ÜLKEMİZDE YAPILAN ÇÜRÜK EPİDEMİOLOJİK ÇALIŞMALARIN TOPLANMASI

T.C. Ege Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Diş Hastalıkları ve Tedavisi Anabilim Dalı ÜLKEMİZDE YAPILAN ÇÜRÜK EPİDEMİOLOJİK ÇALIŞMALARIN TOPLANMASI BİTİRME TEZİ Stj. Diş Hekimi Hakan Darendeli Danışman Öğretim Üyesi: Prof. Dr. Nemci GÖKAY İZMİR2006

İçindekiler Giriş...1 Çürük...2 Epidemioloji Ve Diş Hekimliği...3 Diş Hekimliğinde Kullanılan Epidemiolojik İndeksler İndeks...4 Diş Hekimliğinde Yapılan Epidemiolojik Çalışmalar...5 Diş Hekimliğinde Kullanılan Diş Çürükleri İle İlgili İndeksler İndekslerin Sınıflandırılması...6 I.Çürük Prevalans Hızı...7 II. Çürüğün Şiddet Derecesini Belirleyen İndeksler :...7 DMFT İndeksi...7 DMFS İndeksi...8 DIMF İndeksi:...9 df İndeksi...9 dfs İndeksi...9 dif İndeksi...10 Who Tarafından Hazırlanan Çürük Lezyonu Sınıflaması Çürüğün Yer Aldığı Yüzeye Göre...10 Çürük Lezyonunun Tipine Göre...10 Çürük Lezyonunun Neden Olduğu Tedavi Gereksinmelerine Göre...10 D 1 _ 4 mf İndeksi...11 Dı_ 4 mfs İndeksi...12 Kişi Başına Düşen Çürük Sayısı...12 Riskte Olan Diş Başına Düşen Çürük Sayısı...12 Riskte Olan Yüzey Başına Düşen Çürük Sayısı...12 Radyografik İndeksler...12 III. Çürük İnsidens Hızları Çürük İnsidens Hızı...13 Ortalama Çürük Hızı...13 ECSI (Extrapolated Carious Surface Increment Index)...13 DMFU İndeksi...14 DMFSU İndeksi...14

Ülkemizde Yapılan Çürük Epidemiolojik Çalışmaları...14 Tablolar Dizini Tablo 1 19721989 Yılları Arasında Türkiye de Diş Çürükleri Ve Periodontal Hastalıkları Konusunda Yapılan İstatistiksel Araştırmalar...17 Tablo 2 19902005 Yılları Arasında Türkiye de Diş Çürükleri Ve Periodontal Hastalıkları Konusunda Yapılan İstatistiksel Araştırmalar...19 Tablo 3 218 Yaşlarındaki Bireylerde Yapılan Araştırmalar...22 Tablo 4 1824 Yaşlarındaki Bireylerde Yapılan Araştırmalar...26 Tablo 5 1079 Yaşlarındaki Halk Topluluklarında Yapılan Araştırmalar...27 Tablo 6 Yalnız Diş Çürüklerini İnceleyen Araştırmalar...29 Tablo 7 Hem Diş Çürüklerini Hem de Periodontal Hastalıktan İnceleyen Araştırmalar...31 Tablo 8 Yalnız DMF Oranlarını İnceleyen Araştırmalar...32 Tablo 9 DMF ve df Oranlarını İnceleyen Araştırmalar...33 Tablo 10 DMF ve "Çürük Prevelansı Hızını" İnceleyen Araştırmalar...34 Tablo 11 Değişik Oranların İncelendiği Tek Araştırmalar...34 Tablo 12 DMF; df, "Çürük Prevelansı Hızı" Ve "Kişi Başına Düşen Çürük" Miktarının İncelendiği Araştırmalar...35 Sonuç...37 Kaynaklar...36

Giriş Bütün tıpta genel bir esas vardır: Hastalıklara karşı önleyici tedbirler almak için onların toplumda ne oranda bulunduğunun bilinmesi gerekir. Örneğini ülkemizde bir zamanlar yüksek oranda varlığı bilinen sıtma ve tüberküloz, alınan önlemlerle oldukça azalmıştır. Bugün Amerika'da çiçek aşısı yapılmamaktadır; çünkü uzun yıllardan beri çiçek vakasına rastlanmamıştır. Aynı esası diş hekimliğine uygularsak: Diş hekimliğinde de önleyici tedbirler almak için önce, toplumumuzda, çürük ve periodontal hastalıklar ve diş anomalilerinin oranlarının bulunması gerekir. Bunun için de, plânlı ve geniş kapsamlı araştırmalara gereksinme vardır. Amerika'da ve Avrupa ülkelerinin pek çoğunda diş çürükleri, periodontal hastalıklar ve diş anomalilerinin oranlan bilinmektedir. Hatta çoğunda, yalnız tüm ülkede değil, ayrı ayrı şehirlerdeki oranlar bellidir. Böylece diş çürüğü fazla ise çürük önleyici tedbirler artırılır periodontal hastalıklar fazla ise, onları önleme tedbirleri geliştirilir; diş anomalileri fazla ise ortodontik tedaviler ön plana alınır. Bunun için, ülkemizde bir literatür incelemesi yaptık. Amacımız bugüne kadar ülkemizde diş çürüklerini araştıran yalnız istatistiksel yazıları incelemek, uygulanan yöntemleri ve bulunan sonuçlan bir araya getirerek, halkımızın diş çürüklerinin ortalama durumunu açığa çıkarmaktır.

Önsöz Ülkemizde Yapılan Çürük Epidemiolojik Çalışmaların Toplanması konulu tez çalışmamda benden yardımlarını esirgemeyen değerli hocam sayın Prof. Dr. Necmi GÖKAY a teşekkür ederim. Stj. Dt. Hakan Darendeli

2 Çürük Diş çürüğü: diş hekimliğinin en önemli hastalıklarındandır. Bugünkü sağlık hizmeti anlayışında, hastalığın tedavisinden çok hastalıktan korunma görüşü hakimdir. Diş çürüğü hastalığından korunmak için de diş çürüğü sorununun toplum içindeki yaygınlığının ve çürüğü etkileyen faktörlerin ortaya konularak çözüm yolları aranmasına ihtiyaç vardır. Uygarlığın gelişmesi ile artan ağızdiş sorunları günümüzde önemli sayılabilecek boyutlara ulaşmıştır. Günümüzde besinlerin çoğunlukla çürük yapıcı özelliklere sahip olması, konserve türü, çok pişmiş ve yumuşak olmaları sonucu çürük sayısında ve periodontal hastalık sayısında belirgin bir artış izlenmektedir. Diş çürüğü sıklığı ile ilgili araştırmalar çok eskilere dayanmaktadır. Örneğin prehistorik dinozor, reptil ve ilkel memelilerin fosil dişlerinde bir hayli çürüğe rastlanmıştır. Çürüğün ilk görünüşü paleolitik dönemde homosapienslerde olmuştur. Neolitik dönemde giderek artmıştır. Afrika ve Amerika da diş çürükleri ile ilgili bilgi toplama amacı ile yapılan araştırmalarda 2200 yıl önceye dayanan CroMagnon dönemine ait duvar boyamalarındaki insan figürlerinde diş çürüklerine rastlanmaktadır. Fakat prehistorik dönemde ve orta çağ başlangıcına kadar olan dönemde çürük sayısının sınırlı kaldığı ancak erişkinlerde %5 inde ve arka dişlerde lokalize olduğu anlaşılmaktadır. Orta çağdan sonra özellikle XIX. Yüzyıl boyunca çürük sayısı giderek artmış, %5 den %90 lara çıkmış, daha önceleri arka dişlere lokalize olan çürükler giderek tüm dişlerde görülmeye başlanmıştır. Diş çürüklerinde ülkeler arasında, bir ülke içerisindeki bölgeler arasında ve zaman içerisinde farklılıklar görülmektedir. Ülkemizde koruyucu hekimliğin gelişebilmesi ve bu açıdan ülkemizin nerede olduğunun anlaşılabilmesi ve tedavi edici hizmetlerinin planlanmasında ihtiyaç ve önceliklerin saptanması amacı ile çeşitli epidemiolojik çalışmalar yapılmıştır. Bu nokrada önemli olan, bölgelerin daha çok etkilendiği ağız diş hastalıklarını ortaya çıkarmaktır. Böylece her bölgenin ağızdiş sağlığı haritası oluşturularak, ihtiyacı olan hizmetler daha rahat tespit edilebilecek oluşmaması için tedbirler alınacaktır.

3 EPİDEMİOLOJİ VE DİŞ HEKİMLİĞİ Epidemioloji, çeşitli amaçlar için yapılmasına karşın daha çok sağlık hizmetlerinin toplumdaki dağılımını incelemektedir. Epidemioloji yunanca kaynaklı bir kelime olup, tam tercüme edilir ise Toplumda bir şeyi tetkik etmek anlamına gelir. Epidemiolojik kurallara göre yapılan çalışmalar hastaların taş, ırk, cins, coğrafik bölge, ve sosyoekonomik düzeye göre dağılımını araştırmaktadır. Farklı zamanlarda yapılan çalışmalar hastalığın prevalans ve dağılımını kıyaslanmasını sağlamaktadır. Ülkemizde ve yurt dışında yapılan çalışmalar ağız sağlığı hakkında güvenilir bilgi vermek ve koruyucu hekimliğin gelişebilmesi açısından faydalı olabilmektedir. Çürük prevelansı, dağılımı ve ilerleyişi ile ilgili olarak ; dünya literatüründe çok sayıda çalışma bulunmaktadır. Epidemiolojik çalışmalar bazı doğu Avrupa ülkeleri hariç düzenli veri toplanan gelişmiş batı ülkelerinde son otuz yılda çürük prevalansında belirgin bir düşüş bildirir iken Tanzanya, Guatemala, Suudi Arabistan, Litvanya gibi gelişmekte olan ülkelerin bazılarında da son yıllarda çürük oluşumunda bir azalma bildirilmektedir. Ülkemizde ise bu konuda yerleşmiş, geniş bir veri tabanı bulunmamakta ve günümüzde gerçekleştirilen çalışmalar artan ağız diş sağlığı sorunları ve bu sorunların tedavisi için yüksek halk sağlığı giderleri gerekliliğini bildirmektedir. Çürük sıklığı ve dağılımı ile ilgili epidemiolojik çalışmalar hem koruyucu işlemlerin ve halkın bilinçlendirilmesi için hazırlanacak eğitim ve sağlık programlarının önemine dikkat çekmekte hem de yapılacak koruyucu uygulamaların tiplerinin tercihinde yol gösterici olmaktadır. Epidemioloji, toplum sağlığı biliminin temel disiplinlerinden biridir. Bu disiplin, değişik zamanlarda ve değişik bölgelerde, toplumlarda hastalıkların dağılımını ve dinamiğini inceler. Bir başka deyişle epidemioloji, hastalıkları bütün yönleriyle tanımaya çalışan, özelliklerle hastalıkta rol oynayan etiolojik etkenlerin, duyarlık faktörlerinin, geçiş biçimlerinin ve hastalığın ortaya çıkışında ve seyrinde etkili olabilecek çevre koşullarının saptanmasına çalışır. Bu yolla etkin koruma yöntemlerinin belirlenmesine ve yerleştirilmesine yardımcı olur

4 Epidemiolojik bir araştırma, 1. Sağlık hizmetlerinin planlanması ve değerlendirilmesi için gerekli verilerin toplanmasını, 2. Hastalıklardan korunmayı sağlamak için hastalıkları oluşturan nedenlerin belirlenmesini, 3. Hastalık kontrol yöntemlerinin değerlendirilmesini, 4. Hastalıkların doğal gidişinin tanımlanmasını, 5. Hastalıkların sınıflandırılmasını, amaçlar. Epidemiolojik araştırmaların bu amaca ulaşabilmesi, toplanan verilerin güvenilir ölçümlere dayalı olmasına bağlıdır ki bu ölçümlerin en önemli bölümlerinden birini indeksler oluşturur. DİŞ HEKİMLİĞİNDE KULLANILAN EPİDEMİOLOJİK İNDEKSLER İndeks İndeks; bir toplumda alt ve üst değerleri olan ölçülebilir olguları belli dereceler halinde ölçen ve diğer toplumlarla karşılaştırmayı olası kılan ölçümlerdir. İndeksler, durum saptayıcı çalışmalarda herhangi bir olgunun dağılımını, şiddetini ve yaygınlığını belirlemek amacıyla kullanılabildiği gibi, koruyucu bir yöntemin değerlendirilmesinde, toplumların tedavi gereksinmelerinin saptanmasında ve planlanmasında, sebepsonuç bağıntısının incelendiği araştırmalarda ve gruplar arası farklılıkların karşılaştırılmasında da yardımcı olurlar. Bir indeks durumu açık ve güvenilir olarak ortaya koymalıdır, iyi bir indeks her şeyden önce yararlı, küçük değişimleri ortaya koyabilecek kadar duyarlı olmalıdır ve farklı kişiler tarafından kullanıldığında uyumlu sonuçlar vermelidir. İndeksin skorları sübjektif tanımlamalardan uzak, objektif ölçülere uygun ve şüphe

5 duyulmayacak biçimde birbirinden ayrılmış olmalıdır. Ayrıca indeksin kolay uygulanabilir, tekrar edilebilir ve tekrar edildiğinde aynı sonuçlan verebilir olmağı, az sayıda muayene aracına gereksinme göstermesi de kullanım alanını genişletir Diş Hekimliğinde Yapılan Epidemiolojik Çalışmalar Ağızdiş sağlığı ile ilgili planlı bir epidemiolojik çalışma 19. yüzyılın başlarına kadar yapılmamıştır. Bu konudaki ilk çalışmalardan birine Sir John Sinclair' in hazırladığı 1803 yılına ait "Donanma Tarihi" isimli kitapta rastlanmaktadır. Edwin Saunders 1837'de "Yaş Testi Olarak Dişler" başlıklı oldukça geniş verileri kapsayan bir rapor hazırlamıştır. 1877'de VVilliam Fisher çocuklarda yüksek orandaki diş çürükleri ve tedavi eksikliği ile ilgili bir çok çalışma yapmış ve "Okul Çocuklarının Dişlerine Zorunlu Dikkat" adlı yayını üzerine İngiliz Diş Hekimliği Birliği tarafından epidemiolojik yöntemlerle çocuk diş sağlığını melemek için bir komite kurulmasını kararlaştırmıştır. 1938'de Klein'in DMF indeksini tanımlamasıyla bu konudaki çalışmalar ölçütlere dayanılarak yapılmaya başlamıştır. 1944'de Gruebbel'in def indeksini kullanması, 1958'de Slack'ın çürük lezyonunu sınıflaması ve 1963'de Jackson'un DMFS indeksini ortaya koymasıyla bu konudaki araştırmalar yoğunluk kazanmış ve yeni indeksler üzerinde çalışmalar artmıştır. WHO 1971 ve 1977 de yayımladığı AğızDiş Sağlığı Epidemioloji ile ilgili kitaplarında

6 kullanılabilecek araştırma formları önermiş ve daha önemlisi çürükleri ile ilgili indekslerin uygulanmasında ortaya çıkabilecek tanı sorunlarını azaltmaya çalışmıştır. Muayene edilen dişte görülen beyaz tebeşirimsi noktalar ile rengi kahverengi siyaha değişmiş noktalar veya çukurcuklar ve fissürlerde yumuşamış bir tavan yada kenarların saptanabildiği lezyonlar çürük lezyonu olarak kabul edilirdi. DİŞ HEKİMLİĞİNDE KULLANILAN DİŞ ÇÜRÜKLERİ İLE İLGİLİ İNDEKSLER İndekslerin Sınıflandırılması Diş çürükleri ile ilgili indeksler aşağıdaki gibi sınıflanabilir. I Çürük Prevalans Hızı, II Çürüğün şiddet derecesini belirleyen indeksler: 1. DMFT 2. DMFS 3. DİMF 4. df 5. dfs 6. dif 7. D 1 _ 4 MF 8. D 1 _ 4 MFS 9. Kişi Başına Düşen Çürük Sayısı 10. Riskte Olan Diş Başına Düşen Çürük Sayısı 11. Riskte Olan Yüzey Başına Düşen Çürük Sayısı 12. Diş Mortalite Hızı 13. Radyografik İndeksler III Çürük İnsidens Hızları 1. Çürük İnsidens Hızı 2. Ortalama Çürük Hızı 3. ECSİ

7 4. DMFU 5. DMFSU Yukarıda sınıflaması verilen indeksler aşağıda incelenmektedir. I Çürük Prevalans Hızı Bir toplulukta ağzında çürük ve sonuçlarını taşıyan kişilerin çokluk derecesini (az veya çok olduğunu) gösteren bir değerdir. Yüzde olarak ifade edilir ve aşağıdaki formülle hesaplanır. Çürük Prevalans : Ağzında çürük veya sonuçlan bulunan kişi sayısı * 100 Hızı Muayene edilen kişi sayısı İndeksin saptanmasında muayene edilen kişilerde bulunan çürük diş sayısının yada çürük sonuçlarının bir veya daha çok olmasının önemi yoktur. II Çürüğün Şiddet Derecesini Belirleyen İndeksler : 1. DMFT indeksi : DMFT indeksi toplumun çürük ve sonuçları açısından hangi düzeyde olduğunu anlamamıza yardımcı olan bir indekstir. D : 2 (11 ve 12 nolu dişler) F : 2 (13 ve 14 nolu dişler) D + F : 2 (11 ve 17 nolu dişler) M : l (16 nolu diş) Bu indeks sürekli dişler için hesaplanır ve kişi başına düşen çürük diş, dolgulu diş ve çürük nedeniyle çekilmiş diş sayısını gösterir. Şekil l de görüldüğü gibi dişin üzerinde birden fazla çürük yada dolgu olması önemli değildir. Üzerinde hem dolgu hem çürük olan dişler, ya dolgulu yada çürük kabul edilirler. Değerlendirmede indeksin

