Anne Shumway-Cook, Marjorie H. Woollacott, ARAŞTIRMANIN KLINIK UYGULAMAYA AKTARILMASI. 5. Baskı Motor Kontrol

Transkript

1 İçindekiler i 5. Baskı Motor Kontrol ARAŞTIRMANIN KLINIK UYGULAMAYA AKTARILMASI Anne Shumway-Cook, PT, PhD, FAPTA Emekli Profesör Fizik Tedavi Bölümü Tıbbi Rehabilitasyon Departmanı Washington Üniversitesi Seattle, Washington Marjorie H. Woollacott, PhD Emekli Profesör İnsan Fizyolojisi Departmanı Nörobilim Enstitüsü Oregon Üniversitesi Eugene, Oregon Çeviri Editörleri Arzu Güçlü Gündüz Sevil Bilgin Çiğdem Öksüz Özge Ertekin Gözde İyigün

2 Hipokrat Yayınevi 2018 ISBN: Tüm hakları saklıdır ve 2936 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri yasası gereği; bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Hipokrat Yayınevi ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kağıt ve/veya başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Tablo, şekil ve grafikler izin alınmadan, ticari amaçlı kullanılamaz. Çeviri Hipokrat Kitabevi nin tek sorumluluğunda yapılmaktadır. Uygulayıcılar ve araştırmacılar, burada açıklanan her türlü bilgi, yöntem veya deneyin değerlendirilmesinde ve kullanımında her zaman kendi deneyim ve bilgilerine güvenmeleri gerekmektedir. Tıp ve fizyoterapi bilimindeki hızlı gelişmeler nedeni ile uygulamalardaki değişimler takip edilmelidir. Yasalar ölçüsünde Wolters Kluwer, yazarlar, editörler veya katkıda bulunanlar tercümeden veya burada yer alan herhangi bir yöntem, ürün, talimat veya fikirlerin kullanımı veya işletilmesinden veya ürünlerin yükümlülüğü, ihmali veya başka bir sebeple kişilerde veya mülkte oluşabilecek herhangi bir yaralanma ve/veya zarardan ötürü sorumluluk kabul etmez. Orjinal Eser Adı Motor Control Translating Research into Clinical Practice Orjinal Eser Yayıncısı Wolters Kluwer Orjinal ISBN Editör Anne Shumway-Cook Marjorie H. Woollacott Çeviri Eser Adı Motor Kontrol Araştırmanın Klinik Uygulamaya Aktarılması Çeviri Editörü Doç. Dr. Arzu Güçlü Gündüz Doç. Dr. Sevil Bilgin Doç. Dr. Çiğdem Öksüz Doç. Dr. Özge Ertekin Yrd. Doç. Dr. Gözde İyigün Grafik-Tasarım Hipokrat Grafik Tasarım Baskı - Cilt Kalkan Matbaacılık Büyük Sanayi 1. Cadde No: 99/32 İskitler - Ankara Tel: (0312) Süleyman Sırrı Caddesi No:16/2 Sıhhiye/ANKARA Tel: (0312)

3 Bu kitabı, içinde sunduğumuz fikirlerin gelişmesinde katkı sağlayan meslektaşlarımız ve hastalarımıza büyük bir sevgi ve minnetle ithaf etmek istiyoruz. Coşkumuzun, bilgeliğimizin ve sevincimizin ilahi kaynağına şükranlarımızı sunuyoruz. İlham ve çabanın güzel bir karışımı olan bu kitabı oluşturmak bizim için büyük bir sevinçti.

4 BÖLÜM iv ÖNSÖZ Son yıllarda, kanıta-dayalı klinik uygulamalara verilen önem giderek artmaktadır. Kanıta-dayalı klinik uygulama kavramı motor problemlerin değerlendirilmesi ve tedavisinde elde edilebilen en iyi uzman yorumlarını ve hastanın tercihlerini ifade etmektedir. Bununla birlikte, araştırmanın klinik uygulamalara aktarılmasının gerçekleşmesi kolay bir süreç değildir. Nörobilim ve motor kontrol alanlarında yeni araştırmaların artışı araştırma ve klinik uygulama arasındaki boşluğun giderek büyümesine neden olmuştur. Bu kitap, motor kontrol alanında güncel araştırmaları inceleyerek bu boşluğu azaltma ve araştırmaların klinik uygulamaya en iyi şekilde aktarılmasını sağlamak amacıyla yazılmıştır. BEŞİNCİ BASKININ GENEL GÖRÜNÜMÜ Beşinci baskı ile kitabın genel yapısı değişmedi yine dört bölümden oluşturuldu. Kısım I, Teorik Yapı, motor kontrol, motor öğrenme ve nörolojik hasar sonrasında fonksiyonun geri kazanılması ile ilgili güncel teorileri gözden geçirmektedir. Motor kontrol ve motor öğrenmenin fizyolojik temeli olarak, motor kontrol ile ilgili çeşitli teorilerin klinik içerikleri tartışılmaktadır. Bu kısım aynı zamanda klinik uygulama (Bölüm 6) ve motor kontrolü etkileyen duyu, motor ve kognitif bozuklukların patofizyolojisi üzerine kavramsal bir yapıyı da içermektedir. İlk kısım postür, denge (Kısım II), mobilite (Kısım III) ve üst ekstremite fonksiyonunun (Kısım IV) kontrolü ile ilişkili motor kontrol sorunlarına değinen diğer kısımlar için temel oluşturmaktadır. Her kısım da bulunan bölümler standart bir biçimi takip etmektedir: Her kısımda ilk bölümde normal kontrol süreçleri tartışılmaktadır. İkinci ve üçüncü bölümler gelişme ve yaşla ilişkili sorunları, sırasıyla tanımlamaktadır. Dördüncü bölümde anormal fonksiyon üzerine yapılmış araştırmalar sunulmaktadır. Her kısımdaki son bölüm üç fonksiyonel alanın herbirindeki problemlerin değerlendirilmesi ve tedavisi ile igili klinik stratejileri tartışmakta ve bu stratejileri destekleyen temel araştırmaları gözden geçirmektedir. Öncelikle, bu kitabın normal motor kontrol, hayat boyu devam eden motor gelişim konuları ile ilgili alanlar ve fizyoterapi ve mesleki rehabilitasyon alanlarının yanısıra, kinezyoloji ve egzersiz bilimi alanlarında verilen hem lisans ve hem de lisansüstü derslerde ders kitabı olarak kullanılabileceğini düşünüyoruz. Motor Kontrol: Araştırmanın Klinik Uygulamaya Aktarılması geniş çaplı araştırma makalelerinin özetlerini ve bu araştırmaların klinik pratiğe aktarılmasını içermektedir. Bununla birlikte, özetleri okumak orijinal araştırma yazılarını derine inerek okumanın yerini tutmaz. Bir kitap doğası gereği sadece yayın tarihinden önce mevcut araştırmaları özetleyebilir; bu nedenle, klinisyenlerin ve öğrencilerin yeni çıkan araştırmaları okumaya devam etmeleri çok önemlidir. iv

