BİRİNCİ BÖLÜM... 1 KAYIT DIŞI İSTİHDAM... 1 I. KAYIT DIŞI EKONOMİ...

Transkript

1 İÇİNDEKİLER BİRİNCİ BÖLÜM... 1 KAYIT DIŞI İSTİHDAM... 1 I. KAYIT DIŞI EKONOMİ... 1 A. Kayıt Dışı Ekonominin Tanımı ve Kapsamı... 1 B. Kayıt Dışı Ekonominin Nedenleri... 4 C. Kayıt Dışı Ekonominin Büyüklüğü... 9 D. Kayıt Dışı Ekonominin Sonuçları II. KAYIT DIŞI İSTİHDAM A. İstihdam İşgücü Türkiye de İşgücü Durumu Türkiye de İstihdam Şekilleri B. Kayıt Dışı İstihdamın Tanımı C. Türkiye de Kayıt Dışı İstihdam Şekilleri Çalışmaları İlgili Kamu İdarelerine Hiç Bildirilmeyenler a. Kendi İradeleri İle Kayıt Dışında Çalışanlar (1) Yabancı Kaçak İşçiler (2) Çocuk İşçiler (3) Sosyal Güvenlik Kurumundan Çeşitli Adlarla Aylık ya da Gelir Elde Edenler (4) İşsizlik Geliri Elde Edenler (5) Sosyal Yardım ve Hizmetten Yararlananlar b. İşverenleri Tarafından Bildirilmeyen Çalışanlar veya Çalışmaları Bildirilmeyenler Çalışmaları Eksik Bildirilenler a. Çalışmaları Gün Olarak Eksik Bildirilenler b. Deneme Süresinde Kayıt Dışı Çalışanlar... 34

2 c. Bir Kamu Kurumuna Kayıtlı Olup Diğerine Kayıtlı Olmayanlar d. İlk İşlerine Kayıtlı Olup Diğerine Kayıtlı Olmayanlar e. Çalışmaları Ücret Olarak Eksik Bildirilenler Mevzuatın Kayıt Dışında Bıraktığı Çalışmalar a. Genel Olarak b. Standart Dışı Çalışmalar D. Kayıt Dışı İstihdamın Nedenleri Ekonomik Nedenler a. İşsizlik ve Formel Sektörün İşgücü Arzını Karşılayamaması.45 b. İşgücü Üzerindeki Vergi ve Sigorta Primi Gibi Ağır Kamusal Mali Yükler (1) Genel Olarak (2) Sigorta Prim Oranları (3) Ücretlerden Kesilen Vergiler (4) Kıdem Tazminatı (5) İşveren Üzerindeki Diğer Yükler c. Gelir ve Vergi Yükü Dağılımında Adaletsizlik ve Yoksulluk 57 d. Çalışma Hayatında Değişim ve Yeni Çalışma Şekilleri (1) Eve İş Verme (2) Taşeron İşçiliği ve Fason Üretim (3) Tele Çalışma e. İstihdamın Sektörel Yapısındaki Değişiklik Sosyal Nedenler a. Göç ve Çarpık Kentleşme b. Nüfus Artışı c. İşgücünün Niteliği ile Eğitim ve Bilinç Seviyesinin Düşüklüğü İşletmelerden Kaynaklı Nedenler a. Küçük İşletmelerin Yaygınlığı... 74

3 b. İşletmelerin Rekabet Gücünün Düşüklüğü c. Kurumsallaşma Düzeyinin Yetersizliği d. Marka Yaratamama ve Fason Üretim Kamudan Kaynaklanan Nedenler a. Bürokratik İşlemlerin Fazlalığı b. Mevzuatın Karışıklığı c. Kamu Kurumları Arasında Yaşanan Koordinasyon Eksikliği...79 d. Kamu Hizmetlerine ve Kamu Harcamalarına Olumsuz Bakış e. Denetim Yetersizliği ve Zorluğu ile Cezanın Etkinsizliği (1) Denetimin Yetersizliği (2) Cezaların Etkinsizliği ve Eşitsizliği (3) Sabit Olmayan ve Mevsimlik İşyerlerinin Denetim Zorluğu Sosyal Güvenlik ve Vergi Sisteminden Kaynaklanan Nedenler a. Sık Çıkarılan Vergi ve Sosyal Güvenlik Afları ve Borçlanma Kanunları b. Prim İle Edim Arasındaki Dengesizlik c. Sosyal Güvenlik ve Vergi Mevzuatının Bazı Çalışma Şekillerini Kapsam Dışı Bırakması d. Sosyal Güvenlik Hizmetlerinden Memnuniyetsizlik e. Emeklilik Sistemi ve Emeklilik Yaşı f. Asgari Ücret Sosyal Yardım Sisteminden Kaynaklanan Nedenler a. Sosyal Yardımlar b. Primsiz Ödemeler c. İşsizlik Ödemeleri E. Avrupa Birliği Ülkelerinde Kayıt Dışı İstihdam Genel Olarak... 94

