ÇAYIRBAŞI MAHALLESİ TARİHÇESİ
Çayırbaşı, Büyükdere koyunun en dip noktasıdır. Buraya Vatikolpos (Derin Vadi) de denilmektedir. Taksim e 17,5, Eminönü ne ise 21 km uzaklıktadır. Büyükdere, P.T.T. Evleri (Kozdere), Kâzımkarabekir Paşa (Dağevleri) ve Cumhuriyet mahallelerinden sınır alan Çayırbaşı, önceleri Büyükdere ile Kireçburnu arasında yer alıyordu. Ancak sonraları bazı ayrılmalar oldu. (Kozdere) PTT Evleri, Dağ Evleri de Kazım Karabekir isimleri ile yeni mahalleler oluşurken, Kefeliköy ile Hacı Osman bölgeleri de Cumhuriyet Mahallesi ne bağlanarak Çayırbaşı ndan ayrıldılar. Şimdi PTT Evleri sınırları içinde kalan Çayırbaşı, adı ile anıldığı gibi çok büyük ve muhteşem bir çayırdı. Bu çayırda pek çok gövdenin birleşmesinden oluşan ve Yedikardeş diye anılan (Kırkağaç da denilen) çok büyük bir çınar ağacı vardı. Bu tarihi ağacın çevresinin 32, boyunun da 60 metre olduğu söylenir. 1096 yılında I. Haçlı Seferi için yola çıkan Godrey de Bouillon kumandasındaki Haçlı Ordusu bu alanda konaklamıştı. Bu büyük ağaç bir iddiaya göre düşen bir yıldırımla yanmış, bir başka iddiaya göre de kovuk gövdesi içinde hizmet veren kahvecinin çay ocağının tutuşması üzerine dev çınar yanarak yok olmuştur. İstanbul Ansiklopedisi ise 1930 yılında kurulan Meyve Islah Enstitüsüne yerleşim alanı temin için kesildiğini yazmaktadır. Çayırbaşı nda, diğer deniz sahili yerleşim bölgeleri gibi 1624 yılında Don Kazaklarının baskınına uğrayarak yağmalandı. Osmanlı tarihine damga vuran ve Sultan III. Selim in (1789-1807) tahttan indirilip sonra da öldürülmesine neden olan Kabakçı Mustafa ayaklanması sırasında isyana katılanlar da Çayırbaşı çayırında toplandıktan sonra isyanı başlattılar. Çayırbaşı, bilhassa Sultan II. Selim in döneminde (1566-1574) av sahası olarak kullanıldı. Padişah III. Selim in de çok sevdiği ve dinlenmek için geldiği bir yerdi. Abraham Paşa Korusu (Bilezikçi Çiftliği), Belgrad Ormanları ve Bentler bölgesine buradan gidilmesi nedeniyle Çayırbaşı her zaman ilgi gördü. Padişah II. Mahmut 1829 yılı kurban bayramı kutlamalarını ve şenliklerini Çayırbaşı ndaki büyük çayır alanda yapmış, Iran Elçisini kabul etmişti.
Çayırbaşı nın tarihi eserleri arasında 16. yy.da Kılıç Ali Paşa nın doktoru Cerrah Mahmut Efendi tarafından yaptırılan ve aynı ismi taşıyan bir cami var. Bu camiye Cezayirli Gazi Hasan Paşa Camii de denilmektedir. Camiin bu isimle anılmasının nedeni, Cezayirli Gazi Hasan Paşa nın cami bahçesine bitişik bir çeşme yaptırmış olmasıdır (1782). Çayırbaşı nda bir de mescit var. Bahçeköy Caddesi üzerindeki mescit Çayırbaşı Yeni Mahalle Mescidi adını taşımaktadır. Bu Mescidin tarihi özelliği yoktur. Mirahur Ali Ağanın yaptırdığı (1558) ve aynı ismi taşıyan çeşme, Çayırbaşı ndaki otelin sahibi olan Sardunyalı Lapire diye tanınan Ravotti tarafından yaptırılan Lapir Çeşmesi (1853), camiye yakın bir yerde Hasan Paşa (Kaptan Gazi) Çeşmeleri (1897) yol yapım çalışmaları sırasında yok edildi. Çayırbaşı ndan Sultan Suyuna giderken solda daha önceleri Abraham Paşanın babası sarraf Kevork Eramyan ın (Karakahya) kendi adını taşıyan meyve bahçesi vardı. 1908 yılında bu geniş alana hazine sahip oldu. Atatürk ün emriyle 1926 yılında İstanbul da fidanlık kurulması kararı üzerine 1930 da 80 dekarlık bu alan üzerinde Büyükdere Meyve Islah Enstitüsü kuruldu. Büyükdere veya Çayırbaşı Fidanlığı olarak bilinen Fidanlık bu fidanlıktır. Fidanlık içinde Pratik Bahçıvan Yetiştirme Yurdu açıldı (1936). Burada 65 yıl süre ile diplomalı bahçıvanlar yetiştirildi (Bu alanlar ve buradaki müesseseler PTT Evleri Mahallesi sınırları içindedir.) Çayırbaşı nda Sinagog, Havra ve Kilise gibi ibadethaneler yok. Kibrit Fabrikası bitişiğinde ki azınlık mezarlıkları da Kazım Karabekir Mahallesi sınırları içinde kaldı. Müslüman Mezarlığı ise futbol sahasının doğu tarafındadır.
