Ziraat Fakültesi, Su Ürünleri Fakültesi İle Gıda Mühendisliği Bölüm Öğrencilerinin Gıda Güvenliği Algıları ve Etkileyen Faktörlerin Analizi

Transkript

1 Ziraat Fakültesi, Su Ürünleri Fakültesi İle Gıda Mühendisliği Bölüm Öğrencilerinin Gıda Güvenliği Algıları ve Etkileyen Faktörlerin Analizi E. Topgül 1, A. Özalp, S. Yılmaz, İ. Yılmaz 1 Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü, 07070, Antalya ÖZET İnsanoğlu, tükettiği gıdaların güvenliği ile ilgili uzun yıllar önce standartlar oluşturma ve bunu uygulama çabası içinde olmuştur. Zaman içinde gelişen teknoloji ile birlikte, gıda ve tarım ürünlerinde riskler artmaya ve ortaya çıkan tehlikeler bilimsel olarak daha iyi anlaşılmaya başlanmıştır. Uluslararası ticaretin gelişmesi, tüketicilerin bilinçlenmesi, gıda ürünleri satın almada çeşitlilik ve farklılık taleplerinin y anı sıra sağlık ve çevre kaygısının artması, üreticilerin ve karar alıcıların konuya daha hassas ve bilinçli yaklaşmalarını sağlamıştır. Kamu ve özel sektörün bu konudaki çalışmaları yaygınlaşmıştır. Kamunun gerekli düzenlemeleri ve yasal mevzuatı hazırlamasına paralel olarak, özel kuruluşlar tarafından uygulanan sistemlerin başarısının kanıtlanması, standartların kabulünü sağlamıştır. Standart uygulamaları belgelendirmeye dayandığı için tüketici tarafından da aranan garanti özellikleri olmaya başlamıştır. Gıda güvenliği konusunun çeşitli açılardan Ziraat Fakültesi, Gıda Mühendisliği Bölümü ve Su Ürünleri Fakültesi öğrencilerini yakından ilgilendirmesi ve eğitim programlarında bu yöndeki konulara yer verilmesi nedeniyle, bu öğrenci grubu çalışma kapsamına alınmıştır. Bu çalışmada, Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Mühendislik Fakültesi Gıda Mühendisliği Bölümü ve Su Ürünleri Fakültesi öğrencilerinin gıda güvenliği kavramı ve gıda güvenliği ile ilgili tutum ve davranışlarını incelemek, karşılaştırmak ve bunların analizlerini yapmak amaçlanmıştır. Çalışmada kapsama alınan bölümlerde eğitimine devam eden 440 lisans öğrencisiyle anket yapılmış ve elde edilen veriler değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Anahtar Kelimeler: Gıda Güvenliği, Faktörler, Öğrenci Algıları Food Safety Perception of the Students in Agriculture Faculty, Aquaculture Faculty and Food Engineering Department and Analysis of Affecting Factors ABS TRACT Mankind is in a struggle for forming and applying standards on the goods consumed for many years with regard to food safety. In due course, risk on food and agricultural products increases along with developed technology in which these threats have been started to be understood better scientifically. That improvement in international trade, awareness of consumers, diversity on food products, differences on demands, concerns on health and environment ensures more sensitive and conscious approach to tis subject. The studies of government and private sector become widespread on this topic. In parallel to legal statue and required regulations prepared by the government, t hat the success of systems applied by private sector enable acceptance of the standards. Since the applications of the standard depend on documentation, it has become guarantee specification required by the consumer. Due t o the fact t hat food safety is of a p articular concern to the students of Agriculture Faculty, Food Engineering Department, Faculty of Aquaculture and this subject is given places in their education programs, these student groups have been included in this study. In this study, it is aimed to evaluate, compare and analysis about food safety concept, the attitudes and the behaviours of the students of Akdeniz University Agricultural Faculty, Engineering Faculty Food Engineering Department, Faculty of Aquaculture. Within the study, 440 students of bachelor s degree continuing their education have been surveyed. Keywords: Food Safety, Factors, Perception of Students 1. GİRİŞ Gıda güvenliği, sağlıklı gıda üretimini sağlamak amacıyla gıdaların üretim, işleme, taşıma ve dağıtım aşamalarında gerekli kurallara uyulması ve önlemlerin alınması olarak tanımlanmakta ve sağlıklı, sağlığa yararlı ve sağlıklılık durumu korunmuş gıda kavramlarını içermektedir [DPT, 2001; Tayar, 2006; Anonim, 2003]. Gıda güvenliğinin başlangıç noktası çiftlik, son noktası ise tüketicidir. Dolayısıyla gıda güvenliği, tüketime sunulan gıdaların çiftlikten sofraya gelinceye kadar geçirdikleri aşamaların tümünü kapsamaktadır [Giray ve Soysal, 2007]. Gıda güvenliği kapsamında tüketime sunulan gıdaların geçirdikleri aşamalarda maruz kalabilecekleri riskler, fiziksel, kimyasal ve biyolojik olarak 3 grupta incelenmektedir. Fiziksel riskler; cam kırıkları, plastik, taş, toprak, tahta, metal parçaları, saç, tırnak, sigara külü, sinek, böcek, radyoaktivite vb. risklerden oluşmaktadır. Kimyasa l riskler; doğal toksinler (mikotoksinler), çevresel metaller (cıva, kurşun, kadmiyum vb), bitkilerdeki doğal kimyasallar, tarım ilaçları ve veterinerlik ilaçları kalıntıları, gıda katkı maddeleri gibi risklerden oluşmaktadır. Biyolojik riskler ise mikrobiyolojik kirlenme kapsamında bakteri, virüs ve parazitlerin neden olduğu kirlenmelerden kaynaklanmaktadır [Giray ve Soysal,2007]. Gıda güvenliği, son yıllarda tüm ülkeler açısından, halk sağlığı ve ekonomik boyutu nedeniyle giderek önemi artan bir konu haline gelmiştir. Artık günümüzde gıda üretim, işleme, dağıtım ve tüketim sürecinde meydana gelen köklü değişimler nedeniyle tüketiciler, dünyanın her bölgesinde, tükettikleri gıda maddelerinin güvenliği hakkında emin olamamakta ve gıdaların maruz kalabilecekleri riskler daha dikkatle izlenmektedir [İlbeği, 2004]. Hükümetler özellikle son yıllarda gıda güvenliğinin sağlanması ve kontrol ve denetlemesi için çok sayıda yasa ve 183

2 Gıda Güvencesi ve Güvenliği yönetmelik çıkarmaktadır [Koç ve ark 2008]. Türkiye de ve dünyada uygulanan gıda ile ilgili standartları; gıda güvenliği önlemlerinin uygulama kapsamı ve yöntemleri ile ilgili standartlar; gıdanın üretiminde, depolanmasında ve dağıtımında kullanılan alet ve makinelerle ilgili standartlar; gıdanın mikrobiyolojik yapısını tayin etmeye yönelik standartlar; gıdanın içerisinde yer alan ve her gıda için farklılık arz edebilen maddelerle ilgili standartlar ve gıda ile temasta bulunan maddelere yönelik standartlar olarak sınıflandırmak mümkündür [Özbek ve Fidan, 2010]. Tüm bu uygulamaların anlamlı bir sonuç verebilmesi, hem etkin bir denetlemenin yapılması, hem de tüketicilerin bu konudaki bilinç düzeyiyle yakından ilgilidir. Tüketicilerin gıda satın alırken gösterdikleri davranışların araştırılması, bu davranışların etkilenmesine yönelik alınacak önlemlere önemli ölçüde ışık tutabilecektir. Bu nedenle, Türkiye de gıda güvenliği ve tüketici davranışları üzerine bir çok araştırma yapıla gelmektedir [Gülse Bal ve ark., 2006; Topuzoğlu ve ark., 2007; Ceylan ve Koç, 2008; Kızılaslan ve Kızılaslan, 2008; Cevger ve ark, 2008; Koç ve Ceylan, 2008; Uzunöz ve ark., 2008; Yılmaz ve ark. 2009; Gözener ve ark 2009; Tunalıoğlu, 2010; Dolekoglu ve ark, 2012]. Gıda sektöründe çeşitli kademelerde görev alan ve gıda ürünlerinin üretim, işleme, depolama ve kontrol faaliyetlerine doğrudan katılan başlıca meslek grupları ile ilgili öğrenim gören öğrenciler, Ziraat Fakültesi, Gıd a Mühendisliği Bölümü ve Su Ürünleri Fakültesi öğrencileridir. Bu nedenle bu çalışma kapsamına belirtilen birimler alınmıştır. İlave olarak farklı düzeyler ve çerçevede de olsa, söz konusu öğrencilerin konu ile ilgili eğitim almaları ve belirli bir düzeyde bilgiye sahip olması gerekliliği de kapsamın belirlenmesinde dikkate alınmıştır. Bu çerçevede bu çalışmada, Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Mühendislik Fakültesi Gıda Mühendisliği Bölümü ve Su Ürünleri Fakültesi öğrencilerinin gıda güvenliği kavramı ve gıda güvenliği ile ilgili bilgi düzeylerini, tutum ve davranışlarını incelemek, karşılaştırmak ve bunların analizlerini yapmak amaçlanmıştır. 2. MATERYAL METOT Çalışmanın ana materyalini birincil ve ikincil kaynaklardan elde edilen veriler oluşturmuştur. Akdeniz Üniversitesi'nin Ziraat Fakültesinin tüm bölümlerinde, Mühendislik Fakültesinin Gıda Mühendisliği Bölümünde ve Su Ürünleri Fakültesinde eğitim gören öğrencilerden anket yoluyla elde edilen veriler çalışmanın birincil verilerini oluşturmuştur. Ayrıca çalışmanın ikincil verileri ise, bu konuda yapılmış benzer çalışmalardan yararlanılarak elde edilmiştir. Birincil verilerin toplanması amacıyla anket uygulaması yapılacak örneklem sayısının belirlenmesinde öncelikle kapsama alınan bölümlerde eğitim gören tüm öğrenci sayıları kullanılmıştır. Böylece, Ziraat Fakültesinde toplam 1566 öğrencinin, Mühendislik Fakültesi Gıda Bölümü nde toplam 366, su ürünleri fakültesinde 161 öğrencinin eğitim gördüğü tespit edilmiştir. Bu çerçeveden gıda güvenliği kavramını bilen öğrencilerin oranına dayalı basit tesadüfî örnekleme eşitliği ile örnek sayısı hesaplanmıştır: 2 Nz pq 2 Nd z pq n 2 Formülde; n örnek öğrenci sayısıdır, N çerçevedeki öğrenci sayısıdır (2093), p gıda güvenliği kavramını bilen öğrencilerin oranıdır (0,50 varsayılmıştır), q gıda güvenliği kavramını bilmeyen öğrencilerin oranıdır (0,50 varsayılmıştır), z standart normal dağılım değeridir (% 95 güven aralığı ile 1,96), d örnekleme hatasıdır (0,05 