Ortadoğu ve Afrika Araştırmacıları Derneği Yayınları Araştırma Eserleri Serisi Nu: 7 Emeviler den Arap Baharı na HALEP TÜRKMENLERİ Dr. Ahmet Emin Dağ İstanbul, 2015
Emeviler den Arap Baharı na HALEP TÜRKMENLERİ Yazar Dr. Ahmet Emin Dağ Editör Zekeriya Kurşun Sayfa Düzeni DBY Ajans Kapak Tasarımı Ömer Faruk Yıldız 2015; bu kitabın tüm yayın hakları Taş Mektep Yayınları na aittir. 1. Basım: İstanbul, 2015 ISBN: 978-605-65628-5-3 Sertifika No: 26969 Baskı/Cilt Step Ajans Matbaacılık (Sertifika No: 12266) Göztepe Mah. Bosna Cad. No: 11 Bağcılar/İstanbul - Tel: +90 212 446 88 46 TAŞMEKTEP YAYINLARI Muhittin Üstündağ Cad. No:11 Kadıköy /İstanbul Tel: +90 216 428 11 00 e-posta: bilgi@tasmektep.com.tr www.tasmektep.com.tr
Takdim Küreşelleşme dünyayı küçültüp, kültürleri, ırkları, hatta inanış biçimlerini bile birbirine yakınlaştıracak bir olgu olarak sunulurken, tam aksine bazı coğrafyalara, demokrasi adına istikrarsızlığı; birlik ve diyalog adına ayrışmayı, inanç adına ırk ve mezhep çatışmalarını getirdi. Bundan en çok etkilenen de kuşkusuz bizim coğrafyamız olmuştur. Genel olarak Kuzey Afrika ve Ortadoğu da eskimiş rejimlerin, düzen tutturamayan sistemlerin, ekonomisi tükenmiş yapıların, insan hakları ihlallerinin bugün gelinen noktalara doğru yol aldığı bilinmekteydi. Ancak en azından bir kurtuluş adası gibi görünen Türkiye ve onun etrafındaki yapılar arasında bu kadar hızlı bir husumetin meydana geleceği tahmin edilmiyordu. Esas itibarı ile asırlarca aynı kaderi paylaşmış olan bu coğrafyanın insanları yapay süreçlerin kendilerine dayattığı uzaklık psikolojisinden kurtulmalarına ramak kalmış iken yeni bir çatışma sürecine girerek muhtemel müşterek refahlarını uzak bir geleceğe ertelemeleri bölge barışı açısından büyük bir kayıp olmuştur. Hiç kuşkusuz bu durumdan Türk, Arap, Kürt, Çerkez, Sünnî, Şiî, Yezidî, Dürzî v.s. ve diğer bütün dinî ve etnik guruplar etkilenmiştir. Hatta denilebilir ki, bunca gurubun hep birden aynı oranda etkilendikleri başka tarihi bir devir olmamıştır. Bunlar arasında belki de en son etkilenen ama olayların arasında sıkışıp kalan guruplardan biri de Halep Türkmenleri dir. 3
Emeviler den Arap Baharı na Halep Türkmenleri Yaklaşık bin yıldır bugünkü Ortadoğu nun en stratejik bölgelerinden birinde varlık gösteren Halep Türkmenleri, bölgede meydana gelen yeni değişimler ile birlikte bir kere daha gündemimize girmiştir. Esas itibarı ile jeopolitiği yüksek Anadolu ile Arap Coğrafyası arasındaki bölgede tarihten günümüze gelen bin yıllık serüvenleri ile adeta farklı coğrafyalar ve kültürler arasında köprü vazıfesi görmüş olan Halep Türkmenleri, bölgesel dengelerin istikrarlı zamanlarında arada kalmanın avantajlarını tatmış iken, siyasî istikrarın bozulduğu dönemlerde ise bulundukları coğrafyanın dezavantajlarını yaşamışlardır. Erken