Almanya da Çalışma Hayatının Güncel Durumu

Transkript

1 Mustafa OKUMUŞ 1, Maşite YILDIZ 2 Özet Bu araştırmanın amacı, Almanya da çalışma hayatının temel bileşenlerinin mevcut durumunu incelemektir. Bu araştırmanın kapsamı Almanya çalışma hayatını ilgilendiren düzenlemeler, kurumlar ve çerçevelerle sınırlandırılmıştır. Bu araştırmaya çalışma hayatını ilgilendiren temel istihdam göstergeleri, işyerlerindeki aktör ve kurumları, toplu ve bireysel çalışma ilişkileri, sağlık ve refah, ücretler, çalışma süreleri, beceri ve eğitim düzeyi ve eşitlik ve ayrımcılık konuları dahildir. Alman endüstri sistemi dual (ikili) bir yapıdan oluşmaktadır. Alman endüstri ilişkileri sistemi, 2. Dünya savaşı sonrası dönemde Batı Almanya da madencilik ve kamu sektöründe şekillenmekle birlikte birleşmeden sonra Doğu Almanya ya genişletilmiştir. Bu süreçte Batı Alman endüstri ilişkileri sisteminin doğuya taşınması, Doğu Almanya da büyük ölçekli firmaların eksikliği ve KOBİ lerin hakimiyeti ön plana çıkmıştır. Batıya göre Doğu Almanya da hem toplu pazarlığın kapsamı hem de iş konseylerinin oynadığı rol son derece sınırlı olmuştur li yıllarla birlikte gerçekleştirilen reformlar a-tipik istihdam türlerini yaygınlaştırarak işgücü piyasasında sorunlara yol açmıştır. Ayrıca endüstri ilişkileri sisteminin karşılaştığı yapısal ve kurumsal sorunlar da çözüm beklemektedir. Bu araştırmada ikincil veri kaynaklarından yararlanılmıştır. Resmi kurumlar ve bu alanda çalışan akademisyenler tarafından üretilen istatistikler en güncel haliyle aktarılmıştır ve literatürdeki tartışmalar eşliğinde değerlendirilmiştir. Çalışma hayatının belirli parametrelerle değerlendirildiği bu araştırmada olumlu ve olumsuz olarak sınıflandırılabilecek birtakım sonuçlara ulaşılmıştır. Anahtar Kelimeler: Aktör ve kurumlar, toplu ve bireysel çalışma ilişkileri, sağlık ve refah, ücretler, çalışma süreleri, beceri ve eğitim düzeyi, eşitlik ve ayrımcılık Behaviors That Are Causing Mobbing: Uşak Forest Management Directorate Example Abstract The aim of this research is to examine the current state of the basic components of working life in Germany. The scope of this research is limited to the regulations, institutions and frameworks that concern Germany's working life. These include basic employment indicators, workplace actors and institutions, collective and individual work relationships, health and welfare, wages, working time, skills and education, and equality and discrimination issues that are relevant to the study life in this study. The German industrial system consists of a dual structure. The German industrial relations system, West Germany in the post World War II period, was unified with the shaping of the mining and public sector and then expanded to East Germany. In this process, the transfer of the West German industrial relations system to the east, the lack of large-scale companies in East Germany and the domination of SMEs came to the forefront. According to the West, 1 Sakarya Üniversitesi, mustafaokmss@gmail.com 2 Sakarya Üniversitesi, yildizmasite@gmail.com nd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), May 2017

2 M.OKUMUŞ ve M.YILDIZ both the scope of collective bargaining and the role played by business councils in East Germany is extremely limited. The reforms carried out in the 2000s have worsened the a-typical types of employment, causing problems in the labor market. In addition, the structural and organizational problems faced by the industrial relations system are expected to be resolved. Secondary data sources were used in this study. The statistics produced by official institutions and academics working in this field are presented in the most up-to-date version and evaluated in the context of discussions in the literature. In this study where the working life was evaluated with certain parameters, some results were obtained which can be classified as positive and negative. Keywords: Actors and institutions, collective and individual employment relations, health and well-being, pay, working time, skills and training, and equality, non-discrimination at work GİRİŞ Endüstri ilişkileri sisteminin çerçevesini belirleyen çalışan nüfusun değişikliği kadınların iş dünyasına entegrasyonu gibi iş dünyasındaki gelişmeler, işsizlik oranları, genç işsizlik oranları, istihdam oranları, işgücüne katılım oranları, ekonomik büyüme oranları analiz edilip değerlendirilmiştir. İşçi ve işveren sendikalarının yapısal değişimi ve iş piyasasının yeniden yapılandırılması gibi unsurlar endüstri ilişkileri sistemini klasik anlamda endüstri ilişkileri kavramının çok da ötesine taşımaktadır. Alman endüstri ilişkileri sisteminin en bariz özelliği sendikalar dışında işletme düzeyinde işletmelerin denetim ve karar alma mekanizmalarında etkili olan çalışma konseylerinin bulunması ve bu suretle çalışanların yönetime katılma haklarının hukuki olarak düzenlenmesinde yatmaktadır. Çalışma ekseriyetle elde edilen veriler çerçevesinde gerçekleştirildiği için fenomolojik kavrayışlı biçimde analitik veri yorumlama yöntemi ile gerçekleştirilmiştir. Değerlendirilen veriler Alman İstatistik Enstitüsü nden elde edinilmiştir. Çalışma yedi başlık altında yapılandırılmıştır. İlk bölümde Alanya nın genel özellikleri hakkında bilgi verilmiştir. İkinci başlıkta Almanya İşgücü Piyasasının Görünümünden bahsedilmiştir. Üçüncü bölümde Almanya Endüstri İlişkileri Sisteminin Tarihsel Gelişimi anlatılmıştır. Dördüncü bölümde Almanya Endüstri İlişkilerinin yapısal özelliklerinden bahsedilmiştir. Beşinci bölümde çalışma hayatının tarafları anlatılmıştır. Altıncı bölümde Almanya daki toplu pazarlık süreci anlatılmıştır. Son bölümde ise Alman Endüstri İlişkilerinin sorunlarından bahsedip çalışma sonlandırılmıştır. 1. Almanya nın Genel Görünümü Almanya bir orta Avrupa ülkesidir. Avrupa Birliği ülkeleri Almanya komşu ülkelerini temsil ederken, Danimarka, Çek Cumhuriyeti, Avusturya, İsviçre, nd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), May 2017

3 Fransa, Lüksemburg, Belçika ve Hollanda Almanya sınırlarına şekil verir. Alp dağlarının zirvesi sayılan Zugspitze Almanya'nın en yüksek noktasının oluştururken Kuzey Atlantik akıntıları tarafından etkilenen gulf stream akıntıları ile Almanya iklimi ılıman bir iklim özelliği taşır. Rhine, Tuna ve Elbe nehirleri Avrupa'nın önemli nehirleri olurken hem Almanya ovalarının verimliliğini arttırır hem de ülke taşımacılığı için önemli bir görev üstlenmektedir. Almanya, Avrupa Birliğinin en zengin ve erken sanayileşmiş ülkelerinden biridir. Küresel ölçekte tanınmış otomobil firmaları, elektronikli aletler ve iş makineleri yüksek oranda Alman menşelidir. Avrupa ülkeleri arasında 3. en büyük göçmen nüfusunu barındıran Almanya da en kalabalık topluluğu Türkiye den gitmiş olan Türk nüfusu oluşturmaktadır. Türkiye vatandaşları Almanya nın her bölgesinde görülebilirken özellikle başkent Berlin Türk nüfusunun en hareketli olduğu şehirdir. Başkent Berlin'de Türkiye vatandaşlarının çoğunluğunda bir de Türk mahallesi bulunurken Türkiye ye dair gündelik hayat ve yaşama kültürünün izleri burada belirgin halde görebilmektedir. Almanya bugün ABD, Japonya ve Çin in ardından en büyük dördüncü ulusal ekonomidir. Öyle ki, Çin in ardından dünyanın en çok ihracat yapan ikinci ülkesidir. Bir ihracat şampiyonu olan ülkede kazanılan her 4 avronun 1'inden fazlası ihracattan, her 5 iş olanağının 1'inden fazlası doğrudan ve dolaylı olarak dış ticaretten gelmektedir. Böylesi bir ticari hacme sahip olan Almanya Avrupa Birliği'nin can damarıdır. ( Tablo 1: Almanya Hakkında Bilgiler ALMANYA GSYİH ( Milyon $ ) Kişi başı GSYİH ( $ ) Büyüme Oranı %1,6 Nüfus Yüzölçümü ( km² ) Başkent Berlin Kaynak : Almanya Avrupa Bölgesi nde yer alan km² lik bir yüzölçümüne sahip 83 milyon nüfusu olan bir ülkedir. Almanya trilyon dolarlık GSYH rakamıyla dünyanın en büyük dördüncü ekonomisidir. Kişi başına geliri $ dır. Almanya 2016 yılında %1,6 lık bir büyüme gerçekleştirmiştir. Avrupa Bölgesi 2016 yılında %1,7 olarak büyümüştür. Bu oranlara bakıldığında Almanya da Avrupa ortalamasının altında bir büyüme gerçekleştirmiştir. 2 nd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), May

4 M.OKUMUŞ ve M.YILDIZ Dünya da 2016 yılında beklenen büyüme oranı %3,4, gerçekleşen büyüme oranı %3,1 dir. Almanya ve Avrupa da gerçekleşen büyüme oranı Dünya genelinde gerçekleşen büyüme oranın çok altında kalmıştır. Bu durumda Avrupa nın ekonomik olarak düşük bir performans sergilediğini görebiliriz. 2. Almanya İşgücü Piyasasının Görünümü Elde edilen istatistikler doğrultusunda mevsimsel etkilerden arındırılmış rakamlara göre, 2017 yılı Nisan ayı itibariyle istihdam edilenlerin oranı %58, çalışabilir durumda olduğu halde iş bulamayan kişi sayısı 1,82 milyon kişi ve işsizlik oranı %3.9 olarak gerçekleşmiştir. İstatistiki verilere göre, 2017 yılında da işsizlik oranındaki azalış trendi belirgin bir şekilde devam etmiştir. Aşağıdaki tablodan da görüldüğü üzere, 2017 yılında Almanya da çalışan kişi sayısı 41 milyona çok yaklaşmış ve işsiz sayısı da 2 milyonun altındadıır. Bu rakam ise Almanya nın yeniden yapılanmasından bu güne görülen en yüksek istihdam oranlarından biri olup, işsiz sayısı da bu güne kadar görülen en düşük seviyeye ulaşmıştır. Ayrıca Almanya daki işsizlik oranının Avrupa Birliği ortalamasının yarısından daha az olduğu açıklanmış ve Almanya nın tekrar Avrupa Birliği ülkelerinde görülen işsizlik sorunundan en az etkilenen ülke olduğu görülmüştür. Tablo 2 : Almanya İşgücü Piyasası Verileri 2015 Kadın Erkek Toplam İşgücüne katılım oranı %54,5 %66,4 %60,17 İstihdam oranı %52,34 %63,13 %57,55 İşsizlik oranı %4 %4,9 %4,4 Genç işsizlik oranı %8 %4,6 %6, Kadın Erkek Toplam İşgücüne katılım oranı %55 %66,2 %60.1 İstihdam oranı %52,22 %63,24 %57,67 İşsizlik oranı %3 %3,9 %3,5 Genç işsizlik oranı %5,6 %4,3 %5, Kadın Erkek Toplam İşgücüne katılım oranı %55 %66 %60 İstihdam oranı %53 %63,3 %58 İşsizlik oranı %3,4 %4,6 %4,2 Genç işsizlik oranı %8,9 %7,3 %8,2 Kaynak : (Alman İstatistik Enstitüsü) İşgücüne katılım oranı ve istihdam oranı 2010 dan sonraki süreçte artış göstermiştir. İşsizlik oranı 2007 yılında düşmeye başlamış ancak 2009 kriziyle tekrar bir yükselme eğilimine girmiştir. Daha sonraki süreçte işsizlik oranları düşmeye devam ederek %4,2 olmuştur nd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), May 2017

