TL PROJE SAHİBİNİN ADI ÇELİKLER TAAH. İNŞ. VE SAN. A. Ş. Nenehatun Cad. No:104 GOP/Ankara. Tel:

Transkript

1 PROJE SAHİBİNİN ADI ÇELİKLER TAAH. İNŞ. VE SAN. A. Ş. ADRESİ TELEFONU VE FAKS NUMARALARI PROJENİN ADI PROJENİN BEDELİ PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN AÇIK ADRESİ (İLİ, İLÇESİ, MEVKİİ) Nenehatun Cad. No:104 GOP/Ankara Tel: Fax: SANTRALI VE KÜL DEPOLAMA SAHASI TL Bursa İli, Keles İlçesi Koor. Sırası : Sağa, Yukarı Datum : ED-50 Türü : UTM, Ölçek Fak. : 6 derecelik Termik Santral Sahası Koordinatları NOKTA NO SAĞA (Y) YUKARI (X) PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KOORDİNATLARI, ZONE

2 Kül Depolama Sahası Koordinatları NOKTA NO SAĞA (Y) YUKARI (X) PROJENİN ÇED YÖNETMELİĞİ KAPSAMINDAKİ YERİ (SEKTÖRÜ, ALT SEKTÖRÜ) Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği ( Tarih ve Sayılı Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği nde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik) Çevresel Etki Değerlendirmesi Uygulanacak Projeler Listesi Ek-1 Listesi Madde 2- Termik güç santralleri: a) Toplam ısıl gücü 300 MWt (Megawatt termal) ve daha fazla olan termik güç santralları ile diğer yakma sistemleri kapsamında yer almaktadır. ÇED BAŞVURU DOSYASINI HAZIRLAYAN KURULUŞUN/ÇALIŞMA GRUBUNUN ADI EN-ÇEV ENERJİ ÇEVRE YATIRIMLARI ve DANIŞMANLIĞI HARİTACILIK İMAR İNŞ. LTD.ŞTİ.

3 ÇED BAŞVURU DOSYASINI HAZIRLAYAN KURULUŞUN ADRESİ, TELEFON VE FAKS NUMARALARI MAHATMA GANDİ CAD. NO:92/ G.O.P. /ÇANKAYA-ANKARA TEL : (312) FAKS : (312) YETERLİK BELGESİ NOSU, TARİHİ ÇED BAŞVURU DOSYASI HAZIRLANIŞ TARİHİ (GÜN, AY, YIL)

4 İÇİNDEKİLER LİSTESİ İÇİNDEKİLER LİSTESİ...İ TABLOLAR LİSTESİ...İİİ ŞEKİLLER LİSTESİ...İV KISALTMALAR... V BÖLÜM I. PROJENİN TANIMI VE GAYESİ... 1 I.1.Proje konusu yatırımın tanımı, ömrü, hizmet maksatları, önem ve gerekliliği... 1 I.2.Projenin fiziksel özelliklerinin, inşaat ve işletme safhalarında kullanılacak arazi miktarı ve arazinin tanımlanması... 9 I.3.Önerilen projeden kaynaklanabilecek önemli çevresel etkilerin genel olarak açıklanması (su, hava, toprak kirliliği, gürültü, titreşim, ışık, ısı, radyasyon ve benzeri.)... 9 I.4.Yatırımcı tarafından araştırılan ana alternatiflerin bir özeti ve seçilen yerin seçiliş nedenlerinin belirtilmesi BÖLÜM II.PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KONUMU II.1.Proje yeri ve alternatif alanların mevkii, koordinatları, yeri tanıtıcı bilgiler BÖLÜM III.PROJE YERİ VE ETKİ ALANININ MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLERİ III.1.Önerilen proje nedeniyle kirlenmesi muhtemel olan çevrenin; nüfus, fauna, flora, jeolojik ve hidrojeolojik özellikler, doğal afet durumu, toprak, su, hava, (atmosferik koşullar) iklimsel faktörler, mülkiyet durumu, mimari ve arkeolojik miras, peyzaj özellikleri, arazi kullanım durumu, hassasiyet derecesi (EK-V deki Duyarlı Yöreler listesi de dikkate alınarak) ve yukarıdaki faktörlerin birbiri arasındaki ilişkileri de içerecek şekilde açıklanması BÖLÜM IV. PROJENİN ÖNEMLİ ÇEVRESEL ETKİLERİ VE ALINACAK ÖNLEMLER IV.1. Önerilen projenin aşağıda belirtilen hususlardan kaynaklanması olası etkilerinin tanıtımı. (Bu tanım kısa, orta, uzun vadeli, sürekli, geçici ve olumlu olumsuz etkileri içermelidir.) IV.1.a. Proje için kullanılacak alan, IV.1.b. Doğal kaynakların kullanımı, IV.1.c. Kirleticilerin miktarı, (atmosferik şartlar ile kirleticilerin etkile şimi) çevreye rahatsızlık verebilecek olası sorunların açıklanması ve atıkların minimizasyonu IV.2. Yatırımın çevreye olan etkilerinin değerlendirilmesinde kullanılacak tahmin yöntemlerinin genel tanıtımı IV.3. Çevreye olabilecek olumsuz etkilerin azaltılması için alınması düşünülen önlemlerin tanıtımı BÖLÜM V. HALKIN KATILIMI V.1. Projeden etkilenmesi muhtemel halkın belirlenmesi ve halkın görüşlerinin çevresel etki değerlendirmesi çalışmasına yansıtılması için önerilen yöntemler, V.2. Görüşlerine başvurulması öngörülen diğer taraflar, V.3. Bu konuda verebileceği diğer bilgi ve belgeler, BÖLÜM VI. YUKARIDA VERİLEN BAŞLIKLARA GÖRE TEMİN EDİLEN BİLGİLERİN TEKNİK OLMAYAN BİR ÖZETİ i

5 EKLER ii

6 TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1. Türkiye nin 2008 Yılı İtibariyle Yerli Kaynak Potansiyeli... 8 Tablo 2. Tesis Alanı Koordinatları Tablo 3. Kül Depolama Alanı Koordinatları Tablo 4. Bursa İli, İlçeleri, Belde/Köylerin 2012 Yılı Nüfus Dağılımları Tablo 5. Bursa İli Arazi Kullanım Sınıfları ve Oranları Tablo 6. Bursa İli nin Genel Arazi Dağılımı Tablo 7. Bursa İli nin Kültür Arazisinin Kullanım Durumu Tablo 8. Çelikler Keles Termik Enerji Santrali İnşaat Aşaması Su Kullanımı Tablo 9. Tipik Evsel Nitelikli Atık Su Kirleticileri ve Ortalama Konsantrasyonları Tablo 10. İnşaat Aşaması Evsel Nitelikli Atık Su İçerisindeki Kirletici Yükleri Tablo 11. Çelikler Keles Termik Enerji Santrali İnşaat Aşaması Katı Atık Miktarı Tablo 12. Çelikler Keles Termik Enerji Santrali İnşaat Aşaması Su Kullanımı Tablo 13. İşletme Aşaması Evsel Nitelikli Atık Su İçerisindeki Kirletici Yükleri Tablo 14. Çelikler Keles Termik Enerji Santrali İşletme Aşaması Katı Atık Miktarı iii

7 ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1. Dolaşımlı Akışkan Yatak Teknolojisi Tipik Akış Diyagramı... 4 Şekil Yılları Arası Talep Tahmini... 6 Şekil Yılı Türkiye Birincil Enerji Arzında Kaynakların Payı... 7 Şekil 4. Proje Alanı Uydu Görüntüsü Şekil 5. Türkiye Fitocoğrafya Bölgeleri Şekil 6. Proje Alanı Vejetasyon Formları Şekil 7. Proje sahasının koruma alanlarına göre durumunu gösterir uydu haritası Şekil 8. Bursa İli orman varlığı Şekil 9. Proje sahasının ormanlık alan durumunu gösterir uydu haritası Şekil 10. Bursa İli Deprem Haritası iv

