Prediyaliz Kronik Böbrek Hastalarında Kesitsel Bir Çalışma: Yaşam Kalitesi

Transkript

1 Prediyaliz Kronik Böbrek Hastalarında Kesitsel Bir Çalışma: Yaşam Kalitesi Antalya Eğitim ve Araştırma Hastanesi Nefroloji Kliniği, Prediyaliz Eğitim Hemşiresi

2 Giriş: Kronik Böbrek Hastalığı (KBH); popülasyonun yaşlanması, diyabetli hasta sayısının giderek artması sonucu dünyada ve ülkemizde salgın haline gelmiş önemli bir halk sağlığı sorunudur. Ülkemizde erişkinlerde KBH prevalansı %15.7 dir. Sık görülmesinin yanı sıra ;morbidite ve mortalitesi yüksek olan, yaşam kalitesini olumsuz etkileyen, sağlık bütçesine büyük yük getiren bir hastalıktır. CREDIT: Türkiye KBH Prevalans Çalışması Am J Kidney Dis. 2001;38:

3 Uluslararası geçerliliği olan anketlerle yapılan çalışmalarda KBH da böbrek hastalığı olmayanlara göre yaşam kalitesinin daha kötü olduğu gösterilmiştir. KBH da prediyaliz döneminden itibaren tedavi ve bakımın kaliteli olması son dönem böbrek yetmezliği (SDBY) hastalarında morbidite ve mortaliteyi etkilemektedir. Prediyaliz döneminde elde edilen yaşam kalitesi verileri tedavinin planlanmasında önemlidir. BMC Nephrol. 2012;13:19. Health Qual Life Outcomes. 2011;9:7.

4 Bu çalışmanın amacı; KBH olan hastalarda yaşam kalitesinin ve yaşam kalitesine etkili faktörlerin değerlendirilmesidir.

5 Materyal Metot: Bu kesitsel çalışma Antalya Eğitim ve Araştırma Hastanesi Nefroloji Kliniğinde takipli 211 KBH da Mart Haziran 2016 tarihleri arasında yapıldı. Çalışmaya alınma kriterleri; 1)KBH tanısı olması, 2)Böbrek nakli öyküsünün olmaması, 3)18 yaşından büyük olması Dışlanma kriterleri; 1)Araştırma anketine anlamada yetersizlik, 2)Anketi uygulanmasını etkileyebilecek nörolojik bozukluklar, 3)Aktif kanser, infeksiyon veya inflamatuar hastalığı olanlar

6 Anketin yapıldığı gün hastaların ;sosyodemografik verileri, yaş, cinsiyet, ek hastalıkları, KBH etyolojisi, boy, kilo, kullandığı ilaçlar ve laboratuvar testleri kayıt edildi. Yaşam kalitesini değerlendirmek için Kısa Form (Short Form-36, SF-36) Yaşam Kalitesi Anketi kullanıldı SF-36 Ware tarafından 1987 yılında yaşam kalitesini değerlendirmek amacıyla geliştirilmiştir. Ülkemizde geçerlilik ve güvenilirlik çalışması 1999 yılında Koçyiğit ve arkadaşları tarafından yapılmıştır. SF-36, Genel sağlık kavramlarını içerir. Sağlık durumunun olumsuz ve olumlu yönlerini değerlendirir. Son 4 haftayı göz önünde bulunduran ölçek, 36 maddeden oluşur. Fiziksel ve mental sağlık sorgulamaları, 8 boyutun ölçümünü sağlar. Med Care 1992;30(6): İlaç ve Tedavi Dergisi 1999;12:

7 Fiziksel Sağlık Grubu: Fiziksel fonksiyon (sağlık sorunları nedeniyle fiziksel aktivitede kısıtlanma, 10 madde), Fiziksel rol güçlüğü (sağlık sorunları nedeniyle günlük yaşam aktivitelerinde kısıtlanma, 4 madde), Ağrı (2 madde), Genel sağlık (kişinin genel olarak sağlığını değerlendirmesi, 5 madde). Mental Sağlık Grubu: Canlılık (enerji/vitalite, 4 madde), Sosyal işlevsellik (2 madde), Emosyonel rol güçlüğü (duygusal rol, 3 madde), Mental sağlık (genel ruhsağlığı, 5 madde).

8 Puanlama 100 puan üzerinden yapılmaktadır ve alınan puanlar her bileşen için 0 ile 100 puan arasında değişmektedir. Bu ölçekte yüksek puanlar sağlıkta daha iyi bir düzeyi işaret ederken, düşük puanlar sağlıktaki bozulmayı göstermektedir. Fiziksel ve mental sağlık skorları, her bir grup için SF-36 alt ölçek puanlarının ortalamaları alınarak hesaplanır.

9 Bulgular: KBH EPI formülü ile hastalar evrelere ayrıldı. Hastaların %59,2 si Evre1-3, %40,8 i Evre 4-5 olarak saptandı. Hastaların böbrek hastalığı etyolojileri; %38,3 diyabetik nefropati, %15,6 hipertansif nefropati, %9 nefrolitiyazis, %7,6 kronik glomerülonefrit, %15,3 idiopatik, %14,2 polikistik böbrek hastalığı ve diğer genetik hastalıklar olarak tesbit edilmiştir.

10 Tablo 1: Grupların klinik laboratuvar bulguları özellikleri Evre 1-3 n:125 Mean±SD Evre 4-5 n:86 Mean±SD p Yaş 57± 13 55± GFR(ml/dak) 48.60± ±5.67 <0.001* Proteinüri (spot idrar) 0.73± ±1.68 <0.001* Albumin 4.06± ± * Hemoglobin 13.13± ±1.68 <0.001* HbA1c 6.69± ± OH D vit 19.05± ± Ferritin 75.38± ± VKİ 28.11± ±

11 Tablo 2 : Hastaların Evrelere göre KBH etyolojileri Evre 1-3 n:125 Evre 4-5 n:86 Diyabetik Nefropati 35(%28) 22(%25,5) Hipertansif Nefropati 14(%11,2) 19(%22,09) Nefrolitiyazis/Pyelonefrit 11(%8,8) 10(%11,6) Kronik Glomerülonefrit 10(%8) 6(%6,9) Genetik 26(%20,8) 10(%11,6) İdiopatik 29(%23,2) 19(%22,09)

12 Tablo 3: Evrelere göre yaşam kalitesinin değerlendirilmesi Evre 1-3 Evre 4-5 p Mean±SD Fiziksel Fonksiyon 62.16± ± Fiziksel Rol Güçlüğü 23.30± ± * Emosyonel Rol 21.33± ± Güçlüğü Enerji-Canlılık 45.40± ± Ruhsal Sağlık 64.90± ± Sosyal İşlevsellik 68.00± ± Ağrı 70.40± ± Genel Sağlık Algısı 45.56± ±

13 Tablo 4:Yaş ve yaşam kalitesi parametreleri arasında korrelasyon analizi r Yaş Fiziksel Fonksiyon * Fiziksel Rol Güçlüğü Emosyonel Rol Güçlüğü * * Enerji-Canlılık Ruhsal Sağlık.140 * Sosyal İşlevsellik Ağrı Genel Sağlık Algısı p

14 Tablo 5: Laboratuvar parametreleri ile yaşam kalitesi parametreleri arasında korrelasyon analizi GFR Albumin Hemoglobin HbA1c 25 OH D vit r p r p r p r p r p Fiziksel Fonksiyon.136 * ** ** * *.028 Fiziksel Rol.201 ** ** ** Güçlüğü Emosyonel Rol Güçlüğü Enerji-Canlılık ** ** Ruhsal Sağlık ** * Sosyal İşlevsellik ** * Ağrı * * Genel Sağlık Algısı ** *

15 Tartışma: KBH; başlangıç evresinden diyaliz veya böbrek nakli aşamasına kadar hastaların yaşam kalitesini olumsuz etkileyen ciddi bir halk sağlığı sorunudur. Böbrek transplantasyonu yapılan hastalarda çoklu immunsüpresif kullanımı ve gelişen enfeksiyonlara rağmen diyaliz hastalarına göre yaşam kalitesi daha iyi bulunmuştur. Prediyaliz hastalarında herhangi bir makine ve diyalize bağlı olmamalarına karşın ; aneminin gelişmesi, hastalıkla beraber ruhsal sıkıntıların olması ve sosyal koşulların değişmesi ile yaşam kaliteleri etkilenir.

