PSİKOLOJİNİN ALANLARI Doç.Dr. Halil EKŞİ GELİŞİM PSİKOLOJİSİ Yaşa bağlı organizmadaki değişimleri inceler Çocuk psikolojisi Ergen Psikolojisi Yetişkin Psikolojisi Deneysel Psikoloji Temel psikolojik süreçler üzerine araştırma alanı Öğrenme Bellek Algı Heyecanlar 1
Kişilik Psikolojisi Bireysel farklılıklar üzerine odaklanır. Bu farklılıkları anlaşılmasına dönük teoriler geliştirir. Sosyal Psikoloji İnsanlar yek diğerini nasıl etkiler? Grup davranışları Liderlik Diğerkamlık Uyum ve itaat Endüstriyel & Organizasyonel Psikoloji Personel seçimi ve eğitimi Çalışma hayatında verimliliğin artırılması İşgörenlerin stres ve diğer problemleri Tüketiciler güven, itimat ve ilgilerini çekecek ürünlerin desenlenmesi 2
Klinik & Danışmanlık Psikoloji Klinik Psikoloji: Psikolojik bozuklukların tanı ve sağaltımı/tedavisi Danışmanlık Psikolojisi: Hayata uyumu güçleştiren normal problemler Psikiyatr Psikolog/Klinik Psikolog Psikolojik Danışman/Rehber Öğretmen Sosyal Çalışmacı Özel Eğitim Öğretmeni / PSİKOLOG İnsan ve hayvan davranışlarının yapı ve süreçlerini, gözlem ve deney gibi bilimsel yöntemleri kullanarak inceleyen, davranış bozukluklarının ve gelişim sorunlarının teşhis ve tedavisi yönünde faaliyetlerde bulunan kişidir. 3
REHBER ÖĞRETMEN (PSİKOLOJİK DANIŞMAN) Çalıştığı eğitim kurum ya da kuruluşunda; öğrencilerin ilgi, yetenek ve kişilik özelliklerini gerçekçi ve ayrıntılı olarak tanımalarına, kendilerine açık eğitim, meslek ve iş olanakları hakkında bilgilenmelerine, başkaları ile iyi iletişim kurabilme, doğru kararlar verebilme becerileri geliştirmelerine yardım eden kişidir. SOSYAL ÇALIŞMACI (SOSYAL HİZMET UZMANI) Ekonomik, sosyal ve kültürel yönden sıkıntı içinde bulunan kişi, grup ve topluluklara sorunlarını tanıyıp çözümlemelerinde sahip oldukları olanakları kullanma ve çevredeki olanakları araştırma ve yararlanma konusunda yardımcı olan kişidir. Farklı alanlar aynı soruya farklı şekilde cevap ararlar İnsanlar niçin oyun oynarlar? Fizyolojik İnsanlar oyun oynarken beyinde neler olur? Karşılaştırmalı Hayvanlarda oyun oynarlar mı? Davranış Analizi Hangi olaylar oyun oynama davranışının olasılığını artırır/azaltır? Davranışsal Genetik Annen/babandan daha az veya daha çok oynama ihtimalin nedir? Bilişsel Oyun oynarken insanlar hangi tür stratejiler kullanırlar? 4
Gelişim Oyun oynama hayat boyu nasıl bir seyir takip eder? Sosyal Psikoloji İnsanlar oyun oynadıklarında birbirlerini nası etkilerler? Kişilik Niçin oyun oynarken bazı insanlar rekabetçi iken bazıları pasiftir? Kültürler arası Niçin bazı kültürler oyun oynarken oldukça farklı davranırlar? PSİKOLOJİDE ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ 1- Betimleyici ve Tanımlayıcı Yöntemler 2- Klinik Yöntemler 3- İlişkisel Yöntemler 4- Deneysel Yöntemler 5
1- Betimleyici ve Tanımlayıcı Yöntemler Bu tür araştırmalar bir grup veya evrende mevcut olan durumu olduğu gibi ortaya çıkarmayı amaçlar Gözlem Gözlem belli bir kimse, yer, olay, nesne, durum ve şarta ait bilgi toplamak için belirli hedeflere yöneltilmiş bir bakış ve dinleyiştir. Gözlem Türleri Doğal Gözlem Kişinin davranışlarının kendi ortamında, dışarıdan hiçbir etki olmaksızın takip edildiği yöntemdir. Gözlem yöntemi bir bilimin ilk gelişim aşamalarında daha sık kullanılır. Gözlem yönteminin verdiği bilgi bilimsel yöntemin ilk aşamasını oluşturur. 6