8 KISALTMALAR A.Ş. BYTY ÇED HKDYY İNŞ. İR RG SAN. ANONİM ŞİRKETİ BÜYÜK YAKMA TESİSLERİ YÖNETMELİĞİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ HAVA KALİTESİ DEĞERLENDİRME VE YÖNETİMİ YÖNETMELİĞİ İNŞAAT İŞLETME RUHSATI RESMİ GAZETE SANAYİ SKHKKY SANAYİ KAYNAKLI HAVA KİRLİLİĞİNİN KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ TAAH. TEİAŞ TAAHHÜT TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM ANONİM ŞİRKETİ v

9 Bölüm I. Projenin tanımı ve gayesi I.1.Proje konusu yatırımın tanımı, ömrü, hizmet maksatları, önem ve gerekliliği. ÇELİKLER TAAH. İNŞ. VE SAN. A. Ş. tarafından Bursa İli, Keles İlçesi sınırları dahilinde, 270 MWe/285 MWm/636.5 MWt kurulu gücünde Çelikler Keles Termik Santralı ve Kül Depolama Sahası nın kurulması ve işletilmesi planlanmaktadır. Çelikler Keles Termik Santralı ve Kül Depolama Sahası; Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği ( Tarih ve Sayılı Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği nde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik) Çevresel Etki Değerlendirmesi Uygulanacak Projeler Listesi Ek-1 Listesi Madde 2) Termik Güç Santralleri Bent a) Toplam ısıl gücü 300 MWt (Megawatt termal) ve daha fazla olan termik güç santralları ile diğer yakma sistemleri kapsamında değerlendirmeye alınmıştır. Söz konusu projede enerji üretimi için kullanılacak olan kömür, rödevans sözleşmesi kapsamında İR 2405 nolu Harmanalanı Ruhsat Sahası ndan ve İR 2403 nolu Davutlar Ruhsat Sahası ndan temin edilecektir. Bu sahaların uhdesi Türkiye Kömür İşletmelerine ait olup tarihli sözleşme kapsamında enerji üretimine karşılık rödevans usulü ile çalışma hakkı alınmıştır. İR 2405 nolu Harmanalanı Sahası ve İR 2403 nolu Davutlar Sahasına ilişkin ruhsatlar, tarihinden önce alınmıştır. Bu sebeple söz konusu ruhsat sahaları için 17 Temmuz 2008 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği Geçici Madde Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de yayımlanan ÇED Yönetmeliği nden önce uygulama projeleri onaylanmış veya Çevre Mevzuatı ve ilgili diğer mevzuat uyarınca yetkili mercilerden izin, ruhsat veya onay ya da kamulaştırma kararı alınmış veya mevzi imar planları onaylanmış projelere bu tarihten önce ve/veya işletmeye başladığı belgelenen faaliyetlere bu yönetmelik hükümleri uygulanmaz gereğince ÇED Kapsam Dışı yazısı alınmış olup EK-1 de verilmektedir. Davutlar Ruhsat alanı hektar, Harmanalanı sahası 6667,96 hektardır. Her iki sahada da, açık işletme usulüyle üretim yapılacaktır. Uygulama esnasında mümkün olan en büyük oranda rezervin üretimi sağlanarak üretim zaiyatı yapılmayacaktır. Bu itibarla yapılacak açık işletmede bünye yapısı itibarı ile kalori düşüklüğüne bakılmaksızın tamamı üretilecek yüksek kalorili bölgeden üretilen kömürle düşük kalorili kömür karıştırma yapılarak termik santralde elektrik enerjisine dönüştürülecektir. Sahadaki kömürün ortalama kalorisi 2012 kcal/kg dır. Kurulacak santralde ise 1900 kcal/kg lık kömürler yakılacaktır ton/yıl santralde kullanılmak ve ton/yıl da piyasa için olmak üzere toplam yılda ton kömür üretilmesi hedeflenmiştir. Yıllık üretilmesi planlanan ton kömürün ton /yıl ının Davutlar sahasından, tonunun Harmanalanı sahasından üretilmesi planlanmıştır. 1

10 Termik santrallar, kömür, akaryakıt veya gaz gibi fosil yakıtların yakılması yoluyla elektrik üretir. Ocağın kazan bölümünde dolanan su, çok sıcak buhar haline dönüşür ve bu buhar, elektrik akımı üreten alternatörlere bağlı türbinleri çalıştırır. Bu tip santrallar, birçok ülkede enerji açığını kapatmakta görev üstlenmeye devam etmektedir. Elektrik enerjisine dönüştürülecek olan termik enerjiyi üretmek için, yakıt bir buhar kazanında yakılır. Buhar kazanı, bir ocak ile bir boru demetinden oluşur; boruların içinde dolanan su, burada ısıtılır ve buhar haline geldikten sonra türbinlere gönderilir Eğer yakıt olarak kömür kullanılıyorsa, bu kömür önce öğütülüp toz haline getirilir; sonra sıcak havayla karıştırılır ve brülörle buhar kazanının yanma odasına püskürtülür Kömürün yanması ile elde edilen buhar, yüksek sıcaklık ve basınca çıkarılır. Yüksek basınçlı buhar, türbinlere yollanarak türbin çarklarını döndürür ve kısmen genleşir. Bu ilk aşamadan geçen buhar, enerjisinin bir bölümünü korur. Aynı buhar, ayrı bir devre aracılığıyla yeniden kazana gönderilir ve tekrar ısıtılır, basıncı artırılır ve türbine gönderilir. Tam olarak genleşen düşük basınçlı buhar, kondansöre gönderilir. Kondansör, buharın yeniden suya dönüştürüldüğü soğuk bir kaynaktır. Buhar burada, içinde soğutma suyunun dolandığı binlerce küçük çaplı boruya temas ederek tekrar suya dönüşür. Sonra pompalarla toplanır ve yeniden ısıtma çevrimine sokulur. Böylece yeni çevrim başlamış olur. Su tekrar buhar kazanına girer, burada ısıtılarak buharlaştırılır ve türbinlere doğru yollanır. Türbinlerin mekanik enerjiyse alternatör vasıtasıyla elektrik enerjisine dönüştürülür. Son olarak bir transformatörde gerilimi yükseltilen elektik, genel iletim hatlarına verilir. Söz konusu termik santralde kömürün yanması dolaşımlı akışkan yatak teknolojisi ile gerçekleştirilecektir. Akışkan yatakta yakma teknolojisi, kaliteli kömürlerin yanı sıra, kükürt ve inert madde (kül vb.) muhtevası yüksek kömürleri de temiz ve verimli yakabilen bir teknolojidir. Dolayısı ile akışkan yatak teknolojisi, ülkemizde bol miktarda bulunan ulusal linyit yataklarımızın değerlendirilebilmesi açısından büyük önem taşımaktadır. Akışkan yatakta yakma teknolojisinde, genel olarak 10 mm den küçük boyutta kırılan kömür, yatak malzemesi içindeki oranı yaklaşık %2 olacak şekilde beslenerek, yukarı doğru akan hava sayesinde akışkanlaşan yatak malzemesi içinde tutuşarak yanmaya başlar. Yataktaki katıların sıcaklığı ºC aralığında olurken, hava ve kömür besleme hızı ayarlanarak gereksinim duyulan ısı miktarının elde edilmesinde süreklilik sağlanır. Dolaşımlı akışkan yataklı kazanlarda, küçük tanecik boyutu ve yüksek gaz hızları sebebiyle yatak ve serbest bölge ayırımı belirgin bir şekilde yapılamaz. Bir başka deyişle, gaz hızları kabarcıklı sistemlerdekinin 2-3 katı daha fazla olduğu için, parçacıkları rahatlıkla ürükleyerek, tanecik yoğun ve seyrek bölgeleri ayıran belirli bir yüzeyin oluşmasını engeller. Bu sistemlerde, yanma havasını kademeli olarak beslenmesiyle yanmanın tüm kazan boyunca sürmesi sağlanır. En altta giren hava miktarı toplam havanın %60-%75 ini oluştururken, geri kalan hava daha yukarı seviyelerden ikincil hava olarak sisteme verilir. Yanma ⁰C de gerçekleşirken, ince tanecikler yanma gazı hızıyla yakıcının dışına taşınırlar. Bu parçacıklar 2

11 genelde yanma odası çıkışına yerleştirilen siklon tarafından tutularak yanma odasına geri gönderilir. Böylece dolaşım gerçekleşmiş olur. Parçacık dolaşımı, parçacıkların ısısından maksimum yararlanılarak yakıcı duvarlarına verimli ısı transferini ve kazanı terk eden parçacıkların geri dönmesi ile kömüre yanma, kireç taşına da kükürt tutması için yakıcı içinde daha uzun süre kalmasını sağlar. Ayrıca, geri döndürülen parçacık debisinin yanma gazı debisinden çok daha yüksek olması, yanma odası sıcaklığının stabil kalmasını sağlar. Yatağın içine yerleştirilmiş kazan boruları bulunmayan bu sistemlerde borular yanma odasının duvarlarına ve gaz yolu üzerine yerleştirilir. Kazan duvarlarındaki borular gereken ısıyı sistemden alırken, sıcaklığın da belirtilen düzeyde kalması sağlanır. Dolaşımlı akışkan yataklı kazanlarda kullanılan kireçtaşı boyutu daha küçük olduğu için, birim ağırlık başına kireçtaşı yüzey alanının artması, kükürt dioksit- kireçtaşı reaksiyonun da hızını artırır. Bu durum, kömürün yapısında bulunan birim kükürt karşılığında sisteme beslenmesi gereken kireçtaşı miktarını düşürmektedir. Bir başka deyişle, Ca/S molar aranı, teorik limit olan 1 e yakındır ki, bu değere en çok yaklaşan akışkan yatak tipi, dolaşımlı sistemlerdir. Akışkan yataklı kazanların teknolojisi gereği, hem kabarcıklı hem de dolaşımlı sistemlerde yakıt bünyesindeki kükürdün çok büyük bir bölümü yatakta kireçtaşı ile reaksiyona girerek tutulmuş olduğundan, baca gazlarının kükürt içeriği düşüktür. Yatakta dolaşan gazların kükürtten arındırılmış olması, düşük sıcaklıkta korozyon tehlikesini ortadan kaldırarak, kazan çıkışında baca gazı sıcaklığının diğer tip kazanlara göre daha düşük seçilebilmesini, bu da baca gazı ısısından en yüksek oranda yararlanılabilmesini sağlar. Bu durum akışkan yataklı kazanların verimini artırır. Dolaşımlı sistemlerin bir başka avantajı da kademeli hava beslemesi sayesinde yakıt kaynaklı azot oksit oluşumunun kabarcıklı sistemlere göre daha az oluşudur. Yanma için gerekli havanın tamamının alttan beslenmeyişi, yatak bölgesinde indirgeyen atmosfer oluşmasını ve yakıt bazlı azotun atmosferik azota indirgenmesini sağlamaktır. Dolayısıyla, yüksek ısıdan kaynaklanan azot oksit oluşumunun da çok düşük olduğu dolaşımlı akışkan yataklı kazanlarda, konvansiyonel sistemlerde bulunan herhangi bir ek tesis olmaksızın 200 mg/nm³ den daha az azot oksit emisyonları elde edilebilmektedir. 1 1 Doç Dr. BULUT H., Buhar Kazanları, Şanlıurfa,

12 Şekil 1. Dolaşımlı Akışkan Yatak Teknolojisi Tipik Akış Diyagramı 4

13 Yapılan rezerv çalışmaları sonucuna göre iki sahadan toplam ton rezervin üretilerek değerlendirilebileceği kabul edilerek hesaplamalar yapılmıştır. Ekonomik değerlendirmede santral ömrü 30 yıl olarak alınmıştır. Ancak sahalarda yapılacak ayrıntılı etütler sonucunda rezervin artacağı ve işletme ömrünün uzayacağı beklenmektedir. Santralın yılda 300 gün çalışılması düşünülmektedir. Projenin Hizmet Amaçları, Önem ve Gerekliliği Ülkelerin toplumsal gelişimlerinin sürükleyici unsurlarının başında enerji tüketimi gelmektedir. Enerji, günlük yaşamımızın ve üretimimizin en önemli girdilerden birisidir. Bu nedenle, ülkenin ve enerji sektörünün yönetimini üstlenenler toplumun ve ekonominin gereksinim duyduğu enerjiyi yeterli, kaliteli, sürekli, düşük maliyetli ve çevre ile uyumlu bir şekilde sunmak yükümlülüğündedirler. Ayrıca, ülkenin enerji arz güvenliği açısından da bu kaynakları çeşitlendirmek zorundadırlar. Enerji, hayat kalitesini iyileştiren, ekonomik ve sosyal ilerlemeyi sağlayan en önemli faktördür. Günümüzde dünya nüfusunun %20 sinden fazlasını teşkil eden 1.5 milyar insan halen elektriğe kavuşmuş değildir yılında bu sayının sadece 200 milyon azalması beklenmektedir. Bu insanların %85 i Afrika ve Güney Asya nın kırsal bölgelerinde yaşamakta olup enerjiye erişimlerinin sağlanması son derece önemlidir. Ancak, artan enerji fiyatları, küresel ısınma ve iklim değişikliği, dünya enerji talebindeki artış, hızla tükenmekte olan fosil yakıtlara bağımlılığın yakın gelecekte devam edecek olması, yeni enerji teknolojileri alanındaki gelişmelerin artan talebi karşılayabilecek ticari gelişimden henüz uzak oluşu, ülkelerin enerji arz güvenliği konusundaki kaygılarını her geçen gün daha da artırmaktadır. Dünyadaki nüfus artışı, sanayileşme ve kentleşme, doğal kaynaklara ve enerjiye olan talebi şüphesiz arttırmaktadır. Yapılan projeksiyon çalışmaları, mevcut enerji politikalarının devamı halinde, 2030 yılında dünya enerji talebinin, ortalama yıllık %1.5 lik artışlarla, 2007 yılına göre % 40 daha fazla olacağına işaret etmektedir. Bu büyük talep artışının yüzde 90 ının, döneminde ekonomik büyüme oranları yüksek (yıllık ortalama %4.6) öngörülen ve hızlı nüfus artış oranına sahip OECD-dışı ülkelerde (özellikle Çin ve Hindistan da), yıllık ortalama %2.3 lük bir değerle, oluşacağı hesaplanmaktadır. Aynı dönemde Yıllık gayrisafi yurt içi hasıla (GSYH) artış ortalaması %1.8 olarak öngörülen OECD ülkelerinde ise yıllık ortalama %0.2 lik artışlar beklenmektedir yılında Çin in, dünyanın en fazla enerji tüketen ülkesi konumuna gelmesi, Hindistan ın ise Çin, ABD ve Avrupa Birliği nin ardından dördüncü büyük enerji tüketicisi olması beklenmektedir. Söz konusu dört büyük tüketici, 2030 yılına gelindiğinde dünya toplam enerji arzının %55 ini tüketmekte olacaktır. Bu talep artışının sürdürülebilir koşullarda karşılanabilmesi için ise enerji sektöründe yaklaşık 25.6 trilyon ABD Doları (2008 rakamlarıyla) değerinde yatırım yapılmasına ihtiyaç duyulduğu hesaplanmaktadır. 5

14 Türkiye nin girmeye aday olduğu Avrupa Birliği (AB) ise günümüz de Çin in ikinciliğe yükselmesi sebebiyle en büyük üçüncü enerji tüketicisi konumuna düşmüştür. AB genelinde birincil enerji talebindeki döneminde düşük hızlarda seyretmektedir (yılda ortalama %0.6). Bunun devam edeceği ve 2030 yılına kadar yıllık ortalama %0.1 oranlarında artışlar yaşanacağı beklenmektedir. AB genelinde birincil enerji arzında 2007 yılında %53 düzeyinde olan ithalat bağımlılığı oranının 2030 yılına kadar olan dönemde %67 ye ulaşması beklenmektedir. Doğal gaz arzında ithalat bağımlılığının günümüzdeki %60.3 düzeyinden %84 e çıkacağı öngörülmektedir. TEİAŞ tarafından 2012 yılında yayımlanan 10 yıllık kapasite projeksiyonuna göre Türkiye nin enerji talebi ve enerji üretiminde kaynakların payı aşağıdaki şekillerde verilmektedir. Şekil Yılları Arası Talep Tahmini 2 2 Türkiye Elektrik Enerjisi 10 Yıllık Üretim Kapasite Projeksiyonu( ), Türkiye Elektrik İletim A.Ş. Genel Müdürlüğü, Temmuz