5 BEŞİNCİ BASKIDAKİ DEĞİŞİKLİKLER Motor Kontrol ün bu beşinci baskısı üç anahtar alan: postüral kontrol, mobilite ve üst ekstremite fonksiyonu ile ilgili güncel araştırmaları ve önemli düzeltmeleri içermektedir. Gerekli bilgileri vurgulayabilmek için, ana metinden daha detaylı bilgiler çıkartılıp Genişletilmiş Bilgi kutularına aktarılmıştır. Laboratuvar aktiviteleri genişletilip, Cevap Anahtarları her bölümün sonunda verilmiştir. Vaka Çalışmaları ile ilişkili videolar eklenmiştir. Bu videolar; orta şiddette özüre sahip relapsing remitting tip multipl sklerozlu bir kişiyi, şiddetli serebral palsili bir çocuğu ve akut inme sonrası 4. günden başlayarak, 1. ve 6. aylarda değerlendirme sonuçları incelenen inmeli bir vakayı içermektedir. Ayrıca yeni baskı için inmeli hastanın 1. ayında motor kontrol problemlerinin tedavisini içeren bir video ve şiddetli serebral palsili bir çocuğun segmental gövde kontrolünün değerlendirmesi ve tedavisini içeren bir video olmak üzere iki tedavi videosu da oluşturulmuştur. Önsöz v ÖĞRENCİLER VE EĞİTİMCİLER İÇİN ONLİNE KAYNAKLAR Vaka çalışmaları ile ilişkili videolar, ve metin boyunca atıfta bulunulan videolar kitap ile birlikte verilen DVD de bulunabilir. Bunların kitap ile birlikte kullanması istenilmektedir ve hem öğrenci hem de eğitimciler için mevcuttur. Sadece eğitimciler için kullanılabilen Eğitim Materyalleri şöyledir: Görüntü bankası PowerPoint slaytları Testler Dergi makalelerinin bağlantıları Öğrenci çalışmaları ile birlikte ek vaka çalışmaları SON NOT Motor Kontrol: Araştırmanın Klinik Uygulamaya Aktarılması, Beşinci Baskı, klinisyenlerin güncel teoriler ve motor kontrol ile ilgili araştırmaları klinik uygulamayla birleştirmesini sağlayan bir sistem geliştirmeyi amaçlamaktadır. Daha önemlisi ise, bu kitabın motor kontrol bozukluğu olan hastaları değerlendirmek ve tedavi etmek için daha yeni ve etkili yaklaşımların geliştirilmesinde bir sıçrama tahtası gibi hizmet etmesini ümit ediyoruz. Anne Shumway-Cook Marjorie H. Woollacott

6 BÖLÜM vi ÇEVİRİ EDİTÖRLERİ ÖNSÖZÜ Fizyoterapi ve Rehabilitasyon uygulamaları sırasında teorik bilgilerin pratiğe aktarılması, klinik problemin çözülmesi ile başlayan ve hastanın fonksiyonel düzeyini geliştirerek, toplumsal yaşama, iş ve sosyal hayata katılımının sağlanmasına kadar geçen süreci dinamik kılmaktadır. Motor Kontrol kitabının temelinde tartışılan etkili fonksiyonel hareketin oluşturulması karmaşık bir çok sistemin birbiri ile koordinasyonunu gerektirmektedir. Bu yapıların fonksiyonlarını bilmek ve hareketin bu çerçevede analiz edilmesi hastayı hedeflediği fonksiyonlara ulaştırmanın temelidir. Bu anlamda, Motor Kontrol kitabı bebeklikten yaşlılığa kadar geçen süreçte postüral kontrol, denge, mobilite ve üst ekstremite becerilerindeki değişimi anlaşılır bir çerçevede anlatmakta, farklı hastalık gruplarında görülen kayıpları incelemektedir. Etkili fonksiyonel hareket, postüral kontrol, denge ve mobilite nasıl geliştirilebilir? Sorularının cevaplarını bulabileceğiniz bu kitapta, hedeflediğiniz fonksiyona ve çevreye uygun fizyoterapi stratejilerini geliştirme becerilerinizin arttırılması hedeflenmiştir. Motor Kontrol kitabında yer alan bilgiler kanıta dayalı çalışmalar ışığında tartışılarak verilmiş, böylece araştırmacıların ve klinisyenlerin yeni çalışmalar yapabilmeleri için temeller atılmaya çalışılmıştır. Bu kitap özellikle belirli bir grubu hedeflememektedir. Kitabın tümü ele alındığında lisans düzeyindeki fizyoterapi öğrencilerinin faydalanabileceği temel bilgilerin yer aldığı görülmektedir. Bu anlamada lisans eğitiminde temel bir kaynak kitap olarak kullanılabilecektir. Diğer taraftan lisans üstü eğitimdeki öğrenciler için yer verilen genişletilmiş bilgiler konuyu derinlemesine incelemek isteyenlere yol göstermektedir. Aynı zamanda, Motor Kontrol kitabı hangi alanda çalışırsa çalışsın her fizyoterapistin elinin altında olması gereken zengin bir kaynak niteliğindedir. Ana dilde yazılmış, alanla ilgili bilgilerin akıcı ve anlaşılır bir şekilde verildiği bir kitabı okumak şüphesiz öğrenmenin kalitesini artırmaktadır. Bu anlamada Türkçeye çevirilmesinde emek veren değerli meslektaşlarımıza teşekkür etmek istiyoruz. Yıllarca okunacağını tahmin ettiğimiz bu kaynak kitabı fizyoterapi alanına kazandırmada emeği geçtiği için gurur duyduğunu tahmin ettiğimiz tüm meslektaşlarımıza sevgilerimizi sunuyor, kitabımızın fizyoterapistlerin emektar ellerine yol göstermesini umut ediyoruz. Emeklerimizle parlayan mesleğimizin ışığı hiç sönmesin... Çeviri editörleri adına vi

7 BÖLÜM vii KATKIDA BULUNANLAR 1 Prof. Dr. Sibel Aksu Yıldırım Doç. Dr. Muhammed Kılınç Dr. Fzt. Ender Ayvat Uz. Fzt. Fatma Ayvat Uz. Fzt. Gülşah Sütçü Uz. Fzt. Özge Onursal Kılınç 2 Doç. Dr. Sevil Bilgin Uz. Fzt. Hatice Çetin Uz. Fzt. Esra Dülger Fzt. Ceyhun Türkmen Prof. Dr. Nezire Köse 3 Prof. Dr. Nevin Atalay Güzel Dr. Fzt. Zeynep Tuna Hacettepe Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Hacettepe Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Gazi Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, 4 Prof. Dr. Mehmet Gürhan Karakaya Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Uz. Fzt. Özge Çankaya Fzt. Semiha Yenişehir Yrd. Doç. Dr. Cevher Savcun Demirci Prof. Dr. İlkim Çıtak Karakaya 5 Yrd. Doç. Dr. Tuba Can Akman Prof. Dr. Uğur Cavlak Hacettepe Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Kırıkkale Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Pamukkale Üniversitesi, Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Yüksekokulu Uz. Fzt. Gönül Kılavuz Ören Bilecik Şeyh Edebali Sağlık Yüksek Okulu Uz. Fzt. Mehmet Duray 6 Doç. Dr. Filiz Altuğ Prof. Dr. Uğur Cavlak Yrd. Doç. Dr. Emre Baskan Uz. Fzt. Ayşe Ünal Uz. Fzt. Çağrı Gülşen Pamukkale Üniversitesi, Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Yüksekokulu Pamukkale Üniversitesi, Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Yüksekokulu Gazi Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, vii

8 viii Katkıda Bulunanlar 7 Doç. Dr. Birgül Balcı Dr. Fzt. Melda Tomruk Uz. Fzt. Evrim Göz Fzt. Burçin Aktar Dokuz Eylül Üniversitesi, Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Yüksekokulu 8 Dr. Fzt. Murat Dalkılıç United Arab Emirates Armed Forces, Presidential Guard, Physiotherapy and Exercise Unit, Abu Dhabi Dr. Fzt. Aynur Demirel Uz. Fzt. Onur Aydoğdu Uz. Fzt. Çiğdem Yılmazer Uz. Fzt. Özgül Özbay Hacettepe Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Marmara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, KU Leuven-Leuven University, Department of Rehabilitation Sciences Acıbadem Mehmet Ali Aydınlar Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, 9 Doç. Dr. Özge Ertekin Dokuz Eylül Üniversitesi, Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Yüksekokulu Dr. Fzt. Turhan Kahraman Uzm. Fzt. Asiye Tuba Özdoğar Uzm. Fzt. Zuhal Abasıyanık 10 Prof. Dr. Kadriye Armutlu Yrd. Doç. Dr. Ayla Fil Dr. Fzt. Yeliz Salcı Uz. Fzt. Barış Çetin Fzt. Ecem Karanfil Fzt. Ali Naim Ceren 11 Prof. Dr. Öznur Tunca Uz. Fzt. Sibel Bozgeyik Uz. Fzt. Numan Bulut Doç. Dr. İpek Alemdaroğlu Prof. Dr. Ayşe Karaduman 12 Doç. Dr. Arzu Güçlü Gündüz Dr. Fzt. Çağla Özkul Uz. Fzt. Fatih Söke Uz. Fzt. Taşkın Özkan İzmir Katip Çelebi Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Dokuz Eylül Üniversitesi Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Yüksekokulu İzmir Katip Çelebi Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi Hacettepe Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Hacettepe Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Gazi Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, 13 Doç. Dr. Z. Özlem Yürük Uz. Fzt. İlknur Ezgi Şahin Sönmezer Başkent Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, 14 Doç. Dr. Sevil Bilgin Hacettepe Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Uzm.Fzt. Şulenur Yıldız Hacettepe Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, viii

