Resmi Veteriner Hekimlerin İş Sağlığı ve Güvenliğinin Değerlendirilmesi

Transkript

1 Resmi Veteriner Hekimlerin İş Sağlığı ve Güvenliğinin Değerlendirilmesi Gökhan Aslım 1 Aşkın Yaşar 2 1. Aksaray Üniversitesi Veteriner Fakültesi Veteriner Hekimliği Tarihi ve Deontoloji Anabilim Dalı 2. Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Veteriner Hekimliği Tarihi ve Deontoloji Anabilim Dalı Uluslararası İş Sağlığı ve Güvenliği Kongresi Aralık 2017 * Bu çalışma Selçuk Üniversitesi BAP Koordinatörlüğü tarafından proje no su ile desteklenen Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı nda Görev Yapan Veteriner Hekimlerin Çalışma Yaşamı Kalitesinin Değerlendirilmesi başlıklı Doktora Tezi verilerinden faydalanılarak hazırlandı.

2 GİRİŞ Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı (GTHB), Osmanlı İmparatorluğu nun Devlet yapısı içerisinde Tanzimat ın ilanını (3 Kasım 1839) izleyen dönemde, Ziraat Nezareti (16 Ocak 1846) adı ile yer almıştır. Mutlakiyet, II. Meşrutiyet ve Cumhuriyet dönemlerinde bazı dönemler isim değişikliğine gidilerek, bazı dönemler diğer bakanlıklarla birleştirilerek, kimi zamanda ayrılarak ya da kapatılıp tekrar kurularak günümüze kadar çeşitli aşamalardan geçerek bugünkü durumuna ulaşmıştır.

3 GİRİŞ GTHB nin günümüzdeki görevi; - bitkisel ve hayvansal üretim ile su ürünleri üretiminin gerçekleştirilmesi; - tarım sektörünün geliştirilmesine ve tarım politikalarının oluşturulmasına yönelik araştırmalar yapılması, - gıda üretimi, güvenliği ve güvenilirliği, - kırsal kalkınma, toprak, su kaynakları ve biyoçeşitliliğin korunması, verimli kullanılmasının sağlanması, - çiftçinin örgütlenmesi ve bilinçlendirilmesi, - tarımsal desteklemelerin etkin bir şekilde yönetilmesi, tarımsal piyasaların düzenlenmesi gibi ana faaliyet konularının gerçekleştirilmesine yönelik çalışmalar yapmak; - gıda, tarım ve hayvancılığa yönelik genel politikaları belirlemek, uygulanmasını izlemek ve denetlemek olarak belirlenmektedir. GTHB nin görevleri bünyesindeki farklı meslek grupları tarafından yapılmakta olup, riski yüksek görevlerini yerine getiren veteriner hekimliği de bu meslek gruplarından bir tanesidir. Avrupa Birliği süreci ile birlikte kamu hizmetlerinin yürütülmesi açısından veteriner hekimliği mesleğinin önemi daha da artmaktadır.

4 GİRİŞ Çalışma ortamına özgü etiyolojik etkenle karşılaşma sonucu meydana gelen hastalıklara meslek hastalığı adı verilir sayılı kanunun 11/b maddesinde Meslek Hastalığı; "sigortalının çalıştığı işin niteliğine göre tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici ve sürekli hastalık, sakatlık veya ruhi arıza halleri" olarak tanımlanmaktadır. Devlet memuru statüsünde çalışanlar için iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili uygulamalar 657 sayılı kanunun Sosyal Haklar ve Yardımlar isimli 6. kısmında Madde 188 a ve c bentlerinde sınırlı tutulmuş ve dar kapsamlıdır.

5 GİRİŞ 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu nun 36. maddesinde Sağlık Hizmetleri ve Yardımcı Sağlık Hizmetleri Sınıfında; sağlık hizmetlerinde (hayvan sağlığı dahil) mesleki eğitim görerek yetişmiş olan hekim, diş hekimi, eczacı, veteriner hekim gibi memurlar ile bu hizmet sahasında çalışan benzeri sağlık personeli yer almaktadır.

