T.C. ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 3T RİSK DEĞERLENDİRMESİ Erkan Serdar SERTER İSG UZM. YRD. Endüstri Müh. Türkiye de İşyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Koşullarının İyileştirilmesi Projesi Şubat 2014 - Antalya
1. 3T Risk Değerlendirmesi yönteminin temel ilkeleri 2. Tehlikelerin belirlenmesi ve değerlendirilmesi İşletmede yapılan farklı işlerin listelenmesi Değerlendirmeye alınacak işin seçilmesi Tehlikelerin belirlenmesi ve risklerin puanlanması 3. Sonraki faaliyet / iyileştirmeler için öneriler 2
Finlandiya da geliştirilmiştir (Dr. Heikki Laitinen). Finlandiya da çok sayıda işyerinde kullanılmaktadır. Türk firmalarının iş sağlığı ve güvenliği koşulları ve Türk mevzuatı dikkate alınarak Türkiye`deki firmaların kullanımına uyumlu hale getirilmiştir.
Modüler yapısı küçük, orta ya da büyük ölçekli her tür işletmede kolaylıkla kullanımını sağlamaktadır. İSGİP projesi çerçevesinde metal, inşaat ve maden sektöründeki firmalara uygulanmaktadır.
İşyerleri farklı modüllerden ihtiyaç duyduklarını seçebilmektedir, bu önemli bir esneklik sağlamaktadır. Yeni pratik bir risk matrisi önermektedir. Riskin olasılık boyutuyla ilgili pratik bir yaklaşımı vardır.
Planlama ve Eğitim: Yönetim kadrosunun ve çalışanların taahhüt ve katılımını sağlamak, Geçmiş iş kazaları, meslek hastalıklarına dair kayıtları incelenmek, tehlikelerle ilgili mühendis, ustabaşı ve iş güvenliği uzmanların ve işyeri hekimlerinin bilgisine başvurmak, 3T RD yönteminin uygulanması ile ilgili eğitim vermek, Risk değerlendirmesini gerçekleştirmek amacıyla işyerini birimlere/bölümlere ayırmak, Her birim/bölümde kullanılacak özel 3T RD modüllerini belirlemek,
Risk değerlendirmesi yapmak, Sahada dolaşıp süreçleri gözleyerek, çalışanlar ve mühendislerle fikir alışverişi yaparak tehlikeleri belirlemek, Yönetici ya da yönetici temsilcisi, ilgili mühendisliler, ustabaşları, uzmanlar, işyeri hekimi ve işçi temsilcileriyle beyin fırtınası yaparak risk puanlarını ve alınacak önlemleri belirlemek (son karar üst yönetimin). İyileştirme için alınacak önlemleri uygulamak ve izleme çalışması yapmak. 7
İşyeri Risk Değerlendirmesi Tehlikeleri belirle Riskleri değerlendir Tehlikeyi ortadan kaldır Tehlikeyi kontrol altına al Kontrol & İzleme Amirlerin denetimi, teftişler Talimat & Eğitim İş talimatı, bütün çalışanların eğitimi
Bir kaza veya hastalığın meydana gelme olasılığı ile Meydana gelebilecek yaralanma veya sağlık sorununun potansiyel şiddetinin birleşimidir.
- Söz konusu hastalık veya maruziyetin yol açabileceği en şiddetli yaralanma veya sağlık sorununun şiddeti ne olabilir? 1. Hafif şiddetli Hafif yaralanma veya rahatsızlık 2. Orta şiddetli Uzun süreli yaralanma veya rahatsızlıklar; basit yaralar, kırıklar gibi 3. Son derece şiddetli Kalıcı sakatlık veya rahatsızlık veya ölüm (amputasyonlar, ikinci veya üçüncü derece yanıklar, kafatası kırıkları, kanser, astım, vb.)
Tahmin etmek zordur. Geçmiş 10 yılda bir kaza olmamış olsa bile yarın olabilir. Olasılığın olması gerekenden az tahmin edilmesi kaza olasılığını artırır. Çünkü önlem alınmayacaktır, farkındalık olmayacaktır.