9 Katkıda Bulunanlar ix 14 Yrd. Doç. Dr. Saniye Aydoğan Arslan Kırıkkale Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Yrd. Doç. Dr. Gökmen Yapalı Yrd. Doç. Dr. Buket Büyükturan 15 Doç. Dr. Arzu Güçlü Gündüz Dr. Fzt. Gökhan Yazıcı Uz. Fzt. Yasemin Aydın Fzt. Kader Çekim 16 Doç. Dr. Burcu Ersöz Hüseyinsinoğlu Yrd. Doç. Dr. Ayşe Zengin Alpözgen 17 Doç. Dr. Çiğdem Öksüz Doç. Dr. Gamze Ekici Doç. Dr. Burcu Semin Akel 18 Doç. Dr. Ela Tarakçı Yrd. Doç. Dr. Nilay Arman Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Ahi Evran Üniversitesi, Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Yüksekokulu Gazi Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, İstanbul Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Hacettepe Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Ergoterapi Bölümü İstanbul Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, 19 Yrd. Doç. Dr. Gözde İyigün Doğu Akdeniz Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Öğr. Gör. Bircan Yücekaya Yrd. Doç. Dr. Esra Doğru Hüzmeli Yrd. Doç. Dr. Hatice Yakut Uzm. Fzt. Kartal Selici 20 Yrd. Doç. Dr. Gözde İyigün Uz. Fzt. Aytül Özdil Uz. Fzt. Ferdiye Zabit Mustafa Kemal Üniversitesi, Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Yüksekokulu Mustafa Kemal Üniversitesi, Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Yüksekokulu Süleyman Demirel Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Bülent Ecevit Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Doğu Akdeniz Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Video Vaka Çalışmaları Dr. Fzt. Murat Dalkılıç Dr. Fzt. Deniz Bayraktar Uz. Fzt. Bahar Ayberk Uzm. Fzt. Melek Volkan Yazıcı United Arab Emirates Armed Forces, Presidential Guard, Physiotherapy and Exercise Unit, Abu Dhabi İzmir Katip Çelebi Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Gaziantep Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Özel Defne Duru Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi Dr. Gizem Tel Doğu Akdeniz Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi

10 x İçindekiler İÇİNDEKİLER Önsöz...iv BÖLÜM I TEORIK ÇERÇEVE 1 1 Motor Kontrol: Konular ve Teoriler... 3 Giriş... 3 Motor Kontrol Nedir?... 3 Terapistler Neden Motor Kontrol Üzerine Çalışmalıdır?... 3 Hareketin Doğasını Anlamak... 4 Motor Kontrolün Altında Yatan Bireysel Sistemler... 4 Hareket Kontrolündeki Görev Kısıtlamaları... 5 Hareket Kontrolündeki Çevresel Kısıtlamalar... 6 Hareketin Kontrolü: Motor Kontrol Teorileri... 7 Uygulama için Teorinin Değeri... 7 Refleks Teorisi... 8 Hiyerarşik Teori... 8 Motor Programlama Teorileri Sistemler Teorisi Ekolojik Teori Hangi Motor Kontrol Teorisi En İyidir? Klinik Uygulama ve Bilimsel Teorilerin Paralel Gelişimi Nörolojik Rehabilitasyon: Refleks Temelli Nörofasilitasyon Yaklaşımları Görev Odaklı Yaklaşım Vaka Çalışmaları Özet Lab Aktivite Ödevleri için Cevaplar Motor Öğrenme ve Fonksiyonel İyileşme Motor Öğrenmeye Giriş Motor Öğrenme Nedir? Motor Öğrenmenin Doğası Motor Öğrenmenin Temel Tanımları Motor Öğrenmenin Genişletilmiş Tanımı Performans ve Öğrenme İlişkisi Öğrenme Şekilleri Uzun Dönem Hafızanın Temel Formları: Otomatik-Kapalı (İmplisit) ve Şuurlu-Açık (Eksplisit) Motor Öğrenme Teorileri Schmidt in Şema Teorisi Ekoloji Teorisi Motor Becerileri Öğrenme Aşamalari ile İlgili Teoriler Fitts ve Posner ın Üç Aşamalı Modeli Bernstein in Motor Öğrenmeye Üç-Aşamalı Yaklaşımı: Özgürlük Derecelerini Öğrenme Gentile in İki Aşamalı Modeli Motor Program Oluşum Aşamaları Motor Öğrenme Araştırmasının Pratik Uygulamaları Uygulama Seviyeleri x

11 İçindekiler xi Geribildirim Uygulama Koşulları Fonksiyonun Geri Kazanımı Fonksiyonun Geri Kazanımı ile İlgili Kavramlar Fonksiyonun Geri Dönüşünü Etkileyen Faktörler Yaralanma Öncesi Nöroprotektif Faktörler Yaralanma Sonrası Faktörler Özet Lab Aktivite Ödevleri için Cevaplar Motor Kontrolün Fizyolojisi Giriş ve Genel Bakış Motor Kontrol Teorileri ve Fizyolojisi Beyin Fonksiyonuna Genel Bakış Nöron-MSS nin Temel Birimi Duyusal/Algısal Sistemler Somatosensöriyel Sistem Görsel Sistem Vestibüler Sistem Hareket Sistemleri Motor Korteks Üst Seviye Bağlantı Alanları Serebellum Bazal Ganglionlar Mezensefalon ve Beyin Sapı Özet Motor Öğrenme ve Fonksiyonel İyileşmenin Fizyolojik Temeli Giriş Nöral Plastisitenin Tanımlanması Öğrenme ve Hafıza Öğrenme ve Hafıza Lokalizasyonu Plastisite ve Öğrenme Plastisite ve Öğrenmenin Nondekleratif (örtülü) Formu Yöntemsel Öğrenme (Beceri ve Alışkanlıklar) Plastisite ve Öğrenmenin Dekleratif (Açık) Şekilleri Örtülüden Açık Bilgiye Geçiş Açık Hafızdan Örtülü Hafızaya Geçiş Motor Öğrenmenin Karmaşık Şekilleri Becerinin Kazanılması: Otomatikliğe Geçiş Öğrenme Şekillerinin Özeti Nöral Plastisite ve Fonksiyonun İyileşmesi İyileşmenin Kavramsallaştırılması Aksonal Hasar: Nöronlara ve Komşu Hücrelere Etkisi Beyin Fonksiyonunu Baskılayan Erken Geçici Olaylar Aksonal Rejenerasyon: Periferal ve Santral Sinir Sistemi Arasındaki Farklılıklar MSS nin Yaralanmaya Cevabı Lezyon Sonrası ve Fonksiyonel İyileşme Sırasında Kortikal Sahalardaki Değişiklikler Nöral Plastisite ve Kortikal Reorganizasyonu Arttırma Yöntemleri Edinilmiş Beyin Hasarında Fonksiyonel İyileşme ve Nöral Plastisite Üzerine Yapılan Çalışmaların Klinik Etkileri Nöral Plastisite ve Nörodejeneratif Hastalıklar Nöral Plastisite ve Parkinson Hastalığı Parkinson Hastalığında Nöral Plastisite ve Fonksiyonun Geri Kazanımı Üzerine Yapılan Çalışmaların Klinik Etkileri Özet Motor Kontroldeki Kısıtlılıklar: Nörolojik Bozukluklara Genel Bakış Giriş: Motor Kontrol Patofizyolojisinin Bulgu ve Belirtileri MSS Lezyonlarıyla İlişkili Bozuklukların Sınıflandırılması Belirtilere Karşın Bulgular Pozitif Bulgu ve Belirtilere Karşın Negatif Bulgu ve Belirtiler Primer Etkilere Karşın Sekonder Etkiler

12 xii İçindekiler Hareket Sistemlerindeki Bozukluklar Motor Korteks Patofizyolojileri Subkortikal Patolojiyle İlişkili Motor Bozukluklar Sekonder Musküloskletal Bozukluklar Duyu Sistemlerindeki Bozukluklar Somatosensoriyel Bozukluklar Görsel Bozukluklar Vestibuler Defisitler Üst Kortikal Asosiasyon Alanlarının Patolojisi: Spasyal ve Non-Spasyal Bozukluklar Sağ Hemisfer Spasyal Bozuklukları Sağ Hemisfer Non-Spasyal Defisitleri Hareket (Motor) Sistemlerindeki Bozuklukların Klinik Yönetimi Motor Korteks ve Kortikospinal Yol Bozuklukları Serebellar ve Bazal Ganglion Bozukluklarının Klinik Yönetimi Kas İskelet Bozukluklarının Klinik Yönetimi Duyusal Sistemlerdeki Bozuklukların Klinik Yönetimi Somatosensoriyel Bozukluklar Görsel Bozukluklar Vestibular Bozukluklar Algısal ve Kognitif Sistemlerdeki Bozuklukların Klinik Yönetimi Spasyal Bozukluklar: Unilateral İhmal (Unilateral Neglect) Non-Spasyal Bozukluklar Özet Klinik Uygulama İçin Kavramsal Çerçeve Giriş Klinik Uygulamalar İçin Kavramsal Çerçevenin Bileşenleri Uygulama Modelleri Fonksiyonellik ve Yeti Yitimi Modeli Hipotez Odaklı Klinik Uygulama Motor Kontrol ve Öğrenme Teorileri Kanıta Dayalı Klinik Uygulama Kavramsal Çerçevenin Klinik Uygulamaya Uyarlanması Değerlendirme İçin Görev Odaklı Yaklaşım Fonksiyonel Aktiviteler ve Katılımın Değerlendirilmesi Stratejik Düzeyde Değerlendirme Vücut Yapısı ve Fonksiyonun Bozukluklarının Değerlendirilmesi Tedavide Görev-Odaklı Yaklaşım İyileşmeye Karşın Kompansasyon Özet Lab Aktivite Ödevleri için Cevaplar BÖLÜM II POSTÜRAL KONTROL Normal Postüral Kontrol Giriş Postüral Kontrolü Tanımlama Postüral Kontrol Sistem Yapıları Postüral Kontroldeki Motor Sistemler Sabit Duruş Dengesi Reaktif Denge Kontrolü Proaktif (Öngörülen) Denge Postural Kontrolde Duyusal/Algısal Sistemler Sabit Duruş İçin Duyusal Girdiler Reaktif Denge İçin Duyusal Girdiler Proaktif Denge İçin Duyusal Stratejiler Postüral Kontrolün Duyusal/Algısal Yönü Üzerine Araştırmanın Klinik Uygulamaları Postural Kontrolde Kognitif Sistemler Postural Kontrolün Kognitif Yönü Üzerine Araştırmanın Klinik Uygulamaları