15 Şekil Yılı Türkiye Birincil Enerji Arzında Kaynakların Payı 3 Yukarıdaki şekillerden de görüldüğü üzere, birincil enerji arzında, hidrolik enerji ile birlikte doğal gaz ve kömürden oluşan fosil kaynaklı yakıtların ağırlıklı konumunun önümüzdeki yıllarda da devam edecektir. Enerji talebindeki artışın yüzde 77 lik bölümünün bu kaynaklardan karşılanması öngörülmektedir. Türkiye nin enerji politikasının temel hedefi, enerji ve tabii kaynakları; verimli, etkin, güvenli ve çevreye duyarlı şekilde değerlendirerek, ülkenin dışa bağımlılığını azaltmak ve ülke refahına en yüksek katkıyı sağlamaktır. Bu bağlamda Türkiye nin enerji politikasının ana öğeleri; -Dışa bağımlılığın en alt düzeye indirilmesi, -Kaynak çeşitliliğine ve yerli, yeni ve yenilenebilir enerji kaynaklarına önem verilmesi, -Çevre üzerindeki etkilerin en aza indirilmesi, -Enerjinin verimli, üretilmesi ve kullanılması, -Kamu yararının ve tüketici haklarının gözetilmesi, -Serbest piyasa uygulamaları içinde kamu ve özel kesim imkanlarının harekete geçirilmesi olarak ifade edilmiştir. 3 Türkiye Elektrik Enerjisi 10 Yıllık Üretim Kapasite Projeksiyonu( ), Türkiye Elektrik İletim A.Ş. Genel Müdürlüğü, Temmuz

16 Ülkemiz, kalkınma hedeflerini gerçekleştirme, toplumsal refahı artırma ve sanayi sektörünü uluslararası alanda rekabet edebilecek bir düzeye çıkarma çabası içindedir. Bu durum, enerji talebinde uzun yıllardır hızlı bir artışı beraberinde getirmektedir. Önümüzdeki yıllarda da bu eğilimin devam edeceği hesaplanmaktadır. Yapılan çalışmalar sonucunda 2008 yılı sonu itibariyle tespit edilmiş bulunan yerli enerji kaynakları potansiyelimiz ise aşağıdaki tabloda verilmektedir. 4 Tablo 1. Türkiye nin 2008 Yılı İtibariyle Yerli Kaynak Potansiyeli Kaynak Linyit Taşkömürü Asfaltit Ham Petrol Bitümler Hidrolik Doğalgaz Rüzgar Jeotermal Biyokütle Güneş Enerjisi Potansiyel 8.4 milyar ton 1.3 milyar ton 77.5 milyon ton 42.0 milyon ton 18.5 milyon ton milyar kwh/yıl 7.0 milyar m3 Çok Verimli: 8,000 MW Orta Verimli: 40,000 MW (32,010 MWt 510 MW ı elektrik üretimine elverişli) 8.6 Mtep 32.6 Mtep Gelişmiş teknolojiler kullanımıyla, elektriğin birim üretimine karşılık daha az yakıt kullanımı ile gaz emisyonları ve diğer kirletici miktarları azaltılmaktadır. Teknolojik gelişmeler ve araştırmalar sonucu gelişmekte olan ülkelerdeki eski elektrik santrallarının verimliliği % 33 seviyesinde iken, modern teknoloji verimliliği % 43 seviyelerine çıkmış olup ilerleyen yıllarda bu verimin daha da arttırılması beklenmektedir. Tesiste üretilecek elektrik enerjisi, Türkiye nin artan elektrik ihtiyacının karşılanmasında önemli bir rol oynayacaktır. Sağlanacak sürekli ve güvenilir elektrik, yabancı yatırımları Türkiye ye çekerek, ülkenin endüstriyel açıdan gelişmesine katkıda bulunacak; özel sektörde yeni iş alanları yaratılarak kişi başına düşen gelirin artmasında rol oynayacaktır. 4 EÜAŞ, ELEKTRİK ÜRETİM SEKTÖR RAPORU,

17 I.2.Projenin fiziksel özelliklerinin, inşaat ve işletme safhalarında kullanılacak arazi miktarı ve arazinin tanımlanması. ÇELİKLER TAAH. İNŞ. VE SAN. A. Ş. tarafından Bursa İli, Keles İlçesi sınırları dahilinde, 270 MWe/285 MWm/636.5 MWt kurulu gücünde Çelikler Keles Termik Santralı ve Kül Depolama Sahası nın kurulması ve işletilmesi planlanmaktadır. Enerji Santralı için düşünülen alan Keles İlçesi ne kuş uçuşu 5,2 km ve Bursa İl Merkezi ne 38 km uzaklıkta bulunmaktadır. Proje alanına en yakın yerleşim yerleri, yaklaşık 1,0 km kuzeyde bulunan Alpağut Köyü, 0,6 km güneydoğuda bulunan Kıran Işıklar Köyü, 1,35 km batıda bulunan Uzunöz Köyü dür. Kül depolama alanı ise termik santral alanının yaklaşık 0,55 km güneyinde yer almaktadır. Kül depolama alanına en yakın yerleşim yerleri, yaklaşık 1,3 km güneydoğuda bulunan Kemaliye Köyü, yaklaşık 0,8 km doğuda bulunan Kıran Işıklar Köyü ve yaklaşık 1,4 km kuzeybatıda bulunan Uzunöz Köyü dür. Termik santral alanı yaklaşık 50,25 hektar olup kül depolama alanı ise 65,36 hektardır. Projeye ait yer bulduru haritası EK-2 de ve 1/ ölçekli topografik harita EK-3 de verilmektedir. I.3.Önerilen projeden kaynaklanabilecek önemli çevresel etkilerin genel olarak açıklanması (su, hava, toprak kirliliği, gürültü, titreşim, ışık, ısı, radyasyon ve benzeri.) Söz konusu proje kapsamında gerçekleştirilmesi planlanan faaliyetten inşaat ve işletme aşamalarında sıvı atıklar, katı atıklar, emisyon, gürültü ve titreşim gibi çevresel etkiler beklenmekte olup, oluşacak etkiler aşağıda başlıklar halinde sıralanmıştır. İNŞAAT AŞAMASI Atıksu İnşaat aşamasında çalışan personelin ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla içme-kullanma suyu ve gerçekleştirilecek faaliyetler sırasında tozumanın engellenmesi amacıyla su kullanımı söz konusu olacaktır. Katı Atıklar Evsel Nitelikli Katı Atıklar Proje kapsamında inşaat aşamasında çalışan personelden kaynaklı evsel nitelikli katı atıkların oluşumu söz konusu olacaktır. 9

