PETER SINGER Peter Singer 1946 da Avustralya da doğdu. Felsefe eğitimini Melbourne ve Oxford Üniversitelerinde tamamladı. Oxford da ve ABD deki

Transkript

1 PETER SINGER Peter Singer 1946 da Avustralya da doğdu. Felsefe eğitimini Melbourne ve Oxford Üniversitelerinde tamamladı. Oxford da ve ABD deki çeşitli üniversitelerde görev yaptıktan sonra Melbourne deki Monash Üniversitesi nde İnsan Biyoetiği Bölümü nün başına getirildi dan bu yana Princeton Üniversitesi Biyoetik bölümünde görev yapıyor. Etik alanında otuz kadar kitap yazan ve derleyen Singer ın dünya genelinde en çok tanınan kitabı Hayvan Özgürleşmesi dir. Yayımlandığı yıldan bu yana büyük tartışmalara yol açan Pratik Etik, üniversitelerde uygulamalı etik alanında en yaygın olarak okutulan kitaplardan biridir. Encyclopaedia Britannica nın Macropedia bölümündeki etik maddesini de Singer kaleme almıştır. Her çalışmasıyla geniş yankı uyandıran Singer, felsefenin soyut ve akademik bir çalışma alanından ibaret olmadığını ve herkesi yakından ilgilendiren konularda önemli katkılarda bulunabileceğini öne sürenlerin sıkça gönderme yaptıkları bir felsefecidir. Kendisi de etik çalışmalarının uzun vadede ahlaksal düşünme biçimimiz üzerinde önemli bir etkisinin olacağına inandığını belirtmiş ve Hayvan Özgürleşmesi başta olmak üzere birçok kitabını herkesin anlayabileceği bir dilde yazmayı tercih etmiştir. Singer, 2003 yılında İstanbul da yapılan Dünya Felsefe Kongresi nde Irak Savaşı nın ahlaksal gerekçelerini çürütmeye yönelik tebliğiyle de büyük ilgi toplamıştı. Türkçeye çevrilen kitapları: Animal Liberation [1975; Hayvan Özgürleşmesi, Çev. Hayrullah Doğan, Ayrıntı Yay., 2005]; Practical Ethics [1979; Pratik Etik, Çev. Nedim Çatlı, İthaki Yay., 2015]; Marx [1980; Marx, Çev. Hakan Gür, Dost Kitabevi, 2013] ve Hegel: A Very Short Introduction [1983; Hegel, Çev. Bahar Öcal Düzgören, Altın Kitaplar, 2003].

2 Ayrıntı: 453 İnceleme Dizisi: 200 Hayvan Özgürleşmesi Peter Singer İngilizceden Çeviren Hayrullah Doğan Kitabın Özgün Adı Animal Liberation Yayıma Hazırlayan Nermin Saatçioğlu Son Okuma A. Tansel Mumcu First Ecco/2002 Basımından Çevrilmiştir. 1975, 1990, 2002, 2009 by Peter Singer Published by arrangement with The Robbins Office, Inc. and Aitken, Alexander & Associates, Ltd. Türkçe yayım hakları AnatoliaLit Agency aracılığıyla alınmıştır. Bu Kitabın Türkçe Yayım Hakları Ayrıntı Yayınları na Aittir. Kapak İllüstrasyonu Sevinç Altan Kapak Tasarımı Arslan Kahraman Dizgi Kâni Kumanovalı Baskı ve Cilt Ali Laçin - Barış Matbaa-Mücellit Davutpaşa Cad. Güven San. Sit. C Blok No. 286 Topkapı/Zeytinburnu - İstanbul - Tel Sertifika No: Birinci Basım: 2005 İkinci Basım: Nisan 2018 Baskı Adedi 2000 ISBN Sertifika No.: AYRINTI YAYINLARI Basım Dağıtım San. ve Tic. A.Ş. Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No.: 3 Cağaloğlu İstanbul Tel.: (0212) Faks: (0212) & info@ayrintiyayinlari.com.tr twitter.com/ayrintiyayinevi facebook.com/ayrintiyayinevi instagram.com/ayrintiyayinlari