13 İçindekiler xiii Postural Oryantasyon ve Stabiliteyi Kontrol Eden Nöral Alt Sistemler Spinal Katkılar Beyinsapı Katkıları Bazal Ganglion ve Serebellar Katkılar Özet Lab Aktivite Ödevleri için Cevaplar Postüral Kontrolün Gelişimi Giriş Postüral Kontrol ve Gelişim Motor Gelişim Basamakları ve Postüral Kontrolün Ortaya Çıkışı Postüral Kontrol Gelişiminde Teoriler Refleks/Hiyerarşik Teori Sistemler Teorisi Postüral Kontrol Gelişimi: Sistemler Yaklaşımı İnfantlarda Genel Hareketler Baş Kontrolünün Gelişimi Bağımsız Ayakta Oturmanın Gelişimi Bağımsız Duruşa Geçiş Postüral Kontrolün Geliştirilmesi Postüral Gelişimde Kognitif Sistemler Özet Yaşlanma ve Postüral Kontrol Giriş Yaşlanmaya Katkıda Bulunan Faktörler Birincil ve İkincil Faktörler Arasındaki Etkileşimler Yaşlanmanın Heterojenitesi İnstabilitenin Davranışsal Göstergeleri Düşmenin Tanımı Düşme Risk Faktörleri Postüral Kontrol Sistemlerinde Yaşa Bağlı Değişiklikler Motor Sistemler Statik Denge Durumundaki Değişiklikler Reaktif Denge Kontrolündeki Değişiklikler Sezgisel Postüral Kontrol Değişiklikleri Duysal/Algısal Sistemlerde Yaşlanma Bireysel Duyu Sistemlerindeki Değişiklikler Postüral Kontrolde Adaptif Duyular Kognitif Sorunlar ve Postüral Kontrol Vaka Çalışması - Yaşlılığa Bağlı Postüral Bozukluklara Yaklaşım Özet Lab Aktivite Ödevleri için Cevaplar Anormal Postüral Kontrol Giriş Nörolojik Hastalarda Düşmeler Motor Sistemlerdeki Problemler Bozulmuş Sabit Duruş Dengesi Bozulmuş Reaktif Denge Bozulmuş Öngörüsel Postüral Kontrol Duyusal/Algısal Sistemlerdeki Problemler Statik Dengeyi Etkileyen Duyusal Problemler Reaktif Dengeyi Etkileyen Duyusal Problemler Öngörüsel Dengeyi Etkileyen Duyusal Problemler Postüral Kontrolü Etkileyen Algısal Problemler Bozulmuş Duyu/Algı ve Postüral Kontrol Araştırmalarının Klinik Etkileri Kognitif Sistemdeki Problemler Denge ve Düşme Öz-Yeterliliği Postüral Stabilite Bozukluğu ve Çift-Görev Etkileşimi

14 xiv İçindekiler Postüral Kontrol Bozukluğunu Anlamaya Yönelik Bir Vaka Çalışması Jean J ve Genise T: Serebral Vasküler Olay Sonrasında Görülen Postüral Problemler Mike M: Parkinson Hastalığında Postüral Problemler John C: Serebellar Hastalıklarda Postüral Problemler Thomas L: Spastik Diplejik Serebral Palsi de Postüral Problemler Malachi: Ağır Atetoit/Spastik Serebral Palside Postüral Problemler Sue: Multipl Skleroz Hastalarında Postüral Problemler Özet Postüral Kontrol Bozukluğu Olan Hastaların Klinik Yönetimi Giriş Denge Rehabilitasyonunun Kavramsal Çerçevesi Değerlendirme Güvenlik İlk Etki Katılımda Denge Etkisinin Değerlendirilmesi Fonksiyonel Aktivitelerde Denge Değerlendirmesi Denge Değerlendirme Stratejileri Altta Yatan Bozuklukların İncelenmesi Değerlendirme: İncelemenin Sonuçlarını Yorumlama Görev Odaklı Denge Rehabilitasyonu Motor Sistem Duyusal Sistemler Kognitif Sistemler Herşeyi Biraraya Getirmek Denge Rehabilitasyonuna Görev Odaklı Yaklaşım için Araştırma Kanıtları Katılımı Artırma- Kanıt Dayalı Düşmeyi Önleme Özet Lab Aktivite Ödevleri için Cevaplar BÖLÜM III MOBILITE FONKSIYONLARI Normal Mobilitenin Kontrolü Giriş ICF Çerçevesinde Mobilite Motor Sistemler Kontrol ve Yürüyüş Lokomosyonun Temel Gereksinimleri: Progresyon, Postüral Kontrol ve Adaptasyon Steady-State Yürüyüşün Tanımlanması Yürüyüşün Adaptasyonu: Yürüyüşde Reaktif ve Proaktif Denge Kontrolünün Katkıları Yürümeye Başlama Yürümenin Kontrol Mekanizması Yürüme için Patern Jeneratörleri İnen yollar Kas-İskelet Sisteminin Yürümeye Katkıları Duyusal Sistem ve Yürüyüşün Kontrolü Somatosensoriyal Sistem Vizüel Sistem Vestibüler Sistem Kognitif Sistemler ve Yürüme Statik Yürüme Sırasında İkili-Görev Performansı Engellerin üzerinden Geçme Sırasında İkili-Görev Performansı Merdiven İnme-Çıkma Merdiven Çıkma Merdiven İnme Duyusal İpuçlarındaki Değişikliklere Göre Merdiven inip-çıkma Paternlerinin Adaptasyonu Yürüme Dışındaki Mobilite Transferler ve Yatak İçi Mobilite Özet Lab Aktivite Ödevleri için Cevaplar

15 İçindekiler xv 13 Mobilitenin Gelişimi Giriş Motor Sistemler ve Yürüyüşün Gelişimi Normal Yürüyüşün Gelişimi Adaptasyonun Gelişimi Yürümeden Koşma, Atlama, Zıplama ve Hızlı Koşmaya Geçiş Duysal Sistemler Kognitif Sistemler Diğer Mobilite Becerilerinin Gelişimi Dönmenin Gelişimi Sırtüstü Pozisyondan Ayağa Kalmanın Gelişimi Özet Lab Aktivite Ödevleri için Cevaplar Yaşlanma ve Mobilite Giriş Yürüme Disfonksiyonu: Yaşlanma mı Patoloji mi? Motor Sistemler ve Yürüyüş Dengeli Yürüyüşte Yaşla İlişkili Değişimler Yürüyüşün Adaptasyonunda Yaşla İlişkili Değişiklikler: Reaktif veya Proaktif Denge Kas İskelet Kontrolünde Yaşla İlişkili Değişiklikler İleri Yaştaki Yetişkinlerde Yürüme Değişikliğinde Patolojinin Rolü Duyu Sistemi ve Yürüyüşte Yaşla İlişkili Değişiklikler Somatosensoriyel Sistem Görme Vestibular Kognitif Sistem ve Yürüyüşte Yaşla İlişkili Değişiklikler Dengeli Yürüyüş ve İkili Görev Performansında Yaşa Bağlı Değişiklikler Engel Atlama Esnasında İkili Görev Performansında Yaşa Bağlı Değişikler Yürüyüşe Kognitif Etki: İleri Yaştaki Yetişkinlerde Düşme Korkusu Diğer Mobilite Becerilerinde Yaşla İlişkili Değişiklikler Yürüyüşe Başlama ve Geriye Doğru Yürüme Merdiven İnme ve Çıkma Oturma- Kalkma Yataktan Kalkma Sırtüstünden Ayağa Kalkmak Bebeklerde ve Yaşlılarda Yürüme Özelliklerinin Karşılaştırılması: Geriye Dönük Hipotez Testleri Hareketlerin Yaş ile İlişkisini Anlamak için Bir Vaka Çalışması Yaklaşımı Özet Lab Aktivite Ödevleri için Cevaplar Anormal Mobilite Giriş Klasifikasyon Sistemleri Motor Sistemler ve Anormal Yürüyüş Parezi/Kuvvet Kaybı Spastisite Seçici Kontrolün Kaybı ve Anormal Sinerjilerin Ortaya Çıkması Koordinasyon Problemleri Kas-İskelet Sistemi Bozuklukları Yürümenin Bozulmuş Adaptasyonu: Bozulmuş Reaktif ve Proaktif Denge Kontrolünün Katkıları Duyu Sistemleri ve Anormal Yürüme Somatosensoriyal Defisitler Görsel Defisitler Vestibüler Defisitler Yürümeyi Etkileyen Algısal Problemler Kognitif Sistemler ve Yürüme Bozukluğu İkili Görev ile Yürüme Bozukluğu Mobiliteye Katılımı Hangi Faktörler Limitler? Yürüme Dışındaki Mobilite Bozuklukları Yürümeyi Başlatma

16 xvi İçindekiler Merdiven Aktivitesi Transferler ve Yatak Mobilitesi Mobilite Bozuklarını Anlamak İçin Vaka Örnekleri Jean J ve Genise T: İnme Mike M: Parkinson Hastası John C: Dejeneratif Serebellar Yaralanma Sue: Multipl Skleroz Thomas: Spastik Diplejik Serebral Palsi Özet Mobilite Bozukluğu Olan Hastanın Klinik Yönetimi Giriş Değerlendirme İçin Görev Odaklı Yaklaşım Katılımın Değerlendirilmesi: Ev İçinde ve Toplumsal Yaşamda Mobilite Performansı Yürüme Kapasitesinin Standardize Ölçümleri Yürüme Paterninin Değerlendirilmesi Bozukluk Düzeyini Değerlendirme Mobilitenin Ölçülmesi: Gerçekten Tüm Bu Testler ve Ölçekler Gerekli mi? Tedaviye Geçiş Hedeflerin Belirlenmesi Lokomotor Eğitimde Görev Odaklı Yaklaşım Bozukluk Düzeyinde Girişimler Strateji Seviyesinde Girişim: Yürüme Paternini Geliştirme Eğitimin Adaptasyonu: Kompleks Yürüme Görevleri Katılımı Arttırma ve Mobilite Özürünü Azaltma Diğer Mobilite Becerilerinin Eğitimi Merdivende Yürüme Transferler ve Yatak İçi Mobilite Değişken Görevler ve Çevresel Taleplerin Önemi Özet Lab Aktivite Ödevleri için Cevaplar BÖLÜM IV UZANMA, KAVRAMA VE MANIPULASYON Normal Uzanma, Kavrama ve Manipulasyon Giriş Hareket Kontrol Prensipleri Hareketin Kontrolünde Geribildirime Karşı İleribildirim Hedef Belirlemek Göz-Baş-Gövde Koordinasyonu Göz Hareketleri ve El Hareketleri Arasındaki Etkileşimler Uzanma ve Kavrama Uzanma ve Kavramanın Kinematiği Uzanma ve Kavramanın Nöral Kontrolü Duyusal Sistemler Motor Sistemler Kavrama Kavrama Paternlerinin Sınıflandırılması Kavrama Paternlerinin Beklenen Kontrolü: Hassas Kavrama Oluşumu Kavrama ve Kaldırma Görevleri Uzanma ve Kavramanın Koordinasyonu Uzanma ve Kavramanın Nöral Kontrolünde Genel Prensipler Hareketin Değişmez Özellikleri: Motor Programlar Uzanma ve Kavrama İçin Reaksiyon Zamanları Fitts Yasası Sinir Sistemi Hareketi Nasıl Planlar? Kas Koordinasyonu, Eklem Açı Koordinasyonu ve Bitiş Noktası Koordinat Stratejileri Mesafeye karşı Konum Programlama Teorileri

17 İçindekiler xvii Uzanma ve İkincil Bilişsel Görev Performansı Arasındaki İlişki Özet Laboratuvar Aktivitesi Alıştırmalarının Cevapları Uzanma, Kavrama ve Manipulasyon: Yaşam Boyu Değişiklikler Giriş Uzanma Davranışlarının Gelişiminin Altında Yatan Temel Prensipler Uzanma Davranışlarının Gelişiminde Reflekslerin Rolü Uzanma Davranışları: Doğuştan ya da Öğrenilmiş? Bir Hedefin Belirlenmesi: Göz-Baş Koordinasyon Hareketli Bakış Nesne Hareketlerinin İzlenmesi Uzanma İçin Görsel Yolların Gelişimi Göz-Baş-El Koordinasyonu Gelişimi Uzanma ve Kavrama Motor Bileşenler Duyusal Bileşenler Kavrama Gelişimi Çocuklar Nesneleri Kavrarken ve Kaldırırken Ne Zaman Öngörü Kontrolünü Kullanmaya Başlarlar? Kavrama Güçlerinin Uyumu Hareket Eden Nesnelere Uzanıp Kavramayı Öğrenme (Yakalama) Kognitif Bileşenler El-Göz Koordinasyonunun Gelişmesinde Deneyimin Rolü Reaksiyon Süresi Uzanma Görevleri Fitts Yasası Yaşlılardaki Değişiklikler Uzanma: Yaşla Değişimler Kavrama: Yaşla İlgili Değişimler Uzanma-Kavrama Adaptasyonu: Yaşla İlişkili Değişiklikler Uzanma Performansında Azalmanın Kompansasyonu ve Geriye Döndürülebilmesi Uzanma, Kavrama ve Manipülasyonda Yaşla İlişkili Değişikliklerin Anlaşılması İçin Vaka Çalışması Özet Lab Aktivite Ödevleri için Cevaplar Anormal Uzanma, Kavrama ve Manipulasyon Giriş Hedef Lokalizasyonu Problemleri Nesne Lokalizasyonu ve Görsel Defisit Göz-Baş-El Koordinasyonu İle İlgili Problemler Uzanma ve Kavrama İle İlgili Problemler Uzanma Bozuklukları Kavrama ile İlgili Problemler El-İçi Manipulasyon İle İlgili Sorunlar Bırakmayla İlgili Sorunlar Ekstremiteler Arası Eşleşme ve İki Elle Yapılan Görevler İpsilezyonel Hemiparetik Olmayan Ekstremitede Uzanma ve Kavrama Apraksi Üst Ekstremite Bozukluklarını Anlamak İçin Bir Vaka Çalışması Yaklaşımı Jean J ve Genise T: Serebrovasküler Olayı Takiben Uzanma ve Kavrama Problemleri Mike M: Parkinson Hastalığında Uzanma ve Kavrama Problemleri John C: Serebellar Patolojiyi Takip Eden Uzanma ve Yakalama Problemleri Thomas: Serebral Palside Uzanma ve Yakalama Problemleri Malachi: Şiddetli Distonik/Spastik Serebral Palside Uzanma-ve-Kavrama Problemleri Sue: Multipl Skleroz da Uzanma ve Kavrama Problemleri Özet Uzanma, Kavrama ve Manipulasyon Bozukluğu olan Hastalarda Klinik Yönetim Öğrenim Hedefleri Giriş Değerlendirme Kavrama Becerisinin Katılıma Olan Etkisinin Değerlendirilmesi

18 xviii İçindekiler Fonksiyonel Aktivitelerde Kavrama Becerisinin Değerlendirilmesi Bozuklukların Altında Yatan Faktörlerin Değerlendirilmesi Değerlendirme: Değerlendirme Sonuçlarını Yorumlama Uzun-Dönem Hedefler Kısa-Dönem Hedefler Hasta-Tanımlı Hedefler Kavramanın Görev-Odaklı Rehabilitasyon Altta Yatan Bozukluklara Yönelik Tedaviler Sensorimotor Müdahale Stratejileri Fonksiyonel Seviyede Müdahaleler Katılımı Geliştirme Özet Lab Aktivite Ödevleri için Cevaplar Kaynaklar Dizin Vaka Çalışmaları - DVD