Güvenlik Standartlarına Uyumun Belirlenmesi Kazaların gelecekte meydana gelme olasılıklarını tahmin etmek güçtür. Güvenlikle ilgili yönetmelikler hangi tehlikelerin işyerlerinde kabul edilemez olduğunu ortaya koymaktadır. Olasılığı öngörmeye gerek yoktur. Mevcut kontrol önlemlerinin ortaya konmasını öneriyoruz Düzgün kontrol önlemlerinin alınması kaza/hastalık olasılığını azaltır Yönetmeliklerle kıyaslamak kolaydır Harekete geçilmesi gereken alanları ortaya çıkarır
1. Düşük 1. Kontrol Düzeyi Yeterli Olasılık 2. Orta 3. Yüksek 2. Bazı İyileştirmeler Gerekli 3. Ciddi İyileştirmeler Gerekli Uyumluluk
Aşağıdaki durumlarda kontrol önlemleri yeterlidir: a) Makine, araç ve yapılar mevzuat ve standartlara uygun b) İşler güvenli ve sağlıklı ortamda yürütülecek şekilde tasarlanıp düzenlenmiş c) Çalışanlar eğitim almış ve doğru (güvenli) bir şekilde çalışıyorlar 1. Kontrol düzeyi yeterli / sorun ortaya çıkmadı 2. Bazı kontrol önlemleri iyileştirilmeli / sorunlar ortaya çıktı 3. İyileştirmelere ciddi ihtiyaç duyuluyor / sık sık sorun çıkıyor
3T Risk Değerlendirmesi Matrisi Mevcut kontrol önlemlerinin düzeyi Kontrol önlemleri yeterli 1) / sorun çıkmadı Yaralanma & hastalıkların potansiyel şiddeti Hafif Ciddi Vahim 1 1 2 İyileştirmeye ihtiyaç var / sorunlar çıktı Kayda değer iyileştirme gerekli / Sık sık sorun çıkıyor 2 3 4 3 4 5 Alınan önlemler ve yapılan kontroller aşağıdaki durumlarda yeterli olur: a) makine, araç ve her türlü yapının yasa ve standartlara uygun olması b) işlerin, güvenli ve sağlıklı yürütülecek şekilde tasarlanıp düzenlenmesi c) çalışanların eğitim almaları ve doğru (güvenli) bir şekilde çalışmaları 15
3T Risk Değerlendirmesi Matrisi: Açıklamalar Mevcut kontrol önlemlerinin düzeyi Kontrol önlemleri yeterli / sorun çıkmadı Yaralanma ve hastalıkların potansiyel şiddeti Hafif Ciddi Vahim 1: Risk önemsiz. 1: Hafif risk. Durumu gözlemlemeye devam ediniz. 2: Küçük risk. Sorunların kontrol altında olmasını sağlayın. İyileştirmeye ihtiyaç var / sorunlar çıktı 2: Küçük risk. Durumu gözlemlemeye devam edin ve kolay önlemleri uygulayın. 3: Orta derece risk. Uygun önlemleri planlayıp uygulayın. 4: Büyük risk. Önlemleri hızla planlayıp uygulayın. Kayda değer iyileştirme gerekli / Sık sık sorun çıkıyor 3: Orta derece risk. Uygun önlemleri planlayıp uygulayın. 4: Büyük risk. Önlemleri hızla planlayıp uygulayın. 5: Vahim risk. Derhal önlemleri planlayıp uygulayın. 16
İnşaat sektörü için Risk Değerlendirmesi kontrol listesi 1. Yürüyüş yolları, erişim yolları, merdiven ve basamaklar 2. İskele, geçici platformlar ve çalışma platformları 3. Düşme ve çarpmaya karşı koruma 4. Elektrik ve aydınlatma 5. Düzen ve temizlik 6. Makine ve ekipman 7. Yangına karşı koruma 8. Fiziksel tehlikeler 9. Kimyasal tehlikeler 10.Kas ve iskelet sistemi rahatsızlıkları 11.Psiko-sosyal stres faktörleri 12.İlk yardım ve acil durum hazırlıkları 13.Sosyal tesisler 14.Diğer tehlikeler 17