4 2- AB ye Üye Bazı Ülkeler İtibariyle Genel Görünüm a. Avusturya b. Belçika c. Danimarka d. Finlandiya e. Fransa f. Almanya g. Yunanistan h. İrlanda ı. İtalya i. Lüksemburg j. Hollanda k. Portekiz l. İspanya m. İsveç n. İngiltere Avrupa Dışındaki Bölgelerde Kayıt Dışı İstihdam a. Afrika b. Latin Amerika c. Asya Yapılan Düzenlemeler a. Yasal Tedbirler ve Uygulama b. Bilgilendirme ve Bilinçlendirme c. Teşvik Edici Tedbir Olarak Genel Giderlerde Sübvansiyon veya İndirim d. Vergi Tedbirleri e. Tedarikçi Tarafından Müdahaleler f. Yabancı Kaçak İşçilikle İlgili Tedbirler F- Kayıt Dışı İstihdamın Büyüklüğü ve Dağılımı Sosyal Güvenlik Kurumlarına Hiç Bildirilmeyenler

5 2- Sosyal Güvenlik Kurumlarına Gün Veya Ücret Olarak Eksik Bildirilenler Yabancı Kaçak İşçiler Çocuk İşçiler İKİNCİ BÖLÜM KAYIT DIŞI İSTİHDAMIN NEDEN OLDUĞU MALİ KAYIPLARIN BÜTÇE ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ I. KAYIT DIŞI İSTİHDAMIN SONUÇLARI A. Kayıt Dışı İstihdamın Olumlu Sonuçları İstihdamı Artırması Çalışanların Gelirlerini Artırması Kaynakların Etkin Dağılımının Sağlanması İşletmelerin Rekabet Gücünü Artırması B. Kayıt Dışı İstihdamın Mali Etkileri Dışındaki Olumsuz Sonuçları Genel Olarak Haksız Rekabete Neden Olur Ekonomik Verileri Bozar Çalışma Hayatındaki Verimliliği Azaltır Çocuk Emeğinin Sömürülmesine Yol Açar Yabancı Kaçak İşçiliğin Artmasına Neden Olur Vergi Adaletini Ortadan Kaldırır Kıdem Tazminatı Alınmasını Engeller Sosyal Güvenlik Haklarının Elde Edilmemesine Sebep Olur Sendikalaşmayı Engeller C. Kayıt Dışı İstihdamın Mali Etkileri Sosyal Güvenlik Kurumu Prim Kaybına Yol Açar İşsizlik Sigortası Ödeneği Alınmasını Engeller ve İşsizlik Sigortası Fonunun Gelirlerini Azaltır Vergi Kaybına Yol Açar Bütçeden Daha Fazla Miktarda Sosyal Yardım Ödenmesine Yol

6 Açar II. KAYIT DIŞI İSTİHDAMIN BÜTÇE ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ A. Bütçe Kavramı B. Kayıt Dışı İstihdamın Doğrudan Bütçe Üzerindeki Olumsuz Etkileri Sosyal Güvenlik Kurumlarına Hiç Bildirilmeyenlerden Kaynaklı Bütçe Üzerindeki Kayıplar a. Sosyal Sigorta Prim Kayıpları b. Vergi Kayıpları Yabancı Kaçak İşçilerden Kaynaklı Bütçe Üzerindeki Kayıplar Çocuk İşçilerden Kaynaklı Bütçe Üzerindeki Kayıplar Ücret veya Gün Olarak Eksik Bildirilenlerden Kaynaklı Bütçe Üzerindeki Kayıplar a. Ücret Olarak Eksik Bildirimden Kaynaklanan Bütçe Üzerindeki Kayıplar b. Gün Olarak Eksik Bildirimden Kaynaklanan Bütçe Üzerindeki Kayıplar SGK ya Bildirilip GİB e Bildirilmeyenlerden Kaynaklı Vergi Kaybı Sigorta Prim İndirimlerinin Yapılmamasından Kaynaklı Bütçe Üzerindeki Olumlu Etkiler C. Kayıt Dışı İstihdamın Dolaylı Yollardan Bütçe Üzerindeki Olumsuz Etkileri Fazla Sosyal Yardım Ödemesinden Kaynaklı Bütçe Üzerindeki Kayıplar Kendi Adına ya da İşveren Olarak Çalışıp Sosyal Güvenlik Kurumlarına Hiç Kayıtlı Olmayanlarda Vergi Kayıpları Kayıt Dışı Ödenen Giderlerden Kaynaklı Bir Vergi Ödememek İçin Yapılan İşlemlerden Kaynaklı Vergi Kayıpları D. Kayıt Dışı İstihdamdan Kaynaklı Bütçe Üzerindeki Toplam Kayıp ve Bu Kayıpların Değerlendirilmesi Bütçe Üzerindeki Toplam Kayıp