6 GİRİŞ Dünya Sağlık Örgütü nün (DSÖ) sağlık insan gücü tanımında 29 değişik meslek tanımlanmaktadır. Bu meslekler; 1. Hekim (Physician) 2. Yardımcı hekim (Medikal asistant) 3. Çok görevli sağlık yardımcısı (Multipurpose health auxillary) 4. Diş hekimi (Dentist) 5. Dişçi (Dental operating auxillary) 6. Diş hekimi yardımcısı (Dental non-operating auxillary) 7. Eczacı (Pharmacist) 8. Eczacı yardımcısı (Pharmaceutical asistant) 10. Hayvan sağlığı yardımcısı (Animal health assistant) 11. Ebe (Professional midwife) 12. Yardımcı ebe (Assistant midwife) 13. Yardımcı ebe-hemşire (Auxillary nurse-midwife) 14. Hemşire (Professional nurse) 15. Yardımcı hemşire (Assistant nurse) 16. Ebe ve hemşire yardımcısı (Nursing and midwifery aid) 17. Fizyoterapist (Physical therapist) 18. Laboratuvar teknisyeni (Medical laboratory technician) 19. Laboratuvar teknisyen yardımcısı (asistant lab.tec.) 20. Tıp fizikçisi (Medikal physicist) 21. Radyoloji teknisyeni (Radiological techinician) 22. Radyoloji teknisyen yardımcısı (Asistant radiological techinician) 23. Sağlık mühendisi (Sanitary engineer) 24. Çevre sağlığı teknisyeni (Sanitarian) 25. Çevre sağlığı teknisyen yardımcısı (Auxillary sanitarian) 26. Diğer sağlık personeli (Other scientific and professional personnel) 27. Diğer teknik personel (Other technical personel) 28. Diğer yardımcı personel (Other health auxillaries) 29. Geleneksel hekimlik uygulayıcıları

7 GİRİŞ Sağlık çalışanlarının mesleki risklerini şu başlıklar altında inceleyebiliriz: Fiziksel Riskler Kimyasal Riskler Biyolojik Riskler Diğer Bulaşıcı Hastalıklar Psikolojik ve Sosyal Güvenlik İle İlgili Riskler Tükenmişlik Güvenlik Sağlık Personelinin Maruz Kaldığı İş Kazaları: Kesici-Delici Alet Yaralanması Kan-Vücut Sıvıları ile Maruziyet Şiddet Maruziyeti Kimyasal Madde ve İlaçla Maruziyet Alerjik Reaksiyon Kas-İskelet Sistemi Yaralanmaları Zehirlenme Trafik Kazası Diğer Kazalar

8 AMAÇ Veteriner hekimler, mesleklerinin doğası gereği arazi koşullarında ve laboratuvar ortamında çeşitli risklere (meslek hastalıkları ve iş kazaları) maruz kalma gibi zorlu çalışma koşullarında görev yapmaktadırlar. Bu bağlamda böylesi şartlarda çalışan veteriner hekimlerin gerek meslek hastalıkları gerekse de iş kazaları ile karşılaşabileceği söylenebilir. Çalışmada, Türkiye de Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı nda görev yapmakta olan veteriner hekimlerin çalışma hayatlarında karşılaştıkları ve/veya karşılaşabilecekleri sağlık risklerinin ortaya konulması amaçlandı.

9 MATERYAL ve METOT RESMİ VETERİNER HEKİM

10 MATERYAL ve METOT Bölge Demografik Göstergeler Medeni Durum Çalışılan Kurumun Niteliği Cinsiyet Çocuk Sayısı Kadro Durumu Yaş Çalışma Süresi Yerleşim Birimi Kesinlikle var Kısmen var Yok Çalışma ortamınızda aşağıdakilerden hangileri vardır? Kaza riski Fiziksel şiddete maruz kalma Kimyasal bileşen tehlikesi Bulaşıcı hastalık tehlikesi Deri hastalıkları tehlikesi Zorlama, incinme, burkulma Psikolojik rahatsızlıklara maruz kalma riski Ağır yük, bitkin düşme Bir başkasına ciddi bir şekilde zarar verme, yaralanma riski Ekipmanlara veya ürünlere zarar verme riski VETERİNER HEKİMİN SAĞLIĞI SETİ (VHSS)