18 Ambalaj Atıkları Proje kapsamında inşaat aşamasında oluşacak evsel nitelikli katı atıklar içerisinde cam, plastik şişe, naylon v.b gibi ambalaj atıklarının oluşumu söz konusu olacaktır. Hafriyat Toprağı Arazi hazırlama ve inşaat aşamasında; yapıların temelleri için kazı işlemi yapılacaktır. Kazı işlemlerinde toprak yüzeyinden öncelikle bitkisel toprak sıyrılacak olup, bu toprak geçici olarak depolanarak inşaat işlemlerinin tamamlanmasından sonra peyzaj amaçlı olarak kullanılacaktır. Proje kapsamında; mühendislik yapılarının inşası sırasında kazı fazlası malzeme açığa çıkacaktır. Açığa çıkacak hafriyat, temel ve çukur kısımların dolgusunda, tesis içi yolların yapımı işlemlerinde ve çevre düzenlemesi çalışmalarında kullanılacağından hafriyat artığı malzeme söz konusu olmayacaktır. Tıbbi Atık Proje kapsamında inşaat aşamasında, tesiste çalışacak personelin sağlık sorunlarına müdahale etmek amacıyla revir kurulacak olup, revirde tıbbi atık oluşumu söz konusu olacaktır. Ömrünü Tamamlamış Lastikler, Atık Pil ve Akümülatörler Sahada çalışacak iş makilerinden kaynaklı ömrünü tamamlamış lastikler ile atık pil ve akümülatörlerin oluşumu söz konusudur. Tehlikeli Atık Proje kapsamında; inşaat aşamasında yağ, yakıt, boş yağ tenekeleri, boya vb. kimyasallar ile bulaşan üstübü, eldiven, bez vb. her türlü malzeme, boya kapları, floresan lambalar, elektrik kabloları vb. oluşumu söz konusudur. Atık Yağ-Bitkisel Atık Yağ Projenin inşaat aşamasında çalışacak iş makinelerinin bakımı esnasında atık yağ oluşumu söz konusudur. Ancak; inşaat aşamasında kullanılacak iş makinelerinin ve nakliye araçlarının her türlü yağ değişimi, bakım ve onarımı alana en yakın akaryakıt istasyonunda gerçekleştirilecektir. Proje konusu faaliyet kapsamında şantiye içerisinde yemekhane bulunması durumunda atık kızartma yağları oluşumu söz konusu olacaktır. 10

19 Emisyon Söz konusu proje kapsamında, inşaat aşamasında kullanılacak iş makinelerinin çalışmasından kaynaklı olarak egzoz emisyonu ve hafriyat çalışmaları sebebiyle toz emisyon oluşumu söz konusu olup, bunun dışında gerçekleştirilecek inşaat çalışmalarından kaynaklı olarak herhangi bir emisyon oluşumu söz konusu olmayacaktır. Bu aşamada oluşacak emisyonla ilgili hesaplamalar ve değerlendirmeler ÇED raporunda detaylı olarak yapılacaktır. Gürültü Söz konusu proje kapsamında, inşaat aşamasında kullanılacak iş makinelerinin çalışmasından kaynaklı olarak gürültü oluşumu söz konusudur. Bu aşamada kullanılacak alet ve ekipmanların türleri, adet ve özelliklerinden yola çıkılarak gerekli değerlendirmeler ÇED Raporunda yapılacaktır. İŞLETME AŞAMASI Atıksu Evsel Nitelikli Atıksular Projenin işletme aşamasında; çalışacak personelden kaynaklı evsel nitelikli atıksu oluşumu söz konusu olacaktır. Endüstriyel Nitelikli Atıksular Proje kapsamında prosesten kaynaklı atık su olumu söz konusu olacaktır. Proses kaynaklı atıksular; kazan blof suları (boiler blown down), kazan besleme suları (boiler make-up), proses (kazan ateş tarafı ve hava ısıtıcıları ) yıkama atık suları, kömür hazırlama ve depolama sistemi drenaj atıksuları, BGD Ünitesi atıksuları, kum filtreleri geri yıkama atıksuları, rejenerasyon atıksuları, laboratuvar atıksuları tesiste kullanılacak pompa vb. ekipmanlardan kaynaklanacak yağlı suların oluşumu söz konusudur. Proje kapsamında kondenserde kullanılacak soğutma suyu proje alanı çevresindeki gölet veya yüzeysel akışlı sulardan alınıp, soğutma amaçlı kullanıldıktan sonra kalitesinde herhangi bir kimyasal değişikliğe uğramadan gölete veya yüzeysel akışlı suya tekrar geri verilecektir. Bu yüzden soğutma amaçlı su kullanımında atıksu oluşumu söz konusu değildir. Çünkü su herhangi bir işlemden geçmeden direk soğutma amaçlı kullanılacaktır. 11

20 Katı Atıklar Evsel Nitelikli Katı Atıklar Proje kapsamında çalışan personelden kaynaklı evsel nitelikli katı atıkların oluşumu söz konusu olacaktır. Ambalaj Atıkları Proje kapsamında inşaat aşamasında oluşacak evsel nitelikli katı atıklar içerisinde cam, plastik şişe, naylon v.b gibi ambalaj atıklarının oluşumu söz konusu olacaktır. Tehlikeli Atıklar Tıbbi Atıklar İşletme aşamasında iş makineleri ve ekipmanlardan kaynaklı atık yağ oluşumu söz konusudur. Ayrıca tesiste çalışacak personelin sağlık sorunlarına müdahale etmek amacıyla kurulacak revir ünitesinde tıbbi atıklar açığa çıkabilecektir. Alçıtaşı ve Kül Kömürün yakılması işlemi sonucunda oluşan SO 2 gazının tutulması amacıyla kazan içerisinde sulu kireçtaşı ile SO 2 gazı absorbsiyonu sonucu alçıtaşı meydana gelecektir. Termik santrallerin işletmesi sırasında yan ürün olarak ortaya çıkan baca külünün (fly ash) değerlendirilmesi hem ekonomi hem de çevre açısından oldukça önemli olup, faaliyet sonucu oluşacak kül ve alçı taşının ilgili yönetmelikler kapsamında analizi yapıldıktan sonra uygun olması durumda Çimento Fabrikalarına verilmesi düşünülmektedir. Ancak kötü durum senaryoları göz önüne alındığında külün depolanması durumu söz konusu olacaktır. Atık Yağlar: Proje kapsamında prosesten kaynaklanacak yağlı atıksuların yağ tutucuları ile tutulması sağlanarak sahada uygun yerde yapılacak olan atık alanında, sızdırmaz zemin üzerinde ayrı ayrı geçici depolanarak lisanslı firmalara verilecek ve bertarafı sağlanacaktır. Bitkisel Atık Yağlar: Proje kapsamında çalışacak personelin yemek ihtiyacı idari bina yanında tesis edilecek olan yemekhaneden karşılanacak olup, bitkisel atıkyağların oluşumu söz konusu olacaktır. Atık Pil ve Aküler: Santralde ömrünü tamamlamış atık pil ve akülerin oluşumu söz konusu olacaktır. Tıbbi Atıklar: Proje alanında çalışacak işçiler için kurulacak olan revirde tıbbi atık oluşumu söz konusu olacaktır. 12

21 Emisyon İşletme aşamasında, kömürün yanması sonucunda NOx, SO 2 ve PM oluşumu söz konusu olacaktır. Bu aşamada oluşacak emisyonla ilgili hesaplamalar ve değerlendirmeler ÇED raporunda detaylı olarak yapılacaktır. Gürültü Proje işletme aşamasında; santral, kazan, kompresör, türbin, konveyör bantlar, vinç vb. büyük boyutlu dönen makineler ile pompa, elektrik motoru, hava soğutucusu, gibi ünitelerden kaynaklı gürültü oluşumu söz konusu olacaktır. Bu aşamada kullanılacak alet ve ekipmanların türleri, adet ve özelliklerinden yola çıkılarak gerekli değerlendirmeler ÇED Raporunda yapılacaktır. I.4.Yatırımcı tarafından araştırılan ana alternatiflerin bir özeti ve seçilen yerin seçiliş nedenlerinin belirtilmesi. Bir termik santral için yer seçimi yapılırken, yatırımın fizibilitesi açısından, santral için seçilecek yerin hammadde kaynaklarına olan mesafesi çok büyük önem taşımaktadır. Çünkü termik santralde kullanılacak hammaddenin nakliyesi en önemli işletme maliyetlerinin başında gelmektedir. Termik santrallerde çok fazla tüketilen yakıtın taşıma mesafesi artıkça maliyeti de o ölçüde artmaktadır. Bunun yanı sıra kullanılacak milyonlarca ton yakıtın nakliyesinin yaratacağı trafik ve çevresel etkiler vb. sorunlar da ekonomik açıdan değerlendirilemeyecek olumsuzluklar meydana getirmektedir. Proje kapsamında termik santralde yakıt olarak yerli linyit kömürü kullanılacaktır. Bu kapsamda; kullanılacak kömür için işletilecek kömür ocakları için TKİ Genel Müdürlüğü ile proje sahibi firma arasında rödevans sözleşmesi imzalanmıştır. Tesiste enerji üretimnde kullanılacak olan kömür, İR 2403 nolu Davutlar Sahası ve İR 2405 nolu Harmanalanı sahalarından temin edilecektir. Bu termik santralın, iki ruhsat sahasının arasında konumlandırılması amaçlanmıştır. Termik santralin bu bölgede planlanmasının sebebi işletilecek kömür ocaklarına sahanın yakınlığıdır. Tesis edilecek termik santralin kurulu gücü 270 MWe olup, santralde dolaşımlı akışkan yataklı kazan kullanılacaktır. Akışkan yatakta yakma teknolojisinin ilk geliştirilme sebebi olan kükürt dioksit ve azot oksit emisyonlarının düşürülmesi, yatak içine kireçtaşı ilavesi ile kükürt dioksitin tutulması ve düşük yanma sıcaklıklarında azot oksit oluşumunun azalmasıyla, ilave gaz arıtma tesisi gerektirmeden sağlanabilmiştir. Daha sonraları yapılan çalışmalar, bu teknolojinin pratikte diğer teknolojilerle değerlendirilmesi mümkün olmayan düşük kaliteli yakıtları yakabileceğini göstermiştir. 13

22 Ayrıca, akışkan yataklı kazanlar, kaynağa göre büyük farklılıklar gösteren kömür bileşimindeki değişikliklere karşı da daha esnektir. Özellikle düşük yanma sıcaklığı ve yatak içinde gerçekleşen mükemmel katı-gaz karışımı, akışkan yataklı kazanlara bir çok avantaj sağlamaktadır. Bu sebeple; dolaşımlı akışkan yataklı teknoloji tercih edilmiştir. 14

23 Bölüm II.Proje için seçilen yerin konumu II.1.Proje yeri ve alternatif alanların mevkii, koordinatları, yeri tanıtıcı bilgiler. ÇELİKLER TAAH. İNŞ. VE SAN. A. Ş. tarafından Bursa İli, Keles İlçesi sınırları dahilinde, 270 MWe/285 MWm/636.5 MWt kurulu gücünde Çelikler Keles Termik Santralı ve Kül Depolama Sahası nın kurulması ve işletilmesi planlanmaktadır. Enerji Santralı için düşünülen alan Keles İlçesi ne kuş uçuşu 5,2 km ve Bursa İl Merkezi ne 38 km uzaklıkta bulunmaktadır. Proje alanına en yakın yerleşim yerleri, yaklaşık 1,0 km kuzeyde bulunan Alpağut Köyü, 0,6 km güneydoğuda bulunan Kıran Işıklar Köyü, 1,35 km batıda bulunan Uzunöz Köyü dür. Kül depolama alanı ise termik santral alanının yaklaşık 0,55 km güneyinde yer almaktadır. Kül depolama alanına en yakın yerleşim yerleri, yaklaşık 1,3 km güneydoğuda bulunan Kemaliye Köyü, yaklaşık 0,8 km doğuda bulunan Kıran Işıklar Köyü ve yaklaşık 1,4 km kuzeybatıda bulunan Uzunöz Köyü dür. Termik santral alanı yaklaşık 50,25 hektar olup kül depolama alanı ise 65,36 hektardır. Projeye ait yer bulduru haritası EK-2 de ve 1/ ölçekli topografik harita EK-3 de verilmektedir. Proje konusu faaliyetle ilgili olarak; tesis alanı koordinatları tabloda verilmektedir. Tablo 2. Tesis Alanı Koordinatları Nokta No Sağa Yukarı , , , , , , , , , ,146 Tablo 3. Kül Depolama Alanı Koordinatları Nokta No Yukarı Sağa

24 Proje alanındaki termik santral ve kül depolama sahasının uydu görüntüsü üzerindeki yerleşimleri aşağıdaki şekilde verilmektedir. Şekil 4. Proje Alanı Uydu Görüntüsü Proje kapsamında Davutlar Ruhsat Sahası, Harmanalanı Ruhsat Sahası, Termik Santral yeri ve Kül Depolama Alanı nın gösterildiği Vaziyet Planı EK-4 te verilmektedir. 16

25 Bölüm III.Proje yeri ve etki alanının mevcut çevresel özellikleri III.1.Önerilen proje nedeniyle kirlenmesi muhtemel olan çevrenin; nüfus, fauna, flora, jeolojik ve hidrojeolojik özellikler, doğal afet durumu, toprak, su, hava, (atmosferik koşullar) iklimsel faktörler, mülkiyet durumu, mimari ve arkeolojik miras, peyzaj özellikleri, arazi kullanım durumu, hassasiyet derecesi (EK -V deki Duyarlı Yöreler listesi de dikkate alınarak) ve yukarıdaki faktörlerin birbiri arasındaki ilişkileri de içerecek şekilde açıklanması. NÜFUS Bursa ili, ilçeleri ve belde/köylerin 2012 yılına ait nüfus dağılımları aşağıdaki tabloda verilmektedir. Tablo 4. Bursa İli, İlçeleri, Belde/Köylerin 2012 Yılı Nüfus Dağılımları 5 İl/İlçe merkezi Belde/Köy Toplam Bursa Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Büyükorhan Gemlik Gürsu Harmancık İnegöl İznik Karacabey Keles Kestel Mudanya Mustafakemalpaşa Nilüfer Orhaneli Orhangazi Osmangazi Yenişehir Yıldırım Toplam

26 FLORA Proje alanı, Davıs in grid sistemi (flora of Turkey and the East Aegen Islands) açısından bakıldığı zaman B-2 karesinde yer almaktadır. Proje sahası fitososyolojik olarak incelendiğinde Akdeniz fitocoğrafya bölgesi içerisinde kalmaktadır. Aşağıdaki şekilde Davis in kareleme sistemi görülmektedir. Şekil 5. Türkiye Fitocoğrafya Bölgeleri6 Proje alanına ait vejetasyon formları ise aşağıdaki şekilde verilmektedir. 6 (Davis P.H, Harper P.C. and Hege, I.C. (eds.), Plant Life of South-West Asia. The Botanical Society of Edinburgh) 18

27 Şekil 6. Proje Alanı Vejetasyon Formları Proje sahasının floristik yapısını belirleyebilmek amacıyla sahada arazi gözlemi yapılacak ve bu arazi gözlemleri literatür araştırmalarıyla desteklenecektir. Literatür araştırmaları için Davis in Flora of Turkey and the East Aegean Island adlı eserinden ve TÜBİVES (Türkiye Bitkileri Veri Servisi) ten faydalanılacaktır. Bununla birlikte sahadaki endemik ve nesli tehlike altında olan türleri belirleyebilmek amacıyla Red Data Book of Turkish Plants (Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı) kitabı taranacaktır. Bitkilerin Türkçe adları içinse Prof. Dr. Turhan BAYTOP un Türkçe Bitki Adları Sözlüğü kullanılacaktır. Bu çalışmalar sonucu hazırlanacak tür listeleri ÇED Raporu nda verilecektir. FAUNA Faaliyet sahasının faunistik yapısı arazi gözlemleri ve bölge ile ilgili yapılmış olan farklı araştırmalar göz önünde bulundurularak belirlenecektir. Tespit edilen fauna elemanlarının habitatları, endemizm ve tehlike durumları, bunlar için belirlenen (ulusal ve uluslar arası anlaşmalara göre) koruma kararlarının yer aldığı listeler ÇED Raporu nda verilecektir. HASSASİYET DERECESİ (Ek-V Deki Duyarlı Yöreler Listesi De Dikkate Alınarak) Proje alanı ve çevresi, ÇED Yönetmeliği nin EK-V deki Duyarlı Yöreler listesi dikkate alınarak incelendiğinde, milli park, tabiat parkı, yaban hayatı geliştirme ve yaban hayvanı yerleştirme sahaları, ulusal ve uluslararası öneme sahip sulak alanlar, özel koruma alanları, nüfusça yoğun alanlar, tarihsel, kültürel, arkeolojik ve benzeri önemli olan alanlar, erozyon alanları, heyelan alanları, ağaçlandırılmış alanlar, potansiyel erozyon ve ağaçlandırma alanları 19

