TSE Tehlikeli Madde ve Kombine Taşımacılık Müdürlüğü AEROSOL PÜSKÜRTÜCÜ, KÜÇÜK HAZNELİ HÜCRE KARTUŞLARI İÇİN TASARIM ONAY Bu belge, tehlikeli madde taşımacılığında kullanılan aerosol püskürtücü, küçük hazneli kaplar (gaz kartuşları), sıvılaştırılmış yanıcı gaz ve yakıt hücre kartuşlari için tasarım onay süreçlerini ortaya koymaktadır. Türk Standartları Enstitüsü 1
İÇİNDEKİLER GİRİŞ... 3 Tanımlar... 3 İlgili Standartlar... 3 KAPSAM... 4 Kapların Ebatları... 4 Taşınacak Model Tipine Göre Yapım Malzemeleri...5 Aerosol püskürtücüler, gaz içeren küçük kaplar (gaz kartuşları) ve sıvılaştırılmış alevlenir gaz içeren yakıt hücresi kartuşları için performans doğrulama testleri...5 İlk Muayene Detayları... 6 UYGULAMA... 6 SÜREÇ... 7 Başvuru Dokümanları... 8 ÜRETİM DENETİMİ......10 İŞARETLEME... 11 KAYITLAR VE DOKÜMANTASYON... 11 ÜCRETLENDİRME... 11 2
GİRİŞ Tehlikeli Madde ve Kombine Taşımacılık alanlarında yapılan düzenlemelere adaptasyon sürecinde olan ülkemizin; ihtiyaç duyduğu tasarım onay ve sertifikalandırma işlemlerine yönelik hazırlanmış olan bu doküman ile TSE Tehlikeli Madde ve Kombine Taşımacılık Müdürlüğü ne yapılacak başvurular ve başvurularda izlenecek sürecin üreticilerimize açıklanması amaçlanmıştır. Bu belge, ADR/ADN/RID yönetmeliği bölüm 6.2 kapsamında yer alan,bölüm 6.1 ve 6.3 ün dışındakive radyoaktif malzeme içeren Sınıf 7 ambalajları hariç, tehlikeli madde taşımacılığında kullanılan basınçlı kaplar, aerosol püskürtücü, küçük hazneli kaplar (gaz kartuşları) sıvılaştırılmış yanıcı gaz ve yakıt hücre kartuşlar için tasarım onay süreçlerini ortaya koymaktadır. Tasarım onayı olarak da tanımlanan, prototip ürünlerde yapılacak deneyler belirtildiği gibi; seri üretim esnasında performans doğrulama/tasarım doğrulama testleri gösterilmiştir. TABLO 1-TANIMLAR TANIM Aerosol veya aerosol püskürtücü Gaz içeren küçük kap (gaz kartuşu) Yakıt hücresi AÇIKLAMA Uluslararası sözleşmelerdeki ilgili zorunlulukları karşılayan, metal, cam veya plastikten yapılmış ve bir sıvı veya sıvısız, macun veya toz, sıkılaştırılmış, sıvılaştırılmış veya basınç altında çözülmüş bir gaz taşıyan, içeriğini bir gaz içinde asılı halde katı veya sıvı parçacıklar halinde, bir duman, macun veya toz veya sıvı halde veya gaz halinde püskürtebilen bir aygıt iliştirilmiş, herhangi bir yeniden doldurulamaz hazne Uluslararası sözleşmelerdekiilgili zorunlulukları karşılayan, basınç altında gaz veya gaz karışımı içeren, yeniden doldurulamaz hazne. Bir valf takılmış olabilir. Yakıtın kimyasal enerjisini elektrik enerjisine, ısı ve tepkime ürünlerine dönüştüren elektrokimyasal cihaz 3
TABLO 2 İLGİLİ STANDARTLAR STANDART NUMARASI/TARİHİ 75/324/EEC(AET) EN 417:2012 AÇIKLAMA İmalat sırasında geçerli olan ve tadil edilmiş şekliyle Konsey Direktifi Sıvılaştırılmış petrol gazları için yeniden doldurulamayan metalik gaz kartuşları, valfli veya valfsiz, taşınabilir aletler ile kullanıma yönelik-üretim muayene, test ve işaretleme standartları KAPSAM Bu belge kapsamında, Tablo 1 de taşınacak model tiplerinin tanımı verilmiştir. Tablo 2 de uluslararası sözleşmelerde ilgili standartlar belirtilmiştir. Tablo 3 de kapların ebatları açıklanmıştır. Tablo 4 te taşınacak model tipine göre yapım malzemeleri verilmiştir. Tablo 5 te aerosol püskürtücüler, gaz içeren küçük kaplar (gaz kartuşları) ve sıvılaştırılmışalevlenir gaz içeren yakıt hücresi kartuşları için performans doğrulama testleri verilmiştir. Tablo 6 da ise ilk muayenelerin kapsamı verilmiştir. Firmalar ürettikleri ürünün tasarım, yapım, prototip testleri ve ilk muayenelerini ilgili sözleşmenin yapım kriterlerine ve standartlarına göre yapacaklar ve bu kriterleri/standartları başvuru sırasında belirtecektir. TABLO 3- KAPLARIN EBATLARI TİPİ Metalden mamul kapların kapasitesi Sentetik malzeme veya camdan mamul kapların kapasitesi EBATI Azami 1000 ml Azami 500 ml 4