kabul edilmiştir). Buna göre örnek büyüklüğü yaklaşık 325 öğrenci olarak bulunmuştur. Ancak çalışmada sınıflar arası karşılaştırmalar da yapılmak istendiğinden her bölümün her sınıfından asgari 10 öğrenci ile görüşülmesi hedeflenmiş ve anket yapmanın fazla maliyetli olmaması nedenleriyle örnek sayısında belirlenen örnek hacminin üzerine çıkılmış ve rastsal olarak seçilen toplam 440 öğrenci ile anket yapılmıştır. Ziraat Fakültesinde her bir sınıftan 10 olmak üzere her bir bölümden 40 öğrenci ile toplam 360 öğrenci ile görüşülmüştür. Gıda Mühendisliğinden 50 öğrenci anket doldurmuştur. Su ürünleri mühendisliği ve 3. Sınıf öğrenci sayısının çok az olmasından dolayı sadece 4. Sınıf öğrencilerine 30 anket uygulanmıştır. Fakülte ve Bölümlere göre anket uygulanan öğrenci sayısı Çizelge 3.1 de verilmiştir. Anketler eğitim yılı için uygulanmış olup, veriler SPSS 13 programında analiz edilmiş sonuçlar genel olarak frekans dağılımı olarak sunulmuştur. Ayrıca veriler cinsiyet, öğrenci harçlık grupları ( Düşük:1-400 TL, Orta: TL, Yüksek: 701+ TL ), öğrenci genel not ortalaması (0-2,50 Düşük, 2,51-3,00 Orta, 3,01 + Yüksek ), okudukları fakülte, bölümler ve sınıfları itibariyle gruplara ayrılarak gruplar arası farklılıkla rın anlamlılıkları istatistiksel olarak değerlendirilmiştir. Yapılan analizlerde, Likert ölçeği ile ölçülen değişkenlerin öğrenci grupları itibariyle farklılıklarını test etmek amacıyla parametrik olmayan testler kullanılmıştır. İkili gruplar için Mann-Whitney U Testi, ikiden fazla gruplar için Kruskal-Wallis testi uygulanmıştır (Lowry 1999; Arsham, 2002). Likert ölçeği dışında öğrencilerin çeşitli konulardaki görüşlerine ilişkin (evet hayır seçenekli vb) cevapların gruplar itibariyle farklılığının istatistiksel olarak test edilmesinde Khi kare testinden yararlanılmıştır. 184

3 3. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA 3.1. Genel Bilgiler Ankete katılan öğrencilerin bölümlere göre cinsiyet dağılımları Çizelge 3.1 de verilmiştir. Genel olarak değerlendirildiğinde anket yapılan 440 öğrencinin % 53,0'ı erkek, % 47,0'i kadın olarak belirlenmiştir. Ankete katılan öğrencilerin bölüm ve sınıflar bazında 4' lük sisteme göre not genel olarak değerlendirildiğinde 1. sınıfların not ortalaması 2,61, 2. sınıfların not ortalaması 2,68, 3.sınıfların not ortalaması 2,64, 4 sınıfların not ortalaması 2,67 olarak hesaplanmıştır. Araştırmaya katılan öğrencilerin geldikleri bölgeler Çizelge 3.2 de gösterilmiştir. Öğrencilerin büyük bir kısmının (% 52,27) üniversitenin bulunduğu Akdeniz bölgesinden geldiği belirlenmiştir. Bu bölgeyi sırasıyla Ege (% 15,45), Güneydoğu Anadolu (% 5,23) ve İstanbul (% 4,32) bölgeleri izlemektedir. Çizelge 3.1. Ankete katılan öğrencilerin bölümlere göre cinsiyet dağılımı ve not ortalamaları Birimler, Bölümler Öğrenci sayısı Not ortalamaları Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Genel ZF Bahçe Bitkileri ,62 2,83 2,73 ZF Bitki Koruma ,76 2,72 2,75 ZF Peyzaj Mimarlığı ,81 2,64 2,70 ZF Tarım Ekonomisi ,33 2,65 2,48 ZF Tarım Makinaları ,43 2,60 2,46 ZF Tarımsal Yapılar ve Sulama ,44 2,57 2,51 ZF Tarla Bitkileri ,74 2,77 2,75 ZF Toprak B. ve Bitki Besleme ,80 2,88 2,85 ZF Zootekni ,56 2,64 2,58 Ziraat Fakültesi Toplamı ,61 2,70 2,65 MF Gıda Mühendisliği ,73 2,83 2,80 MF Su ürünleri mühendisliği ,66 2,88 2,72 Genel Toplam ,62 2,73 2,66 Çizelge 3.2. Ankete katılan öğrencilerin ailelerinin ikamet ettiği bölgeler Bölge Kodu Bölge Adı n Yüzde Bölge Kodu Bölge Adı n Yüzde TR1 İstanbul 19 4,32 TR7 Orta Anadolu 17 3,86 TR2 Batı Marmara 7 1,59 TR8 Batı Karadeniz 8 1,82 TR3 Ege 68 15,45 TR9 Doğu Karadeniz 6 1,36 TR4 Doğu Marmara 14 3,18 TRA Kuzeydoğu Ana. 3 0,68 TR5 Batı Anadolu 33 7,50 TRB Ortadoğu Ana. 12 2,73 TR6 Akdeniz ,27 TRC Güneydoğu Ana. 23 5,23 Toplam ,00 Ankete katılan öğrencilerin ailelerinin aylık toplam gelir dağılımı Çizelge 3.3 te gösterilmiştir. Genel olarak aile aylık toplam gelir profillerine bakıldığında, % 22,7'si TL ile düşük gelir seviyesinde, % 48,6'sı TL ile orta gelir düzeyinde, % 28,6'lık kısmı ise 3001 ve daha fazla ile yüksek gelir düzeyi şeklinde sıralanmaktadır. Veriler doğrultusunda ankete katılan öğrencilerin ailelerinin büyük bir çoğunluğunun orta gelir grubu düzeyinde olduğu gözlemlenmektedir. Çizelge 3.3. Öğrencilerin aile aylık gelir dağılımı Çizelge 3.4. Öğrencilerin aylık harçlık dağılımı Gelir Grupları Kişi sayısı Yüzde Harcama Grupları Kişi sayısı Yüzde 1.( TL) ,7 Düşük ,2 2. ( TL ,6 Orta ,2 3.(3001+ TL) ,6 Yüksek ,5 Toplam ,00 Toplam ,0 Ankete katılan öğrencilerin aylık harçlık grupları itibariyle dağılımı Çizelge 3.4' te verilmiştir. Ankete katılan 440 öğrencilerin harçlık durumları incelendiğinde ise, 155 öğrencinin TL ile düşük harçlık düzeyinde, 164 öğrencinin TL ile orta harçlık düzeyinde, 121 öğrencinin ise ile yüksek harçlık düzeyindedir. Ankete katılan öğrencilerin harcama kalemlerine göre miktarları ve yeterlilik durumu Çizelge 3.5'de verilmiştir. Ankete katılan öğrencilerin toplam gelirlerinin harcama kalemlerine göre dağılım miktarları sırasıyla incelendiğinde, toplam gelirin % 22,1'i barınmaya, % 20,86'sı gıdaya, % 13,35'i giyime, % 10,21 i sağlık ve ulaşıma, % 7,80'ı eğlenceye, % 3,38 i kültürel faaliyetlere, % 4,49'u eğitime [kitap, kurs, kırtasiye vb.], % 1,71 'i spora, % 7,12'lık kısmı ise sigaraya harcanmaktadır. 185

