Örgütsel Politika ve Etik Olmayan Davranış Bildirimi

Transkript

1 Örgütsel Politika ve Etik Olmayan Davranış Bildirimi Dr.Nihal KARTALTEPE BEHRAM İstanbul-2015

2 Yayın No : 3220 İşletme-Ekonomi Dizisi : Baskı Nisan 2015 İSTANBUL ISBN Copyright Bu kitabın bu basısının Türkiye deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş. ye aittir. Her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi Baskı - Cilt Kapak Tasarım : Beta Basım A.Ş. : Birlik Fotokopi Baskı Ozalit ve Büro Malz. San. Tic. Ltd. fiti. Yıldız Mah. Çırağan Cad. No: 5 1 Nolu Mağaza Beşiktaş/ ST. Tel: (0-212) (Sertifika No ) : Gülgonca Çarpık Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. (Sertifika No ) Narlıbahçe Sokak Damga Binası No: 11 Cağaloğlu - İSTANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212) ii

3 Anneme iii

4 iv

5 Önsöz H emen her örgütte kaçınılmaz olarak var olan etik olmayan davranışlar, örgüt üyeleri, örgüt ve toplum için ciddi kayıpları beraberinde getirmektedir. Her ne kadar yasal ve örgütsel kontrol mekanizmaları aracılığı ile söz konusu davranışların önüne geçilmeye çalışılsa da, büyük bir gizlilik içinde yürütülen bu davranışların açığa çıkartılması oldukça güç olmaktadır. Bu noktada, örgüt üyeleri veya örgütün bizzat kendisi tarafından gerçekleştirilen etik olmayan davranışları ilk olarak gözlemleyebilen ve etkisini değerlendirebilen işgörenler, kritik önem taşımaktadır. Örgütsel paydaşların yararının korunabilmesi için, işgörenlerin etik olmayan davranışlar hakkında açıkça konuşabilmesi, etik olmayan davranışı ortadan kaldırmaya yönelik önlemlerin alınması ve sonrasında bu kişilere olumlu şekilde yaklaşılması gerekmektedir. Ancak rasyonel bir bakış açısını yansıtan bu gerekliliklerin, örgütlerde her zaman için yerine getirilemediği görülmektedir. Söz konusu gerekliliklerin yerine getirilmesini veya getirilememesini etkileyen faktörlerin belirlenmesi, etik olmayan davranış bildirim sürecinin anlaşılması, tahmin edilmesi ve etkili bir şekilde yönetilmesi açısından kritik önem taşımaktadır. Etik olmayan davranış bildirimine ilişkin gereklilikleri etkileyen önemli bir faktörün, işgörenlerin örgüte yönelik çok sayıda tutum ve davranışının temelinde yer alan örgütsel politika algısı olduğu düşüncesi, bu çalışmanın temel çıkış noktasını oluşturmaktadır. Zira güç, çatışma ve etkileme gibi çok sayıda olguyu bünyesinde barındıran v