TABLO 4-TAŞINACAK MODEL TİPİNE GÖRE YAPIM MALZEMELERİ TAŞINACAK MODEL TİPİ Yalnızca tek bir gaz veya gaz karışımı içeren aerosol püskürtücüler (BM. 1950 aerosoller) ve gaz içeren ufak kaplar (gaz kartuşları). (Bu zorunluluk, BM. 1011 bütandan azami 100 ml kapasiteye sahip gaz içeren aerosollar ve ufak kaplar için geçerli değildir.) Diğer aerosol püskürtücüler (BM. 1950 aerosoller) YAPIM MALZEMESİ Metalden mamul olmalıdır. Metal, sentetik malzeme veya camdan mamul olmalıdır. TABLO5-AEROSOL PÜSKÜRTÜCÜLER, GAZ İÇEREN KÜÇÜK KAPLAR (GAZ KARTUŞLARI) ve SIVILAŞTIRILMIŞ ALEVLENİR GAZ İÇEREN YAKIT HÜCRESİ KARTUŞLARI İÇİN PERFORMANS DOĞRULAMA TESTLERİ TAŞINACAK MODEL TİPİ AEROSOL PÜSKÜRTÜCÜLER, GAZ İÇEREN KÜÇÜK KAPLAR (GAZ KARTUŞLARI) ve SIVILAŞTIRILMIŞ ALEVLENİR GAZ İÇEREN YAKIT HÜCRESİ KARTUŞLARI KRİTERLER İç Basınç Sıcak Su Testi Hidrolik Basınç Testi Sıkılık(sızdırmazlık testi) Soğuk Su Testi Aerosol Püskürtme İçin Yanma Mesafesi Kapalı Alan Ateşleme Testi Aerosol Köpük Alev Testi AerosolPüskürtücü içinsıcak su banyosu testi 5
TABLO 6- İLK MUAYENE DETAYLARI İLK MUAYENE DETAYLARI Aerosol, kartuşya da püskürtücü her kap modeli, hizmete alınmadan önce, ilgili modelin test gereklerini karşılayacak kriterlerde olmalıdır. Kapların üretim malzemesine göre, azami kapasite değerleri, Tablo 3 te belirtildiği gibi olmalıdır. Aerosol püskürtücüler, gaz içeren küçük kaplar (gaz kartuşları) ve sıvılaştırılmış alevlenir gaz içeren yakıt hücresi kartuşlarının imalat malzemeleri, içinde taşıyacağı malzemenin BM Numaralarına göre, ilgili gereklilikleri karşılamalıdır. Aerosol püskürtücülerin bırakma valfları ve püskürtme mekanizmaları ile gaz içeren küçük kapların (gaz kartuşları) valfların ve bu techizatların kazara açılmalarına karşı ilgili uluslararası sözleşmedeki gereklilikleri karşılamalıdır. Doldurma usulleriyle ilgili basınç ve sıcaklık değerleri için ilgili uluslararası sözleşmenin hükümleri doğrultusunda gerekenler karşılanmalıdır. UYGULAMA TSE Ulaşım ve Lojistik Sistemleri tarafından, ambalajlar için aşağıdaki akış şemasında belirtilen süreç Tasarım Onayı, Üretim Yeri Uygunluk ve İlk Üretim Muayenesi belgeleri düzenlenmektedir. Başvurular web sitesi üzerinden alınmaktadır (www.tse.org.tr). 6
SÜREÇ TASARIM ONAYI İÇİN BAŞVURU BAŞVURU DÖKÜMANLARININLinkELEKTRONİK VE BASILI DOKÜMAN OLARAK TMKT MÜDÜRLÜĞÜNE ULAŞTIRILMASI EKSİKLİĞİN BAŞVURU SAHİBİNE İLETİLMESİ DEĞİL DOKÜMAN İNCELEMESİ TESPİT EDİLEN SUZLUĞUN BAŞVURU SAHİBİNE İLETİLMESİ DEĞİL DEĞİL BAŞVURU DOSYASININ TEKNİK YETERLİLİĞİNİN SAHA DENETİMİ DEĞİL DEĞERLENDİRME VE RAPORLAMA 7