8 kullanım amacına göre bu grup dişler ayrı bir sınıf olarak ele alınabilir. Kronla kaplanmış dişler dolgulu diş olarak kabul edilir. DMFT indekslerini karşılaştırarak, toplumların çürük ve sonuçlan açısından hangi durumda olduğu konusunda bir fikir edinilebilir. Ancak toplumlarda bireylere sunulan diş hekimliği hizmetlerinin düzeyi ya da tedavi gereksinmelerinin çok farklı olabileceği unutulmamalı ve bu açıdan grupların karşılaştırılmasında dikkatli olmalıdır. DMF indeksinin F bileşeni incelenerek toplumun ne kadarının diş hekimliği hizmetlerinden yararlandığı anlaşılabilir. Ayrıca M ve F bileşenlerinin birlikle gözlenmesi ağızdiş sağlığı hizmetleri içinden hangilerine ağırlık verilmesi gerektiğini de ortaya koyar. Indeks de M bileşeninin yüksekliği protez gereksinmelerini artırırken D bileşeninin yüksekliği tek diş restorasyonlarının öncelik alması gerektiğini gösterir. 2. DMFS İndeksi: DMFT indeksinin dişlerin yüzeyleri esas alınarak hesaplanan şeklidir ve kişi başına düşen çürük ve sonuçlarından etkilenmiş yüzey sayısı olarak ifade edilir. Riskte olan yüzey sayısı küçük azı ve büyük azı dişleri için 5 yüzey, kesici ve kaninler için 4 yüzey olarak kabul edilir. Erişkin bir kişi için 3. azılar hesaba katılmadığından riste olan toplam 128 yüzey vardır. DMFS indeksi bu 128 yüzeyden ne kadarının etkilendiğini gösterir. 17 numaralı diş (2D, 2F) : 2 çürük yüzey (Vestibül ve palatinal yüzeyler) 2 dolgulu yüzey (oklüzal ve mezial yüzeyler) 16 numaralı diş (5 F) : Kronla kaplı olduğu için 5 yüzeyde dolgulu kabul edilir 15 numaralı diş (5M) : Çürük nedeniyle çekilmiş diş olduğundan 5 yüzeyde kayıp kabul edilir.

9 14 numaralı diş (2F) : 2 dolgulu yüzey (oklüzal ve mezial yüzler) Şekil 2 de görülen dişler için 2 çürük yüzey, 9 dolgulu yüzey, 5 eksik yüzey saptanmış olup toplam etkilenmiş yüzey sayısı 16 olarak bulunur. Şekil 2 3. DIMF İndeksi: Bu indekste tedavi edilemeyecek çürük olan dişler ayrıca belirlenmiş ve î simgesiyle gösterilmiştir. Tedavi gereksinmesinin saptanmasının amaç edinildiği çalışmalarda kullanılır. 4. df İndeksi: DFMT indeksinin süt dişleri için hesaplanan şeklidir. DMF grubu indeksler süt dişleri için duygulanırken, eksik olan dişler hesaplamaya katılmazlar. Zira süt dişlerinin, fizyolojik olarak mı düştüğünü ya da çürük veya başka bir nedenle mi çekildiğini saptamak güçtür ve hataya düşmek olasılığı yüksektir. Bu nedenle muayenede sadece çürük ve dolgulu dişlerin kaydı yapılır. 5. dfs indeksi: df indeksinin etkilenmiş yüzey sayısına göre hesaplanan şeklidir. İzlenecek yol M bileşeni hariç tutulmak üzere aynen DMFS deki gibidir,

10 6. dif İndeksi : DIMF indeksinin süt dişlerine uygulanan biçimidir. Bir toplumda tedavi gereksinmelerini, öncelik verilecek hizmetleri yada herhangi bir koruyucu yöntemin başarısını saptamak istersek DMFT indeksi yeterli olmaz. Zira bu indeksteki D bileşeni çürüğün klinik durumu, genişliği yada hangi aşamada olduğu hakkında bir fikir vermez. Bu grup çalışmalarda kullanılmak üzere çürük lezyonu değişik esaslar temel alarak sınıflandırılmıştır. Aşağıda bu sınıflamalara birkaç örnek verilmektedir. WHO Tarafından Hazırlanan Çürük Lezyonu Sınıflaması : 1. Çürüğün yer aldığı yüzeye göre, Fı= Oklüzal yüz ve kesici kenar çürüğü F 2 = Vestibüler yüz çürüğü F 3 = Oral yüz çürüğü F 4 =Mezial yüz çürüğü F 5 = Distal yüz çürüğü 2. Çürük Lezyonunun tipine göre, Lı = Çukurcuk veya fissür çürüğü L 2 = Ara yüz çürüğü L 3 = Serbest yüz çürüğü L 4 = Sement çürüğü 3. Çürük lezyonunun neden olduğu tedavi gereksinmelerine göre, Tı= l yüzün tedavisini gerektiren çürük lezyonu T 2 = 2 yüzün tedavisini gerektiren çürük lezyonu T 3 = 3 veya daha çok yüzün tedavisini gerektiren çürük lezyonu

11 Kolehmamen çürük lezyonunu dolgulu dişleri de göz önüne alarak sınıflamıştır : Cı = Fissür veya çukurcuklarda mineyi de içine alan tebeşirimsi pürtüklü alanlar C 2s = Dolgu kenarında görülen mineyi de içine alan tebeşirimsi pürtüklü alanlar C 2 = Primer dentin çürüğü C2s= Sekonder dentin çürüğü C 3 = Pulpayı da içine alacak kadar ilerlemiş çürük C N = Yeni ortaya çıkan çürük lezyonu Mühlemann, çürük lezyonunu niteliğine göre, örneğin, opak görüntüden, çizgi şeklindeki kahverengi siyah uzantılara kadar almış ve lezyonun genişliğini belirlemeyi amaçlayan bir sınıflama yapmıştır. Bu sınıflamayı esas alan indeksler D 1 _ 4 MF grubu indekslerdir. 7. D 1 _ 4 MF İndeksi: Mühlemann çürük lezyonunu aşağıdaki gibi sınırlamıştır: Fissür ve çukurcuklar için : 1 = Sağlıklı 2 = İnce çizgi, tebeşirimsi görünüş 3 = İnce kahverengi siyah çizgi 4 = Genişliği 2 mm'den az çürük lezyonu 5 = Genişliği 2 mm'den büyük çürük lezyonu Ara yüzler ve serbest yüzler için 1 = Sağlıklı 2 = Çapı 2 mm'den az tebeşirimsi nokta 3 = Çapı 2 mm'den büyük tebeşirimsi nokta 4 = Çapı 2 mm'den az çürük lezyonu 5 = Çapı 2 mm'den büyük çürük lezyonu Her çürük diş yukarıdaki ölçütler göz önüne alınarak kaydedilir ve indeks hesaplanır.

12 8. Dı_ 4 MFS İndeksi: Her yüzeydeki çürük lezyonu yukarıdaki değerlendirmelere göre kaydedilerek DMFS deki gibi hesaplamalar yapılır. Dı_ 4 MFS indeksi klinik uygulamalarda, koruyucu bir yöntemin başarısının saptanmasında, tedavi gereksinmelerinin belirlenmesinde güven duyularak kullanılabilir. 9. Kişi Başına düşen Çürük Sayısı : Kişi başına düşen ortalama çürük diş sayısını gösteren değerdir. Özellikle karışık dişlenme döneminde DMFT ve df indeksleri bireysel durumu tam olarak yansıtamazlar. Bu nedenle bu gruplarda, kullanılması uygun olan bir indekstir. 10. Riskte Olan Diş Başına Düşen Çürük Sayısı :Değişik toplumlarda çocukların ortalama sürme zamanlarındaki farklılıktan doğacak hataların düzeltilmesi amasıyla kullanılır. 11. Riskte Olan Yüzey Başına Düşen Çürük Sayısı: Bireylerde ağızlarında bulunan dişlerin toplam yüzey sayısı esas alınarak hesaplanır ve bir yüzey başına düşen çürük sayısı bulunur. DMFS indeksinde olduğu gibi erişkin bir kişi için kabul edilen maksimal yüzey sayısı 128dir. DMF indeksinin en önemli sakıncalarından biri eksik dişlerin nedenlerinin belirlenmesinde düşünülen hatalardır. Özellikle 30 yaşın üstünde dişlerin çekim nedeni olarak periodontal hastalıklar ağırlık kazanmakta ve protez nedeni ile çekimlerin sayısı yükselmektedir. Bu nedenle WHO 30 yaşının üstündeki gruplar için diş mortalite hızının (kişi başına düşen tüm nedenlerden çekilmiş diş sayısının) hesaplanmasını önermektedir. 13. Radyografik İndeksler: Ara yüz çürüklerinin kesin tanısı için klinik muayenelerin yeterli olamayabileceği düşüncesiyle araştırıcılar bu yüzlerdeki çürüklerin saptanmasında radyografik yöntemlerden yararlanmayı önermektedirler. III. Çürük İnsidens Hızları

13 Belirli bir zaman içinde yeni oluşan çürük lezyonlarını incelemek amacıyla hazırlanan indekslerdir. 1. Çürük İnsidens hızı: Belirli bir devre içinde yeni meydana çıkan çürük lezyonlarının miktarını (az veya çok olduğunu) gösteren ve genellikle kişi başına düşen ortalama yıllık yeni kavite sayısı olarak ifade edilen bir indeksidir. 2. Ortalama Çürük Hızı : Aralıklarla yapılan muayenelerde dişlerin ilk durumlarıyla ikinci durumları arasındaki ilişkiyi göz önünde bulundurarak yeni oluşan çürük lezyonlarını açıklayan bir indeksidir. Formülü : sd + sf + ud + uf ( fs + ds ) Ortalama Çürük Hızı r) = ss + us + sd + sf + ud + uf s: Sağlıklı d: Çürük diş f: Dolgulu diş u: Sürmemiş diş Formüldeki harf çiftlerindeki birinci harf dişin ilk muayenedeki durumunu ikinci harf ikinci muayenedeki durumunu belirtir. 3. ECSI (Extrapolated Carious Surface Increment Index): DMFT indeksleri uzunlamasına (longitudinal) çalışmalarda çürüğün gelişimi açısından fikir veremez ve fazlaca yararlı olmaz. ECSI yalnızca çürük dişler için kullanılır ve zaman içinde lezyonun ilerlemesi saptanır. Bu indekse göre çürük lezyonu aşağıdaki gibi sınıflandırılır. 1 = Sağlıklı 2 = Çürüme olayının minede sınırlı kaldığı durum 3 = Çürüme olayının mine ve denlini içine aldığı ancak pulpaya ulaşamadığı

14 durum 3 = Çürüme olayının pulpayı da içine aldığı durum. ECSI koruyucu bir yöntemin değerlendirilmesinde başarıyla kullanılan bir indekstir. 4. DMFU indeksi: Uzun süreli araştırmalarda yeni süren dişlerin durumunu incelemek amacıyla kullanılır. U simgesi "Unerupted" sözcüğünün ilk harfinden alınmıştır. DMFU indeksi araştırmanın devamı sırasında yeni süren dişlere ilişkin DMFT indeksi değeridir. 5. DMFSU İndeksi: Araştırma devamınca süren dişlerdeki çürük ve sonuçlan nedeniyle etkilenmiş yüzey sayısını gösteren bir indeksidir. Sonuç olarak çalışmanın amacına en uygun indeksin seçiminin araştırmamızdan elde edilecek sonuçların güvenilir olmasında önemli bir rol oynayacağını söyleyebiliriz Ülkemizde Yapılan Çürük Epidemiolojik Çalışmaları Ülkemiz de yapılan ve yayınlanmış araştırmalara baktığımızda, diş çürüklerini istatistik olarak inceleyen ilk araştırmayı Prof. Pertev Ata'nın, 1955 de yaptığını görürüz. Ne yazık ki, 1955 den 1970 e kadar geçen on beş sene içinde, ülkemizde diş çürükleri konusunda istatistik bilgi veren bir tek araştırma yayınlanmamıştır. Ancak 1970 den sonra bu konuya daha ciddiyetle eğilindiğini, özellikle 1990 ila 2005 tarihleri arasında çok sayıda çürükle ilgili epidemiolojik çalışmanın yapıldığını literatüre bakarak söyleyebiliriz. Oktay (1975), Baloş ve ark. (1979) Dumanlı ve ark. (1980) daha ziyade periodontal hastalıklar yönünden araştırmalar yapmışlardır. (Baloş ve ark. (1982) çok beğenilen bir televizyon yayını ile de konuyu halkımıza anlatarak ağız bakımının önemini belirtmeğe çalışmışlardır.) Yayınları hangi kriterlere göre tasnif ettiğimizi belirtirsek öncelikle tüm çalışmaların yapıldıkları tarihlere göre gruplandırdık.19721989 tarihleri arasında yapılan çalışmaları (Tablo1) de, 19902005 tarihleri arasında yapılan çalışmaları ise (Tablo 2) de gösterdik. Daha sonra ise araştırma yapılan bireyleri yaşları bakımından üç gruba ayırdık:

15 1. grup: 218 Yaşlarındaki Bireylerde Yapılan Araştırmalar (Tablo: 3). 2. grup : 1824 yaşlarındaki Bireylerde yapılan araştırmalar (Tablo : 4). 3. grup : 1079 yaşlarındaki halk topluluklarında yapılanlar (Tablo : 5). Araştırmaları, incelenen konular bakımından ayırır isek, genellikle iki gruba bölmek mümkün: Araştırmaların bir kısmında yalnız diş çürükleri incelenmiş; periodontal hastalıklar, bakımından hiçbir tetkik yapılmamıştır (Tablo : 6). Diğerlerinde ise, diş çürükleri ve periodontal hastalıklar incelenmiştir (Tablo : 7). Diş çürüklerinin incelenmesinin hangi esaslara göre yapıldığını araştırırsak; Bazı araştırmalarda yalnız DMF oranlarının bildirildiğini görüyoruz (Tablo : 8). Bir kısmında DMF ve df oranlan veriliyor (Tablo : 9). DMF ile çürük prevalansı oranlarını verenler de var (Tablo : 10). Bir araştırmada df ve çürük prevalansı hızı verilirken diğer birinde DMF ile df ve çürük prevalansı hızı verilmiş, yine bir araştırmada yalnız "kişi başına düşen çürük" bildirilirken diğer bir araştırmada DMF ile "kişi başına düşen çürük" oranı veriliyor (Tablo: 11). Son yapılan iki araştırmada ise DMF, df, çürük prevalansı hızı ve "kişi başına düşen çürük" oranlan hep beraber incelenmiş (Tablo : 12). Periodontal hastalıkların incelenmesinin hangi esaslara göre yapıldığını araştırırsak; Bazı araştırmalarda Ramfjord dişleri esas alınarak indisler hesaplanmış bir kısım araştırmalarda 16, 26, 21, 41, 36, 46 numaralı dişler kullanılarak CI; Di; ve OHI bulunmuş bazılarında CI, Di, OHI incelenmiştir. Bazı yazarlar ise kendileri tarafından modifiye edilmiş indisler kullanmışlardır. Bazı araştırmalarda diş fırçalama sıklığı incelenmiştir. Tabloları rakamlar bakımından incelersek; Tablo : 3 de DMF oranlarına baktığımızda 218 yaşları arasındaki çocuk ve gençlere aittir 0,40 ile 12,4 arasında değiştiğini görüyoruz, df ise 0,48 ile 4,4 arasında değişmektedir. Çürük prevalans hızı 17,2 ile 95,6 arasında bulunmuştur. Tablo: 4 deki DMF oranları 3,255,84 arasında oynarken Tablo : 5 dekiler 2,4222,03 arasında değişmektedir..

16 Buraya kadar incelediğimiz bütün araştırmalar gerçekten titizlikle ve bilimsel kriterlere uygun olarak yapılmıştır. Hepsi ayrı ayrı çok değerli araştırmalardır ve ülkemizdeki diş hekimliği çalışmalarına önemli katkılarda bulunulmuştur. Bütün bu araştırmaların incelenmesi sonucunda ülkemiz halkının diş sağlığı durumları ortaya çıkacaktır. Fakat bu çalışmaların kıyaslanabilmesi ve bize daha net sonuçlar verebilmeleri için birbirine yakın yöntemlerin kullanılmış olması bizler için çok daha uygun olabilirdi. Örneğin, incelenen birey sayıları çok farklıdır: Birey sayısı 60 ile 5684 arasında değişmektedir. Ayrıca tablolarda görüldüğü gibi DMF ve df rakamları da farklıdır. Bundan başka çürük bakımından DMF ve df ve çürük prevalansı hızı mutlaka incelenmesi gerekirken, bunlar bazı araştırmalarda incelenmiştir. Beş araştırmada da ayrıca "kişi başına düşen çürük" sayısı hesaplanmış fakat diğer çalışmalarda bundan hiç bahsedilmemiştir.

T.C. Ege Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Diş Hastalıkları ve Tedavisi Anabilim Dalı Fakültemiz 97393 nolu öğrencisi Hakan Darendeli Ülkemizde Yapılan Çürük Epidemiolojik Çalışmaların Toplanması konulu bitirme tezini tamamlamıştır. Prof. Dr. Necmi GÖKAY

