Arboviruslar Prof.Dr.Ali Ağaçfidan İstanbul Tıp Fakültesi Tıbbi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı
Arboviruslar Arthropod-borne virus İnsan da hastalık etkeni olabilen 130 dan fazla arbovirus bilinmektedir. Viruslar, kan emen arthropodlar ile (özellikle sivrisineklerle) duyarlı omurgalı konaklar arasında biyolojik bulaşma yoluyla yaşamlarını sürdürüler. (?) Özellikle Üç virus ailesi: Togaviridae Flaviviridae Bunyaviridae
Adlandırılmaları Arboviruslar Neden oldukları hastalıklara göre Dang, sarı humma İlk izole edildikleri bölgelere göre Batı Nil humması
Arboviruslar Vertebralı ya da insan kanı emerken etkeni bulaştırırlar. viremi ve çeşitli hastalık tablolarına neden olurlar. - Büyük bölümü asemptomatik - Hafif hastalık tablosu (ateş, genel sistemik belirtiler, döküntülü) - Ensefalit (yüksek mortalite riski) - Hemorajik humma
Togaviridae Genomu lineer, pozitif polariteli tek zincirli, 10.000-12.000 nükleotid uzunluğunda bir RNA molekülüdür. İkasohedral simetrilidir ve vektör sivri sineklerdir. İki Genusu vardır. 1. Alphavirus 2.Rubivirus
Flaviviridae Flaviviridae ailesi pozitif polariteli, 9.6 12.3 kilobaz uzunluğunda, tek zincirli, lineer Bir RNA molekülü taşırlar. The Flaviviridae ailesindeki virusların bulaşma yolu özellikle sivrisinek ve kene gibi arthropod vektörlerdir. 4 genusları bulunur bunlar; Genus Flavivirus Genus Hepacivirus Genus Hepatitis G Virus Genus Pestivirus
Flaviviridae Flaviviridae ailesi içerisinde yer alan majör hastalık etkeni viruslar: Dengue fever Japanese encephalitis Kyasanur Forest disease Murray Valley encephalitis St. Louis encephalitis Tick-borne encephalitis West Nile encephalitis Yellow fever Hepatit C virus
Bunyaviridae Bunyaviridae ailesi negatif polariteli 3 segmentli bir RNA molekülü taşırlar. Genellikle bir kemirgen ya da arthropod tarafından taşınırlar ve bu canlılardan insanlara geçerler. Bunyaviridae ailesinde yer alan viruslar, vector kaynaklı viruslardır. (Hantavirus haricinde) yayılım arthropod vektörler yoluyla gerçekleşir. (sivrisinek, kene ya da tatarcık). Hantavirusler ise geyik farelerinin(peromyscus maniculatus) dışkıları ile temas sonrasında bulaşır.
Bunyaviridae Genus Phlebovirus Tatarcık (Phlebotomus) humması Rift Vadisi humması Genus Nairovirus Kırım-Kongo hemorajik humması Nairobi koyun hastalığı Sakhalin virüsleri
Flaviviridae
Sarı Humma (Yellow Fever) - I Sarı humma ( Yellow Jack- Yellow fever ) akut viral hemorajik bir hastalıktır. Virus Flaviviridae ailesinde yer alan, 40-50 nm çapında zarflı pozitif polariteli bir RNA virusudur. Sarı humma virusu Aedes aegypti adlı bir vektörün ısırığıyla bulaşır. Özellikle tropikal ve subtropikal bölgelerde,güney Amerika ve Afrika da görülür.
Sarı Humma (Yellow Fever) - II Sarı humma 3-6 gün arasında süren inkübasyon periyodundan hemen sonra başlar. (1) Birçok vakada sadece ateş, baş ağrısı,ürperme, iştah kaybı, kusma ve ile seyreden yumuşak bir infeksiyon şeklinde atlatılır. Vakaların yaklaşık %15 i ise hastalığın ikinci safhası olan tekrarlayan ateş ile seyreden toksik faza girerler. Bu süreç beraberinde karaciğer hasarı nedeniyle görülen sarılık ve abdominal ağrıyı getirir. Ağızda ve gözlerde kanamalar ayrıca gastrointestinal dokuda meydana gelen kanamalar nedeniyle kanlı kusma görülür. Toksik faz yaklaşık vakaların %20 sinde fatal seyreder. Tüm vakaların yaklaşık %3 ü fatal sonuçlanır.
Sarı Humma (Yellow Fever) - III Sarı Humma, tropikal ve subtropikal bölgelerde, özellikle Güney Amerika ve Afrika da görülür. Her ne kadar ana vektörü olan Aedes aegypti Asya kıtasında yer almasına rağmen Pasifik ve Orta Doğu da sarı humma görülmez.bunun nedeni bilinmemektedir. Dünya da yaklaşık 600 milyon insan endemik bölgelerde yaşamaktadır ve WHO verilerine göre bu bölgelerde her yıl yaklaşık 200.000 olgu bildirilmekte ve bu olguların 30.000 kadarı kaybedilmektedir.