SAHA DENETİMİ PROTOTİP ÜZERİNDE TANIMLANAN DENEYLERİN FİRMADA YAPILMASI PROTOTİP ÜZERİNDE TANIMLANAN DENEYLERİN ONAYLANMIŞ LABORATUVARLARDA YAPILMASI İLK MUAYENE TESPİT EDİLEN SUZLUĞUN BAŞVURU SAHİBİNE İLETİLMESİ B DEĞİL ÜRETİM VE ÜRETİM YERİ ONAY BELGESİ DÜZENLENMESİ DENEY VE İNCELEME SONUÇLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ TASARIM ONAY BELGESİ DÜZENLENMESİ BAŞVURU DÖKÜMANLARI Üretici firmalar, aşağıdaki belgelere sahip olmalı, başvuru sırasında web sitesine yüklemeli ve ıslak imzalı hallerini TSE ye ulaştırmalıdır. TAŞINACAK MODEL TİPİ İÇİN BAŞVURUDA İSTENEN DOKÜMANLAR TS EN ISO 16106 standardına uygun bir kalite yönetim sistemi belgesi Firma bünyesinde yapılabilen deneylerin listesi (bkz. Ambalaj Tasarım Onay Süreç Dokümanları) Tasarım ve üretim için kullanılan standartların listesi Tüm varyasyonlar dahil olmak üzere taşınacak maddeye ilişkin model tanımı ADR, RID, ADN, IATA, IMDG, ICAO yönetmelikleri doğrultusunda Bölüm 3.2 Tablo A nın ilgili sütununa göre talimatlar veya ürüne özel olarak taşınan tehlikeli maddelerin listesi 8
Tasarım Dosyaları CAD, STP,VDA ve LGES formatlarından herhangi birinde teslim edilecektir. Genel teknik çizimi/ çizimleri Hesaplamalar için kullanılan taşıyıcı maddelerin boyutlarının ve şekillerinin, contalarının/sızdırmazlık elemanlarının/valflerinin boyutlarının, püskürtme mekanizmasının uygunluğunu doğrulamak için gerekli işaretlemeler ve/veya etiketlemeler dahil ayrıntılı çizimler Hesaplama notları ve sonuçları (azami net kütle, kapasite, dolum miktarı hesapları, ) Her parça, alt parça, hizmet ve yapısal teçhizat (valfler/sızdırmazlık elemanları vs) için üretimde kullanılan standartta istenilen malzemelerin ve eşdeğer malzeme niteliklerinin listesi veya ilgili uluslararası sözleşmede belirlenen uygunluğu gösteren eşdeğer beyan İlgili taşıma modeline göre kalıcı olarak bir araya getirme işleminin onaylanmış niteliği (Kaynak Prosedürü Şartnamesi (WPS), Kaynak Yöntem Testleri( PQR )). Isıl işlemin (işlemlerin) tanımı Üretim için standartlarda veya ilgili uluslararası sözleşmelerde listelenen tüm ilgili testlerin prosedürleri, tanımları ve kayıtları İmalat akış şeması (hangi aşamadan sonra ilgili hangi testlerin yapılacağı bu kısımda bildirilecektir) Kalite planı (organizasyon şeması, kuruluş içi yetkilendirmeler, ilgili prosedürlere atıflar bu kısımda bildirilecektir) ve üretim aşamasında kullanılan parti büyüklüğü tanımı Tüm Başvuru sahiplerince onaylı imza sirküleri getirilecektir. Marka tescil belgesi ya da Müracaat ettiğine dair belge Kuruluşun tüzel kişiliğini gösterir belgeler.(ticari sicil kaydı, oda sicil kaydı gibi) Başvuru sahibi adına imza atmaya yetkili kişi tarafından onaylanmış sözleşme 9
ÜRETİM DENETİMİ ÜRETİM DENETİMİ Üretim denetiminde başvurulan tasarım tipi için firmanın yapabilirliği; - Üretim Kayıtları, - Testlerin raporları, - Isıl işlem kayıtları, - Kalibrasyon kayıtları, - Kalite sisteminin, - Firma teknik altyapısı, - İlk muayene testleri İncelenmesi yoluyla denetlenecektir. Kalite denetimi: TSE, başvuru sahibinin kalite sistemini idame ettiğinden ve kalite sistemini uyguladığından emin olmak için yetki süresi boyunca periyodik denetimler yapabilir. Aşağıdaki hükümlere uyulmalıdır: 12 aylık bir süre zarfında asgari iki denetim yapılır; Muayene Kurumu ek ziyaretler, eğitimler, teknik değişiklikler, kalite sisteminde değişiklikler isteyebilir; başvuru sahibi tarafından yapılan muayenelerde ve testlerde sınırlamalar veya yasaklamalar uygulayabilir. Muayene Kurumu, kalite sistemindeki değişiklikleri değerlendirir ve değiştirilen kalite sisteminin ilk denetim zorunluluklarını karşılayıp karşılamayacağına veya tam bir değerlendirmenin gerekli olup olmadığına