11 MATERYAL ve METOT VHSS de de bir katılımcının puanlamadan elde edilen değerin 2 olması yöneltilen yargıların görülme sıklığının pozitif olduğunun, >2 olması görülme sıklığının negatif olduğunun göstergesi kabul edildi. Kesinlikle var 1 Kısmen var 2 Yok 3 Anova t test p<0,05

12 BULGULAR Çalışma ortamınızda aşağıdakilerden hangileri vardır? Kesinlikle var Kısmen var Kesinlikle var +Kısmen var Yok n % n % n % n % Kaza riski , , ,7 40 6,3 Fiziksel şiddete maruz kalma , , , ,5 Kimyasal bileşen tehlikesi , , , ,9 Bulaşıcı hastalık tehlikesi , , ,8 58 9,2 Deri hastalıkları tehlikesi , , , ,4 Zorlama, incinme, burkulma , , ,0 Psikolojik rahatsızlıklara maruz kalma riski , , , ,6 Ağır yük, bitkin düşme , , , ,7 Bir başkasına ciddi bir şekilde zarar verme, yaralanma riski , , ,8 Ekipmanlara veya ürünlere zarar verme riski , , , ,7

13 Katılımcıların veteriner hekimin sağlığını değerlendirmesi üzerine tutumları Demografik Veriler Veteriner Hekimin Sağlığı Seti (VHSS) n X Bölgeniz Adana 58 1,68 Erzurum 73 1,60 İstanbul 142 2,09 İzmir 111 1,87 Konya 134 1,80 Samsun 58 1,79 Şanlıurfa 54 1,69 p<0,000 Cinsiyetiniz Erkek 465 1,77 Kadın 165 2,01 p<0,000 Yaş , , ,91 50 ve üzeri 52 2,08 Medeni Durum Varsa Çocuk Sayısı p=0,018 Evli 461 1,83 Bekar 169 1,82 p=0, , , , , , ,40 p=0,763 BULGULAR Çalıştığınız Kurumun Niteliği Kaç Yıldır Kamuda Çalışıyorsunuz Demografik Veriler GTHM 434 1,74 VKE/BAE 157 2,04 GKLM 39 2,06 p<0,000 1 yıldan az 10 1, yıl 214 1, yıl 88 1, yıl 71 1, yıl 45 1,98 30 yıldan > 6 2,17 p=0,018 Kadro Durumunuz SKG 251 1,72 Çalıştığınız Kurumun Yerleşim Birimi Veteriner Hekimin Sağlığı Seti (VHSS) İKK 128 1,91 BKG 55 1,93 p=0,001 İl 157 2,03 İlçe/Kasaba 237 1,62 Köy 40 1,41 p<0,000 Genel Toplam 630 Genel Ortalama 1,83 n X

14

15

16 TARTIŞMA İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu nun 3. maddesinde; Meslek hastalığı, risk, risk değerlendirmesi nin tanımlandığı, Meslek Hastalıkları ve İş ile İlgili Hastalıklar Tanı Rehberi AB ve Türkiye tarafından finanse edilen Türkiye de İşyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Koşullarının İyileştirilmesi Projesi (İSGİP) kapsamında Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (ÇSGB), İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü Müdürlüğü tarafından Meslek Hastalıkları ve İş ile İlgili Hastalıklar Tanı Rehberi nde veteriner hekimliği mesleğinin, Enfeksiyon riski taşıyan meslekler grubunda yer aldığı ve etkenler kısmında Zoonozlar, Kriptosporidiozis, Leptospirozis, Salmonellozis, Q humması, Kuduz, Şarbon, Şiştazomiazis hastalıklarının yer aldığı, Meslek Hastalıkları ve İş ile İlgili Hastalıklar Tanı Rehberi ÇSGB (2011) yine aynı rehberin Kaynağına göre mesleki enfeksiyonlar bölümünde, Zoonotik hastalıklar grubunda veteriner hekimlerin yakalanacağı hastalıklar olarak; Şarbon, Leptospirozis, Q humması, Lyme Hastalığı, Orf, Psittakozis hastalıklarının yer aldığı, ÇSGB (2011) tarafından hazırlanan Meslek Hastalıkları Rehberi nde ise veteriner hekimlerin maruz kaldıkları hastalık etkenlerine (Brucella melitensis vd.) de yer verildiği,