Sardunyalı Lapire Ravotti tarafından yaptırılan otelin adı Hotel de Empire Ottoman dı. 1853 yılında Türkiye yi ziyaret eden İngiltere nin Cumberland Eyaleti Merkezi Carlisle in Yedinci Kontu Gerog William Frederick Howard bu otelde kalmıştı. Bu otelde yanıp kül olmaktan kurtulamadı. Çayırbaşı ndaki tarihi eserlerden biri de Sahil Güvenlik Marmara ve Boğazlar Bölge Komutanlığı binasıdır. Bu bina 1924 yılında Büyükdere Uçak Alanının idare binası olarak İtalyanlar tarafından yaptırılmıştır. Çayırbaşı nın bir diğer özelliği Türkiye de ilk defa hava taşımacılığının buradan yapılmasıdır. İki hangar, bir idare binasından ibaret olan bu hava alanının pisti denizdir. Uçakları da yolcu taşıyan deniz uçaklarıydı. İtalyan Hava Ekspresi Şirketi (Aero Esprosso İtaliana) 1924 yılında Türk Hükümetinden 11 yıl çalışma izni ve imtiyazı aldı. Atina, Brindizi, İstanbul-Atina, Rodos seferi yapan bu hava şirketini Türk Hükümeti 21.2.1936 yılında satın alarak millileştirdi. Çayırbaşı uçak alanı İkinci Dünya Savaşı nedeniyle askeri amaçla kullanılmış I. Deniz bölüğüne bağlı Süper Marine Southampton uçakları halen Sahil Güvenlik Komutanlığının bulunduğu Çayırbaşı/Büyükdere koyunda görev yapmışlardır. Bu uçak alanının ismi Büyükdere Uçak Alanı olarak geçiyordu. Çayırbaşı nda dikkat çeken binalardan biri de Kurtuluş Savaşı Kumandanlarından General Fahri Belen Paşa nın köşküdür. Bu köşkün son sahibi Hayati Kaptanoğlu dur. Bir diğeri muhteşem görüntüsü ile Çayırbaşı Caddesi üzerindeki üç katlı taş binadır. Ender Villa adıyla anılan bu bina bir süre otel olarak kullanıldı. Bir diğer bina ise kazıklı yol ile eski yol arasında kalan yalıdır. Aslında bu bina kendi başına bir yalı değil, çok eski tarihlerde var olan, sonraları yıkılıp giden Kefeliköy Otelinin müştemilatıdır. Bu yalı yenilendi. Deniz kenarındaki Dr. Cavit Bey sahilhanesi de görkemli yapılardandır. Kibrit Fabrikası binaları ile Fidanlıktaki idare binası da Çayırbaşı nın eski ve tarihi binalarındandır.
Çayırbaşı balıkçı köyü olarak bilinir. Ancak, sanayi kuruluşlarının ve fidanlığın bulunması halkın daha çok işçi olarak çalıştığını kanıtlar. Küçük ağ ve olta balıkçılığı ile birlikte dalyancılıkla da uğraşırlardı. Çayırbaşı dalyanı boğazın verimli dalyanlarındandı. Çayırbaşı nın ilk sanayi tesisi Bahçeköy Caddesi üzerinde Türkiye nin ikinci bira fabrikası Nektar Biracılık Limitet Şirketi (Nectar Brewery Company Limited) adı ile 1909 yılında açıldı ve 1930 yılma kadar faaliyetine devam etti. Sonraları Bira fabrikasının arsası üzerine Tekel Kibrit Fabrikası kuruldu. Kibrit Fabrikasıda 1988 yılında kapandı, bu alan ve içindeki büyük binalar tekel deposu olarak kullanılıyor. Çayırbaşı ndaki Tekel Kibrit Fabrikası, İstinye Tersanesinden sonra Sarıyer ilçesindeki en büyük sanayi kuruluşu idi. Bahçeköy Caddesi üzerindeki Fidanlık, çarşıya ve denize yakın yerdeki Topser Tuğla Fabrikası vardı. Çayırbaşı nda, Topser Tuğla Fabrikası ndan önce 11 adet tuğla imalathanesi bulunuyordu. 1955yılına gelindiğinde hepsi kapandı. Çayırbaşı nda 1976 yılında, Çayırbaşı İlkokulu adı ile açılan ilkokul 1981 yılına kadar öğretim ve eğitime devam etti. Bu tarihten sonra ismi Atatürk İlkokulu olarak değiştirildi. 1991 yılından beri de Atatürk İlköğretim Okulu olarak eğitim ve öğretime devam etmektedir. Ayrıca, Çayırbaşı ndaki Fidanlık bünyesinde de Ziraat Teknisyeni yetiştiren enstitü vardı. Özelleştirilme sırasında enstitü kapatıldı. Çayırbaşı nın nüfusu (1997 sayımına göre) 4.565 tir. 1990 nüfus sayınımda 11.922 olan nüfusun 4.565 e düşmesinin nedeni PTT Evleri (Kozdere), Kefeliköy ve Kazım Karabekir (Dağevleri) yerleşim yerlerinin Çayırbaşı ndan ayrılmasıdır. Muhtarlıkça nüfus sayısının 9500 10000civarında olduğu ifade edilmektedir.