karar verir; Muayene kurumunun denetçileri, kalite sistemi dahilindeki ürünün uygunluk değerlendirmesini yürütecek yetkinliktedir; Muayene Kurumu başvuru sahibine bir ziyaret veya denetim raporu verir ve bir test yapılmışsa bir test raporu verir. İlgili zorunluluklara uyulmaması durumunda, muayene kurumu düzeltici önlemlerin alındığından emin olur. Düzeltici önlemler belirlenen süre içinde alınmazsa, muayene kurumu kurum içi muayene hizmetinin faaliyetlerine devam etmesi için gerekli izni askıya alır veya iptal eder. Askıya alma veya iptal etme işlemi, ilgili bildirim TSE ye iletilir. Muayene kurumunun aldığı kararın nedenleri ile ilgili ayrıntılı bilgiyi içeren bir rapor başvuru sahibine verilir. 10
İmalatçının Kalite Sistemi Kalite sistemi üreticinin benimsediği tüm unsurları, gereksinimleri ve hükümleri içermelidir.bu sistem, yazılı politikalar, prosedürler ve talimatlar şeklinde sistemli ve düzenli olarak belgelendirilmelidir.özellikle aşağıda belirtilen hususların yeterli açıklamaları yer almalıdır: Organizasyonel yapı, personelin tasarım ve ürün kalitesi bakımından sorumlulukları; Basınçlı kapların tasarımı esnasında kullanılacak tasarım kontrolü ve tasarım doğrulama teknikleri, süreçler kapların tasarımı sırasında izlenecek prosedürler; Basınçlı kapla ilgili olarak başvurulacak üretim, kalite kontrol, kalite güvence ve süreç işlem talimatları; Muayene raporları, test verileri ve kalibrasyon verileri gibi kalite kayıtları; Kalite sisteminin verimli çalışmasını sağlamak üzere yönetim incelemeleri; Müşteri gereksinimlerinin nasıl karşılandığını açıklayan süreç; Belgelerin ve revizyonlarının kontrolüne ilişkin süreç; Uygun olmayan basınçlı kapların, satın alınan aksamların, ara ve nihai malzemelerin kontrol yöntemleri ve İlgili personel için eğitim programları ve kalifikasyon prosedürleri. Kalite sisteminin idame edilmesi Üretici, kalite sistemini idame ederek yeterli ve etkili sürdürülmesini sağlamalıdır. Üretici kalite sistemini onaylayan TSE yi planlanan her türlü değişiklik hakkında bilgilendirmelidir. Değiştirilecek kalite sisteminin ilgili hükümleri karşılayıp karşılamadığının belirlenmesi amacıyla önerilen değişiklikler değerlendirilmelidir. 11
İŞARETLEME İşaret, ambalajların başarıyla test edilmiş bir tasarım tipine tekabül ettiğini ve sertifikada anılan zorunlulukları karşıladığını ifade etmektedir. Uluslararası anlaşmalara uygun imal edilen ve kullanımı amaçlanan her bir ambalaj kalıcı, okunaklı ve kolayca görülen bir yere yerleştirilmiş olan bir işaret taşımalıdır. KAYITLAR VE DOKÜMANTASYON Üretici veya başvuru sahibi tip onayı için teknik belgeler dahil, tasarım tipi onay sertifikalarınıve uygunluk sertifikalarını muhafaza eder. Tasarım geçerlilik süresi 5 yıl olup, tasarıma ait kayıtların saklama süresi 10 yıldır. ÜCRETLENDİRME Ücretlendirmede başvuru işlemleri, tasarım ön değerlendirme aşaması ve Birleşmiş Milletler Numarası Kayıt Ücreti peşin alınmaktadır. Saha denetimi, üretim yeri incelemesi ve varsa prototip üzerinde gerçekleştirilecek deneyler, deney sonuçlarının tasarım şartlarına göre değerlendirilmesi ve raporlama ile onay sertifikası düzenleme aşamalarına yönelik ücretleri kapsamaktadır. Tasarımı yapılan her bir ambalaj veya kaba yönelik gerçekleştirilecek deneyler ve süreçlerdeki faklılıklar nedeniyle; ücret hesaplaması ayrı ayrı yapılarak üreticiye bilgi verilecektir. 12