4 Gıda Güvencesi ve Güvenliği Çizelge 3.5.Ankete katılan öğrencilerin harcama kalemlerine göre harcama miktarları ve yeterlilik durumu Harcama kalemleri TL % Yeterli Yeterli Değil Toplam Kişi % Kişi % Kişi % Gıda 139,40 20, , , Barınma 147,72 22, ,3 21 8, Giyim 89,21 13, , , İletişim 33,97 5, , , Ulaşım 48,11 7, Eğitim 30,01 4, , , Sağlık 20,09 3, , , Spor 11,45 1, Kültürel faaliyetler 22,59 3, , , Eğlence 52,10 7, , , Sigara 47,57 7, , , Alkol 26,10 3, , , Ankete katılan öğrencilerin sigara kullanım durumu Çizelge 3.6'da verilmiştir. Ankete katılan öğrencilerin % 30,91 inin sigara kullandığı, % 60,9 unun ise sigara kullanmadığı tespit edilmiştir. Sigara kullanım oranı erkeklerde % 44,07 ile bayanlardaki kullanım oranından (% 15,69) yaklaşık 3 kat fazladır. Yapılan istatistiki analizler sonucunda cinsiyet (p:0,01), fakülte (p:0,00), bölüm (p:0,00) ve başarı grupları (p:0,03) arasında sigara kullanım durumu arasındaki farklılıkların istatistiki açıdan anlamlı olduğu bulunmuştur. Bu farklılıklar gıda mühendisliği öğrencileri arasındaki sigara kullanım oranının yüksekliğinden kaynaklanmaktadır. Çizelge 3.6. Ankete katılan öğrencilerin sigara kullanım durumu Sigara Kullanma Durumu Erkek Yüzde Kadın Yüzde Toplam Yüzde Sigara Kullanan , , ,91 Sigara Kullanmayan , , ,09 Toplam , , , Gıda güvenliği tutum ve davranışları Ankete katılan öğrencilerin gıda güvenliği kavramı hakkında bilgili olup olması durumu genel olarak ele alındığında gıda güvenliği kavramı hakkında bilgili olan öğrencilerin oranı %79,7 iken gıda güvenliği kavramı hakkında bilgisi olmayan öğrencilerin oranı %20,3 tür. Su ürünleri mühendisliği öğrencilerinde gıda güvenliği kavramı hakkında bilgi sahibi olma oranı en yüksek iken (%96,6), onları Gıda Mühendisliği bölümündeki öğrencileri (%83,3) ve Ziraat Fakültesindeki öğrencileri (%77,6) izlemektedir (Çizelge 3.7). Bilgili olma durumu gruplar itibariyle değerlendirildiğinde Cinsiyet grupları (p: 0,04), fakülte grupları (p: 0,00), sınıf grupları (p: 0,00) ve başarı grupları (p: 0,05) arasındaki farklılıklar istatistiki açıdan anlamlı bulunmuştur. Çizelge 3.7. TSE, ISO, HACCP, GMP gıda güvenliği kavramını bilmesi durumu Belge Adı Fakülte Bilinme Durumu Evet % Hayır % Toplam % Ziraat Fak ,1 21 6, ,0 TSE Mühendislik Fak ,7 2 4, ,0 Su Ürünleri Fak ,6 1 4, ,0 Toplam ,9 23 6, ,0 Ziraat Fak , , ,0 ISO Mühendislik Fak ,9 1 2, ,0 Su Ürünleri Fak ,1 2 6, ,0 Toplam , , ,0 Ziraat Fak , , ,0 HACCP Mühendislik Fak , , ,0 Su Ürünleri Fak ,5 1 3, ,0 Toplam , , ,0 Ziraat Fak , , ,0 GMP Mühendislik Fak , , ,0 Su Ürünleri Fak. 2 7, , ,0 Toplam 68 21, , ,0 186

5 Ankete katılan öğrencilerin gıda güvenliği açısından önemli belgeler olan TSE, ISO, HACCP, GMP kavramlarının bilinmesi durumu Çizelge 3.7 de belirtilmiştir. Öğrenciler tarafından en çok bilinen belgeler TSE (% 93,9) ve ISO (% 87,9) iken HACCP (% 45,5) ve GMP (%21,8) belgelerinin bilinirlik oranı çok düşük olarak belirtilmiştir. Belgelerin bilinilirlik oranı gıda mühendisliği ve su ürünleri mühendisliği fakültelerinde ziraat mühendisliğine göre daha fazladır. Bu durumun nedeni bu fakültelerde ziraat fakültesine nazaran gıda güvenliği ile ilgili derslerin daha fazla olması olarak tahmin edilmektedir. Su ürünleri fakültesinde sadece 4. Sınıf öğrencilerinin kapsama alınmasının da bunda rolü bulunmaktadır. Çalışmada ankete katılan öğrencilere gıdaların sağlığa zararlı olup olmadığını denetleyen kuruluşların bilinme durumu sorulmuş, öğrencilerin % 46,8'i kuruluşlar hakkında bilgi sahibi olduğunu, %53,2'si ise bir bilgisi olmadığı belirtmiştir (Çizelge 3.8). Bilinirlik durumu su ürünleri ve mühendislik fakültelerinde ziraat fakültesine göre daha yüksek oranlardadır. Bilinme durumu istatistik grupları açısından değerlendirildiğinde, bölüm grupları (p:0,00) ve sınıf grupları (p:0,00) arasındaki farklılıklar istatistiki açıdan anlamlı bulunmuştur. Bu durumun bazı bölümlerde konu ile ilgili derslerin olması ve bazılarında olmamasından kaynaklandığı