İnşaat Sektörü İçin RD Kontrol Listesi 1. Yürüyüş Yolları, Geçiş Yolları, Basamak ve Merdivenler Merdivenler iyi durumda, yalnızca geçici erişim ya da tek elle kısa dönemli hafif iş için kullanılır Yeterince geniş Hiç engel yok, kaygan değil Düşmeye neden olabilecek hiçbir açıklık ya da çatlak yok Yüksekte yapılan çalışmalarda insanların düşmesini önlemek için korkuluk, ve ara korkuluk ve topuk levhası var Objelerin düşmesini önlemek için binanın girişine uygun çatı yapılmış 18
20
İnşaat Sektörü İçin RD Kontrol Listesi 2. İskeleler, Geçici Platformlar ve Çalışma Platformları Tüm iskele tipleri Uygun bir şekilde kurulur ve kullanmadan önce denetlenir Uygun durumdaki korkuluklar, ara korkuluklar ve topuk levhası Çalışma platformuna güvenli erişim (merdivenler ve basamaklar) Çalışma platformu yeterince geniş, engeller yok, kaygan değil, düşmeye neden olabilecek açıklık ya da çatlak yok Sabit iskele: Temel, ankraj ve güçlendirme(çapraz) uygundur Seyyar iskele: Kilitlenebilir tekerlekler, iç merdivenler Asma iskele: Sağa sola hareket etmemek üzere sabitlenmiş, taşıyabileceği en fazla yük kapasitesi raporlanmış, belirli aralıklarla kontrol edilir 21
İnşaat Sektörü İçin RD Kontrol Listesi 3. Düşmeye ve Çarpmaya Karşı Koruma Zemindeki açık kenarlarda, asansör boşluklarında vs. üçlü kenar koruması; korkuluk, ara korkuluk ve topuk levhası. Korkuluk olmayan alanlar uygun bariyerlerle ayrılır Zemindeki açıklıklar sıkı ve işaretlenmiş kapaklarla örtülür Kazı alanı uygun bariyer ya da korkuluklarla ayrılır 4. Elektrik ve Aydınlatma Şantiyedeki elektrik dağıtımı uygun bir şekilde planlanır Dağıtım panelleri ve kablolar uygun durumda Uygun bir şekilde yerleştirilir ve korunur Yapay aydınlatma iş güvenliği ve kalite için yeterli 23
İnşaat Sektörü İçin RD Kontrol Listesi 5. Düzen ve Temizlik Atık boşaltım yönetimi uygun bir şekilde planlanır. Farklı atık tipleri için uygun atık kutuları periyodik olarak boşaltılır. Atıklar her bir çalışma aşamasından sonra kabaca temizlenir. Materyaller uygun bir şekilde depolanır. Trafik yolları ve yürüyüş yolları açık bir şekilde belirtilir. 25
İnşaat Sektörü İçin RD Kontrol Listesi 6. Makine ve Ekipman Uygun durumda ve temiz Güvenlik cihazları yerinde Elektrik kabloları hasar görmemiş Şantiye ortamı için uygun Makinelerin etrafındaki alan düzenli Uygun temel ve destek Periyodik kontrolleri yapılmış Taşıyabileceği en fazla yük kapasitesi belirtilir (vinçler ve kaldırma araçları) Kalifiye operatörler (vinçler ve kaldırma araçları) 27
İnşaat Sektörü İçin RD Kontrol Listesi 7. Yangına Karşı Koruma Zeminlerde ya da yerde fazladan yanıcı materyal yok İşaretli yerlerde uygun yangın söndürücüler mevcut Yanıcı materyallerin olduğu yerlerde sigara içmek yasaktır Elektrik dağıtım kutuları (panoları) ve kabloları iyi durumdadır Şantiye koşulları için uygun yerleştirilmiş ve uygun durumdaki aydınlatma cihazları. Sıcak işler (kaynak, taşlama vs.) sıcak işlere ayrılmış özel alanlarda ya da özel bir çalışma ruhsatıyla yapılır Sıcak işin yakınındaki yanıcı ve parlayıcı maddeler ve toz ortadan kaldırılır ya da korunur. Uygun tipte ve boyutta yangın söndürücü mevcut İşçiler uygun şekilde eğitilir Gerektiğinde bir yangın detektörü yerleştirilir Acil durum çıkışları uygun ve açık bir şekilde işaretlenir 28