28 ile 167 sayılı Yeraltı Suları Hakkında Kanun gereğince korunması gereken akiferler bulunmamaktadır. Proje alanının yaklaşık 1,4 km kuzeydoğusunda sulama göleti olarak kullanılan Alpağut Küçük Ölçekli Göleti yer almaktadır. En yakın koruma alanı proje alanının yaklaşık (kuş uçuşu mesafe ile) 13,5 km kuzeydoğusunda bulunan Tohum meşçereleridir. Uludağ Milli Parkı ise proje alanının yaklaşık (kuş uçuşu mesafe ile) 21 km kuzeyinde bulunmaktadır. Aşağıdaki şekilde proje alanının koruma alanlarına göre durumunu gösterir uydu haritası verilmiştir. Şekil 7. Proje sahasının koruma alanlarına göre durumunu gösterir uydu haritası Toprak Özellikleri ve Arazi Kullanım Durumu Bursa İli Bursa İli nde görülen başlıca toprak çeşitleri yaygınlık sırasına göre şöyledir: Rendzina Toprakları (%32,3), Vertisol topraklar (%25,3), Kahverengi topraklar (%19,5), Kireçsiz kahverengi topraklar (%15,8), Kireçs iz kahverengi orman toprakları, alüvyal topraklar, Hidromorfik alüvyal topraklar, alüvyal sahil bataklıkları (%1,5), Kırmızı kahverengi akdeniz toprakları (%1,3) 7. İldeki arazi kullanım sınıflandırması ve toplam alana yüzdeleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. 7 Bursa İl Çevre Durum Raporu,

29 Tablo 5. Bursa İli Arazi Kullanım Sınıfları ve Oranları 8 SINIF ALAN (ha) TOPLAM ARAZİYE ORANI (%) I ,213 II ,827 III ,069 IV ,450 V ,193 VI ,787 VII ,274 VIII ,187 Söz konusu proje sahasının detaylı toprak özellikleri ve sahanın 1/ ölçekli Arazi Kullanım Haritası ; özel format doğrultusunda hazırlanacak ÇED Raporu nda verilecektir. Tarım Alanları Bursa toplam hektar alana sahip olup, bunun hektarını tarım yapılan kültür arazisi teşkil etmektedir. Tarım yapılan ha tarım arazisinin ha sulanabilir durumdadır. Kültür arazisinde iklim şartlarına bağlı olarak hemen her türlü tarım ürünü yetiştirilmektedir. İlin genel arazi dağılımı ve kültür arazilerinin kullanım durumu aşağıdaki tablolarda verilmiştir. Tablo 6. Bursa İli nin Genel Arazi Dağılımı 9 Arazinin Kullanım Durumu Alanı (Ha) Toplam Araziye Oranı (%) Tarım Arazisi ,90 Orman ve Fundalık ,47 Çayır Mera ,20 Su Yüzeyleri ,75 Doğal Su Yüzeyleri Gölet Yüzeyleri Baraj Rezervuar Yüzeyleri Diğer ,0 17,68 T O P L A M ,00 Tablo 7. Bursa İli nin Kültür Arazisinin Kullanım Durumu 10 Kültür Arazisinin Kullanım Durumu Alan(ha) Oran(%) Tarla Arazisi ,8 50,84 Sebzelik ,6 12,55 Meyvelik ,9 9,07 Bağlar 7.139,5 2,12 Zeytinlik ,2 11,37 Nadas Alanı ,2 5,06 Tarıma Elverişli Olup Kullanılmayan Arazi ,2 8,97 Örtü Altı Tarım Alanı 48,3 0,01 Süs Bitkileri Alanı 19,3 0,01 TOPLAM Bursa İl Çevre Durum Raporu, Bursa İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü 2011 Yılı Faaliyet Raporu 10 Bursa İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü 2011 Yılı Faaliyet Raporu 21

30 Söz konusu proje sahasının tarımsal kullanım durumu ile ilgili detaylı bilgi özel format doğrultusunda hazırlanacak olan ÇED Raporu nda verilecektir. Orman Alanları Bursa İli nde ha olan orman ve fundalık alan, toplam alanın %44,47 sini kapsar. Mustafa Kemalpaşa ilçesi ,20 ha alan ile ilk sırada yer almakta olup bunu Orhaneli ve İnegöl İlçeleri takip etmektedir. Aşağıdaki şekilde Bursa İli nin orman varlığı verilmiştir. Şekil 8. Bursa İli orman varlığı 11 Orman Genel Müdürlüğü verilerine göre Bursa İli sınırları dahilinde ,4 ha normal orman, ,9 ha bozuk orman olmak üzere toplam orman alanı ,3 ha dır. İl bünyesindeki ormansız alan ise ,8 ha dır. Proje sahasının ormanlık alan durumunu gösterir uydu haritası aşağıdaki şekilde verilmiştir

31 Şekil 9. Proje sahasının ormanlık alan durumunu gösterir uydu haritası Konu ile ilgili Bursa Orman Bölge Müdürlüğü ne ÇED İnceleme ve Değerlendirme Formu için başvuruda bulunulacaktır. Detaylı bilgi ve 1/ ölçekli Meşcere Haritası özel format doğrultusunda hazırlanacak olan ÇED Raporu nda verilecektir. GENEL JEOLOJİ Bursa ili jeolojisi metamorfik kayaçlar (eski temel), Paleozoyik, Kuvaterner yaşlı birimlerden oluşur. Mesozoyik, Tersiyer ve A) Metamorfik Kayaçlar (G, Qu, Mr, Cr, Per) Bu birimler Gemlik-Mudanya-Bandırma arası sahil kesimlerde, Bursa güneyinde izlenir. Metamorfik kayaçlar çeşitli gnays, amfibolit, değişik cins şistler, kuvarsitler, metakonglomera, metagrovak, mermer ve yarı kristalize kireçtaşlarından oluşmuştur. Eski temel olarak da tanımlanan bu metamorfik kayaçlar, çoğunlukla aplit daykları, granit ve granodiyoritler tarafından kesilmiştir. Yenişehir Ovası Çevresi: Bölgedeki metamorfik istifin alt kesiminde, mikaşist, metagrovak, kristalize kireçtaşı ve fillit gibi kayaçlarla yanal geçişli merceksi kristalize kireçtaşları bulunur. Bu birim içinde ayrıca andezit, bazik ve ultrabazik kayaçlarda bulunmaktadır. Bu kayaçları diskordan olarak örten 23

32 Üst Permiyen yaşlı mikaşist ve kuvarsit birimleri merceksel şekilli, gri-siyah renkli Fusulinli kireçtaşı ile yanal geçişlidir. Mudanya-Erdek Arası: Gnays, mikaşist ve yeşilşistserisi, üzerinde yeşil şist, kuvarsit, konglomera, kumtaşı, arduvazımsı şist ve mermerler bulunmaktadır. Bunların üzerine de diskordan olarak Permiyen yaşlı birimler gelir. Uludağ Masifi: Bursa İlinin kuzeybatı eteğinde kurulmuş olan Uludağ Masifi 2543 m yüksekliğindedir. Kuzeybatı-Güneydoğu doğrultusundaki dağın uzunluğu yaklaşık 40 km, genişliği ise ortalama 20 km dir. Masif, batı ve güneyde Nilüfer Çayı, kuzeyde ve doğuda Bursa ve İnegöl ovaları ile doğal olarak sınırlanmıştır. Farklı derecelerde başkalaşım geçirmiş metamorfik serilerle, bunlar içerisine sokulmuş granodiyorit plütonları masifin temel yapısını oluştururlar. Bunların üzerine kuzeyde Permiyen yaşlı kırıntılı sedimentlerle, fosilli kireçtaşları; doğu ve güneyde ise genç Neojen örtüsü gelir. Apolyont gölü-kızılelmadağ Arası: Bu bölgede çeşitli gnayslar, kristalin şistler, mikaşistler, kuvarsitler ve bunların üst seviyelerinde grovaklardan oluşan metamorfitler bulunur. Gnays, Kristalin şistler ve grovaklar üstünde, bloklar halinde ve yerli Üst Permiyen yaşlı kireçtaşları bulunmaktadır. B) Paleozoyik Paleozoyik yaşlı birimlerde kendi içinde yaşlarına, tip yerlerine ve özelliklerine göre ayrılmaktadır. Paleozoyik Ayrılmamış(P): Metamorfik seri ile daha genç birimler arasında bulunan konglomera, kumtaşı, kristalize kireçtaşlarından oluşan ve fosil gözlenmeyen birimler Paleozoyik ayrılmamış olarak ayırtlanmıştır. Orhaneli-İznik yolunda koyu renkli kumtaşları Permiyen yaşındadır. Per mo-karbonifer(pk): Bilecik in 20 km. kuzey-kuzeybatısında, Bursa ovasının güneydoğusu ve kuzeyinde (Dışkaya dağlarında) mostra verir. Permiven(pm): Bursa Ovasının kuzey ve doğusunda, İnegöl ve Yenişehir Ovaları arasındaki bölgede, Yenişehir Ovası kuzeydoğusunda Permiyen mostralarına rastlanır. 24