6 Önsöz etik olmayan davranış bildirimi, doğası gereği örgütsel politika ile iç içe olan bir olguyu ifade etmektedir. Bu doğrultuda çalışmanın birinci bölümünde örgütsel politikanın oluşum süreci, politik taktik ve stratejiler, örgütsel politika algısını etkileyen faktörler ve örgütsel politika algısının sonuçları gibi konulara değinilmiştir. İkinci bölümde ise işletmelerde sıklıkla karşılaşılan etik olmayan davranış türleri, etik olmayan davranış bildirim kararını etkileyen faktörler ve söz konusu kararın muhtemel sonuçları üzerinde durulmuştur. Çalışmanın üçüncü bölümünde ise, bireylerin örgütsel politika algıları ile etik olmayan davranışlar karşısında verdikleri tepkiler arasında anlamlı bir ilişki olup olmadığını irdeleyen bir araştırmaya yer verilmiştir. Her akademik çalışma gibi bu çalışma da çok sayıda insanın emek, katkı ve destekleri ile ortaya çıkmıştır. Çalışmanın her aşamasına doğrudan veya dolaylı olarak katkıda bulunan herkese teşekkürü borç bilirim. Öncelikle akademik hayatım boyunca kendisinden çok şey öğrendiğim ve desteğini hep arkamda hissettiğim değerli hocam Prof. Dr.Göksel ATAMAN a bana kattığı her şey için şükranlarımı sunuyorum. Öte yandan akademik hayata atıldığım ilk günden beri beraber çalışmaktan büyük mutluluk duyduğum ve birlikte hep güzel işlere imza attığımıza inandığım değerli çalışma arkadaşlarım Dr.Esra DİNÇ ve Dr.Ata ÖZDEMİRCİ ye teşekkür ediyorum. Bununla birlikte, diğer tüm çalışmalarımda olduğu gibi bu çalışmamda da anlayış ve desteğini benden hiç bir zaman esirgemeyen, yoğun iş sorumluluklarının yanında ev sorumluluklarını da üstlenerek bana zaman yaratan sevgili eşim İbrahim Halil BEHRAM a, annesinin arka odada çalışmasını küçük yaşından beklenmeyecek bir olgunluk ve sabırla karşılayan canım kızım Güzide Alya BEHRAM a ve üzerimde çok büyük emekleri olan aileme sonsuz teşekkürlerimi sunuyorum. Son olarak, bu kitabın basılmasını sağlayan Beta Yönetim Kurulu Başkanı Sayın Seyhan SATAR a ve kitabın basım çalışmasında emeği geçen tüm Beta çalışanlarına teşekkür ediyorum. Konuya ilgi duyan araştırmacılara yol gösterici olmasını umduğum bu çalışmanın, kuşkusuz çok sayıda eksiği de mevcuttur. Bu nedenle okuyuculardan gelecek eleştiri ve önerilerin çok değerli olduğunu ifade etmek isterim. vi Dr.Nihal KARTALTEPE BEHRAM İstanbul, 2015

7 BÖLÜM I: ÖRGÜTSEL POLİTİKA VE ÖRGÜTSEL POLİTİKA ALGISI Örgütsel Politika... 4 Örgütsel Politikanın Tanımı ve Kapsamı...4 Örgütsel Politika Süreci...11 Politik Davranışları Teşvik Eden Unsurlar...13 Durumsal Faktörler...14 Bireysel Faktörler...16 Politik Davranış Türleri: Politik Taktik ve Stratejiler...19 Politik Davranışların Sonuçları...30 Örgütsel Politika Algısı Örgütsel Politika Algısının Tanımı ve Kapsamı...34 Örgütsel Politika Algısının Boyutları...39 Genel Politik Davranış...40 İlerlemek İçin Diğerleri ile Geçinme...42 vii

8 Ücret ve Terfi Sistemleri...43 Örgütsel Politika Algısı Modeli...45 Örgütsel Politika Algısını Etkileyen Faktörler...49 Örgütsel Politika Algısını Etkileyen Örgütsel Faktörler...49 Örgütsel Politika Algısını Etkileyen İş/Çalışma Ortamı Faktörleri...51 Örgütsel Politika Algısını Etkileyen Kişisel Faktörler...54 Örgütsel Politika Algısının Sonuçları...55 Örgütsel Politika Algısına İlişkin Düzenleyici (Moderatör) Değişkenler...61 BÖLÜM II: ETİK OLMAYAN DAVRANIŞ BİLDİRİMİ Etik Olmayan Davranışların Tanımı ve Türleri Etik Olmayan Davranış Bildirimi Etik Olmayan Davranış Bildirimini Açıklayan Teoriler Olumlu Sosyal Davranış Yaklaşımı...89 Güç Yaklaşımı...91 Adalet Yaklaşımı...92 Etik Olmayan Davranış Bildirimi Süreci Etik Olmayan Davranış Bildirimini Etkileyen Faktörler Etik Olmayan Davranış Bildirimini Etkileyen Bireysel Faktörler viii

9 Etik Olmayan Davranış Bildirimini Etkileyen Örgütsel Faktörler Etik Olmayan Davranış Bildirimini Etkileyen Durumsal Faktörler Etik Olmayan Davranış Bildirim Kanalları: İçsel Bildirim ve Dışsal Bildirim Etik Olmayan Davranış Bildiriminin Sonuçları BÖLÜM III: ÖRGÜTSEL POLİTİKA ALGISININ ETİK OLMAYAN DAVRANIŞ BİLDİRİMİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİNİ BELİRLEMEYE YÖNELİK BİR ARAŞTIRMA Araştırmanın Amacı ve Önemi Araştırmanın Örneklemi Veri Toplama ve Ölçüm Araçları Verilerin Analizi ve Araştırmanın Bulguları Sonuç, Öneri ve Kısıtlar Kaynakça ix

10