5 Avrupa genelinde İşsizlik oranı 2016 yılında %9,3 tür yılında %9,1 olarak gerçekleşmesi beklenen Avrupa Bölgesi işsizlik oranına bakıldığında Almanya nın iyi durumda olduğu açıkça görülmektedir. 3. Alman Endüstri İlişkileri Sistemi Tarihsel Süreci Sanayileşmiş ülkelerin başında gelen Almanya Endüstri İlişkileri Sistemi uzun bir tarihi geçmişi bulunmaktadır. Farklı siyasal sistemleri tercih eden Alman çalışan sınıfı, gelişmesinin başlarından itibaren monarşik, liberal, faşist ve demokratik dönemleri yaşamıştır. Almanya endüstri ilişkileri sisteminin geçirmiş olduğu tecrübe Alman Modeli olarak temayüz etmektedir (Tiyek, 2016, s:141) Endüstri ilişkileri sisteminin varlığı esas olarak sendikaların ortaya çıkmasına bağlıdır. Almanya sendikal sistemin gelişimi ise 5 dönemde incelenebilir. Ancak kronolojik olarak değil de sendikal örgütlenme tipi esas alındığında iki başlığa indirmek mümkündür. İlk dönem sendikal çeşitlilik ile kendini gösterirken, İkinci dönem ideolojik dünya görüşü esaslı yapılanma yerine çalışan sınıfın menfaatlerini esas alan ve herkesi kapsayan yansız sendikal örgütlenmeyle önceki tecrübelerden ayrılır. Bunun yanında Nazi dönemi de ayrı bir kategori olarak da incelenebilir. Ancak bu dönemi endüstri ilişkilerinin gelişimi açısından değil de sendikal hareket üzerindeki baskı ve yasaklarla ön plana çıktığından endüstri ilişkileri açısından kayıp dönem olarak değerlendirilmektedir (Tiyek, 2016, s:141) Tablo 3: Almanya da sendikal örgütlenmenin tarihsel aşmaları 1.Dönem (1848/1850) 2.Dönem (1890 dan itibaren) 3.Dönem (1900 den itibaren) Fetret devri : (sendikaların yasaklanması ) 4.Dönem (Yeniden Örgütlenme Dönemi) 5.Dönem (1990 sonrası birleşme dönemi) Kaynak: Tiyek, 2016, s:141 Kalifiye zanaatkarların meslek kuruluşlarında örgütlenmesi Fabrika işçilerinin endüstri sendikalarında Sendikal Örgütlenmeye örgütlenmesi Maaş karşılığı çalışan Doğru sözleşmeli personel ve memurların memur sendikalarında örgütlenmesi İşçi ve işverenlerin alman işçi cephesi (DAF) zorunlu örgütlenmesi İşçi memur ve sözleşmeli personelin Sanayi Sendikalarında örgütlemesi Memur sözleşmeli personel ve işçilerin tek tip multi branş sendikalarında örgütlenmesi 2 nd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), May

6 M.OKUMUŞ ve M.YILDIZ 4. Alman Endüstri İlişkileri Sisteminin Yapısal Özellikleri Alman endüstri ilişkileri sisteminin 5 yapısal özelliği vardır. Bunlar; dualite, aracılık, yasallık, merkezilik ve temsil olmak üzere isimlendirilmiştir. Dualite: Alman endüstri ilişkileri sisteminin en temel özelliği olan dualite ikili bir yapıyı ifade eder. Bu ikili sistemin bir ayağını oluşturan aktör; İşyeri Teşkilat Yasası, diğer ayağını oluşturan aktör ise toplu sözleşme özerkliğidir. İşyeri teşkilat yasası özünde tüm işçileri kapsamaktadır. İşyeri seviyesinde yönetime katılımının yasal çerçevesini ise, İşyeri Teşkilat Yasası çizmekte olup, tanınan haklarının hayata geçirilmesi İşyeri Kurulları aracılığı ile sağlanmaktadır. Diğer bir ifade ile Alman yönetime katılım sisteminin özünü İşyeri Kurulları oluşturmaktadır. Baskıya maruz kalmadan istihdam koşullarını düzenlerler. Toplu sözleşme özerkliği ise; devletin müdahalesi olmadan tarafların toplu pazarlığa oturma ve toplu sözleşme yapma özgürlüğünü ifade eder. İşçi ve işveren sendikaları gerekirse çatışma uyuşmazlığının yasal araçlarını da kullanmak suretiyle çalışma şartlarını belirlerler. Almanya'da "ikili" toplu pazarlık yapısı zaten vardır. Taraflar arasında işbirliği eğilimi varlığını sürdürür. Almanya'da İşletme Konseyleri Yasası'nda 1972'de yapılan değişiklikle işletme konseylerinin etki alanı genişletilmiştir. Böylece ücret pazarlığı gibi konuların dışında bir çok konunun danışılıp görüşüldüğü işletme konseyleri ile, özellikle niteliksel konularda işletme pazarlıklarının rolü güçlenmiştir.(tek,1996, s:56) Aracılık: Alman endüstri ilişkileri sisteminde aracılık sendikalar ve çalışma konseyleri tarafından sağlanır ve büyük bir öneme sahiptir. Emek ve sermaye ilişkileri arasındaki çıkar ilişkilerini gözetirler. Fakat yasal yapısı gereği iki taraflı çalışan bir mekanizma gibidir. Çalışanların çıkarlarını temsil ederken aynı zamanda işletmenin hedeflerini de gözetirler. Emek ve sermaye arasındaki iki zıt eylem biçimi birbiriyle ilişkilendirilmiş olmaktadır. Yasallık: İstihdam şartlarını belirleyen güçlü bir yasal zemin oluşturulmuştur. Devletin düzenleyici politikalarının bir sonucu olarak fark edilir derecede yasa faaliyetleri düzenlenmiştir. Endüstri ilişkileri sisteminde üçüncü tarafı oluşturan aktör emek ve sermaye tarafı içinde yasal tehdit ve imkânları tanımlamaktadır. Merkezilik: Alman toplu pazarlık sistemi başlangıcından itibaren güçlü merkezilik özelliği taşımaktadır. Sistemin merkezilik özelliği örgütlenme tipinden kaynaklanmaktadır. Bütün çalışanları kapsayan toplu iş sözleşmeleri imzalanmasa da işkolunda milyonları kapsayan ( metal sanayi, kamu sektörü ) toplu iş sözleşmeleri yapılmaktadır. İşçi ve işveren sendikaları karşılıklı kurumları birleştirmek ve merkezileştirmek için teşvikler yapmışlardır.(tiyek, 2016, s:131) Temsil: Alman endüstri ilişkileri sisteminde temsilcilerin (sendikalar, çalışma konseyleri) kendi içinde özgürlükleri vardır. Üyelerinin isteklerini işverene karşı nd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), May 2017