Sistematik Gözlem Bu yöntemde araştırmacı belirlemiş olduğu konu için uygun ortamı oluşturur ve kişinin davranışları bu ortam ve koşullar çerçevesinde gözlemlenir. Gözlem yönteminde daha doğru gözlemler yapılabilmek amacıyla ses kayıt cihazı, kamera, fotoğraf makinesi, gözlem odası gibi araçlardan yararlanılır. GÖZLEM TÜRLERİ Araştırmacı tarafından ortama ilişkin geliştirilen yapı Yapılandırılmamış Ortamın kendisiyle ilgili yapı Doğal ortam (Alan çalışması) Tür 1: yapılandırılmamış alan çalışması (araştırmacı katılımcı-participant) Yapay ortam (Laboratuvar çalışması) Tür 3: Yapılandırılmamış laboratuvar çalışması (araştırmacı dışarıdan gözlemci non participant yapılandırılmış Tür 2: Yapılandırılmış alan çalışması (araştırmacı dışarıdan gözlemci- non paticipant) Tür 4: Yapılandırılmış laboratuvar çalışması(araştırmacı dışardan gözlemci- non participant) Anket /Survey İncelenmek istenen olayı doğrudan gözleme olanağı olmadığı zamanlarda soru listesi aracılığıyla ve mülakat yöntemiyle, yapılan dolaylı gözlemdir. Hazırlanan sorularla kişilerin belli konulardaki Düşünce, duygu ve tutumlarını belirlemek amaçlanmıştır. Bu yöntem kamuoyu yoklamalarında, siyasal oy dağılımının belirlenmesinde kullanılabilir. 7
Testler: Standardize edilmiş/ yapılandırılmış madde/sorular yoluyla bireylerin ilgi, yetenek, zeka vb. özelliklerini belirmeyi hedefleyen ölçme araçları 2= KLİNİK YÖNTEMLER Psikologlar bu yöntemi bireylerin sorunlarını çözmek için kullanır, görüşme ve vak a incelemesi, klinik yöntemlere girer. Vak a incelemesi Bireyin geçmişinde yer alan olayları betimsel bir biçimde yansıtan bireysel hikayeye vak a incelemesi denir. Kişi yaşadığı olayı olduğu gibi değil de kendi hatırladığı gibi anlattığından dolayı araştırmacılar çalışmalarında bunu göz önünde bulundurmalıdır. 8
Vaka incelemesi yönteminde aile, geçmişinden, okul yaşamından, geçirilen hastalıklardan, olağanüstü olaylardan ve varolan durumdan bir biyografi oluşturulur. Bu biyografi bireyin davranışlarının yorumlanması açısından önemlidir. 3- Korelasyonel Yöntemler Araştırmacı bir değişkeni ölçer (X) Araştırmacı ikinci bir değişkeni ölçer (Y) Araştırmacı istatistiki olarak x ve y nin ilişkili olup olmadığına karar verir Korelasyon Katsayısı iki değişken arasında ilişkinin Gücünü ve Yönünü gösterir. 9
Korelasyon katsayısı -1.00 den +1.00 e uzanır 1 e doğru yaklaşılınca iki değişken arasında ilişki olduğu yorumu yapılır. Olumlu korelasyon Korelasyon katsayısı + 1 yaklaşması durumunda iki değişkenin birbirleriyle olumlu ilişkiye sahip olduğu anlaşılır. Olumsuz Korelasyon Korelasyon katsayısı - 1 yaklaşması durumunda iki değişkenin birbirleriyle olumsuz ilişkiye sahip olduğu anlaşılır. 10
Nötr Korelasyon Korelasyon katsayısı 0 yaklaşması durumunda iki değişkenin birbirleriyle herhangi bir ilişkiye sahip olmadığını gösterir. Korelasyon Araştırmaları Neden sonuç etkisi yorumu yaptırmaz Laboratuar çalışmalarına yardımcı olur Davranış hakkında tahminlerde bulunmamıza yardımcı olur. 11
A B B A C A B $!%& $+&'(*(",(# '() "#%'(*%!!"# %'(*-./!" 1"# 2!,!!(3!/! 0!,(! 4-Deneysel Yöntemler Bu yöntemle yapılan araştırmaların hedefi davranışın temel amacını,nedenlerini ve ön belirleyicilerini tespit etmektir. Bu yöntemde araştırmacı; 1) Bir şeyleri değiştirir yada manipüle eder. 2) Diğer koşulları olabildiğince sabit tutar. 3) Değişikliklerin yada değişimlerin, incelenen nesne üzerindeki etkilerine bakar. 12
Değişkenler (variable) : Durumdan duruma değişken değişiklik gösteren nesne yada olaydır. Değişkenler genellikle olarak ölçüle bilir. nicel Bu yöntemde değişkenleri kontrol altında tutmak amacıyla deney odaları oluşturulur. Değişkenler bağımsız ve bağımlı değişkenler olmak üzere ikiye ayrılır. Bağımsız değişken (independent) : Deneyde incelenecek durum yada nesne üzerinde etkisi olan değişkendir Bağımlı (dependent) : değişken Bağımsız değişkene bağlı olarak ortaya çıkan sonuçtur. Kontrol Grubu Bir deneyde bağımsız ve bağımlı değişkenlerle birlikte bir diğer özellik de kontrol grubudur. Deneyden geçerli sonuçlar çıkarmak amacıyla tüm değişkenlerin denetim altında tutulmasıyla birlikte fiilen de kontrol etmek gerekir. 13