33 İnegöl ve Yenişehir Ovaları arası: Bol Fusulinli gri ve siyah renkli, ince-bazen kalın tabakalı kireçtaşları, çok az metamorfik esmer mikaşist, kuvarsitlerle girik veya merceksel durum göstermektedir. Yeşil, boz renkli spilitler, Fusulinli kireçtaşları ve beraberindeki şistlerle girik ve arakatkılıdır. Kireçtaşlarında bol Fusulin ve Crinoid vardır. Fusulinid, mercan, Crinoid, Brakiyopod, Pelecypod, Gastropod, Bryozoa ve Alglerin varlığı, sığ deniz ortamının kanıtıdır (Altınlı, 1965). Bu kireçtaşlarında zengin Verbeekinia sp., Paleotextularia sp., Glyphostomella sp., fosilleri bulunarak Orta Permiyen yaşı verilmiştir (Kalafatçıoğlu, 1961). İznik güneydoğusunda geniş alan kaplayan mostra gri renkli milonitik kireçtaşıdır. Bu kireçtaşları Schwagerinidae ve alg kapsamaktadır (Akartuna, 1968). C) Mesozoyik Mesozoyik birimleri stratigrafik sıralamaya göre aşağıda açıklanmıştır. Trivas(t): Bursa ovası kuzeyindeki Iğdır köyünde izlenir. Bölgede Triyas yaşlı birimler alttan üste doğru gri renkli karbonatlı kumtaşları, ofiyolitli sarı kumtaşları, konglomera ve Brakiyopodlu sert kumtaşından oluşur. Altta Orta Permiyen yaşlı Parafusulina zonlu mavi kireçtaşları üzerine veya Permo-Karbonifer yaşlı marnlı detritikler üzerine diskordan olarak gelirler. Taban konglomeraları yerini tutan gri kumtaşlarını, diğer detritikler, bunları da Halobia striaca Major fosilli yeşil renkli marnlı kumtaşları örter. Birimin yaşı Karniyen dir. Jura Ayrılmamış(j): Mustafakemalpaşa ilçesi doğusunda kristalize kireçtaşlarındaki beyaz renkli, killi kumlu breşik kireçtaşları Üst Jura yaşlı fosilleri içerir. Karacabey kuzeydoğu ve güneybatısında, Apolyont (Uluabat) gölü doğusunda ve Marmara adalarında, Jura, metamorfitler üzerine açısal diskordans ile gözlenir. Alt Jura (Liyas) yaşlı birimler, yeşilimsi kumtaşları ve kırmızı renkli marnlı kireçtaşı ile temsil edilir. Orta Jura (Dogger) yaşlı birimler, yeşilimsi kumtaşı, aralarında volkanik tüf bulunan kumtaşları olarak izlenir. Üst Jura (Malm) yaşlı birimler ise, fosilli kumtaşları, çörtli kireçtaşı ve alacalı breşler olarak izlenir. Bursa- Orhaneli yolunda, Dağakça Köyü dolayında, Kapıkaya mevkiinde Jura yaşlı birimler metamorfik grovak serisi üzerine açısal diskordansla gelmiştir. Buradaki Jura birimleri taban konglomerası ve kumtaşı, marn ve kriptokristalin kireçtaşı litoloj isindedirler. Kumtaşı ve marn seviyelerinde, Pleuromya alduini (Brogniart) ve sığ deniz bitki parçaları bulunarak Batoniyen-Oksfordiyen yaşı saptanmıştır. Kriptokristalin kireçtaşı Dağakça köyünden kuzeybatı Apolyont gölüne ve Mustafakemalpaşa ya kadar devam eder. Bu kireçtaşlarında bulunan fosillere göre yaşı Üst Jura-Alt Kretase dir. 25

34 Jura-Kretase (Jkr): Bursa-Gemlik yeni şosesi doğusunda özellikle Dışkaya dağlarında, İnegöl, Yenişehir dolayında mostraları vardır. İnegöl, Yenişehir, Bilecik dolaylarında Jura-Kretase birimleri kendi aralarında benzerlik gösterir. Birimler alttan üste doğru; 1. Bayırköy kumtaşı 2. Bilecik Kireçtaşı 3. Vezirhan Formasyonu ile temsil edilirler. Üst Kretase (Fliş): Yenişehir batısında, Mudanya-Gemlik arasında, İznik Gölü kuzeyinde, İznik doğusunda mostra verir. Yenişehir batısındaki Üst Kretase yaşlı fliş çapraz tabakalı kumtaşı, marn, şeyl, konglomera ardalanması olup, Paleosen e kadar devam ettiği fosillerle saptanmıştır. Kretase Ayrılmamış (kr): İznik in doğusundan başlayarak doğuya doğru devam eder. Kristalin seriler üzerine diskordan olarak gelir. Birim radyolaritli kırmızı kireçtaşı, marnlı kireçtaşı, kumtaşı, konglomera ve bu litolojiler üzerine konkordan olarak gelen, kireçtaşı, kumtaşı, kumlu kireçtaşından oluşur. Genellikle Üst Kretase yaşlı fosilleri kapsamakla birlikte, alt seviyelerde Alt Kretase yaşlı fosillerde saptanmıştır. Kampaniyen-Mestrihtiyen yaşlı radyolaritli seri alt seviyelere doğru tedricen Alt Kretase ve Jura yaşlı kireçtaşlarına geçer. Mesozovik Ofivolitli seri (Mof): Mesozoyik ofiyolitli seri, Bursa ilinin güney kısımlarında izlenir. Seri koyu yeşil renkte serpantin (σ), peridotit, piroksenit, harzburgit (ρ),diyorit, gabro, diyabaz (δ) ve spilit, andezit, bazalt olarak izlenir. Lavlar, bazen yastık yapıları korunmuş olarak gözlenir. Bu ofiyolitik birimler ile birlikte radyolarit ve beyaz kireçtaşından oluşan bloklu komplekse, Mesozoyik Ofiyolitik Kompleks veya Karışık Tektonik Seri denir. Genellikle Malm-Üst Mestrihtiyen yaşları arasındaki devreyi içine alan bu seri, denizel, hatta jeosenklinal ortamı belirler. D) Tersiyer Tersiyet birimleri yaş sıralamasına göre açıklanmıştır. Pleosen-Eosen (ep, el, ef): İznik Gölü kuzey ve güney kesiminde kristalen şistler üzerine taban konglomerası ve kumtaşları ile gelen birimin üst seviyelerindeki kırmızımtırak marnlı seviyelerde Paleosen yaşlı fosiller bulunmuştur. İznik Gölü ve Gemlik Körfezi güneyinde Eosen (ep, ef), üç ayrı litoloji gösterir: 1. Kireçtaşı ve detritik fasiyes (Bayat serisi) 2. Fliş (Yumurta tepe flişi) 3. Marn (Asmalıdere marnları) 26