16 Çalışmamızda KBH da fiziksel sağlığın mental sağlığa göre daha çok etkilendiğini saptadık. Bulgular daha önce yapılan çalışmalarla benzerdir. GFR azaldıkça Fiziksel fonksiyon ve Fiziksel rol güçlüğünün anlamlı olarak azaldığını saptadık (p<0.05). Health Qual Life Outcomes. 2011;9:7.

17 İtalya dan Migardi ve ark. 246 HD hastasında yaşam kalitesini değerlendirmek için SF-36 testini kullanarak yaptıkları çalışmada, fiziksel komponent skoru ile yaş arasında ileri derecede anlamlı ilişki tespit etmişlerdir. Ancak mental komponent skoru ile ilişkisinin daha az olduğunu bildirmişdir. Blake ve ark. İle Moreno ve ark. da benzer sonuçlar bildirmiştir. Çalışmamızda literatürle uyumlu olarak yaş ile Fiziksel fonksiyon ve Fiziksel rol güçlüğü arasında anlamlı negatif korrelasyon saptanmıştır, ancak bizim çalışmamızda mental komponent olan emosyonel rol güçlüğünde de yaş arttıkça anlamlı azalma tesbit edilmiştir. J Nephrol. 2000; 13(2): Nephrol Dial Transplant :

18 Anemi ; bilişsel ve mental işlevlerin bozulması, halsizlik, istahsızlık, egzersiz toleransında azalma, seksüel fonksiyonda azalma ve kardiyovasküler sistemde hastalık gelişimi ve mortalite açısından yaşam kalitesini önemli ölçüde etkilemektedir. Yapılan çalışmalarda aneminin ciddiyeti arttıkça yaşam kalitesinin azaldığı KBH da gösterilmiştir. Albumin; malnutrisyon parametresi olarak kullanılmaktadır. Çalışmamızda Albumin, hemoglobin değerleri ile hem fiziksel hem de mental sağlık parametreleri arasında anlamlı pozitif yönde ilişki saptanmıştır. Brennan ve ark. tarafından son dönem böbrek yetmezliği hastalarında yapılan bir metaanalizde albüminle yaşam kalitesi arasındaki ilişki gösterilmiştir. Clin J Am Soc Nephrol. 2008;3(6): Clin J Am Soc Nephrol. 2009;4(8):

19 Son dönem böbrek yetmezliğinin en sık sebebi olan diyabetik nefropati bizim hastalarımızda da en sık KBH nedeni olarak saptanmıştır (%27). HbA1c nin yaşam kalitesi üzerine etkisine baktığımızda ; HbA1c arttıkça fiziksel fonksiyon skorlarının azaldığını saptadık. Bununla ilgili daha önce yapılan bir çalışmaya rastlamadık.

20 D vitamini düzeyi ile yaşam kalitesi arasındaki ilişkiyi inceleyen birçok çalışma var ancak prediyaliz hastalarda yapılmış bir çalışmaya rastlayamadık. D vitamini düzeyi yüksek olanlarda kas gücünün daha fazla ve düşme riskinin daha az olduğunu gösteren birçok çalışma vardır. D vitami düzeyini hastalarımızda ortalama 18,48±12,65 ng/ml olarak saptadık. D vitamini düzeyini ile Fiziksel fonksiyon skorları arasında anlamlı, pozitif yönde bir korrelasyon saptandı (r:0.210 p:0.028). J Clin.Invest. 2006;116: Mayo Clin Prac. 2006;81:

21 Çalışmanın kısıtlılıkları: -Nefroloji prediyaliz takibinde olan, KBH eğitim programına tabi KBH da yapıldığı için sonuçlar tüm topluma genellemez. -Kesitsel bir çalışma olduğu için sonuçlar sadece çalışmanın yapıldığı döneme aittir. Zamanla değişen sonuçlar karşılaştırılamamıştır.

22 Sonuçlar: GFR azaldıkça hastalarımızın özellikle fiziksel sağlık skorları düşmektedir. Hemoglobin, albümin, HbA1c ve 25OH Vitamin D düzeyleri KBH da yaşam kalitesini etkilemektedir. Prediyaliz hastalarda yaşam kalitesinin ölçülmesi ve takibi tedavi etkinliğimizi değerlendirmek için bir parametre olmalıdır.