dönem İslam tarihinden günümüze kadar bölgenin demografisini çeşitlendirmede, ekonomiyi canlı tutmada, askerî ve iş gücünü oluşturmada temel unsur olan Halep Türkmenleri hiç bir zaman bizzat oyun kurucu olmamıştır. Daha ziyade oyunda bulundukları taraf adına dengeyi sağlama rolü üstlenmişlerdir ki 2011 yılından itibaren Suriye de başlayan ve başta Türkiye olmak üzere çevreyi etkileyen olaylarda da tekrar bu role soyunmuşlardır. Elinizdeki bu kitap bugün yeniden gündemimize giren Halep Türkmenleri nin bin yıla yakın tarihini akıcı bir dil ile anlatmaktadır. Kitabın amacı doğrudan bir bölge tarihi yazmak değildir. Bilakis onlarca farklı gurubun yaşadığı bölgede önemli bir unsurun tarihine dikkatleri çekmektir. Kuşkusuz bu amaç sadece bir döneme odaklanarak da yapılabilirdi. Fakat o takdirde, tarihi süreç tam olarak ortaya konulamayacağı için anlatımın konjonktürel gerekçelere dayandırıldığı zannı ortaya çıkardı. Oysa müellif geniş bir tarih aralığını konudan kopmadan ele alarak okuyuculara Halep Türkmenleri gerçeğini, geçmişten günümüze taşıyarak anlatmayı denemiştir. Bu konuda Türkçe literatürde bir hayli araştırmalar olmasına rağmen, elinizdeki eser gibi Halep Türkmenleri ni tarihi bir bütünlük içinde ele alan bir çalışma bulunmamaktadır. Müellif bugüne kadar arşivlerden yapılmış araştırmaların sonuçlarına dayandığı gibi, bizzat kendi gözlemleri ve sahada yaptığı çalışmalar ile özgün bir eser ortaya koymuştur. 4
Takdim Bu kitabın yayımlanmasının amacı günümüzde bölgede yaşanan karmaşaya dikkat çekmek olduğu kadar, bölge aktörlerini ele alarak geleceği kuranlara ve siyaset yapanlara bilimsel destek sunmaktır. Elbette aynı tarzda diğer gurupların da araştırılmaya ve birbiri ile mukayese edilerek anlatılmaya ihtiyaçları vardır. OR- DAF olarak Halep Türkmenleri ile başlatılan bu araştırma serisini, imkan oluşması halinde diğer gurupları da anlatan yayınlar ile sürdürmeyi amaçlamaktayız. Bu vesile ile başta yazarımız Dr. Ahmet Emin Dağ a ve bu kitabın yayımlanması aşamasında katkısını gördüğümüz herkese şükranlarımızı arz ediyorum. Prof. Dr. Zekeriya Kurşun ORDAF Başkanı 5
İçindekiler Takdim... 3 Önsöz... 9 Giriş... 11 I. İlk Göçler: Halep in Yurt Edinilmesi... 17 II. Selçuklu Dönemi:Kitlesel Genişleme... 25 III. Emirlikler Dönemi: Bölgeyi Sahiplenme... 33 IV. Memlükler Dönemi: Kitlesel Yığılma... 37 V. Osmanlı Dönemi: Siyasal Bütünleşme... 43 VI. Modern Döneme Geçiş: Milli Mücadele... 59 VII. Manda Dönemi: Zorla Ayrışma... 71 VIII. Bağımsız Suriye Dönemi: Tam Kopuş... 81 IX. Reform Dönemi: Kalkınma Arayışları... 95 X. Arap Baharı: Ateş Çemberi...103 Sonuç Yerine... 111 Ek 1: Türkmenlerin Suriye deki Sosyolojisi: İç Savaş Öncesi Gözlemler...115 Ek 2: Halep Türkmen Boyları... 121 Fotoğraflar ve Haritalar...131 Bibliyografya...137 Dizin...155 7