İnşaat Sektörü İçin RD Kontrol Listesi 8. Fiziksel Tehlikeler İşçiler gürültü seviyesi 85 db(a) den yüksek olduğunda uygun kulak koruyucular kullanır Odyometrik testler yönetmeliklere uygun yapılır Mümkün olduğunda daha az vibrasyona neden olan çalışma metotları ve araçları seçilerek elde titreşimden kaçınılır. Araçların bakımı uygun şekilde yapılır İşçilerin maruziyet süresi sınırlıdır ve işçiler elde titreşimin uzun vadeli sağlık riskleri konusunda bilgilendirilirler Maruziyet altındaki işçiler sağlık gözetimine tabi tutulur Radyasyon, yüksek ya da düşük sıcaklık vs. gibi diğer fiziksel tehlikelere maruziyetin kontrolü güvenlik mevzuatına ve standartlarına uygundur 29
İnşaat Sektörü İçin RD Kontrol Listesi 9. Kimyasal Tehlikeler Havayı kirleten proseslerde lokal havalandırma var İşçiler maske giyer Mümkün olduğunda daha az tehlikeli maddeler kullanılır Materyal güvenlik veri formları mevcut Gerektiğinde maruziyet iş sağlığı hizmetleri tarafından izlenir Kapalı alanlarda yapılan iş özel bir çalışma ruhsatıyla yürütülür Girmeden önce hava test ediliyor, gerektiğinde temizlenir ve havalandırılır (oksijen, yanıcı ya da toksik gazlar/dumanlar) İzolasyon gerektiğinde tehlikeli maddelerin çalışma sırasında içeri girmesini önleyecek şekilde uygun Gerektiğinde hava iş sırasında izlenir İşçiler güvenli çalışmak konusunda eğitimlidir Dışarıda destek için bekleyen bir kişi ve gerektiğinde uygun kurtarma araçları mevcut 30
31
İnşaat Sektörü İçin RD Kontrol Listesi 10. Kas İskelet Sistemi Rahatsızlıkları Şantiye yerleşimi ve iş proseslerinin iyi planlanmasıyla elle kaldırma ve materyallerin taşınmasından kaçınılır Materyallerin kaldırılması ve hareket ettirilmesi için uygun araç ve makineler kullanılır (el arabaları, kaldıraçlar, asansörler, vinçler, teleskopik vinçler, mobil kaldırma çalışma platformları vs.) Maruziyet altındaki işçiler için sağlık gözetimi 32
İnşaat Sektörü İçin RD Kontrol Listesi 11. Psiko-sosyal Stres Faktörleri Hakaret içeren davranış ve ayrımcılık kabul edilmez Örneğin; cinsiyet, ırk veya kişinin karakterine dair isim takma, cinsel taciz vs. İşçilere, doğru çalışma metotlarına uygun talimat verilir İşçiler kendilerini ve işlerini ilgilendiren değişiklikler konusunda bilgilendirilir İşçilere iş sağlığı ve güvenliği konusundaki iyileştirmeler ve işleri hususunda fikirlerini ifade etme olanağı tanınır. İşçiler başarılı çalışmaları üzerine düzenli geribildirim alır Sorun çıktığında amirler destek verir Amirler adil davranır 33
İnşaat Sektörü İçin RD Kontrol Listesi 12. İlk Yardım ve Acil Durum Hazırlıkları Uygun ilk yardım ekipmanı mevcut İlk yardım yapabilecek eğitimli işçiler mevcut Yangın ya da diğer acil durumlar için eylemler planlanır, öğretilir ve tatbikatı yapılır 13. Sosyal Tesisler İşçilerin kıyafetlerini değiştirmeleri, yıkanmaları, yemek yemeleri ve dinlenmeleri için uygun tesisler mevcut Günlük temizlenir 34
Risk Değerlendirmesi Formu Örneği
Her bir faaliyetin uygulanmasından sorumlu bir kişi ve bu uygulanmanın tamamlanması gereken bir son tarih vardır.
erkan.serter@csgb.gov.tr 37