Dang Humması(Dengue Fever)-I Dengue virus, Flaviviridae ailesinde, Flavivirus genusunda bulunan pozitif polariteli tek iplikli bir RNA virusudur. Dang hemorajik ateşi, etkeni dengue virus olan tropikal bir infeksiyon hastalığıdır. Kemikkıran ateş olarak da bilinir. Semptomları ateş, baş ağrısı, kas ve eklem ağrısı ve kızamık benzeri karakteristik deri döküntüsüdür. Olguların bazılarında hastalık hayatı tehdit eden Dang hemorajik ateşine dönüşür.
Dang Humması(Dengue Fever)-II Dengue virus başlıca bulaş yolu A. Aegypti türündeki sivri sineklerdir. A. albopictus, A. polynesiensis and A. scutellaris dir. İnsanlar virusların primer konaklarıdır. Ancak başka primatlarda da yaşam sikluslarını tamamlayabilirler. İnfeksiyon tek bir ısırıkla dahi bulaşabilir. Dengue virus ile infekte insanların yüksek bir kısmında (%80), hastalık asemptomatik ya da sadece hafif semptomlarla seyreder. İnkübasyon periyodu 3-14 gün arasında gerçekleşirken çoğunlukla 4-7 günde etkiler görülmeye başlanır.
Dang Humması(Dengue Fever)-III Deride ısırık-ödem ve kızartı-kanviremi (ilk 3 gün)-küçük kan damarları-5-8 gün sonra ateşhalsizlik-ürperme-baş ağrısı-bel ve eklem ağrıları Ateş 3-6 sonra düşer 2-3 gün düşer sonra yeniden yükselir. Hastalığın 3-4. günlerinde kızamığa benzer bir döküntü olur, servikal ve aksiller LAP, lökopeni ve rölatif lenfomonositoz normalde öldürücü değil, komplikasyon yok İnfeksiyon seyri üç faz içermektedir. Bunlar; ateş, kritik evre ve toparlanma evreleridir.
BATI NİL HUMMASI Flaviviridae ailesi içerisinde yer alan, 50 nm çapında, 11.000 nükleotid içeren pozitif polariteli bir RNA molekülü içeren bir virüstür. İlk kez 1937 de Uganda nın Batı Nil Bölgesinde izole edilmiş. Kuşlar doğal rezervuar. Culex spp ile bulaşır.
Bunyaviridae
Kırım-Kongo Hemorajik Humması-I Kırım -Kongo hemorajik ateşi (CCHF) Asya,Afrika, Doğu Avrupa ve Orta doğu nun bazı bölgelerinde görülebilen fatal seyredebilen viral bir infeksiyondur. Bu virus (CCHFV,Crimean-Congo haemorrhagic fever virus) tek iplikli negatif RNA molekülüne sahiptir. Bunyaviridae ailesinde yer alan Nairovirus genusuna üyedir. İnsanlarda çok ağır bir tablo oluşturabilir. Mortalite oranı %3 30 olarak rapor edilmiştir.
Kırım-Kongo Hemorajik Humması-II Hayvancılıkla uğraşanlar, mezbaha çalışanları ve kırsal alanda yaşayanlar, enfekte hayvanların kan ve dokuları ile temas risk oluşturan durumlardır. Kene tarafından ısırılma ile kuluçka süresi genellikle 1-3 gündür; en fazla 9 gün Enfekte kan, ifrazat veya diğer dokulara doğrudan temas sonucu bulaşmalarda bu süre 5-6 gün; en fazla 13 gün Hyalomma genusundan henüz ergin olmamış keneler, küçük omurgalılardan kan emerken alır, ergin kene olduğunda da hayvanlardan ve insanlardan kan emerken virusu bulaştırır
Kırım-Kongo Hemorajik Humması-III Laboratuvar: lökopeni, rölatif lenfomonositoz ve trombositopeni, AST, ALT, CK ve biluribin değerlerinde yükselmeyi alkalen fosfataz, GGT ve LDH daki yükselme takip eder. PTZ, a PTZde uzama, Hb azalma
Kırım-Kongo Hemorajik Humması-IV Hylomma cinsi kenelerin bulunabildiği Asya,Afrika, Doğu Avrupa ve Orta doğu gibi geniş bir bölge de görülebilir. Ülkemizde en sık Tokat,Çorum,Yozgat,Sivas ve Erzurumda görülmektedir.
Kırım-Kongo Hemorajik Humması-VI Korunma Kenelerden uzak durmak Hayvan barınaklarının onarımı Yeşil alanlarda açık giysi ile gezinmemek Kene kovucu ilaçlar
Rift Vadisi Humması Rift Vadisi humması Virusu, negatif polariteli tek iplikli bir RNA molekülü içerir. Viral bir zoonozdur ve infekte sivrisineğin(özellikle Aedes veya Culex) ısırması yoluyla bulaşır. Hastalık etkeni Bunyaviridae ailesinin Phlebovirus genusunda bulunan Rift Valley fever virustur. 1977-1978 yılları arasında Mısır da birkaç milyon insanı infekte edip, binlerce kişinin ölümüne yol açan bir epidemi bildirilmiştir.