7 savunurlar fakat kanuni işlev ve işletmenin menfaatini de gözetirler. Yani bu kurumlar kısmi bir özerklik dâhilinde hareket ederler Alman Endüstri İlişkileri Sisteminde Çalışan Temsili Alman endüstri ilişkileri sistemi devlet, işçi temsilciler(sendikalar), işveren temsilcileri (işveren sendikaları) olmak üzere üçlü bir yapıya dayanır. Sendikal temsilin dışında çalışanlar bir açıdan Alman modeline özgü olan çalışma konseyleri ve güvenilir adamlarla temsil edilirken bir açıdan da işletmelerin yönetim kurulunda bulunmak amacıyla yönetime katılırlar.(tiyek, 2016, s:133) Tablo 4: Çalışanların Temsili ÇALIŞANLARIN TEMSİLİ Sendika Ücret, maaş, çalışma süreleri, izin ve hastalık gibi durumlarda ücretin ödemesi konularında işveren veya işveren temsilcileriyle toplu sözleşme yapar asgari standartları belirler. Çalışma Konseyleri Elverişlilik prensibi (Zayıf olanın yararına göre işyeri yönetimiyle işyeri çalışma akdi oluşturur, ancak toplu iş sözleşmesi yapma hakkı yoktur. Güvenilir Kişiler Çalışma konseyi ve sendikalarla koordineli çalışırlar, üyelerin bilgilendirilmesi ve grev organizasyonu gibi görevleri yürütürler, ancak toplu iş sözleşmesi yapma yetkileri yoktur. Çalışanların İşletme Denetim Kurulunda Temsilcileri 5.Endüstri İlişkileri Tarafları Genelde çalışma konseyi üyesi ya da sendika çalışanlarından oluşur. Yönetim kurulunda çalışanların çıkarlarını temsil ederler. Alman endüstri sisteminde 3 aktör vardır. Bunlar; İşçi İşveren Devlet Bu taraflardan işçi ve işverenin rolü ve payı büyük olsa da devlet müdahaleci olmayan ve rol oynamayan taraftadır Çalışanlar ve Birlikleri Sendikal Hareketin Ortaya Çıkışı Almanya da sanayileşme hareketi oldukça geç tarihlerde başlamıştır. Ülkede 1850 lerden önce büyük sanayi kuruluşlarının sayısı sınırlıdır. Napolyon Savaşlarından sonra İngiliz sanayisinin tekrar uluslararası piyasalara hâkim olması Almanya yı önemli ölçüde etkilemiştir. Alman hükümetleri 1825 yılından sonra sanayinin ilerlemesi için önlemler almaya başlamışlardır. Ancak 2 nd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), May

8 M.OKUMUŞ ve M.YILDIZ Alman birliğinin sağlanamaması, loncaların varlıklarını sürdürmeleri, sermaye ve girişim yetersizliği sanayinin gelişmesini engellemiştir lardan sonra başlayan sanayileşme büyük güçlüklerle karşılaşmış, özellikle loncalarda yer alanlar sanayileşme hareketine direnmişlerdir Devrimi ülkede sendikal hareketin canlanmasına zemin hazırlamıştır. 31 işçi örgütü ile 3 işçi komitesi delegelerinin katıldığı bir işçi kongresi toplanmış, kongre sonunda ise ilk siyasi işçi örgütü olan İşçi Kardeşliği oluşturulmuştur. Ancak 1848 Devriminin başarısızlığa uğraması üzerine 1854 yılında tüm sosyalist ve komünist görüşlü sendikalar kapatılmıştır. Alman İmparatorluğu nun 1871 yılında Bismark tarafından çıkarılan Sosyalizm Yasası sendikaların gelişmesini önemli ölçüde etkilemiştir. Bismark ın sendikaları hedef almadıklarını belirtmesine karşın sendikalar yasadan büyük ölçüde etkilenmişlerdir. 17 federasyon, 39 yerel sendika, 3 merkezi sigorta fonu ve yerel sendika kapatılmış, tüm grevler şiddetle cezalandırılmıştır. Yasaya rağmen işçiler eğitim dernekleri, uzmanlık örgütleri adı altında bir araya gelmişlerdir. Hükümetin yoğun baskısına rağmen 1889 yılında Ruhr bölgesindeki madenciler greve gitmişler, bu grev hareketi Almanya nın diğer bölgelerindeki madenciler tarafından desteklenmiştir. Sosyalizm Yasası nın 1890 yılında yürürlükten kaldırılmasından sonra Alman sendikal tarihinde yeni bir dönem başlamıştır yılında ise sosyalist işçi hareketinin Paris te yapılan kongresinde çalışma saatlerinin azaltılması amacıyla 1 Mayıs ta çeşitli faaliyetler yapılması kararı alınmıştır. Bu karar üzerine Hamburg da 1 Mayıs ta gösteriler yapılmış, ancak gösterilere katılan işçiler işverenlerce işten çıkarılmışlardır. Bu durumu protesto etmek amacıyla işçiler aylarca direnmişler, işçilerin direnişi Almanya nın diğer bölgelerinde yer alan işçilerce desteklenmiştir yılında Alman sendikaları gerek üye sayısı gerek mali yönden oldukça önemli bir güce ulaşmışlardır. Bu tarihte hür sendikalar 2.5 milyon, Hristiyan sendikalar 340 bin, liberal sendikalar (Hirsch-Dunker) ise yaklaşık 105 bin üyeye sahip bulunmaktadırlar. I. Dünya Savaşı nın başlaması üzerine Alman sendikaları arasında ulusal dayanışma düşüncesi ağırlık kazanmaya başlamıştır. Sendikalar devletin sendikal faaliyetleri yasaklayacağı endişesi ile savaş sırasında devlete destek olma eğilimi içine girmişlerdir. Bu amaçla grevler sona erdirilmiş, sendikalar işçilerin gıda ihtiyaçlarının karşılanması, savaş malullerine yardım edilmesi gibi yeni sorumluluklar yüklenmiştir. Bu durum sendikaların kamu organları tarafından kabul edilmesini sağlamıştır yılından sonra ise sendikaların desteği dışında kötüleşen koşullara bağlı olarak çeşitli grev hareketleri gündeme gelmiştir. (Özkiraz, ve Talu, 2008, ) Sendikal Yapı Almanya da DGB Alman İşçi Sendikaları Federasyonu en önemli ve egemen üst kuruluş olarak sendikalı işçilerin %85 inden fazlasını temsil eder. Ancak Almanya da DGB nin yanı sıra inanç ve statü (memur) temelinde ayrışmış DBB Alman Kamu Çalışanları Federasyonu ile CGB Hıristiyan İşçi Sendikaları nd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), May 2017

9 Federasyonu gibi küçük çaplı diğer üst örgütler de bulunmaktadır. Almanya da bazı sendikaların birleşmeleri süper sendika olarak adlandırılan ekonomide geniş bir alanı kapsayan büyük ölçekli sendikal örgütlerin oluşumuna yol açmıştır. Avrupa da sendikal birleşmelerin en yoğun yaşandığı ülkelerin başında Almanya gelmektedir. Doksanlı yılların ortalarından itibaren Almanya da önemli sendikal birleşmeler gerçekleşmiştir. Bunun sonucu olarak sendikal yapı değişmiş, Alman Sendikalar Konfederasyonu DGB nin üye sendika sayısı 1990 lı yılların başında 16 iken 2005 yılında 8 e düşmüştür. Almanya da birleşmeler üç büyük sendika içinde gerçekleşmiştir. İlki metal iş kolunda IG Metal le yapılan birleşmelerdir. İkinci birleşme bloğu ise kimya iş kolunda IG Chemie etrafında olmuştur. Üçüncüsü ise hizmet sektöründe Birleşik Hizmetler Sendikası olan Ver.di içerisinde gerçekleşmiştir yılında hem kamu hem de özel sektörde çalışan 3 milyonun üzerinde hizmet işçisinin üye olduğu beş büyük sendikanın birleşmesi ile ortaya çıkmıştır. Böylece Ver.di Almanya da sendikaların yeniden yapılanması konusunda çok ciddi bir öncülük yapmıştır. Bu üç örgüt Almanya nın en güçlü sendikaları konumundadırlar (Sapancalı, 2007, s: 15-16). Sendikal birleşmeler; -Üyelere dönük yeni hizmetler, -Yeni üye kazanımına dönük örgütlenme modelleri, -Toplumsal hareket sendikacılığı olarak karşımıza çıkmaktadır. Örnek vermek gerekirse Almanya da Metal Endüstri Sendikası-IG Metall üyelerinin üye kazanma çabalarına katkıda bulunmalarını sağlamak amacıyla asgari on yeni üye kaydeden üyelerine radyolar, CD çalarlar hediye etmektedir.( Alman Sendikalar Birliği (DGB) DGB, Almanya ve uluslararası arenada oldukça güçlü bir sendikalar birliğidir. Çatısı altında sekiz adet sendika ile birlikte çalışmakta ve onların sözcüsü olmaktadır. Dayanışma ve iş birliğinin güçlü bir örneği olarak çalışma koşullarının ve maaşların eşit bir biçimde dağılması gerektiğini savunmaktadır. İnsanların eşit şartlarda muamele görmesi gerektiğine inanır.. 6,2 milyon örgütlenmiş işçiyle birlikte dünyanın en büyük sendikalar birliği konumundadır. DGB prensip olarak bir bütün halinde hareket eder. Üye sendikalar gibi çoğulcu ve bağımsızdır. Politik anlamda hiçbir şekilde duyarsız değil, net bir pozisyona sahiptir ve işçilerin içinde bulundukları koşullar ile yakından ilgilidir. DGB sendikalar içerisinde büyük öneme sahiptir. Karar alma mekanizmalarının, siyasi partilerin ve derneklerin karşısında güçlü konumdadır. Toplu sözleşmelerden ziyade koruma ve koordinasyon görevlerini üstlenmiştir. Aşağıdan yukarıya başlı başına demokratik bir yapılanmadır. Sekiz üye sendikasının çatısını oluşturmaktadır. İlk yönetmeliklerini kuruluş kongresinde 2 nd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), May

10 M.OKUMUŞ ve M.YILDIZ 13 Ekim 1949 tarihinde München de oluşturulmuştur. DGB kongresi sendikanın en büyük kuruludur. Günümüzde sekiz üye sendikası kongrede bir araya gelmiş olan 400 delegesi ile birlikte sonraki yıl için strateji belirlemektedir ( Alman Hristiyan Sendikalar Birliği (CGB) 1954 yılında Alınan Hıristiyan Sendikal Hareketi gündeme gelmiştir yılında Hıristiyan Sendikalar Birliği (CGB) kurulmuştur ama birliğin gücü hiç bir zaman DGB' e ulaşmamıştır Hür Alman Sendikaları Konfederasyonu (FDGB) Alman Demokratik Cumhuriyetinde ise 1945 yılında oluşturulan "Hür Alman Sendikaları Konfederasyonu-FDGB" 199O yılına kadar ülkedeki tek üst örgüt olarak faaliyet göstermiştir. FDGB ve üye sendikaların temel faaliyetlerini merkezi planın başarıya ulaştırılması ve sosyalist ideolojinin yaygınlaştırılması oluşturmuştur. Bu doğrultuda ulusal düzeyde beş yıllık ve yıllık ekonomik düzeyde de sendikalar komiteler aracılığıyla yönetimle birlikte iş üretim planları yapmış, maliyet, üretim, ücretler, işgücünün ihtiyaçları, refah hizmetleri konularını kapsayan anlaşmalar hazırlamışlardır. Doğu- Batı Almanya nın birleşmesi ve birleşme öncesi gelişmeler, sendikal hareketi derin biçimde etkilemiştir. FDGB sendikaları önemli üye kaybına uğramışlardır. Bağımsız sendikalar ve DGB ile rekabet edememişlerdir. FDGB ve işkolu sendikalarının çoğu faaliyetlerini durdurmuşlardır. Böylece DGB ile FDGB arasında birleşme gerçekleştirilemediği gibi, iki ülke işkolu sendikaları arasında da birleşme sağlanamamıştır. (TEK, 1996, s: 59 ) Ana İşveren Kuruluşları Alman sanayi ilişkileri sisteminin işveren tarafındaki temel yapısı değişmemektedir yılında dört en önemli işveren şemsiye organizasyon halindedir. İşveren Sendikaları Konfederasyonu (Bundesvereinigung der Deutschen Arbeitgeberverbände, BDA) Alman Sanayi Federasyonu (Bundesverband der Deutschen Industrie, BDI). Alman Zanaatkar Crafts Konfederasyonu (Zentralverband des Deutschen Handwerks, ZDH) Alman Sanayi ve Ticaret Odaları (Deutscher Industrie und Handelskammertag, DIHK) Bu derneklerden hiçbiri doğrudan toplu sözleşmeye katılmazken, BDA ve ZDH üyeleri toplu nd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), May 2017

11 pazarlık görüşmelerine taraf olup, BDA ve ZDH üyelerinin toplu pazarlık konularında koordinasyonda rol oynamaktadır sonu itibarıyla, metal işleme ve elektrik endüstrisinde sektörel toplu sözleşme ile bağlı üye şirkette yaklaşık 1,7 milyon işçi çalıştı. 6.Toplu Pazarlık Alman endüstri ilişkileri sistemin toplu sözleşme ve toplu pazarlığın hukuki dayanağını koalisyon özgürlüğü bağlamında anayasa oluşturmaktadır. Grev ve lokavt yasağı uygulamasıyla Federal İş Kanunu ve Toplu Sözleşme Yasası toplu sözleşmenin yasal çerçevesini oluşturmaktadır. Anayasanın 9. Maddesinin 3. Fıkrası gereği koalisyon özgürlüğü temel hak olarak görülmekte ve kişilere grup kurma hakkı tanınmaktadır. Toplu pazarlık aşamasında ortaya çıkan uyuşmazlıklarda işçilere grev işverenlere de lokavt hakkı tanınmıştır. Kamu sektörüne hizmet edenlerde özel sektörde çalışanların topu sözleşme hukukuna tabidirler. Almanya da toplu sözleşmeye taraf olabilmek için işçinin sendikaya işvereninde işveren örgütlerine ya da bizzat taraf olması gerekmektedir. Alman Endüstri sisteminin yapısal özelliği olan dualizm gereği işyerinde sendika ve çalışma konseyleri arasında rekabet oluşturabilmektedir Toplu Sözleşmenin Tarafları Toplu sözleşme kanunun 2.maddesi uyarınca sendikalar, işverenler ve işveren örgütleri tarafları oluşturmaktadır. İşçiler adına toplu sözleşme yetkisi sendikalara tanınmıştır Toplu Sözleşme Türleri a) Alan /İşkolu Toplu Sözleşmesi: En önemli toplu pazarlık düzeyidir. Bu sözleşme, çok sayıda işletme için aynı çalışma koşullarının oluşturulması için yapılmaktadır. b) İşletme Odaklı Toplu Sözleşme: İşveren örgütü ve sendikaların sadece belirli işverenlerle imzaladığı toplu pazarlık türüdür. c) İşyeri Toplu İş Sözleşmesi: Sadece belli konuları düzenleyen sözleşmeler olduğu gibi daha geniş içeriğe sahip sözleşmeler de olabilir. d) Ücret toplu iş sözleşmesi: Çalışanlar ve mesleki eğitim görenler için taban ücret seviyesinin belirlendiği sözleşme türüdür. e) Çerçeve toplu iş sözleşmesi: Yeni teknolojilerin kullanılması ile birlikte istihdama olan ihtiyacın azalması da sendikaları ve dolayısıyla toplu pazarlık gücünü olumsuz yönde etkilemektedir. Özellikle toplu pazarlığın işletme düzeyine inmesi ve/veya çok düzeyli hale gelmesi ile birlikte grevin etkin rolünün azalmasında da yeni teknolojilerin etkisi 2 nd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), May

12 M.OKUMUŞ ve M.YILDIZ mevcuttur. Almanya teknolojik değişikliklerin işçilerin bilgisi ve katılımı dâhilinde olması yasal düzenlemelerle desteklenmiş ve buna dair yasal çerçeve toplu pazarlıkla tamamlanmıştır.(mortaş, 2011, s:169) f) Genel toplu iş sözleşmesi: İşe alma işten çıkarma, çalışma süreleri, ek ödemeler gibi çalışma şartlarının yer aldığı toplu iş sözleşmesi türüdür. Almanya'da devletin toplu pazarlık sistemine müdahalesi çok sınırlıdır. Toplu sözleşmeler, taraf1ar arasında tam bir özgürlük içinde görüşülmekte ve sonuçlandırılmaktadır. Ülkede zorunlu hakem uygulaması bulunmamaktadır. Asgari ücretlerin devlet tarafından belirlenmesi söz konusu değildir Uyuşmazlık Durumu, Barışçıl Çözüm Yolları Almanya da toplu pazarlık sürecinin tıkanması durumunda uzlaşma yoluyla çözümlenmesine ilişkin hükümleri düzenleyen genel bir uzlaştırma kanunu bulunmamaktadır. İş uyuşmazlıklarının çözümü mahkemeler aracılığıyla olmaktadır. İlk çözüm yeri iş mahkemeleridir. İkinci olarak Eyalet İş Mahkemeleri en son olarakta Federal İş Mahkemeleridir Mücadeleci Çözüm Yolları Toplu sözleşme özerkliği ilkesinin bir parçası olan iş mücadelesi anayasal teminat altındadır. İş mücadelesin en belirgin araçlarını grev ve lokavt oluşturmaktadır. Her iki durumda da çalışma ve ücret ödeme borcu askıya alınmaktadır. Lokavtın kanuni olarak sınırlandırılması ve maliyetli olmasından dolayı tercih edilmemektedir.. Almanya'da grev uygulaması ile ilgili yasal bir düzenleme bulunmamaktadır. Grev kararı alan sendikaların üyeleri oylamaya katılmakta, oylama toplu sözleşme görüşmelerinin sonuçlanmasından sonra uygulanmaktadır. Grev ise ana grev ve dayanışma grevi olmak üzere iki şekilde uygulanmaktadır. Ülkemizde yasak olan dayanışma grevleri Alman endüstri sisteminin temel ilkeleri doğrultusunda serbest bırakılmıştır. Greve gidilmesi için sendikalar tarafından alınan kararın karşı tarafa bildirmesi ve çalışanlarında bireysel olarak katılım beyanlarını bildirmeleri gerekir. Ülkede iş mücadeleleri yasası bulunmadığından, grev Federal İş Mahkemesi ve Federal Anayasa Mahkemesinin kararları ile düzenlenmektedir. İş Mahkemeleri grevin yasallığı ile ilgili genel ilkeler belirlemişlerdir. Bu ilkeler içinde en önemlisi "ölçülük ilkesidir". Bu ilkeye göre, grev gerek amaç, gerek uygulanış biçimi bakımından ülkenin ekonomik durumuna ve toplumun genel refahına aykırı olmayacaktır. Federal İş Mahkemesine göre bir grevin yasal nd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), May 2017

13 olabilmesi için bir takım şartlar vardır. Buna göre, yasal grev işçilerin iktisadi ve sosyal durumlarını korumak ve değiştirmek amacıyla, barışçı çözüm yollarını denedikten sonra başvurdukları mücadele aracıdır. (TEK, 1996,s: 62). Alman Hukukunda siyasi grevler yasa dışıdır. Buna karşın, belirli koşullar altında dayanışma grevlerinin yasal olduğu kabul edilmektedir. Yasal grev boyunca işçilerin iş akitleri askıdadır. Hâkimlerin ve askerlerin grev hakkı bulunmamaktadır (Öztürk, 2016, s:1812). 7. Alman Endüstri Sisteminin Sorunları Küresel etkiler tüm dünyada olduğu gibi Alman endüstri sistemini de derinden etkilemiştir. Sendikal gücün üye sayısı sürekli düşmektedir. Diğer bir sorunda endüstri ilişkileri sisteminin temel dayanağı olan kurumsal gücün azalmasıdır Yapısal Gücün Kaybı Sendikal eylem çerçevesini belirleyen ekonomik gelişme ve iş piyasasındaki yapısal değişmelerin sürekli gerilemesi sendikal gücünde zayıflamasına neden olmuştur. Alman ekonomisinin 90 lardan sonra göreceli olarak zayıflaması ve özellikle yeni istihdam tiplerinin ortaya çıkması sendikal gücün yapısal zeminine zarar vermiştir. Mal ve sermayenin küresel çapta serbest dolaşımı bir taraftan üretimin / işin daha ucuz olduğu yerlere taşınmasına sebebiyet verirken öbür taraftan da hala var olan işlerde de istihdam şartlarını çalışanlar aleyhine değiştirmiştir. A tipik istihdam ve eğreti istihdam türleri sendikal gücün erozyona uğramasına sebebiyet vermiştir. Bu dönemde kalıcı hale gelen yüksek işsizlik oranları ve düşük ücretli istihdam tipi sendikal gücün önemli orada düşmesine neden olmuştur. 7.2.Sendikal Gücün Kaybı Üye sayısındaki düşüş ve sendikal rekabet sendikaların güç kaybetmesinde iki önemli unsurdur. Doğu Batı Almanya nın birleşmesi başta sendikaların üye sayısında artışa sebep olsa da takip eden yıllarda hızlı bir düşüş olmuş ve hala da devam etmektedir yılında %36 olan sendikalı oranı 2013 itibariyle %17 ye kadar gerilemiştir. Fakat üye sayısı ile toplu iş sözleşmesi arasında doğrusal bir orantı yoktur. Toplu iş sözleşmesinde çalışanların oranı düşme eğilimi gösterse de hala yüksektir. Ancak üye sayısı sendikal etkinlik açısından önemli bir faktördür. Toplu pazarlık sürecinde baskı unsuru sağlamak ve grev baskıları açısından üye sayısına ihtiyaç vardır. Almanya da sendikalara olan desteğin düşüşündeki açıklamanın sadece bir kısmını oluşturmaktadır. Sorun, Almanya daki ana örgüt olan DGB deki üyelik temelinin yapısal özelliği ile de ilgilidir. Üyelik temeli Almanya daki geleneksel endüstriyle sektörlerle ve kamu sektörü ile yüksek düzeyde ilişkilidir ve Almanya da sendika üyesi, geleneksel olarak orta yaşlı, erkek ve mavi yakalı işçidir. Emek piyasasındaki diğer gruplar kadınlar, beyaz yakalılar, genç işçiler, hizmet işlerindeki işçiler- çok sınırlı bir düzeyde sendikalar içinde yer almaktadırlar.( E-Akademi.org) 2 nd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), May