tahmin edilmekted ir. Sınıflar arasında farklılığın anlamlı çıkmasının sebebi ise öğrencilerin eğitim seviyesinin arttıkça gıda duyarlılığının da artmasıdır. Çizelge 3.8. Gıdaların sağlığa yararlı olup olmadığını denetleyen kuruluşların bilinme durumu Evet % Hayır % Toplam % Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri 12 32, , ,0 Bitki Koruma 11 28, , ,0 Peyzaj Mimarlığı 10 25, , ,0 Tarım Ekonomisi 20 52, , ,0 Tarım Makinaları 17 44, , ,0 Tarımsal Yapılar ve Sulama 13 37, , ,0 Tarla Bitkileri 18 47, , ,0 Toprak Bilimi ve Bitki Besleme 17 50, , ,0 Zootekni 15 44, , ,0 Ortalama 14 40, , ,0 Mühendislik Fakültesi Gıda Mühendisliği 36 73, , ,0 Su ürünleri fakultesi Su Ürünleri Mühendisliği 24 80,0 6 20, ,0 Toplam , , ,0 Ankete katılan öğrencilerin gıda etiketinde yer alan bilgileri dikkate alma durumu Çizelge 3.9 da verilmişt ir. Genel olarak değerlendirme yapıldığında 4,46'lık bir ortalamayla "üretim ve son kullanma tarihi" bilgilerinin en çok dikkate alındığı belirlenmiştir. 2. olarak ise 3,70'lik ortalama ile "saklama ve muhafaza koşulları" bilgileri dikkate alınmaktadır. En az dikkate alınan bilgiler ise, 2,89 ortalama ile "üretici firma" bilgileri, 2. olarak ise 2,91'lik ortalama ile "ürünün üretim yeri ile ilgili" bilgilerdir. Yapılan istatistiki analizler 1.(p:0,00), 2.(p:0,00), 3.(p:0,00), 4.(p:0,00), 5.(p:0,00), ve 9. (p:0,01) numaralı etiket bilgilerinin öğrenci cinsiyet grupları itibariyle önemli ölçüde farklı olduğunu göstermektedir. Diğer gruplar arasındaki farklıklar ise hiçbir etiket bilgi grubu açısından anlamlı bulunmamıştır. Cinsiyet açısından farklıkların anlamlı bulunması kadınların erkeklere nazaran gıda etiketi konusunda daha titiz ve dikkatli olduklarını göstermektedir. Çizelge 3.9. Ankete katılan öğrencilerin gıda etiketinde yer alan bilgileri dikkate alma derecesi Etiket Bilgileri Dikkate Alma Derecesi Kadın Erkek Toplam Orta. S Orta. Orta. 1.İçindekiler Listesini ,45 1,30 3,75 3,20 2.Enerji, kalori vb bilgileri ,13 1,42 3,36 2,94 3.Kullanım ile ilgili bilgileri ,53 1,30 3,87 3,23 4.Saklama ve muhafaza koşullarını ,72 1,29 4,01 3,47 5.Üretim ve Son Kullanma tarihini ,49 1,01 4,64 4,35 6.Ürünün üretim yeri ile ilgili bilgileri ,93 1,31 2,97 2,90 7.Üretici firma bilgileri ,89 1,35 2,83 2,95 8.Menşei [Hangi ülkede üretildiği] ,05 1,38 3,04 3,07 9.Katkı maddelerini ,60 1,30 3,78 3,45 *: 1. Hiç, 2. Nadiren, 3. Bazen, 4. Genellikle, 5. Her zaman 187

6 Gıda Güvencesi ve Güvenliği 3.3. Öğrencilerin çeşitli gıdalara yönelik güvenilirlilik algı düzeyi Ankete katılan öğrencilerin gıdaların sağlık açısından güvenilirlik derecesi Çizelge 3.10'da verilmiştir. Ankete katılan öğrencilere gıdaların sağlık açısından güvenilirlik derecesi sorusu sorulduğunda, ilk sırada 3,90 ortalama ile "taze sebze ve meyve", ikinci sırada 3,71 ortalama ile "balık", üçüncü sırada ise 3,64 ortalama ile yumurta gelmektedir. Sağlık açısından güvenilir bulunmayanların ilk sırasında 2,09 ortalama ile "diğer et ürünleri[ salam, sosis, sucuk vb.]", ikinci sırada 2,10 ortalama ile "her türlü enerji içecekleri", üçüncü sırada ise, 2,33 ortalama ile "her türlü gazlı içecekler [kola,fanta vb.]" yer almaktadır. Gruplar itibariyle gıdaların güvenilirlik derecesindeki farklılıklar istatistiksel olarak test edildiğinde; cinsiyet gruplarına göre 2.(p:0,01), 3.(p:0,01), 6.(p:0,01), 8.(p:0,02), 17.(p:0,01), 18.(p:0,01) numaralı ürün gruplarının, fakülte gruplarına göre 13. (p:0,03) ürün gruplarının, öğrenci gelir gruplarına göre 3.(p:0,00), 12.(p:0,01) ve 13.(p:0,01) ürün grupları, bölüm gruplarına göre 5.(p:0,02), 8.(p:0,00), 13.(p:0,01), 14.(p:0,02), 17.(p:0,03), 18.(p:0,02), 19.(p:0,04) numaralı ürün gruplarının arasındaki farklıklar anlamlı bulunmuştur. Cinsiyete bağlı farklıklar kadınların erkeklere göre tecrübe ve aileden gelen deneyimlerinden, bölüm grupları arasındaki farklılıklar ise gıda mühendisliği öğrencilerinin gıda güvenliği konusunda aldıkları derslerden kaynaklı bilgi birikimlerinden kaynaklanmaktadır. Çizelge Ankete katılan öğrencilerin gıdaların sağlık açısından güvenilirlik derecesi Ürün grupları Güvenilirlik Derecesi Kadın Erkek Toplam Orta. S Orta. Orta. 1.Taze sebze ve meyve ,93 1,15 4,02 3,86 2.Dana eti ,24 1,19 3,10 3,38 3.Koyun eti ,28 1,20 3,10 3,45 4.Tavuk eti ,26 1,22 3,13 3,38 5.Balık ,75 1,23 3,66 3,85 6.Diğer et ürünleri** ,06 1,17 1,87 2,23 7.Yumurta ,64 1,09 3,58 3,70 8.Süt ve Süt ürünleri ,52 1,13 3,52 3,53 9.Pirinç ,47 1,13 3,40 3,54 10.Makarna ,54 1,11 3,62 3,47 11.Sıvı ve Katı yağlar ,72 1,11 2,65 2,79 12.Unlu mamuller ,10 1,04 3,06 3,14 13.Şeker ve şekerli ürünler ,86 1,08 2,78 2,93 14.Konserveler ,88 1,11 2,75 3,01 15.Dondurulmuş Gıdalar ,56 1,17 2,45 2,65 16.