7 2- Bütçe Üzerindeki Toplam Kayıpların Bazı Ekonomik Büyüklüklerle Karşılaştırılarak Değerlendirilmesi Toplanan Bütçe Gelirleri İle Kayıt Dışı İstihdam Nedeniyle Toplanamayan Bütçe Gelirlerinin Karşılaştırılması ÜÇÜNCÜ BÖLÜM KAYIT DIŞI İSTİHDAMIN NEDEN OLDUĞU MALİ KAYIPLAR VE BÜTÇE ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ İLE İLGİLİ SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ I. KAYIT DIŞI İSTİHDAM KONUSUNDA KARŞILAŞILAN SORUNLAR. 163 A. İstihdam Maliyetlerinin Yüksek Olmasından Kaynaklanan Sorunlar B. İşletme Ölçeğinden ve Yapısından Kaynaklanan Sorunlar C. Denetim Sisteminin Etkinsizliğinden Kaynaklanan Sorunlar D. Kamu Kurumları Arasındaki Koordinasyon ve İşbirliği Olmamasından Kaynaklanan Sorunlar E. İşsizlik Oranının Yüksek Olmasından Kaynaklanan Sorunlar F. Sosyal Güvenlik Hizmetlerindeki Standartlardan Kaynaklanan Sorunlar G. Kayıt Dışında Kalmayı Ödüllendiren Sosyal Yardım ve Sosyal Hizmet Programlarından Kaynaklanan Sorunlar H. Cezalardaki Eşitsizlikler ve Cezaların Caydırıcılık Etkisinin Düşük Olmasından Kaynaklanan Sorunlar İ. Ağır Bürokrasiden Kaynaklanan Sorunlar J. Çalışanların Bilgi ve Bilinç Eksikliğinden Kaynaklanan Sorunlar K. Emeklilik Yaşından Kaynaklanan Sorunlar L. Asgari Ücret Belirlenmesinden Kaynaklanan Sorunlar M. Asgari İşçilik Uygulamasından Kaynaklanan Sorunlar N. Tam Gün Yasası Gibi Kişileri Kayıt Dışında Kalmaya Yönlendiren Yasal Düzenlemelerden Kaynaklanan Sorunlar O. Sosyal Güvenlik Destek Primi Uygulamasından Kaynaklı Sorunlar

8 Ö. Kıdem Tazminatı Ödenmesinden Kaynaklanan Sorunlar P. Ülkemizde Bir Ortak Veri Tabanı Kurulmamış Olmasından Kaynaklanan Sorunlar II. KAYIT DIŞI İSTİHDAMI ÖNLEMEYE YÖNELİK STRATEJİLER A. Kayıt Dışı İstihdamı Azaltma Potansiyeli Olan Fırsatlar Fiyat İstikrarının ve Sürdürülebilir Büyümenin Sağlanması Tarım Sektörünün Küçülmesi İş Hayatında Kurumsallaşmanın Artması Eğitim Seviyesinin Yükselmesi Emeklilik Yaşının Yükselmesi B. Kayıt Dışı İstihdamı Artırma Potansiyeli Olan Tehditler İşsizlik Oranının Yükselmesi Küresel Rekabetin Hız Kazanması Sosyal Yardım Sisteminin Kurulmaması C. Kayıt Dışı İstihdamın Önlenmesine Yönelik Stratejiler Reel Sektörün Güçlendirilmesi a. Mali ve Yasal Yükümlülüklerin Azaltılması b. Bürokrasinin Azaltılması ve Karar Alma Süreçlerinin Hızlandırılması c. İşgücü Piyasasının Esnekleştirilmesi d. İşletmelerin Güçlendirilmesi Kayıtlı Çalışmaya Zorlama a. Denetim Sisteminin Revizyonunun Sağlanması b. Cezaların Caydırıcılığının Artırılması c. Kamu Kurumları Arasındaki Koordinasyonun Artırılması 186 d. Kayıtlı Sisteme Yönelik Hak ve Suiistimallerin Önlenmesi e. Mikro Sosyal Sigorta Programlarının Uygulanması f. Mevzuatın Geliştirilmesi Kişilerin Tutum ve Davranışlarının Değiştirilmesi

9 a. Eğitim ve Bilinç Seviyesinin Yükseltilmesi b. Kamuya Duyulan Güvensizliğin ve Kamu Hizmetlerine Duyulan Memnuniyetsizliğin Azaltılması c. Toplumda Oluşan Af ve Yapılandırma Beklentilerinin Ortadan Kaldırılması d. Sosyal Diyalogun Sağlanması Yoksulluk ve İşsizlikle Mücadele a. Aktif İstihdam Politikaları ve İlk İşe Başlarken Verilecek Teşvikler b. İşsizlik ve Yoksullukla Mücadele Sosyal Yardım Sisteminin Kurulması a. İyi İşleyen Bir Sosyal Yardım Programının Oluşturulması 193 b. Ortak Veri Tabanının Kurulması SONUÇ KAYNAKÇA