Seralarda Sulama Sistemleri ğr.g r.dr. iğdem DEMİRTAŞ Uludağ niversitesi Ziraat Fak ltesi Tarımsal Yapılar ve Sulama B l m, 2008 1
Seralarda Sulama Sistemleri Sulama genel anlamda bitkinin doğal yağışlarla alamadığı eksik suyun çeşitli yöntemlerle bitki kök bölgesine verilmesi olarak tanımlanır. Bitkiler normal gelişimlerini sürdürebilmek için kökleri aracılığı ile topraktan su alırlar. Kök ortamında bulunan besin maddeleri alınan bu ile bitkide uç noktalara kadar iletilir. Döngünün sürekliliği, suyun bitki yapraklarından terleme ile atılmasıyla sağlandığından bitkinin kök bölgesinde yeterli nem düzeyinin sürekli sağlanması gerekir. 2
Seracılıkta sulamanın yetersizliği ya da veriliş biçimindeki yanlışlıklar nedeniyle verim ve kalitede sık sık kayıplar meydana gelmektedir. Optimum bitki gelişmesinin ve denetimin sağlanması için sulamaların az miktarda ve sık yapılması gerekir. Yoğun iş gereksiniminin olduğu sera yetiştiriciliğinde sulama için fazla zaman harcamak istemeyen işletmeciler, otomasyon içeren sistemlerin kullanımını tercih etmeye başlamışlardır. 3
Teknolojik gelişmeler ve serada yetiştirilen kültür bitkilerinin çeşitlerindeki artışlara bağlı olarak, bilenen ya da gelişmiş sulama yöntemleri sera bitkilerinin sulanmasına uyarlanmış ve, mekanize ve otomatize olmuş yöntemlerin kullanımıyla su, zaman ve işgücünden tasarruf sağladığı gibi, sera içi çevre koşullarının istenilen düzeylerde tutulmasını da kolaylaştırmıştır. 4
Yağmurlama Sulama Y ntemi Yağmurlama sulama sistemi, suyun toprak yüzeyine belirli bir basınç altında ince damlacıklar biçiminde püskürten başlıkların yer aldığı borulardan oluşan bir şebekedir. Yağmurlama sulama sistemi kullanım amacına ve bulunduğu konuma göre değerlendirilmektedir. 1. Üstten Yağmurlama Sistemi 2. Toprak Yüzeyinde Yağmurlama Sistemi 5
Üstten Yağmurlama Sistemi Bu sistemde lateraller ve yağmurlama başlıkları, tarla sulama sistemlerinde olduğu gibi sulanacak alanın tamamına eş bir su dağılımı verecek biçimde düzenlenir. Böylelikle yüzeyde veya yetiştirme tablalarında bulunan kesme çiçek, sebze ve fideler kolaylıkla sulanabilir. 6
Yağmurlama sulama sistemleri, sera içinin serinletilmesi, nem düzeyinin belirli oranlarda tutulması ve dondan korunmada kullanılmaktadır. Üstten yağmurlama sulama sisteminde başlıklar sabit ya da hareketli olarak düzenlenebilir. 7
Sabit sistemlerde yağmurlama başlıklarının üzerinde yer aldığı lateral borular çatı makaslarına, bitki sıralarına paralel biçimde yerleştirilir. Çatı makasında lateral sayısı sera genişliğine ve başlığın püskürtme çapına bağlı olarak 2-6 m aralıklarla yerleştirilir. Aksi halde, eğimin fazla olduğu yerlerde yeralan başlıklardan sulama kesildikten sonra su damlamaya devam edebilmektedir. 8
Üstten yağmurlama sistemi sadece serinletme ve dondan koruma amaçlı olarak planlanmış ise o koşulda lateraller ve başlıklar sera dışına yerleştirilebilir. Yazın sıcak günlerinde sistem çalıştırılarak sera üst yüzeyinde evaporatif soğuma ile serinletme, soğuk günlerde ise üst yüzeyde ince bir buz tabası oluşturularak sera içi sıcaklığı korunabilir. 9
10
Hareketli üstten yağmurlama sistemi geniş yüzeylerin aynı anda ve homojen biçimde sulanmasında kullanılabilir. Sulama sistemlerindeki lateral boru sera uzun kenarı boyuna dik biçimde çatıya bağlanıp makasa ve makas sistemiyle raylar üzerinde hareket hareket ettirilir. Laterallere suyu ileten boru PE (polyetilen) den yapılmıştır. Yağmurlama başlıkları, hareketli lateralin alt kısmında yer alır. Sistemdeki başlık sayısı, sera genişliğine bağlı olmakla birlikte, 10-12 adete kadar çıkabilir. 11
, Bu yöntem, çiçeksiz bitkiler ve başlıklar altında 50 cm uzunluğunu aşmayan alçak sebzeler, çiçeklenme dönemine kadar olan süs bitkileri, fide ve genç bitkiler için uygundur. 12
Toprak Yüzeyinde Yağmurlama Sulama Sistemleri, Seralarda bitki üzerinde sulama amacıyla yerleştirilen sistemlerin diğer sistemlere göre çeşitli üstünlükleri olmasına rağmen her türlü sera bitkisinin sulanması için uygun değildir. Bitki yaprak ve çiçekleri, ıslanmadan ya da yağmurlama nedeniyle artacak yüksek oransal nemden zarar görüyorsa, su dağıtım sistemi ve yağmurlama başlıkları toprak yüzeyinden belirli yükseklikte ya da toprak yüzeyine yerleştirilebilir. 13
, Yoğun vejetatif aksama sahip bitkilerin sulanmasında bu yöntem kullanılacak ise açılı su püskürten başlıkların kullanılması gerekir. Bu durumda yağmurlama başlıkları, yastık ya da yetiştirme tablasının iki uzun kenarına yerleştirilen lateral boru üzerine üçgen dizilimli sıralanırlar. Başlıkların yerleştirilmesinde su dağılımı, bitkilerin sıklığına göre değişir. Özellikle karanfil yastıklarında, başlık kenarlarına yerleştirilmiş ise başlangıçta yastık ortasında fazla ıslanma oluşurken, zamanla bitki gövde ve dalları suyu engellediğinden, yastık kenarlarında fazla ıslanma olmaktadır. Bu durum suya hassas bitkilerin yetiştirildiği seralarda olumsuzluk yaratırken, hızlı kuruyan yastık kenarlarında sürekli bir nem sağlanmış olur. 14
Damla Sulama Yöntemi, Damla sulama yönteminde arındırılmış su, polietilenden yapılmış küçük çaplı borularla damlatıcılara iletilir ve damlatıcılara gelen suyun enerjisi damlatıcı içindeki yollarda kırılarak toprak yüzeyine düşük basınç ve debide damlalar biçiminde verilir. 15
Bu yöntemde temel ilke, bitkinin günlük olarak kullandığı suyu, istenirse bitki besin maddeleri ile birlikte, bitkide aşırı bir su isteği yaratmadan vermektir. Böylelikle bitkilerin su gereksinimleri bireysel ve sürekli olarak sağlanmakta, yeşil kısımları kuru kalmaktadır. Her sulamada az su uygulanarak sık aralıklarla sulama yapılır. İşletme basıncı genellikle 1 Atm civarında ve damlatıcı debileri ise 2-16 L/h arasındadır. Latreal üzerindeki damlatıcıların arasındaki farklılıkları engellemek üzere basınç regülatörlü damlatıcılarda geliştirilmiştir. 16
Her sulamada az su uygulanarak sık aralıklarla sulama yapılır. İşletme basıncı genellikle 1 Atm civarında ve damlatıcı debileri ise 2-16 L/h arasındadır. Latreal üzerindeki damlatıcıların arasındaki farklılıkları engellemek üzere basınç regülatörlü damlatıcılarda geliştirilmiştir. 17
Kaliteli ve bol ürün almaya imkan sağlayan damla sulama yönteminde sera içi oransal neminin yağmurlama sulama siteminde olduğu gibi artması söz konusu olmadığından, mantar hastalıklarının artması ve yayılması azalır. 18
Kaliteli ve bol ürün almaya imkan sağlayan damla sulama yönteminde sera içi oransal neminin yağmurlama sulama siteminde olduğu gibi artması söz konusu olmadığından, mantar hastalıklarının artması ve yayılması azalır. 19
Sera içinin tümü ıslatılmadığından toprak işleme, ilaçlama, hasat ve tarımsal işler sulamaya bağımlı olmaksızın yapılabilir. 20
Kontrol birimine konulacak bir gübre tankı ile sıvı gübre uygulanabilmekte ve gübre verilmesi kök bölgesiyle sınırlı kalacağından, gübre kullanımı ve bunun için gerekli işgücünden tasarruf sağlanmış olacaktır. 21
22