İthal gıdalar ,49 1,10 2,39 2,58 17.Hazır meyve suları ,44 1,18 2,30 2,57 18.Her türlü gazlı içecekler ,27 1,27 2,13 2,40 19.Her türlü enerji içecekleri ,06 1,19 1,97 2,15 *: 1.Kesinlikle güvenli değil, 2. Güvenli bulmuyorum, 3.Kararsızım, 4. Güvenli buluyorum, 5. Kesinlikle güvenli buluyorum **:Salam, sosis, sucuk vb Öğrencilerin gıda satış ve tüketim yerleri ile ilgili algı düzeyi Ankete katılan öğrencilerin belirtilen gıda satış ve tüketim yerlerini güvenli bulup bulmama durumu Çizelge 3.11 de verilmiştir. Gıda satış ve tüketim yerlerinden ilk olarak 3,45'lik ortalama ile "süpermarketler", ikinci olarak 3,29 ortalama ile "manavlar" en güvenilir gıda satış ve tüketim yerleri olarak belirtilmiştir. Ankete katılan öğrenciler tarafından, güvenilir olmayan gıda satış ve tüketim yerleri, ilk olarak 1,98 ortalama ile "seyyar satıcılar [kebapçı vs.] ve Fast-Food satış yerleri", ikinci olarak ise, 2,55 ortalama ile "kantinler" olarak belirtilmiştir. Bu durum istatistiki analizlerle incelenmiş ve s onuç olarak cinsiyet gruplarına göre 3.(p:0,00), 6.(p:0,01), 8.(p:0,01), 9.(p:0,02), bölüm gruplarına göre 3.(p:0,03), başarı durumu gruplarına göre 8.(p:0,02) satış ve tüketim yerleri, gruplar arasındaki farklıkları anlamlı bulunmuştur. 188

7 Çizelge Ankete katılan öğrencilerin belirtilen gıda satış ve tüketim yerlerini güvenli bulup bulmama durumu Satış ve Tüketim Yerleri Güvenilirlik Derecesi Kadın Erkek Toplam Orta. S Orta. Orta. 1.Restoranlar ,86 1,00 2,94 2,90 2.Süpermarketler ,52 0,99 3,45 3, saat açık yerler [benzinlik vb] ,36 1,04 2,87 2,63 4.Manav ,36 0,96 3,25 3,31 5.Kasaplar ,13 0,97 3,01 3,06 6.Bakkal ,80 1,02 3,09 2,95 7.Semt Pazarları ,26 1,08 3,13 3,19 8.Fast-Food ve Seyyar satıcılar ,78 1,06 2,11 1,95 9.Kantinler ,43 1,06 2,63 2,53 10.Yemekhane ,19 1,12 3,28 3,24 *: 1.Kesinlikle güvenli değil, 2.Güvenli bulmuyorum, 3.Kararsızım, 4.Güvenli buluyorum, 5.Kesinlikle güvenli buluyorum 3.5. Öğrencilerin gıdalara yönelik bazı uygulamalara ilişkin görüşler Ankete katılan öğrencilerin gıdaların bozulmasını önlemek ve sağlıklılığını sağlamak için yapılan uygulamaların etkin bulup bulmama durumu Çizelge 3.12 'de verilmiştir. Gıdaların bozulmasını önlemek ve sağlıklılığını sağlamak için yapılan uygulamaların etkin bulup bulmama sorusu sorulduğunda, ilk sırada 4,25 ortalama ile "Yemekten önce ve sonra elleri yıkamak", ikinci sırada 3,91'lik ortalama ile "Düzenli olarak sıcak su ve deterjanla mutfağı temizlemek", üçüncü sırada ise, 3,88 ortalama ile "Anti bakteriyel temizlik maddeleri kullanmak" en etkin bulunanlardır. Gıdaların bozulmasını önlemek ve sağlıklılığını sağlamak için yapılan uygulamalardan etkin bulunmayanlardan ilk sırada, 2,66 ortalama oran ile "ürünün görünüşüne bakarak tüketmeye karar vermek", ikinci olarak ise 3,23 ortalama ile "gıda maddesini tuzlamak" belirtilmiştir. Gıda bozulmasın ı önleyici uygulamalar istatistik grupları açısından incelendiğinde cinsiyet gruplarına göre 4.(p:0,01), 6.(p:0,01), 7.(p:0,01),, bölüm gruplarına göre 1.(p:0,02), 2.(p:0,02), 3.(p:0,01) numaralı uygulamalar arasındaki farklıklar istatistiki açıdan anlamlı bulunmuştur. Gıdaların bozulmasını önleyici önlemler açısından özellikle cinsiyet grupları arasında istatistiki farklıklar bulunmasının sebebi kadın öğrencilerin aileden edindiği tecrübeleri ankete yansıtmasıdır. Bölümler itibariyle oluşan farklılıklar ise özellikle gıda mühendisliği öğrencileri lehine, gıda güvenliği ile ilgili derslerin olmasından kaynaklanmaktadır. Çizelge Ankete katılan öğrencilerin gıdaların bozulmasını önlemek ve sağlıklılığını korumak için yapılan uygulamaların etkinliğine ilişkin düşünceleri Önlemler Etkinlik Derecesi Kadın Erkek Top. Orta. S Orta. Orta. 1.Ürünü pişirmek ,76 1,05 3,59 3,67 2.Ürünü dondurucuda saklamak ,81 0,97 3,83 3,82 3.Gıda maddesini tuzlamak ,22 1,04 3,27 3,25 4.Yemekten önce ve sonra ellerini yıkamak ,44 1,04 4,10 4,26 5.Anti bakteriyel temizlik maddeleri kullanmak ,94 1,12 3,84 3,89 6.Düzenli olarak sıcak su ve deterjanla mutfağı temizlemek ,08 1,10 3,77 3,92 7.