38 KAYNAKLAR 1. Usmen, E. : Ankara Ve Köylerindeki İlk Okul Çocuklarında Diş Çürüğü Sıklığı Ve Bunu Etkileyen Bazı Faktörler. H. Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt:6 Sayı:4 Aralık 1972 2. Velicangil S., Oktay İ., Güray Ö., Öcalan G.: İstanbul Yakınındaki Bir Köyde Ağız Diş Sağlığının İncelenmesi. İ. Ü. Diş Hek. Fak. Dergi. C:11 S:4 Aralık 1977 3. Gülhan A., Sandallı Nüket., Akıncı T., Zeynep Üçok. : İstanbul Çevresinde Korumaya Muhtaç Çocuklarda Ağız Ve Diş Sağlığı. M. Ü. Diş Hek. Fak. Dergisi Cilt 1 Sayı: 8 Aralık 1985 4. Sinoplu Y. H., İlkokul Çocuklarında Diş Tablolarından Elde Edilen Bilgilerin Gruplara Göre Testi Ve Çürük Sıklığının Saptanması A. Ü. Diş Hek. Fak. Derg. C:8 Sayı:23 1981 5. Çebi S. : 1516 Yaş Grubundaki Kız Ve Erkek Örencilerin Çürük Sıklığına Etki Edebilecek Etkenlerin İncelenmesi, Hacettepe Ün. Diş Hek. Fak. Derg. C: 4 Sayı: 14 OcakEkim 1980 6. Kırzıoğlu Z., Demiröz I. : 712 Yaş Grubu Erzurum Çocuklarında SosyoEkonomik Durumun Diş Çürüklerine Etkisinin İncelenmesi. Hacettepe Ün. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 7 Sayı 3 Temmuz 1983 7. Seven N., Demiröz I. : Erzurum İlinde 1218 Yaş Grubunda Gingivitisin, Ağız Hijyeni Ve Diş Çürüğü İle İlişkisinin İstatiksel Olarak Araştırılması, Hacettepe Ün. Diş Hek. Fak. Cilt 7 Sayı 3 Temmuz 1983 8. Saygılı İ.: 1015 Yaş Grubu Okul Çocuklarında Beslenme Yolu İle Alınan Florürün Miktarları Ve Beslenme Durumlarının Diş Çürükleri Prevalansı İle İlişkilerinin Araştırılması. A.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 10 Sayı 1 1983 9. Saygılı İ. : SosyoEkonomik Seviyeleri Farklı 1015 Yaş Grubu Okul Çocuklarının Ağız Hijyeni Seviyelerinin Diş Çürükleri Prevalansı İle İlişkilerinin Araştırılması, A.Ü. Diş Hek. Fek. Derg. Cilt 19 Sayı 1 1983 10. Hakgüdener Y. : DMFT İndeksleri Değişik Öğrenci Gruplarında, Synder Testinin Asid Oluşum İndeksi Şeklinde Uygulanışı. H.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 8 Sayı 34 Temmuz Ekim 1984 11. Yazıcıoğlu N.,Yazıcıoğlu B., Ulusoy M., Bumin Ç., Ulusoy N., Türköz E., Lüle S., Uzan B., Çetiner S., Tulga F.: Ankara da İlkokul Çocuklarında Diş Sağlığı Konusunda Bir Prevalans Araştırması, Bölüm 1, A.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 12 Sayı 3 1985 12. Alpagot T., Cağlayan F., Doğangün R., Çağlayan G.: 3045 Yaş Arasındaki Periodontal Hastalıklı Bireylerde Diş Çürüğü Oranı Ve Parotis Salyası Akış Hızı, Ph Ve Ca

39 Değerlerinin Çürükle İlişkisinin İncelenmesi, A.Ü. Diş Hek. Fek. Derg. Cilt 14 Sayı 1 1987 13. Akyol A.: Erzurum Ve Köylerinde Farklı Besin Almanın İlkokul Öğrencilerinde Diş Çürüğüne Olan Etkisinin Araştırılması Atatürk Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 2 Sayı 2 Temmuz 1987 14. Gülhan A., Akıncı T., Uz M. : 715 Yaş Arasındaki Çocuklarda Çürük Sıklığı Ve Ağız Hijyeni, İ. Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 21 Sayı 1234. 1987 15. Üçok M., Seven N., Kırlıoğlu Z. : Erzurum Yöresinde Kıtlama Şeker Kullanma Alışkanlığı Olan Kişilerde Çürük Ve Sonuçlarının İncelenmesi, İ.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 21 Sayı 1234 1987 16. Lomçalı G., Pişkin B., Bir Y. : Ege Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Ve Dicle Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesine Başvuran Bireylerin Diş Sağlığı, E.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 9 Sayı 1 1988 17. Kırzıoğlu Z., Seven N. : Ilıca Yatılı Bölge Okulunda Kuron Kırığı İnsidansı Ve Karışık Dişlenme Dönemi Boyunca 6 Yaş Dişinin Çürük Durumu, G.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 6 Sayı 2 1989 18. Üçok M., Yücel T., Üçok Z. : Çeşitli Yaş Gruplarında Çürük Ve Sonuçlarının İncelenmesi, İ.Ü. Diş Hek Fak Derg. Cilt 32 Sayı 1 Mart 1998 19. Yavuzyılmaz H., Dinçer C., Topçu E. : 2022 Yaşlarında 3272 Bireyin Protetik Muayene Bulguları Ve DMF İndeksi Değerlendirilmesi, Ege Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 10 Sayı 4 1989 20. Atilla G., Altınbulak H. : 35 Yaş Üzerindeki Periodontitisli Ve Periodontitis Taşımayan Bireylerin Diş Çürüğü Oranlarının Karşılaştırılması Ege Ü. Diş Hek. Fak. Erg. Cilt 11 Sayı 2 1990 21. Akyüz S., Menteş A.R. :Eğitim Altındaki Özürlü Çocuklarda Diş Çürüğü Sıklığı, S.Ü. Diş Hek. Fak. Derg Cilt 2 Sayı 2 1992 22. Oktay İ., Saydam G., Doğan F., Alatlı İ. : Tif4 ün Diş Çürüklerine Ve Çürük İlerleme Hızına Etkisinin 2 Yılık Klinik Uygulama İle İncelenmesi,İ.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 27 Sayı 4 Aralık 1993 23. Bilgin Z., Aras Ş., Çetiner S., Özalp N. : Ankara da Farklı SosyoEkonomik Düzeydeki Çocuklarda Süt Dişlerinde Çürük Sıklığı Ve Biberon Çürüğü İnsidansı A.Ü. Diş Hek. Fek. Derg. Cilt 21 Sayı 3 1994 24. Gökalp A. :Konya İl Merkezindeki Üç İlkokulda 712 Yaş Grubundaki Çocuklarda Diş Çürüğü Sıklığının Araştırılması. S.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 5 Sayı 2 1995

40 25. Menteş A., Kargül B., Tanboğa İ. : Tükrük Akış Hızı, Ph, Tamponlama Kapasitesi İle Çürük İndeksi Arasındaki İlişkinin Bir Grup Genç Erişkinde İncelenmesi, A.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 22 Sayı 1 1995 26. Yazıcıoğlu N., Yazıcıoğlu B., Öztaş B., Paksoy C., Babadağ M., Orhan K. : Tandoğan İlkokul Öğrencilerinin Diş Sağlığı Göstergelerinde On Yıldaki Değişimin Değerlendirilmesi (19851995), S.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 7 Sayı 2 1997 27. Yılmaz B., Orbak R., Çanakçı V., Nişli N., Eminoğlu A. : Erzurum Ve Düzcede 612 Yaş Grubu Bireylerde CPITN, Df, DMF İndekslerini Kullanarak Periodontal Hastalıklar İle Diş Çürüğünün Değerlendirilmesi Ve İki Bölgenin Karşılaştırılması. A.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 7 Sayı 1 1997 28. Doğan F., Külekçi G., Oktsy İ., Balkanlı O., Elçioğlu H. : 1314 Yaşındaki Bir Grup Çocukta Çürük Şiddeti, Tükürükteki Bakterilerin Sayısı Ve Tükürük Tamponlama Kapasitesi Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. E.Ü. Diş Hek. Fak Derg. Cilt 19 Sayı 34 Temmuz 1998 29. Akıncı T., Aktören O., Oray H., Sağlam E., Burmabıyıkoğlu S., Metin A., Kumbasr E., Bakırgil J., Bilgin B., Selvi S., Yılmaz S. : İstanbul Büyük Çekmece İlçesi İlkokul Çocuklarında Diş Çürüğü Sıklığı.İ. Ü. Diş Heki Fak. Derg. Cilt 32 Sayı 1 Mart 1998 30. Toygar N., Erdoğan Ç. :Görme Özürlü Çocuklarda Tükürük Akış Hızı Değişimleri Ve Bu Değişimlerin DMFS İndeksi İle İlişkisi E.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 20 Sayı 12 Ocak Haz. 1999 31. Çanakçı V., Akgül M., Tezel A., Aladağ H. : Kök Yüzeyi Çürüğü Prevalansı Üzerine Bir Araştırma, A.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 9 Sayı 2 1999 32. Aydemir H., Ceylan G. : Orta Karadeniz Bölgesinde Yaşayan Bireylerin Ağız Diş Sağlığı Düzeyi. A.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 9 Sayı 1 1999. 33. Özgünaltay G., Yalçın F., Yazıcı R., Kiremitçi A., Köprülü H., Gökalp S., Güçiz B. : H.Ü. Diş Hekimliği Fakültesi Öğrencilerinin Ağız Sağlığı Durumlarının Değerlendirilmesi (3 Yıllık Klinik Çalışma), H.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 24 Sayı 34 2000 34. Bulucu B., Saraç Ş., Saraç D. : 18 Yaş Üstü Bireylerin DMFT İndeksi Ve Protetik Tedavi Açısından Değerlendirilmesi O.M.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 2 Sayı 5 2001 35. Kırzıoğlu Z., Şimşek S., Gürbüz T., Yağdıran A., Karatoprak O. : Erzurum, Bursa Ve Isparta İllerinde, 25 Yaş Grubu Çocuklarda Çürük Sıklığı Ve Bazı Risk Faktörlerinin Değerlendirilmesi.A.Ü. Diş Hek.Fak. Derg. Cilt 12 Sayı 2 2002 36. Tulunoğlu Ö., Bodur H., Ulusu T., Ciğer R., Odabaş M. : Okul Öncesi (36 Yaş) Ve Okul Çağındaki (78 Yaş ) Çocuklarda Diş Yüzeylerindeki Çürük Dağılımının Ve Prevalansının