14 M.OKUMUŞ ve M.YILDIZ Almanya da sendikaların karşılaştığı bir diğer sorun ise sendikal rekabettir. Örgütlü çalışanların temsili ve toplu sözleşme süreci uzun süre DGB tarafından yapılırken, yakın zamanda bazı meslek sendikalarının rekabetine maruz kalmıştır. Bazı meslek mensuplarının da DGB çatısı altından ayrılmaları DGB nin gücünü azaltmıştır. 7.3.Kurumsal Gücün Zayıflaması 2012 itibariyle Almanya da çalışanların %60 ı toplu iş sözleşmesi dâhilinde çalışıyor olmakla birlikte Doğu Almanya ve Batı Almanya arasında büyü farklar yaşanmaktadır. Doğu Almanya da çalışanların %48 i toplu sözleşmeye dâhildir. Toplu sözleşme oranının iş piyasasında korumaya muhtaç kesimler arasında düşük olması toplu pazarlık sisteminden beklenen toplumsal faydayı azaltmaktadır. Üstelik dezavantajlı olarak tabir edilen bu grubun sayıca daha fazla olması sendikaların gücünü ve üye sayısını etkilemektedir. Ortaya çıkan bir diğer sorunda işverenlerin toplu iş sözleşmesi yükümlülüğü olmayan sendikalara üye olmasıdır. İşverenler toplu iş sözleşmesi yükümlülüğüne girmeden sendikaların sağladığı diğer faydalardan yararlanmaktadır. Kurumsal gücün zayıflamasında etkili olan bir diğer unsurda genel bağlayıcı toplu iş sözleşmeleri oranında gerileme yaşanmasıdır. Anayasa tarafından toplu iş sözleşmeleri koruma altına alınsa da zamanla önemleri kaybetmeye başlamışlardır. Bu da kurumsal gücün azalmasına neden olmaktadır.(tiyek, 2016, s:138) SONUÇ Alman endüstri sistemi dayanağını hukuktan alsa da yasalarda sadece genel düzenleyici kurallar düzenlenmiştir. Sisteme baktığımızda hâkim olan zihniyet çatışma sınıf kavgası ile uysal uzlaşı arasında sosyal ortaklık temelli olduğu görülmektedir. Çıkar çatışmalarını temsil eden sendikalar aynı zamanda toplumun ve işletmenin çıkarlarını da temsil ettiği görülmektedir. Almanya da endüstri ilişkiler sistemi ve siyasi iktidar arasında etkileşim çok yüksektir. Sosyal demokrat iktidar döneminde sistem olumlu gelişmeler kaydederken muhafazakâr liberal ortaklık dönemlerinde olumsuz gelişmeler kaydedilmiştir. Sendikalı oranı ve toplu iş sözleşmesi çerçevesinde çalışanların oranı önemli ölçüde düşmektedir. İşverenlerin toplu iş sözleşmesini şart koyan sendikalara üye olmamaları, hizmet sektörü ve küçük işletmelerde sendikaların etkinliğini azaltmaktadır. A tipik istihdam, esnekleşme ve küreselleşme yine sendikaların güç kaybetmesine kurumsal gücün azalmasına sebebiyet vermektedir. KAYNAKÇA JENSEN Carsten Stroby, Sendikacılık: Farklılıklar ve Benzerlikler Avrupa, ABD ve Asya Üzerine Karşılaştırmalı Bir İnceleme, Journal of nd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), May 2017

15 Industrial Relations, Kopenhag Üniversitesi, 2006, ( %FDklar%20ve%20Benzerlikler%20%96%20Avrupa,%20ABD%20v e%20asya%20%dczerine%20kar%fe%fdla%fet%fdrmal%fd %20Bir%20%DDnceleme&kimlik= &url=makaleler/jens en-1.htm) MORTAŞ Ezgi, Küreselleşme Sürecinde İşgücü Yapısında Meydana Gelen Degişimler ve Endüstri İlişkileri Üzerine Etkileri, Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi, 2011 ÖZKİRAZ Ahmet, TALU Nuray, Sendikaların Doğuşu; Türkiye ve Batı Avrupa Ülkeleri Karşılaştırması, Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, Sayı 2, 2008 ÖZTÜRK Berna, Karşılaştırmalı Hukuk ve Türk Hukukunda Grev (Toplu Eylem) Hakkının Değerlendirilmesi: Üç Farklı Yargıtay Kararı Işığında Toplu Eylem Hakkı, Çalışma ve Toplum, Sayı:4, 2016, SAPANCALI Faruk, Avrupa Birliğine Üye Ülkelerde Sendikal Örgütlenme Sorunlar ve Yeni Stratejiler, Eylül,2007,( %9Fine_%C3%9Cye_%C3%9Clkelerde_Sendikal_%C3%96rg%C3 %BCtlenme_Sorunlar_ve_Yeni_Stratejiler) TEK Ümmügülsüm, Avrupa Birliği nde Sendikalar, Ekonomik Yaklaşım, Cilt 7, sayı 20, 1996 TİYEK, Ramazan, Karşılaştırmalı Endüstri İlişkileri, Dora Basım Yayın, 2. Baskı, Bursa, (Alman İstatistik Enstitüsü) 2 nd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), May