Ürünün görünüşüne bakarak tüketmeye karar vermek ,49 1,32 2,82 2,66 *: 1. Kesinlikle etkin bulmuyorum, 2: Etkin bulmuyorum, 3:Kararsızım, 4: Etkin buluyorum, 5: Kesinlikle etkin buluyorum 3.6. Öğrencilerin gıda güvenliği algıları ve düşünceleri Ankete katılan öğrencilerin gıda güvenliği konusunda ki düşüncelere katılıp katılmama durumu Çizelge 3.13'te verilmiştir. Öğrencilerin gıda güvenliği konusunda katıldıkları düşüncelerden ilk olarak 4,15'lik ortalama oran ile "almış olduğum gıda ürünü bozuksa iade ederim", ikinci olarak 3,87 ortalama ile "Etiketlerinde TSE işareti bulunan ürünleri satın almaya özen gösteririm", üçüncü olarak ise, 3,86 ortalama ile " Ambalajlanmış ürünleri satın alırken markaya dikkat ederim " düşünceleri değerlendirilirken, öğrencilerin katılmadıkları düşüncelerden ilk sırada 1,92 ortalama ile "ambalajı hasarlı ürünü satın almanın sakıncası yoktur", ikinci sırada 2,68 ortalama ile " Kişilerin gelirlerine göre, gıda maddeleri olması gerektiğinden daha ucuzdur ", üçüncü olarak ise 2,84 ortalama ile "Genel olarak, pahalı gıda maddeleri daha sağlıklıdır" düşüncelerine katılmadıkları belirlenmiştir. Sunulan seçeneklere verilen cevaplar istatistik grupları açısından incelendiğinde Cinsiyet gruplarına göre 2.(p:0,01), 4.(p:0,04), 6.(p:0,01), 7.(p:0,00), 8.(p:0,00), 11.(p:0,00), 16.(p:0,01), 19.(p:0,03), 20.(p:0,01), 21.(p:0,01),

8 Gıda Güvencesi ve Güvenliği.(p:0,01), 26.(p:0,01), numaralı düşüncelerin, fakülte gruplarına göre 7.(p:0,01), bölüm gruplarına göre 3.(p:0,00), 4.(p:0,01), 5.(p:0,02), numaralı düşüncelerin, başarı durumu gruplarına göre 3.(p:0,01), ve 20.(p:0,03) numaralı düşüncelerin arasındaki farklıklar istatistiki açıdan anlamlı bulunmuştur. Özellikle cinsiyet grupları arasındaki farklılıkların anlamlı çıkması kadınların erkeklere göre gıda güvenliği düşünce algılarının farklı olmasından kaynaklanmaktadır. Çizelge Ankete katılan öğrencilerin gıda güvenliği konusunda ki düşüncelere katılıp katılmama durumu Düşünceler Katılma Derecesi Top. Orta. S 1.Ambalaj etiketinde bulunan içeriklere güvenirim ,15 1,02 2.Katkı ve koruyucu içermeyen ürünleri tercih ederim ,04 1,07 3.Gıda sanayinde hijyen standartları, yasalarla belirtilen kurallara ,96 1,07 uygundur 4.Ambalajı hasarlı ürünü satın almanın sakıncası yoktur ,74 1,27 5.Ambalajı bombe yapmış [şişmiş] olanlar tüketilmez ,57 1,55 6.Geri dönüşümlü ambalajı olan ürünleri satın alırım ,53 1,20 7.Ürünleri saklarken veya pişirirken ambalaj üzerindeki talimatlara ,15 1,05 8.Düşük kalorili ürünleri tercih ederim ,47 1,28 9.Gıdanın fiyatı satın alma kararı vermemde önemlidir ,66 1,10 10.İşlenmiş gıda maddeleri asıl besin değerini yitirirler ,47 1,10 11.Ürünün besleyiciliğine (besin değerine) dikkat ederim ,08 1,12 12.Restoranlardaki gıdaların sağlıklı olduğu söylenemez ,37 1,06 13.Büyük market ve AVM lerinde satılan gıda ürünleri kalitelidir ,27 0,97 14.Hazır gıdalar yeterince vitamin ve mineral madde içermemektedir ,64 1,10 15.Ambalajlanmış ürünleri satın alırken markaya dikkat ederim ,91 1,03 16.Almış olduğum gıda ürünü bozuksa iade ederim ,31 1,15 17.Genel olarak, pahalı gıda maddeleri daha sağlıklıdır ,76 1,16 18.Geçmişe göre günümüzdeki üretim yöntemleri çevreye daha az zarar ,85 1,26 vermektedir 19.Kişilerin gelirlerine göre, gıda maddeleri olması gerektiğinden daha ,52 1,10 ucuzdur 20.Hormonsuz gıda ürünleri için daha fazla para ödemeye hazırım ,60 1,21 21.Etiketlerinde TSE işaretli ürünleri satın almaya özen gösteririm ,05 1,08 22.Etiketlerinde ISO işaretli ürünleri satın almaya özen gösteririm ,84 1,14 23.Bu ürünlerin etiketlerinde HACCP işaretinin bulunması önemlidir ,63 1,21 24.Etiketlerinde ÇEVKO işareti olan ürünleri satın almaya özen ,74 1,12 gösteririm 25.İyi tarım sertifikası olan ürünleri satın alırım ,72 1,13 28.Ürünün gıda kodeksine uygunluğuna bakarak satın alırım ,63 1,18 *:1. Kesinlikle Katılmıyorum, 2. Katılmıyorum, 3.Kararsızım, 4. Katılıyorum, 5. Kesinlikle katılıyorum 4. SONUÇ Sonuç olarak Türkiye'de gıdaya ilişkin risklerin oluşmasında başlıca nedenler yönetimsel kararlılığın olmaması, yasal düzenlemelerin, uygulamaların ve denetimlerin yetersizliği, gıda güvenliğine ilişkin uygun standartların konmaması ya da uygulanmaması, risk değerlendirmesi yapılmaması, kişisel hijyen kuralların ın uygulanmasına ilişkin eğitimlerin verilmemesidir. Türkiye'de gıda güvenliğinin sağlanabilmesinin temel koşulu gıda denetim yetkisinin bu konuda yeterli sayıda ve nitelikte çalışanı olmayan Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı'ndan alınarak, gıda güvenliğini de kapsayan çevre sağlığı hizmetlerinin ulusal sağlık sistemine eklenmesi, sağlık ocakları temelli ve sektörler arası işbirliğinin de yapıldığı biçimde sunulmasıdır. [Giray ve Soysal, 2007] Yapılan anket çalışmasından elde edilen veriler sonucunda öğrencilerin gıda güvenliği kavramı hakkında büyük oranda fikir sahibi oldukları tespit edilmiştir. Ayrıca öğrencilerin demografik özellikleri başta olmak üzere, fakülte farklılıkları, öğrenim gördüğü sınıf düzeyi, öğrencinin barındığı yeri, aylık ortalama gelir düzeyi vb. gibi çeşitli değişkenlerde öğrencilerin gıda güvenliği ile ilgili tutum ve davranışları üzerinde etkili faktörlerdir. Tüketici, öncelikle sağlıklı beslenme bilincini göz önünde bulundurarak "güvenilir gıda" arayışı ile alışverişe çıkmalıdır. Güvenilir satış yerlerini ve güvenilir firmaları tercih etmelidir, açıkta satılan, etiketsiz, ruhsatsız ürünlere rağbet etmemelidir. 190

9 Ambalajın kırılmamış, bozulmamış, bombeleşmemiş [şişkinleşmemiş] olmasına dikkat etmelidir, ambalajlı bir üründe olsa içeriğin, beslenme değerlerinin, katkı maddelerinin, ruhsat tarihi, üretim ve son kullanma tarihlerinin yazılı olup olmadığını kontrol etmelidir. Etiketi tahrip olmuş, okunmayan ürünleri satıl almamalıdır. Ayrıca gıda ürünü ile ilgili yaşanacak herhangi bir sorundan dolayı hak talep edebilmek adına alışveriş sırasında satın alım belgesini [fiş/fatura] almalı ve belli bir süre saklamalıdır. Son olarak, tüketici olarak bizlerin bilinçlenmeye şiddetle ihtiyacı var. Çünkü tüketicinin bilinçlenmesi demek, rekabet şartlarına göre oluşan piyasaların, üreticiyi "daha sağlıklı ve güvenli gıda" üretmeye mecbur bırakması demektir. 5. KAYNAKLAR Arsham H (2002) Statical Thinking for Decision Making: Revealing Facts From Figures. Bakırcı, F., Şentürk, İ., Sadaklıoğlu, H., Aslan, E., Aytekin, B.S., 2009, Üniversite Öğrencileri Gelir ve Harcama Eğilimleri Araştırması, TUBİTAK, Proje No: 106K309, Tokat. Bal, G. S.H., Göktolga, G. Z., Karkacıer, O., 2006, Gıda Güvenliği Konusunda Tüketici Bilincinin İncelenmesi [Tokat ili örneği], Tarım Ekonomisi Dergisi, 12[1]: Dolekoglu, C.O., Yılmaz,S., Gun, S.,Karahan Uysal, O The Food Safety Perception in Turkey: Gender Variation Revista De Cercetare [İ İnterven]İe Social\, 2012, vol. 36, pp Cevger, Y., Y. Aral, P. Demir, S. Sarıözkan, Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi İntern Öğrencilerinde Hayvansal Ürünlerin Tüketim Durumu ve Tüketici Tercihleri. Ankara Üniv. Vet. Fak. Dergisi, 55, Dölekoğlu, Ö. C., 2003, Gıdalarda Kalite Güvenlik Sistemleri, Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü, Sayı:3, Nüsha:2, Haziran 2003, ISSN: Giray, H., Soysal, A., 2007, Türkiye'de Gıda Güvenliği ve Mevzuatı, TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 6[6]: Gözener, B., E. O. Büyükbay, M. Sayılı, Gıda Güvenliği Konusunda Öğrencilerin Bilgi Düzeylerinin İncelenmesi. GOÜ. Ziraat Fakültesi Dergisi, 26(2), Gülse Bal, H.S., Göktolga, Z.G. ve Karkacıer, O., Gıda Güvenliği Konusunda Tüketici Bilincinin İncelenmesi (Tokat İli Örneği), Tarım Ekonomisi Dergisi, 12(1): İlbeği, İ., Gıda Güvenliği ve Tüketicinin Korunması. Gıda Mühendisliği Dergisi, 18 Ağustos 2004, p: Kızılaslan, N. ve Kızılaslan, H., Tüketicilerin Satın Aldıkları Gıda Maddeleri ile İlgili Bilgi Düzeyleri ve Tutumları (Tokat İli Örneği), U.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi, 22(2): Koç, A.A, Bölük, G., Aşçı, S., Gıda Güvenliği ve Kalite Standartlarının Gıda İmalat Sanayiinde Yoğunlaşmaya Etkisi. Akdeniz İ:İ.B.F. Dergisi (16), Antalya. Koç, B. ve Ceylan, M., Tüketicilerin Gıdaların Üretimi, Dağıtımı ve Satış Sürecini Gıda Güvenliğ i Açısından Değerlendirme Tutum Ve Davranışları, Bahçe Ürünlerinde IV. Muhafaza ve Pazarlama Sempozyumu, Ekim, Antalya. Lowry R (1999) Concepts and Applications of Inferential Statistics. /lowry/webtext.html Memiş, E., 2009, Ortaöğretim Kurumlarının Yemekhanelerinde Çalışan Personelin Öğrencilerin ve Öğretmenlerin Gıda Güvenliği Konusunda Bilgi ve Tutumları, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Aile Ekonomisi ve Beslenme Eğitimi Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Ankara. Özbek, Ş., F., Fidan, H., Türkiye Avrupa Birliği nde Gıda Standartları. Selçuk Üniversitesi Selçuk Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi, 24(1):92-100, ISSN: , Konya. Serpen, A., 2007, AB Sürecinde Türkiye'de Gıda Güvenliğinin Dünü, Bugünü, ve Yaşanmakta Olan Kargaşanın Değerlendirilmesi, Hayvancılık Performans Dergisi, Ekim- Kasım, Sayı : Topuzoğlu, A., Hıdıroğlu, S., Ay, P., Önsüz, F. ve İkiışık, H., Tüketicilerin Gıda Ürünleri İle İlgili Bilg i Düzeyleri ve Sağlık Risklerine Karşı Tutumları, TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 6(4): Tunalıoğlu, R., Türkiye de Zeytinyağı Pazarlamasında Gıda Güvenliği ve Kalite Güvence Sistemlerinin Uygulanması ve Gelişmelerin Değerlendirilmesi, Tarım Ekonomisi Dergisi, Haziran 2010/1, 16, (1) : Uzunöz, M., Oruç, B., E. ve Gülse Bal, H.B., Kırsal Kadınların Gıda Güvenliği Konusunda Bilinç Düzeyleri (Tokat İli Örneği), VIII. Tarım Ekonomisi Kongresi, Haziran, Bursa. Yılmaz, E., Oraman, Y., İnan, H., İ., Gıda Ürünlerine İlişkin Tüketici Davranışı Dinamiklerin in Belirlenmesi: Trakya Örneği. Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, 6 (1). Tekirdağ. 191