41 Karşılaştırılmalı Olarak Değerlendirilmesi, G.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 20 Sayın 3 2003 37. Yıldız M., Bayındır Z. : Erzurum İlinde SosyoEkonomik Faktörlerle Çürük Oluşumu Ve Tedavi Gereksinimlerinin Karşılaştırılması,A.Ü. Diş Hek. Fak Derg. Cilt 13 Sayı 2 2003 38. Aşıcı N., Doğan C., Odabaş M., Alaçam A. : Zihinsel Engelli Çocuklarda Diş Erozyonu Ve DMFT Değerlendirilmesi. G.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 20 Sayı 2 2003 39. Özer L., Bilgin Z., Özalp N., Sarı Ş. : Ankara İlinde 511 Yaş Grubu Okul Çocuklarında Çürük Prevalansının Değerlendirilmesi, A.Ü. Diş Hek Fak. Derg. Cilt 30 Sayı 2 2003 40. Bozkurt Y., Kıran M. : Yetiştirme Yurdunda Kalan 1216 Yaş Grubu Bireylerde Ağız Sağlığı Bulguları. C.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 8 Sayı 1 2005 41. Yırcalı A., Bayırlı G. : Türkiye de Diş Çürüklerini İstatistiki Olarak İnceleyen Araştırmalara Genel Bakış, İlkokul Çağı Coçuklarının Ağız Ve Diş Sağlığı Sempozyumu,MEB Yayınları, 108 120, 1983, Ankara. 42. Oktay İ., Saydam G., Doğan F. : Diş Çürükleri İle İlgili Epidemiolojik Araştırmalarda Kullanılan İndekslerin Sınıflandırılması Ve Değerlendirilmesi, İlkokul Çağı Coçuklarının Ağız Ve Diş Sağlığı Sempozyumu,MEB Yayınları, 138151, 1983, Ankara.

Tablo 6 Yalnız Diş çürüklerini inceleyen araştırmalar: USMEN, E. : Ankara ve köylerindeki ilk okul çocuklarında diş çürüğü sıklığı ve bunu etkileyen bazı faktörler. H. Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt:6 SAYI:4 Aralık 1972 Velicangil S., Oktay İ., Güray Ö., Öcalan G.: İstanbul yakınındaki bir köyde ağız diş sağlığının incelenmesi. İ. Ü. Diş hek. Fak. Dergi. C:11 S:4 Aralık 1977 Özer L., Bilgin Z., Özalp N., Sarı Ş. : Ankara İlinde 511 Yaş Grubu Okul Çocuklarında Çürük Prevalansının Değerlendirilmesi, A.Ü. Diş Hek Fak. Derg. Cilt 30 Sayı 2 2003 Aşıcı N., Doğan C., Odabaş M., Alaçam A. : Zihinsel Engelli Çocuklarda Diş Erozyonu Ve DMFT Değerlendirilmesi. G.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 20 Sayı 2 2003 Yıldız M., Bayındır Z. : Erzurum İlinde SosyoEkonomik Faktörlerle Çürük Oluşumu Ve Tedavi Gereksinimlerinin Karşılaştırılması,A.Ü. Diş Hek. Fak Derg. Cilt 13 Sayı 2 2003 Tulunoğlu Ö., Bodur H., Ulusu T., Ciğer R., Odabaş M. : Okul Öncesi (36 Yaş) Ve Okul Çağındaki (78 Yaş ) Çocuklarda Diş Yüzeylerindeki Çürük Dağılımının Ve Prevalansının Karşılaştırılmalı Olarak Değerlendirilmesi, G.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 20 Sayın 3 2003 Çanakçı V., Akgül M., Tezel A., Aladağ H. : Kök Yüzeyi Çürüğü Prevalansı Üzerine Bir Araştırma, A.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 9 Sayı 2 1999 Akıncı T., Aktören O., Oray H., Sağlam E., Burmabıyıkoğlu S., Metin A., Kumbasr E., Bakırgil J., Bilgin B., Selvi S., Yılmaz S. : İstanbul Büyük Çekmece İlçesi İlkokul Çocuklarında Diş Çürüğü Sıklığı.İ. Ü. Diş Heki Fak. Derg. Cilt 32 Sayı 1 Mart 1998 Doğan F., Külekçi G., Oktsy İ., Balkanlı O., Elçioğlu H. : 1314 Yaşındaki Bir Grup Çocukta Çürük Şiddeti, Tükürükteki Bakterilerin Sayısı Ve Tükürük Tamponlama Kapasitesi Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. E.Ü. Diş Hek. Fak Derg. Cilt 19 Sayı 34 Temmuz 1998 Gökalp A. :Konya İl Merkezindeki Üç İlkokulda 712 Yaş Grubundaki Çocuklarda Diş Çürüğü Sıklığının Araştırılması. S.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 5 Sayı 2 1995 Bilgin Z., Aras Ş., Çetiner S., Özalp N. : Ankara da Farklı SosyoEkonomik Düzeydeki Çocuklarda Süt Dişlerinde Çürük Sıklığı Ve Biberon Çürüğü İnsidansı A.Ü. Diş Hek. Fek. Derg. Cilt 21 Sayı 3 1994 28

Oktay İ., Saydam G., Doğan F., Alatlı İ. : Tif4 ün Diş Çürüklerine Ve Çürük İlerleme Hızına Etkisinin 2 Yılık Klinik Uygulama İle İncelenmesi,İ.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 27 Sayı 4 Aralık 1993 Üçok M., Yücel T., Üçok Z. : Çeşitli Yaş Gruplarında Çürük Ve Sonuçlarının İncelenmesi, İ.Ü. Diş Hek Fak Derg. Cilt 32 Sayı 1 Mart 1998 Üçok M., Seven N., Kırlıoğlu Z. : Erzurum Yöresinde Kıtlama Şeker Kullanma Alışkanlığı Olan Kişilerde Çürük Ve Sonuçlarının İncelenmesi, İ.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 21 Sayı 1234 1987 Hakgüdener Y. : DMFT İndeksleri Değişik Öğrenci Gruplarında, Synder Testinin Asid Oluşum İndeksi Şeklinde Uygulanışı. H.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 8 Sayı 3 4 TemmuzEkim 1984 Saygılı İ. : SosyoEkonomik Seviyeleri Farklı 1015 Yaş Grubu Okul Çocuklarının Ağız Hijyeni Seviyelerinin Diş Çürükleri Prevalansı İle İlişkilerinin Araştırılması, A.Ü. Diş Hek. Fek. Derg. Cilt 19 Sayı 1 1983 Saygılı İ.: 1015 Yaş Grubu Okul Çocuklarında Beslenme Yolu İle Alınan Florürün Miktarları Ve Beslenme Durumlarının Diş Çürükleri Prevalansı İle İlişkilerinin Araştırılması. A.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 10 Sayı 1 1983 Kırzıoğlu Z., Demiröz I. : 712 Yaş Grubu Erzurum Çocuklarında Sosyo Ekonomik Durumun Diş Çürüklerine Etkisinin İncelenmesi. Hacettepe Ün. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 7 Sayı 3 Temmuz 1983 Çebi S. : 1516 Yaş Grubundaki Kız Ve Erkek Örencilerin Çürük Sıklığına Etki Edebilecek Etkenlerin İncelenmesi, Hacettepe Ün. Diş Hek. Fak. Derg. C: 4 Sayı: 14 OcakEkim 1980 Sinoplu Y. H., İlkokul Çocuklarında Diş Tablolarından Elde Edilen Bilgilerin Gruplara Göre Testi Ve Çürük Sıklığının Saptanması A. Ü. Diş Hek. Fak. Derg. C:8 Sayı:23 1981 Gülhan A., Sandallı Nüket., Akıncı T., Zeynep Üçok. : İstanbul Çevresinde Korumaya Muhtaç Çocuklarda Ağız Ve Diş Sağlığı. M. Ü. Diş Hek. Fak. Dergisi Cilt 1 Sayı: 8 Aralık 1985 29

