜMRANİYE İstanbul da başka bir ilçeye taşınmayı düşünenlere hangi ilçeye taşınmayı düşündükleri sorulmuştur. Tablo 3.3.4-3 İstanbul da Başka İlçeye Taşınmak İsteyenlerin Taşınmak İstedikleri İlçeler Frekans % Frekans % Bayrampaşa 11 9,8 Tuzla 2 1,8 Küçükçekmece 8 7,1 Ataköy 2 1,8 Beylikdüzü 8 7,1 Esenyurt 2 1,8 Kadıköy 7 6,3 Beşiktaş 2 1,8 Bahçelievler 7 6,3 İstanbul dışı 2 1,8 Eyüp 6 5,4 Sarıyer 2 1,8 Başakşehir 6 5,4 Maltepe 1,9 Bakırköy 5 4,5 Zeytinburnu 1,9 Beykoz 4 3,6 Beyoğlu 1,9 Pendik 4 3,6 Çekmeköy 1,9 Fatih 4 3,6 Sultanbeyli 1,9 Avcılar 3 2,7 Bağcılar 1,9 Üsküdar 3 2,7 Çatalca 1,9 Büyükçekmece 3 2,7 Kartal 1,9 Ataşehir 3 2,7 Silivri 1,9 Ümraniye 3 2,7 Halkalı 1,9 Şişli 2 1,8 Beylikdüzü 1,9 Arnavutköy 2 1,8 Toplam 112 1 İstanbul da yaşayanların en fazla taşınmak istedikleri semtler sırasıyla Bayrampaşa, Küçükçekmece, Beylikdüzü, Kadıköy ve Bahçelievler dir. 12 1 9,8 8 6 4 7,1 7,1 6,3 6,3 5,4 5,4 4,5 3,6 3,6 3,6 2,7 2,7 2,7 2,7 2,7 2 Şekil 3.3.4-2 İstanbul da Başka İlçeye Taşınmak İsteyenlerin Taşınmak İstedikleri İlçeler 133
3.3.5. Komşuluk ve Sosyal İlişkiler Sosyal ilişkiler sosyal yaşam açısından önem arz etmektedir. Sosyal ilişkiler komşulara yakınlık ve komşuluk ilişkileri çerçevesinde ele alınmıştır. İyi komşuluk ilişkisi sosyal bütünleşmenin en önemli göstergelerinden biridir. Çevredeki akraba ve arkadaş sayısı sosyal ilişkilerin varlığı için objektif bir göstergedir ve çevrenin genişliği hakkında bilgi verir. Ayrıca arkadaşlık ve sosyal iletişim insan kaynağının (social kapital) ve katılımın anahtarıdır. Komşuluk düzeyinin saptanması amacıyla görüşmecilerin akraba, arkadaş ve komşularıyla ne sıklıkta görüştükleri ve yardımlaştıkları incelenmiştir. 3.3.5.1. Konut Çevresinde Yaşayan Akraba İstanbul da yaşayanlara, konut çevrelerinde kaç akrabasının yaşadığı sorulmuştur. Tablo 3.3.5-1 Mahallede Yaşayan Akraba Oranları Frekans % Kümülâtif % Hiç 665 26,3 26,3 1-2 Akraba 744 29,4 55,6 3-5 Akraba 423 16,7 72,4 6 dan fazla akraba 7 27,6 1, Toplam 2532 1, İstanbul da yaşayanların %26,3 ü oturdukları mahallede hiç akrabaları olmadığını ifade etmiştir. 4 3 26,3 29,4 27,6 2 16,7 1 Hiç 1-2 Akraba 3-5 Akraba 6 dan fazla akraba Şekil 3.3.5-1 Mahallede Yaşayan Akraba Oranları 134
3.3.5.2. Konut Çevresinde Yaşayan Arkadaş İstanbul da yaşayanlara, konut çevrelerinde kaç arkadaşının yaşadığı sorulmuştur. Tablo 3.3.5-2 Mahallede Yaşayan Arkadaş Oranları Frekans % Kümülâtif % Hiç 334 13,2 13,2 1-2 Arkadaş 76 27,9 41,1 3-5 Arkadaş 492 19,4 6,5 6 dan fazla arkadaş 1 39,5 1, Toplam 2532 1, İstanbul da yaşayanların %13,2 si oturdukları mahallede hiç arkadaşları olmadığını ifade etmiştir. 5 4 3 2 1 39,5 27,9 19,4 13,2 Hiç 1-2 Arkadaş 3-5 Arkadaş 6 dan fazla arkadaş Şekil 3.3.5-2 Mahallede Yaşayan Arkadaş Oranları 3.3.5.3. Komşularla Görüşme Sıklığı Komşuluk düzeyinin saptanması amacıyla İstanbul da yaşayanlara komşuları ile ne sıklıkta görüştükleri sorulmuştur. Tablo 3.3.5-3 Komşularla Görüşme Sıklığı Frekans % Kümülâtif % Hiç 355 14,1 14,1 Ayda 1 den az 252 1, 24,1 Ayda 1-3 kere 898 35,6 59,7 Haftada 1-3 kere 66 24,1 83,8 Her gün / Gün aşırı 48 16,2 1, Toplam 2519 1, İstanbul da yaşayanların %4,3 ünün haftada en az 1 kere komşularıyla görüştüğü saptanmıştır. Ayda 1 kereden az görüşenlerin oranı %1 iken hiç görüşmeyenlerin oranı %14,1 dir. 135
4 35 3 25 2 15 1 5 35,6 24,1 14,1 16,2 1, Hiç Ayda 1 den az Ayda 1 3 kere Haftada 1 3 kere Her gün Şekil 3.3.5-3 Komşularla Görüşme Sıklığı 3.3.5.4. Konut Çevresinde Yaşayan Tanıdıklarla Yardımlaşma Sıklığı Komşuluk düzeyinin saptanması amacıyla İstanbul da yaşayanlara, akraba, arkadaş ve komşuları ile ne sıklıkta yardımlaştıkları sorulmuştur. Tablo 3.3.5-4 Mahallede Yaşayan Akraba, Arkadaş ve Komşularla Yardımlaşma Sıklığı Frekans % Kümülâtif % Hiç 472 18,8 18,8 Ayda 1 den az 324 12,9 31,8 Ayda 1-3 kere 749 29,9 61,7 Haftada 1-3 kere 533 21,3 83, Her gün / Gün aşırı 426 17, 1, Toplam 254 1, İstanbul da yaşayanların %38,3 ünün haftada en az 1 kere tanıdıklarıyla yardımlaştıkları saptanmıştır. Ayda 1 kereden az yardımlaşanların oranı %12,9 iken hiç yardımlaşmayanların oranı %18,8 dir. 35 3 25 2 15 1 5 29,9 18,8 21,3 17, 12,9 Hiç Ayda 1 den az Ayda 1 3 kere Haftada 1 3 kere Her gün Şekil 3.3.5-4 Mahallede Yaşayan Akraba, Arkadaş ve Komşularla Yardımlaşma Sıklığı 136
3.3.6. Aidiyet Görüşmecilerin yaşadıkları çevreyi aidiyet açısından değerlendirmeleri istenmiş ve bu konuda çeşitli önermelere katılıp katılmadıkları sorulmuştur. Cevaplar 1-Kesinlikle aynı fikirde değilim, 2-Aynı fikirde değilim, 3-Ne aynı fikirdeyim ne de değilim, 4-Aynı fikirdeyim ve 5- Kesinlikle aynı fikirdeyim olmak üzere 5 li ölçek üzerinden değerlendirilmiştir. 3.3.6.1. Ait Hissetme İstanbul da yaşayanların %2,1 i kendimi buraya ait hissetmiyorum görüşüne katılırken, %45 i katılmamaktadır. İstanbul genelinde Kendimi buraya ait hissetmiyorum önermesine katılım ortalamasının 3,25 olduğu saptanmıştır. Tablo 3.3.6-1 Kendimi Buraya Ait Hissetmiyorum Görüşüne Katılım Frekans % Kümülâtif % 1 Kesinlikle aynı fikirdeyim 18 7,1 7,1 2 Aynı fikirdeyim 328 13, 2,1 3 Ne aynı fikirdeyim ne de değilim 888 35,1 55,2 4 Aynı fikirde değilim 959 37,9 93, 5 Hiç aynı fikirde değilim 176 7, 1, Toplam 2531 1, Ortalama 3,25 5 45 4 35 3 25 2 15 1 5 7,1 Kesinlikle aynı fikirdeyim 13 35,1 Aynı fikirdeyim Ne aynı fikirdeyim ne de değilim 37,9 Aynı fikirde değilim 7 Hiç aynı fikirde değilim Şekil 3.3.6-1 Kendimi Buraya Ait Hissetmiyorum Görüşüne Katılım 137
3.3.6.2. Birlikte Zaman Geçirme İstanbul da yaşayanların yaklaşık %26,5 i burada yaşayanlar birlikte çok az şey yapar görüşüne katılırken, %39,1 i bu görüşe katılmamaktadır. Tablo 3.3.6-2 Burada Yaşayanlar Birlikte Çok Az Şey Yapar Görüşüne Katılım Frekans % Kümülâtif % 1 Kesinlikle aynı fikirdeyim 237 9,4 9,4 2 Aynı fikirdeyim 432 17,1 26,4 3 Ne aynı fikirdeyim ne de değilim 871 34,4 6,8 4 Aynı fikirde değilim 861 34, 94,9 5 Hiç aynı fikirde değilim 13 5,1 1, Toplam 2531 1, Ortalama 3,8 4 35 34,4 34, 3 25 2 17,1 15 1 5 9,4 5,1 Kesinlikle aynı fikirdeyim Aynı fikirdeyim Ne aynı fikirdeyim ne de değilim Aynı fikirde değilim Hiç aynı fikirde değilim Şekil 3.3.6-2 Burada Yaşayanlar Birlikte Çok Az Şey Yapar Görüşüne Katılım 3.3.6.3. Yere Bağlılık Yaşayanların bölgelerine bağlılığını (aidiyet duygusunu) ölçmek için yöneltilen Burada yaşayanların yaşadıkları yere çok yüksek derecede bağlılıkları yoktur önermesine İstanbul da yaşayanların %24,5 i katılırken, %39,7 sinin katılmadığı saptanmıştır. 138
Tablo 3.3.6-3 Burada yaşayanların yaşadıkları yere çok yüksek derecede bağlılıkları yoktur Görüşüne Katılanların Dağılımı Frekans % Kümülâtif % 1 Kesinlikle aynı fikirdeyim 211 8,3 8,3 2 Aynı fikirdeyim 49 16,2 24,5 3 Ne aynı fikirdeyim ne de değilim 95 35,8 6,3 4 Aynı fikirde değilim 869 34,3 94,6 5 Hiç aynı fikirde değilim 137 5,4 1, Toplam 2531 1, Ortalama 3,12 4 35 35,8 34,3 3 25 2 15 1 5 8,3 16,2 5,4 Kesinlikle aynı fikirdeyim Aynı fikirdeyim Ne aynı fikirdeyim ne de değilim Aynı fikirde değilim Hiç aynı fikirde değilim Şekil 3.3.6-3 Burada yaşayanların yaşadıkları yere çok yüksek derecede bağlılıkları yoktur Görüşüne Katılanların Dağılımı 139