Tuz konsantrasyonu yüksek olan su kaynaklarının da bu yöntemle uygulanabilmesi mümkündür. Ancak serada yağışlarla yıkanma olmadığından belirli dönemlerde yıkama gereksinimi doğabilir. Bu durumda sera içine konulacak portatif bir yağmurlama sistemiyle yıkama yapılabilir. 23
Damla sulama yönteminde en önemli unsur damlatıcılardır. Bu nedenle bir damlatıcının ucuz ve sağlam olması, üretimi, değiştirilmesi ve bakımı kolay olması, basınç değişimlerinde önemli ölçüde değişmeyen debi değerleri sağlaması, tıkanma sorunlarının azaltılması yönünden akış kesit alanının nispeten büyük olması istenir. 24
Damla sulama yönteminde çeşitli damlatıcılar geliştirilmiştir. Tablada yada yastıkta yetiştiricilik yapıldığı koşulda lateral boru üzerine yerleştirilen damlatıcılardan yararlanılabilmektedir. Saksı yetiştiriciliğinde ise ahtopot ya da kılcal boru adı verilen damlatıcılar kullanılmaktadır. 25
26
27
28
29
30
31
32
Damla sulama yöntemi seralarda yetiştirilen başta domates, hıyar olmak üzere sebzelerin bir çok kesme ve saksı çiçeğinin sulanmasında kolaylıkla uygulanabilmektedir. Başarılı bir sonuç elde edilebilmesi, damlatıcıların bitki kök bölgesinin yakınına gelmeleri ya da kılcal boruların açık ucunun bitki veya saksıya ulaşmasına bağlıdır. 33
Kapilar (Mat) Sulama Yöntemi Bu yöntem doymamış toprakta suyun hareketi prensibinden yararlanılarak geliştirilmiştir. Su toprak içerisinde kılcal borularda oluşan basınç gerilimi ile düşey yönde, yatay yönde ya da yatay ev düşeyle belli bir açı yaparak hareket eder. Bu hareketliliğe kılcal boruların kesiti, diğer bir ifade ile toprağın bünyesi etki etmektedir. 34
35
36
Kimi bitkilerin sürgün ve yeşil aksamının kuru kalması istenir. Yöntem bu tür bitkilerin sulanması için oldukça uygundur. Suyun kapilar yöntemle bitkilere verilmesinde iki yöntem vardır. Birinci yöntemde; saksılar hiçbir materyal kullanmaksızın düzgün, su geçirmeyen tablalar içerisine yerleştirilir. Tablalara belirli aralıklarla 2 cm yüksekliğe kadar verilen su ile sulama yapılır. Bu yöntemle bitki hastalıklarının yayılması ve bitkilerin kirlenmesi az, su alımı kolaydır. ancak sistemin pahalı olması ve Tablalardaki su yüksekliğinin her yerde eşit olmaması gibi sakıncalı yönleri vardır. Saksılar son yıllarda doğrudan yetiştirme tablasına konulmak yerine, delikli PVC ayaklar üzerine konularak sorun belirli ölçüde azaltılmaya çalışılmaktadır. 37
Saksılar son yıllarda doğrudan yetiştirme tablasına konulmak yerine, delikli PVC ayaklar üzerine konularak sorun belirli ölçüde azaltılmaya çalışılmaktadır. 38
Diğer bir yöntem ise, saksılar doğrudan su ile ilişkili olmayıp bünyelerinde su tutabilen materyaller (kum, keçe, mat elyaf vb) üzerine konulur. Materyal olarak kumun kullanılması durumunda tablalar içerisine 2-3 cm kalınlığında kum serilir. Kum su ile doygun hale getirilir. 39
Kum üzerine yerleştirilmiş olan saksı toprağında az yoğun bir ortam olduğundan kumdan saksı toprağına bir su hareketi olur ve su saksı içerisinde kapilar hareketle yükselir. Kullanılacak kumun dane çapının iyi düzenlenmesi gerekir. Dane çapı büyük olursa su tutulması, dane çapı küçük olursa suyun tablada homojen dağılımı güçleşir. 40
41
42
43
44
Kapilar sulamada, fazla suyun drenajı yetiştirme tablasının kenarlarında bırakılan oluklar yardımıyla sağlanabilir. Kum yerine keçe veya elyaf kullanıldığında suyun tutulması bu materyallerle sağlanabilir. Ancak saksı deliklerinden çıkan köklerin bu malzemelere tutulmaları sonucunda malzemeler kirlenmekte, yoğunlaşmalar olmakta ve hastalıkların yayılması hızlanmaktadır. 45
46