Tablo 7 Hem diş çürüklerini hem de periodontal hastalıktan inceleyen araştırmalar: Özgünaltay G., Yalçın F., Yazıcı R., Kiremitçi A., Köprülü H., Gökalp S., Güçiz B. : H.Ü. Diş Hekimliği Fakültesi Öğrencilerinin Ağız Sağlığı Durumlarının Değerlendirilmesi (3 Yıllık Klinik Çalışma), H.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 24 Sayı 34 2000 Yılmaz B., Orbak R., Çanakçı V., Nişli N., Eminoğlu A. : Erzurum Ve Düzcede 6 12 Yaş Grubu Bireylerde CPITN, Df, DMF İndekslerini Kullanarak Periodontal Hastalıklar İle Diş Çürüğünün Değerlendirilmesi Ve İki Bölgenin Karşılaştırılması. A.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 7 Sayı 1 1997 Bozkurt Y., Kıran M. : Yetiştirme Yurdunda Kalan 1216 Yaş Grubu Bireylerde Ağız Sağlığı Bulguları. C.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 8 Sayı 1 2005 Akyüz S., Menteş A.R. :Eğitim Altındaki Özürlü Çocuklarda Diş Çürüğü Sıklığı, S.Ü. Diş Hek. Fak. Derg Cilt 2 Sayı 2 1992 Atilla G., Altınbulak H. : 35 Yaş Üzerindeki Periodontitisli Ve Periodontitis Taşımayan Bireylerin Diş Çürüğü Oranlarının Karşılaştırılması Ege Ü. Diş Hek. Fak. Erg. Cilt 11 Sayı 2 1990 Lomçalı G., Pişkin B., Bir Y. : Ege Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Ve Dicle Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesine Başvuran Bireylerin Diş Sağlığı, E.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 9 Sayı 1 1988 Gülhan A., Akıncı T., Uz M. : 715 Yaş Arasındaki Çocuklarda Çürük Sıklığı Ve Ağız Hijyeni, İ. Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 21 Sayı 1234. 1987 Alpagot T., Cağlayan F., Doğangün R., Çağlayan G.: 3045 Yaş Arasındaki Periodontal Hastalıklı Bireylerde Diş Çürüğü Oranı Ve Parotis Salyası Akış Hızı, Ph Ve Ca Değerlerinin Çürükle İlişkisinin İncelenmesi, A.Ü. Diş Hek. Fek. Derg. Cilt 14 Sayı 1 1987 Seven N., Demiröz I. : Erzurum İlinde 1218 Yaş Grubunda Gingivitisin, Ağız Hijyeni Ve Diş Çürüğü İle İlişkisinin İstatiksel Olarak Araştırılması, Hacettepe Ün. Diş Hek. Fak. Cilt 7 Sayı 3 Temmuz 1983 30

Tablo 8 Yalnız DMF oranlarını inceleyen araştırmalar: Aşıcı N., Doğan C., Odabaş M., Alaçam A. : Zihinsel Engelli Çocuklarda Diş Erozyonu Ve DMFT Değerlendirilmesi. G.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 20 Sayı 2 2003 Özer L., Bilgin Z., Özalp N., Sarı Ş. : Ankara İlinde 511 Yaş Grubu Okul Çocuklarında Çürük Prevalansının Değerlendirilmesi, A.Ü. Diş Hek Fak. Derg. Cilt 30 Sayı 2 2003 Yıldız M., Bayındır Z. : Erzurum İlinde SosyoEkonomik Faktörlerle Çürük Oluşumu Ve Tedavi Gereksinimlerinin Karşılaştırılması,A.Ü. Diş Hek. Fak Derg. Cilt 13 Sayı 2 2003 Bulucu B., Saraç Ş., Saraç D. : 18 Yaş Üstü Bireylerin DMF T İndeksi Ve Protetik Tedavi Açısından Değerlendirilmesi O.M.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 2 Sayı 5 2001 Özgünaltay G., Yalçın F., Yazıcı R., Kiremitçi A., Köprülü H., Gökalp S., Güçiz B. : H.Ü. Diş Hekimliği Fakültesi Öğrencilerinin Ağız Sağlığı Durumlarının Değerlendirilmesi (3 Yıllık Klinik Çalışma), H.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 24 Sayı 34 2000 Aydemir H., Ceylan G. : Orta Karadeniz Bölgesinde Yaşayan Bireylerin Ağız Diş Sağlığı Düzeyi. A.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 9 Sayı 1 1999. Doğan F., Külekçi G., Oktay İ., Balkanlı O., Elçioğlu H. : 1314 Yaşındaki Bir Grup Çocukta Çürük Şiddeti, Tükürükteki Bakterilerin Sayısı Ve Tükürük Tamponlama Kapasitesi Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. E.Ü. Diş Hek. Fak Derg. Cilt 19 Sayı 34 Temmuz 1998 Yılmaz B., Orbak R., Çanakçı V., Nişli N., Eminoğlu A. : Erzurum Ve Düzcede 6 12 Yaş Grubu Bireylerde CPITN, Df, DMF İndekslerini Kullanarak Periodontal Hastalıklar İle Diş Çürüğünün Değerlendirilmesi Ve İki Bölgenin Karşılaştırılması. A.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 7 Sayı 1 1997 Menteş A., Kargül B., Tanboğa İ. : Tükrük Akış Hızı, Ph, Tamponlama Kapasitesi İle Çürük İndeksi Arasındaki İlişkinin Bir Grup Genç Erişkinde İncelenmesi, A.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 22 Sayı 1 1995 Bozkurt Y., Kıran M. : Yetiştirme Yurdunda Kalan 1216 Yaş Grubu Bireylerde Ağız Sağlığı Bulguları. C.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 8 Sayı 1 2005 Bilgin Z., Aras Ş., Çetiner S., Özalp N. : Ankara da Farklı SosyoEkonomik Düzeydeki Çocuklarda Süt Dişlerinde Çürük Sıklığı Ve Biberon Çürüğü İnsidansı A.Ü. Diş Hek. Fek. Derg. Cilt 21 Sayı 3 1994 31

Oktay İ., Saydam G., Doğan F., Alatlı İ. : Tif4 ün Diş Çürüklerine Ve Çürük İlerleme Hızına Etkisinin 2 Yılık Klinik Uygulama İle İncelenmesi,İ.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 27 Sayı 4 Aralık 1993 Atilla G., Altınbulak H. : 35 Yaş Üzerindeki Periodontitisli Ve Periodontitis Taşımayan Bireylerin Diş Çürüğü Oranlarının Karşılaştırılması Ege Ü. Diş Hek. Fak. Erg. Cilt 11 Sayı 2 1990 Üçok M., Yücel T., Üçok Z. : Çeşitli Yaş Gruplarında Çürük Ve Sonuçlarının İncelenmesi, İ.Ü. Diş Hek Fak Derg. Cilt 32 Sayı 1 Mart 1998 Yavuzyılmaz H., Dinçer C., Topçu E. : 2022 Yaşlarında 3272 Bireyin Protetik Muayene Bulguları Ve DMF İndeksi Değerlendirilmesi, Ege Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 10 Sayı 4 1989 Lomçalı G., Pişkin B., Bir Y. : Ege Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Ve Dicle Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesine Başvuran Bireylerin Diş Sağlığı, E.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 9 Sayı 1 1988 Velicangil S., Oktay İ., Güray Ö., Öcalan G.: İstanbul Yakınındaki Bir Köyde Ağız Diş Sağlığının İncelenmesi. İ. Ü. Diş Hek. Fak. Dergi. C:11 S:4 Aralık 1977 Hakgüdener Y. : DMFT İndeksleri Değişik Öğrenci Gruplarında, Synder Testinin Asid Oluşum İndeksi Şeklinde Uygulanışı. H.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 8 Sayı 3 4 TemmuzEkim 1984 Seven N., Demiröz I. : Erzurum İlinde 1218 Yaş Grubunda Gingivitisin, Ağız Hijyeni Ve Diş Çürüğü İle İlişkisinin İstatiksel Olarak Araştırılması, Hacettepe Ün. Diş Hek. Fak. Cilt 7 Sayı 3 Temmuz 1983 Çebi S. : 1516 Yaş Grubundaki Kız Ve Erkek Örencilerin Çürük Sıklığına Etki Edebilecek Etkenlerin İncelenmesi, Hacettepe Ün. Diş Hek. Fak. Derg. C: 4 Sayı: 14 OcakEkim 1980 Tablo 9 DMF ve df oranlarını inceleyen araştırmalar : USMEN, E. : Ankara ve köylerindeki ilk okul çocuklarında diş çürüğü sıklığı ve bunu etkileyen bazı faktörler. H. Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt:6 SAYI:4 Aralık 1972 Tulunoğlu Ö., Bodur H., Ulusu T., Ciğer R., Odabaş M. : Okul Öncesi (36 Yaş) Ve Okul Çağındaki (78 Yaş ) Çocuklarda Diş Yüzeylerindeki Çürük Dağılımının Ve Prevalansının Karşılaştırılmalı Olarak Değerlendirilmesi, G.Ü. 32

Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 20 Sayın 3 2003 Kırzıoğlu Z., Şimşek S., Gürbüz T., Yağdıran A., Karatoprak O. : Erzurum, Bursa Ve Isparta İllerinde, 25 Yaş Grubu Çocuklarda Çürük Sıklığı Ve Bazı Risk Faktörlerinin Değerlendirilmesi.A.Ü. Diş Hek.Fak. Derg. Cilt 12 Sayı 2 2002 Saygılı İ. : SosyoEkonomik Seviyeleri Farklı 1015 Yaş Grubu Okul Çocuklarının Ağız Hijyeni Seviyelerinin Diş Çürükleri Prevalansı İle İlişkilerinin Araştırılması, A.Ü. Diş Hek. Fek. Derg. Cilt 19 Sayı 1 1983 Saygılı İ.: 1015 Yaş Grubu Okul Çocuklarında Beslenme Yolu İle Alınan Florürün Miktarları Ve Beslenme Durumlarının Diş Çürükleri Prevalansı İle İlişkilerinin Araştırılması. A.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 10 Sayı 1 1983 Sinoplu Y. H., İlkokul Çocuklarında Diş Tablolarından Elde Edilen Bilgilerin Gruplara Göre Testi Ve Çürük Sıklığının Saptanması A. Ü. Diş Hek. Fak. Derg. C:8 Sayı:23 1981 Gülhan A., Sandallı Nüket., Akıncı T., Zeynep Üçok. : İstanbul Çevresinde Korumaya Muhtaç Çocuklarda Ağız Ve Diş Sağlığı. M. Ü. Diş Hek. Fak. Dergisi Cilt 1 Sayı: 8 Aralık 1985 Tablo 10 DMF ve "Çürük prevelansı hızını" inceleyen Araştırmalar: Üçok M., Seven N., Kırlıoğlu Z. : Erzurum Yöresinde Kıtlama Şeker Kullanma Alışkanlığı Olan Kişilerde Çürük Ve Sonuçlarının İncelenmesi, İ.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 21 Sayı 1234 1987 Tablo 11 Değişik oranların incelendiği tek araştırmalar: Kırzıoğlu Z., Şimşek S., Gürbüz T., Yağdıran A., Karatoprak O. : Erzurum, Bursa Ve Isparta İllerinde, 25 Yaş Grubu Çocuklarda Çürük Sıklığı Ve Bazı Risk Faktörlerinin Değerlendirilmesi.A.Ü. Diş Hek.Fak. Derg. Cilt 12 Sayı 2 2002 Bulucu B., Saraç Ş., Saraç D. : 18 Yaş Üstü Bireylerin DMFT İndeksi Ve Protetik Tedavi Açısından Değerlendirilmesi O.M.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 2 Sayı 5 2001 Toygar N., Erdoğan Ç. :Görme Özürlü Çocuklarda Tükürük Akış Hızı 33

Değişimleri Ve Bu Değişimlerin DMFS İndeksi İle İlişkisi E.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 20 Sayı 12 OcakHaz. 1999 Yazıcıoğlu N., Yazıcıoğlu B., Öztaş B., Paksoy C., Babadağ M., Orhan K. : Tandoğan İlkokul Öğrencilerinin Diş Sağlığı Göstergelerinde On Yıldaki Değişimin Değerlendirilmesi (19851995), S.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 7 Sayı 2 1997 Oktay İ., Saydam G., Doğan F., Alatlı İ. : Tif4 ün Diş Çürüklerine Ve Çürük İlerleme Hızına Etkisinin 2 Yılık Klinik Uygulama İle İncelenmesi,İ.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 27 Sayı 4 Aralık 1993 Yavuzyılmaz H., Dinçer C., Topçu E. : 2022 Yaşlarında 3272 Bireyin Protetik Muayene Bulguları Ve DMF İndeksi Değerlendirilmesi, Ege Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 10 Sayı 4 1989 Kırzıoğlu Z., Seven N. : Ilıca Yatılı Bölge Okulunda Kuron Kırığı İnsidansı Ve Karışık Dişlenme Dönemi Boyunca 6 Yaş Dişinin Çürük Durumu, G.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 6 Sayı 2 1989 Alpagot T., Cağlayan F., Doğangün R., Çağlayan G.: 3045 Yaş Arasındaki Periodontal Hastalıklı Bireylerde Diş Çürüğü Oranı Ve Parotis Salyası Akış Hızı, Ph Ve Ca Değerlerinin Çürükle İlişkisinin İncelenmesi, A.Ü. Diş Hek. Fek. Derg. Cilt 14 Sayı 1 1987 Hakgüdener Y. : DMFT İndeksleri Değişik Öğrenci Gruplarında, Synder Testinin Asid Oluşum İndeksi Şeklinde Uygulanışı. H.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 8 Sayı 34 TemmuzEkim 1984 Kırzıoğlu Z., Demiröz I. : 712 Yaş Grubu Erzurum Çocuklarında Sosyo Ekonomik Durumun Diş Çürüklerine Etkisinin İncelenmesi. Hacettepe Ün. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 7 Sayı 3 Temmuz 1983 Tablo 12 DMF; df, "çürük prevelansı hızı" ve "kişi başına düşen çürük" miktardım incelendiği araştırmalar. Özer L., Bilgin Z., Özalp N., Sarı Ş. : Ankara İlinde 511 Yaş Grubu Okul Çocuklarında Çürük Prevalansının Değerlendirilmesi, A.Ü. Diş Hek Fak. Derg. Cilt 30 Sayı 2 2003 Akıncı T., Aktören O., Oray H., Sağlam E., Burmabıyıkoğlu S., Metin A., Kumbasr E., Bakırgil J., Bilgin B., Selvi S., Yılmaz S. : İstanbul Büyük Çekmece İlçesi İlkokul Çocuklarında Diş Çürüğü Sıklığı.İ. Ü. Diş Heki Fak. Derg. Cilt 32 Sayı 1 Mart 1998 Menteş A., Kargül B., Tanboğa İ. : Tükrük 34

Akış Hızı, Ph, Tamponlama Kapasitesi İle Çürük İndeksi Arasındaki İlişkinin Bir Grup Genç Erişkinde İncelenmesi, A.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 22 Sayı 1 1995 Gökalp A. :Konya İl Merkezindeki Üç İlkokulda 712 Yaş Grubundaki Çocuklarda Diş Çürüğü Sıklığının Araştırılması. S.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 5 Sayı 2 1995 Akyüz S., Menteş A.R. :Eğitim Altındaki Özürlü Çocuklarda Diş Çürüğü Sıklığı, S.Ü. Diş Hek. Fak. Derg Cilt 2 Sayı 2 1992 Gülhan A., Akıncı T., Uz M. : 715 Yaş Arasındaki Çocuklarda Çürük Sıklığı Ve Ağız Hijyeni, İ. Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 21 Sayı 1234. 1987 35

KAYNAKLAR 1. Usmen, E. : Ankara Ve Köylerindeki İlk Okul Çocuklarında Diş Çürüğü Sıklığı Ve Bunu Etkileyen Bazı Faktörler. H. Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt:6 Sayı:4 Aralık 1972 2. Velicangil S., Oktay İ., Güray Ö., Öcalan G.: İstanbul Yakınındaki Bir Köyde Ağız Diş Sağlığının İncelenmesi. İ. Ü. Diş Hek. Fak. Dergi. C:11 S:4 Aralık 1977 3. Gülhan A., Sandallı Nüket., Akıncı T., Zeynep Üçok. : İstanbul Çevresinde Korumaya Muhtaç Çocuklarda Ağız Ve Diş Sağlığı. M. Ü. Diş Hek. Fak. Dergisi Cilt 1 Sayı: 8 Aralık 1985 4. Sinoplu Y. H., İlkokul Çocuklarında Diş Tablolarından Elde Edilen Bilgilerin Gruplara Göre Testi Ve Çürük Sıklığının Saptanması A. Ü. Diş Hek. Fak. Derg. C:8 Sayı:23 1981 5. Çebi S. : 1516 Yaş Grubundaki Kız Ve Erkek Örencilerin Çürük Sıklığına Etki Edebilecek Etkenlerin İncelenmesi, Hacettepe Ün. Diş Hek. Fak. Derg. C: 4 Sayı: 14 OcakEkim 1980 6. Kırzıoğlu Z., Demiröz I. : 712 Yaş Grubu Erzurum Çocuklarında SosyoEkonomik Durumun Diş Çürüklerine Etkisinin İncelenmesi. Hacettepe Ün. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 7 Sayı 3 Temmuz 1983 7. Seven N., Demiröz I. : Erzurum İlinde 1218 Yaş Grubunda Gingivitisin, Ağız Hijyeni Ve Diş Çürüğü İle İlişkisinin İstatiksel Olarak Araştırılması, Hacettepe Ün. Diş Hek. Fak. Cilt 7 Sayı 3 Temmuz 1983 8. Saygılı İ.: 1015 Yaş Grubu Okul Çocuklarında Beslenme Yolu İle Alınan Florürün Miktarları Ve Beslenme Durumlarının Diş Çürükleri Prevalansı İle İlişkilerinin Araştırılması. A.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 10 Sayı 1 1983 9. Saygılı İ. : SosyoEkonomik Seviyeleri Farklı 1015 Yaş Grubu Okul Çocuklarının Ağız Hijyeni Seviyelerinin Diş Çürükleri Prevalansı İle İlişkilerinin Araştırılması, A.Ü. Diş Hek. Fek. Derg. Cilt 19 Sayı 1 1983 10. Hakgüdener Y. : DMFT İndeksleri Değişik Öğrenci Gruplarında, Synder Testinin Asid Oluşum İndeksi Şeklinde Uygulanışı. H.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 8 Sayı 34 Temmuz Ekim 1984 11. Yazıcıoğlu N.,Yazıcıoğlu B., Ulusoy M., Bumin Ç., Ulusoy N., Türköz E., Lüle S., Uzan B., Çetiner S., Tulga F.: Ankara da İlkokul Çocuklarında Diş Sağlığı Konusunda Bir Prevalans Araştırması, Bölüm 1, A.Ü. Diş Hek. Fak. Derg. Cilt 12 Sayı 3 1985 12. Alpagot T., Cağlayan F., Doğangün R., Çağlayan G.: 3045 Yaş Arasındaki Periodontal Hastalıklı Bireylerde Diş Çürüğü Oranı Ve Parotis Salyası Akış Hızı, Ph Ve Ca 36