17 TARTIŞMA İhbari Mecburi Hayvan Hastalıkları ve Bildirimine İlişkin Yönetmelik GTHB tarafından çıkarılan İhbari Mecburi Hayvan Hastalıkları ve Bildirimine İlişkin Yönetmelik te Ek-1 bölümünde İhbari Mecburi Hastalıklar Listesi nde 34 adet Kara Hayvanları Hastalıkları, 17 adet de Su Hayvanları Hastalıkları belirtildiği, Cleaveland ve ark (2001) Yayımladığı bir raporda, insanlar için patojen olduğu bilinen 1415 infeksiyöz organizmanın olduğu ve bunun %61,6 sının zoonotik orjinli olarak sınıflandırıldığı, Veteriner Sağlık Ürünleri Sanayicileri Derneği (VİSAD) (2005) Çalışmada Yapılan ve 240 serbest veteriner hekimin katıldığı çalışmada büyükbaş hayvancılıkta en sık görülen hastalığın Brusellosiz (%72) olduğu, Literatür ve elde edilen bulgulara paralel olarak, çalışmanın veteriner hekimin sağlık durumunu ölçmeye yönelik olarak katılımcılara yöneltilen yargılarda, bölge, cinsiyet, yaş, çalışılan kurumun niteliği, kamuda çalışma süresi, kadro durumunu belirleyen demografik sorularda, bireysel veri ortalamaların çoğunun <2 olması ve genel ortalamanın da 1,83 (Kesinlikle var, Kısmen var aralığında) olarak tespit edilmesi hastalıklarla ve risklerle doğrudan karşı karşıya olan veteriner hekimlerin büyük bir risk altında olduklarını onayladıklarının bir göstergesi olarak kabul edilebilir.

18 SONUÇ Nitelikli veteriner hekimliği hizmeti sunmanın temel koşulu sağlıklı çalışanlar olup, iş sağlığı ve güvenliği yeterli olan çalışma ortamı ile bunun mümkün olacağı bilinmelidir. Önemli riskler ve tehlike altında çalışan veteriner hekimlerin aynı zamanda hizmet sunumunda üzerlerinde bir sorumluluk olarak bulunan etik yükümlülüklerini de yerine getirmek zorundadırlar. Veteriner hekimlerin çalıştıkları kurumlar onların güvenliğini sağlayacak ve devam ettirecek şekilde düzenlenmelidir ki sağlık çalışanları da etik yükümlülükleri eksiksiz bir şekilde yerine getirebilsin. Bu kurumların iş kazaları açısından oldukça risk potansiyeli olduğu düşünüldüğünde idarecilerin personel için iş sağlığı ve güvenliği için gerekli önlemleri almalıdır. İSG faaliyetlerinin etkin ve sürdürülebilir olması için; iş sağlığı ve güvenliğinin özendirilmesi, İş kazaları ve meslek hastalıklarının önlenmesi ve nedenlerinin araştırılması, eğitim ve öğretim hizmetlerinin sürdürülmesi, denetim hizmetlerinin yürütülmesi için çeşitli çalışmaların yapılması gerekmektedir. İşyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve mevcut sağlık ve güvenlik şartlarının iyileştirilmesi için işveren ve çalışanların görev, yetki, sorumluluk, hak ve yükümlülüklerini düzenlemekte, kamu ve özel sektör ayırımı gözetmeksizin tüm çalışanları kanun kapsamı altına alan 6331 sayılı kanun gereği veteriner hekimlerin de çalışacağı ideal ortam hazırlanmalıdır.

19 BENİ DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİM.