Teos Çevre Düzenleme Projesi ve Uygulanması İle İlgili Çalışmalar: Teos antik kentinde 25 Temmuz 2010 tarihinde başlayan yeni dönem kazı çalışmalarının öncelikli amacı, kazı evi ve deposunun yapımı için gerekli olan uygun arazinin bulunması olmuştur. Teos 1. Derece Arkeolojik Sit Alanı içerisinde kalan ve mülkiyeti hazineye ait taşınmazın kazı evi yapımı için Kültür ve Turizm Bakanlığı na tahsisi için gerekli başvuru, Teos kazı başkanlığınca 16 Ağustos 2010 tarihinde yapılmıştır. Söz konusu arazinin (88 ada 21 parsel) tahsisi 13 Mayıs 2011 de 2 yıllığına gerçekleşmiştir. Eski 88 ada 21 parselde kazı evinin inşası İzmir 1 Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu nun 03 Aralık 2010 tarih ve 5511 sayılı kararı ile prensipte uygun görülmüş ve gerekli izin ve projeler tamamlandıktan sonra konunun ele alınacağı 20 Nisan 2011 tarihli yazı ile kazı başkanlığına bildirilmiştir. Söz konusu parselde kazı evi, depo ve gişe binalarının yapımı için 2011 yılı kazı çalışmaları kapsamında sondaj kazıları gerçekleştirilmiştir. Kazı sonuçlarını da içeren Teos Çevre Düzenleme Projesi, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü nün uygun görüşü ile 24 Ekim 2011 tarihinde, İzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kuruluna iletilmiştir. Teos Çevre Düzenleme Projesi, İzmir 1 Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu nun uygun kararından sonra 2012 yılı kazı çalışmaları kapsamında gerçekleştirilecektir. KAZI ÇALIŞMALARI: Dionysos Tapınağı Kutsal Alanı: 2011 yılı kazı çalışmalarında başlanılan Dionysos Tapınağı Temenos alanı çalışmalarına 2012 yılında da devam edilecektir. Özellikle eski dönem kazılarında temenos alanının güney, batı ve kuzey kesiminde biriktirilmiş olan taş ve toprak yığınlarının güney ve batıdakileri 2011 yılı çalışmalarında kaldırılmıştır. Kuzeydeki toprak-taş yığınları ise 2012 yılı kazı çalışmalarında kaldırılacaktır. Ayrıca temenos sınırlarının tamamen açığa çıkarılabilmesi için hem kuzey hem batı hem de güney stoa larda kazı çalışmaları gerçekleştirilecektir. Ayrıca özellikle eski dönem kazılarında batı temenos duvarı ile Hellenistik Sur arasında kalan alanda tespit edilmiş olan ev kalıntıları ve mimari dokuların araştırılmasına 2011 yılında kuzeybatı köşede başlanılmış olup 2012 yılında söz konusu alanda çalışmalara devam edilecektir. 2010 yılında başlanılan Dionysos kutsal alanındaki belgeleme çalışmaları 2011 yılında tamamlanmıştır. Bu bağlamda blok restorasyonuna başlanılabilmesi için 2012 yılında bloklar türlerine göre tasnif edilecek ve kutsal alan dışına taşınacaktır. 88 Ada 21 Parsel Çalışmaları: 2011 yılı kazı çalışmaları çerçevesinde Hellenistik Sur un batısındaki yamaçta (Eski 88 ada 21 parselde), kazı evi, kazı deposu ve ören yeri karşılama merkezi inşası için sondaj kazıları 1
gerçekleştirilmiştir. Bu alanda gerçekleştirilen 17 sondajdan sadece ikisinde duvar kalıntısı olabilecek kalıntılar ortaya çıkmıştır. Sondajlarda ele geçen M.Ö. 8. yüzyılın 2. yarısı ile M.Ö. 7. yüzyılın ilk yarısına tarihlenen seramik buluntularının yardımı ile söz konusu yapı kalıntıları bu döneme tarihlenmektedir. 10 numaralı sondajda in situ dik durur pozisyonda ortaya çıkarılan bir adet pişmiş toprak pithos, bu alanın belki bir bağ evi/köy evine veya benzeri bir yapılaşmaya işaret etmektedir. 2012 yılı çalışmaları kapsamında duvar kalıntılarının bulunduğu her iki sondajda söz konusu duvarların işlevinin ve seramik üretiminin araştırılması için genişletme çalışmalarına başlanacaktır. Hellenistik Sur Çalışmaları: 2010 yılında Hellenistik Sur da başlanılan kazı ve belgeleme çalışmalarına 2012 yılında da devam edilecektir. Antik kentin içinden geçip sahile ulaşan stabilize yol, büyük oranda Hellenistik Sur duvarının üzerinden geçmektedir. Motorlu taşıtların sıklıkla kullandıkları bu yol güzergâhının kapatılması Teos Çevre Düzenleme Projesinde önerilmiştir. Burada sürdürülecek olan kazı çalışmaları, yol güzergâhının değiştirilmesinde önemli bir rol oynayacaktır. 2010 yılında Dionysos Tapınağı nın hemen batısında bir merdiven yapısı tespit edilmiş ve bu merdiven yapısının bir kuleye çıkış sağladığı ileri sürülmüştü. Ancak 2011 yılı kazı çalışmalarında burada bir kulenin olmadığı anlaşılmıştır. Çalışmalar güneye doğru sur boyunca sürdürülmüş ve 2010 yılında açığa çıkarılan merdiven yapısının hemen güneyinde bir sur kapı açıklığı ortaya çıkarılmıştır. 2012 yılı çalışmalarında söz konusu Hellenistik kapının güneyindeki bölümün kazılması planlanmaktadır. Ayrıca surun doğuya 90 derece dönüş yaptığı yerdeki Hellenistik kule ile propylon olarak adlandırılan alanda surun planının çıkarılabilmesi için kazı çalışmaları planlanmaktadır. Bu çalışmalarla kentin güneyini çevreleyen sur duvarının mimarisi kesin olarak ortaya konulacaktır. Bouleuterion Çalışmaları: 2011 yılında cavea, orkestra ve sahne binasının sadece güney bölümü tamamen ortaya çıkarılan bouleuterion da kazı çalışmalarına 2012 de devam edilecektir. Bouleuterion da 2011 yılı için sadece bir açma planlanmış ve bu açmadaki kazı çalışmaları sonuçlandırılmıştır. 2011 yılı çalışmalarında bir açma ile orkestrasının sadece güney bölümü ortaya çıkarılan yapının, 2011 yılında kazılan bölümünün doğusu ile cavea nın kuzey yarısının 2012 kazı sezonunda açığa çıkarılması planlanmaktadır. Ayrıca hem cavea daki yerinden kaymış olan oturma başmakları hem de analemma duvarlarına ait duvar blokları orijinal yerlerine yerleştirilecektir. Ayrıca 2011 yılında orkestra da bulunan normalden büyük erkek heykeli (olasılıkla Poseidon) ve çıkabilecek olan diğer heykel ve heykel parçalarının restorasyonu gerçekleştirilecektir. 2
Antik Güney Liman Çalışmaları: 2011 yılında başlanılan güney liman iskele çalışmalarına 2012 yılında da devam edilecektir. Söz konusu çalışmalarda çift apsisli bir kilise kalıntısı ile dikdörtgen bloklarla inşa edilmiş olan iskele duvarları ortaya çıkarılmıştır. Çift nefli kilise kalıntısının kuzey nefi 2011 yılı çalışmalarında ortaya çıkarılmış olup güney nefinin 2012 yılı çalışmalarında kazılması planlanmaktadır. Ayrıca iskele mimarisini ve duvar kalıntılarını örten kum dolgu batıya doğru kaldırılmaya devam edilecektir. Agora Tapınağı Çalışmaları: Agora ile bouleuterion arasında yer alan küçük tapınak, Agora Tapınağı olarak adlandırılmıştır. Literatürde bilinmeyen söz konusu tapınakta 2010-2011 yıllarında ot temizliği yapılmış ve total station kullanılarak planı çıkarılmıştır. Tapınağın bulunduğu arazinin şahıs arazisi olması nedeniyle 2012 yılında tapınak üzerinde biriktirilmiş olan moloz taş yığınları kaldırılması ve tapınağa ait yüzeydeki mimari blokların belgelenmesi planlanmaktadır. Arazi sahibinden gerekli müsaade alınabilirse tapınak alanında tapınağın planının çıkarılmasına ve tarihlendirilmesine yönelik sondajların gerçekleştirilmesi planlanmaktadır. Güney Nekropolis Çalışmaları: 2010 yılı kazı çalışmaları tamamlandıktan sonra Ekim ayı ortasında yağan aşırı yağışlar antik kentin güney nekropol ünde birçok mezarın ortaya çıkmasına neden olmuştur. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü nden alınan izin ile söz konusu alanda iki gün çalışılmış ve toplam 7 mezar tespit edilerek kazıları tamamlanmıştır. Söz konusu mezarlık alanının Teos Çevre Düzenleme Projesi çerçevesinde tatilcilerin sahile iniş yolu olarak düzenlenmiş olmasından dolayı, antik kentin içerisinden ve Hellenistik Sur üzerinden geçen yolun kapatılabilmesi için, çalışmalarımıza bu alanda yoğunluk verilecektir. 2012 yılında bu alanda olası diğer mezarların tespiti ve söz konusu yolun ıslah edilmesi için kazı çalışmaları bu alanda sürdürülecektir. Akropol Çalışmaları: Teos antik kentinin kuruluş dönemi (Erken Demir Çağı), Arkaik ve Klasik Dönemlerine ait bilgiler sınırlıdır. Kentin bu erken dönemlerini araştırmak ve kentte daha erken yerleşimin (Bronz Çağı) olup olmadığını incelemek için Ege Üniversitesi ile ortak olarak oluşturulan proje kapsamında 2012 kazı sezonunda Akropolis tepesinde varlığı bilinen hekatompedos tapınak alanında ve tepenin dolgusunun erken dönemlere ait veri sunması muhtemel yerlerinde sondaj açmaları yapılması planlanmıştır. 3
Forum Tapınak Alanı Çalışmaları: Teos antik kentinin Hellenistik ve Roma Dönemi yapıları ile kentsel gelişiminin araştırılmasına yönelik yürütülen çalışmalarda 2011 yılında ele alınan, Sığacık - Çayırarası mevkiindeki Tuncer Barın a ait zeytinlik ve mandalina bahçesi ile doğusundaki Ethem ve Arif Aydoğdu ya ait mandalina bahçesi içerisinde yer alan Forum Tapınak alanındaki kazı ve araştırma çalışmalarına 2012 yılında da devam edilecektir. Roma İmparatorluk Dönemi ne tarihlediğimiz yapı kompleksinin sınırlarının araştırılmasına yönelik olarak batı, kuzey ve doğu portiko ların aksları üzerinde ve güney kesimde sondajların açılması planlanmaktadır. Ayrıca Forum un ortasında, çevresine göre yaklaşık 1.5 m yükselen, mermer mimari elemanların dolgu olarak kullanılmış olduğu teras üzerine inşa edilmiş niteliksiz, günümüz yapımı bağevinin çevresinde de kazı ve araştırma çalışmaları yürütülecektir. 2012 yılı çalışmaları kapsamında, bağevinin inşa edildiği teras kotuna doğru çıkan kesitte, 2011 yılında gerçekleştirdiğimiz kazı çalışmaları sonucunda saptadığımız kireçtaşı kesme blok taşlarından inşa edilmiş, olasılıkla bir tapınağa ait olan krepidoma nın devamının ortaya çıkarılması amaçlanmaktadır. BELGELEME ÇALIŞMALARI Mimari Belgeleme ve Sayısal Kent Planı: 2010 yılı belgeleme çalışmaları kapsamında tüm antik kentin sayısal kent planı çıkarılmaya başlanmıştır. Bu bağlamda Seferihisar Belediyesi, Seferihisar Orman İşletme Şefliği ve Seferihisar Kadastro Müdürlüğü nden Teos Antik Kenti 1. ve 3. Derece Arkeolojik-Doğal sit haritası (1/1.000 ölçekli kadastral paftalar ve hâlihazır planlar) ve ölçekli hava fotoğrafları alınarak sayısal kent planı için altlıklar ITRF 6 Derece sisteminde tamamlanmıştır. Antik kent içerisine diferansiyel GPS ölçüm cihazı ile 2010 yılında 74 ve 2011 yılında 30 poligon noktası döşenmiştir. Böylece görünürdeki yapıların sayısal kent plana aktarılması ile kent planı tamamlanmıştır. Su Altı Çalışmaları: Teos Antik Kentinin en iyi korunmuş yapılarından bir tanesi olan antik güney limanın deniz içerisinde kalan kısmında 2011 yılında, Prof. Dr. Hayat Erkanal ın başkanlığında Ankara Üniversitesi Su Altı Araştırma Merkezi tarafından su altı araştırmalarına başlanmış ve fotoğrafik belgeleme yapılmıştır. 2012 yılı çalışmaları kapsamında antik güney limanın açıklarında bulunan eşek (çiçek) adası ile karaya bağlantı sağlayan ve günümüzde deniz içerisinde kalmış olan köprü/yol yine bu çalışmalar kapsamında belgelenecektir. 4
Biyolojik (Flora ve Fauna) Çeşitliliğin Belgelenmesi: Teos Antik Kenti sınırları içerisindeki biyolojik çeşitliliğin araştırılmasına 2012 yılı içerisinde başlanacaktır. Özellikle antik kentin bir açık hava müzesine dönüştürülmesi kapsamında gezi güzergâhları üzerine yerleştirilecek olan bilgi panolarında biyolojik çeşitlilik vurgulanacaktır. Bu yüzden çevredeki bitki ve ağaç türleri ile günümüzde halen yörede yaşamakta olan hayvan ve deniz canlıları çeşitliliği araştırılacaktır. Ayrıca nüfus ve yerleşim özellikleri ortaya konmaya başlanacaktır. Bölgenin ekonomik coğrafya özellikleri (tarım, ticaret, madencilik vb.) araştırılacaktır. Epigrafik Araştırmalar: 2010 yılında antik kent içerisinde ve çevresinde başlanılan yazıt külliyatının oluşturulmasına 2011 yılında da devam edilmiştir. Özellikle Seferihisar İlçesi içerisine dağılmış olan yazıtların Teos antik kentine taşınmasına ağırlık verilmiştir. KONSERVASYON ÇALIŞMALARI: Öncelikli olarak antik tiyatronun üst cavea sını taşıyan tonozlu galerilerin daha fazla tahribatını önlemek amacıyla tonoz ayaklarının konservasyonu 2010 ve 2011 yılı çalışma programında olmasına karşılık, söz konusu çalışma, kazı evini olmaması (duvar ustalarının konaklaması için) ve bu çalışma için gerekli alt yapının oluşturulamaması (iskele, sönmüş ve bekletilmiş kireç vb.) nedeniyle gerçekleştirilememiştir. 2011 yılında büyük oranda tamamlanan restorasyon alt yapısı ile 2012 yılında söz konusu çalışma gerçekleştirilebilecektir. Aynı şekilde sağır kemer ayakları tahrip olmuş olan sarnıç yapısında da konservasyon uygulamalarına gidilecektir. Mimari restorasyon ve konservasyon çalışmaları: 2010 ve 2011 yılları çalışmaları kapsamında, Dionysos Tapınağı Kutsal Alanı nın rölöve projesi tamamlanmıştır. Mimari blok restorasyonu için gerekli olan tasnif çalışmalarına başlanmış ve tüm mimari bloklar numaralandırılmıştır. 2011 yılı çalışmaları kapsamında Batı Temenos duvarının konservasyonu tamamlanmıştır. Prof. Dr. Musa KADIOĞLU Teos Kazısı Başkanı 5