3 Peter Singer Hayvan Özgürleşmesi

4 İNCELEME DİZİSİ SON ÇIKAN KİTAPLAR CAN ÇEKİŞEN İMPARATORLUK Francis Shor SÜREKLİ DEVRİM TEORİSİ Eşitsiz ve Bileşik Gelişim Siyaseti Michael Löwy ŞİDDETSİZ DİRENİŞ Felsefi Bir Giriş Todd May AYDINLAR SOSYALİZMİ Jan Waclaw Makhayski İLETİŞİM BİLİMLERİNİN UNUTULMUŞ KÖKENLERİ Der. Jacques Perriault MODA-LOJİ Yuniya Kawamura MARKSİZM İN ANLAMI Paul D Amato CİNSELLİĞİN ÖNEMİ Arzuya Yeniden Kavuşmak Dr. Ghislaine Paris ÇALIŞMA DÜŞÜNCESİ John W. Budd YORUM VE AŞIRI YORUM Umberto Eco HAYATIN GİZLİ HAZLARI Theodore Zeldin HAYATIN KIRILGANLIĞI William E. Connolly DEVLET VE HUKUK Friedrich Engels, Karl Marx İYIMSER OLMAYAN UMUT Terry Eagleton TEKNIK, SERMAYE, MEDYA Peter Trawny PROTESTO Toplumsal Hareketlere Kültürel Bir Giriş James M. Jasper SOSYALİZMDE EĞİTİM KÜBA Celil Denktaş HERMENÖTIĞIN KÖKENI Kendilik Hakkında - Dartmouth Konferansları, 1980 Michel Foucault YAŞAM SANATI Zygmunt Bauman LENIN Farklı Bir Yol Lars T. Lih HERMENÖTIK VE SOSYAL BILIMLER Anlama ya Dair Yaklaşımlar Zygmunt Bauman LENIN 2017 Hatırlamak, Tekrarlamak ve Kafa Yormak Vladimir İlyich Lenin, Slavoj Žižek EKIM Rus Devriminin Hikâyesi China Miéville DÜNYAYA VE KENDİMİZE DAİR Zygmunt Bauman & Stanislaw Obirek FAŞIZM VE KAPITALIZM Faşizmin Sosyal Kökenleri ve İşlevleri Üstüne Teoriler Angelo Tasca, Arthur Rosenberg, Otto Bauer, August Thalheime TANRI'YA VE İNSANA DAIR Stanislaw Obirek, Zygmunt Bauman İSTISNA HÂLI Giorgio Agamben BENLIK PRATIKLERI Zygmunt Bauman & Rein Raud

5 Bu gözden geçirilmiş baskıyı, ayrıca, Hayvan Özgürleşmesi ülküsünü somutlaştırmak için hayatlarını değiştiren bütün okurlara ithaf etmek istiyorum. Etik düşüncenin gücünün türümüze özgü çıkarcılığın önüne geçebileceğine inanmayı sizler olanaklı hâle getirdiniz.

6

7 Richard ve Mary ye, Ros ve Stan e ve özellikle Renata ya

8

9 İçindekiler Türkçe Baskıya Önsöz Baskısına Önsöz Baskısına Önsöz Baskısına Önsöz Baskısına Önsöz Bütün Hayvanlar Eşittir... ya da insanların eşitliği fikrine temel oluşturan etik ilke, eşit önemseme yaklaşımını hayvanlara da uygulamamızı neden gerekli kılar? Araştırma Araçları Vergileriniz nerelerde kullanılıyor?

10 Hayvan Özgürleşmesi 3 Sınai Çiftlikler... ya da yemeğiniz henüz bir hayvanken neler yaşıyor? Vejetaryen Olmak... ya da nasıl daha az acıya yol açarken daha çok gıda üretebiliriz ve çevreye daha az zarar veririz? İnsanın Hükümranlığı... Türcülüğün kısa bir tarihi Günümüzde Türcülük... Hayvan Özgürleşmesine karşı savunmalar, rasyonalizasyonlar ve itirazlar ile bunların üstesinden gelmekte katedilen mesafe Ek-1 Bellibaşlı Kaynaklar Ek-2 Zalimlikten Uzak Yaşamak Ek-3 Kuruluşlar Teşekkür Baskısı İçin Teşekkür Dizin

11 Türkçe Baskıya Önsöz H ayvan Özgürleşmesi nin Türkçe baskısının yayımlanmasından büyük mutluluk duyuyorum. Bu kitaptaki fikirlerin dünyanın her yerine yayıldığını görmek çok güzel bir duygu. Üstelik, bu fikirlere duyulan ihtiyaç şimdi eskisinden de büyük. İnsan dışı hayvanlarla ilişkilerimizde etik bir yaklaşım benimsemediğimiz için, sınai tarım dünyada yaygınlaştıkça, korkunç koşullarda kapalı yerlere hapsedilen milyarlarca hayvana yenileri ekleniyor. Hayvanlara yaklaşımımızda etik açıdan dünya çapında bir değişikliğe gitmenin zamanı geldi. Hayvan özgürleşmesi fikrinin Batı ya özgü olduğunu ve tüm toplumlara uygun olmadığını düşünen insanlar olabilir; ama bellibaşlı etik ve dinî geleneklerin çoğunda hayvanların önemsendiğini görüyoruz. Aslında, mutlaka bir karşılaştırma 11

12 Hayvan Özgürleşmesi yapmamız gerekiyorsa, büyük gelenekler arasında hayvanların durumuna ilişkin kimi ifadeler bulmanın en güç olduğu metinler Hıristiyanlığın kutsal metinleridir. Budist, Hindu, Yahudi, Antik Çin ve İslam metinlerinde bu konuda pek çok yoruma rastlamak mümkün. Hz. Muhammed in Bir hayvana iyi muamelede bulunmak bir insana iyi muamelede bulunmak gibidir; bir hayvana eziyet etmek de bir insana eziyet etmek gibidir dediği rivayet ediliyor. Bu aydınlık görüş, hayvan özgürleşmesi fikriyle tam bir uyum içindedir. Kuran daki şu ayet de herkesçe bilinir: Yerde debelenen hiçbir hayvan ve iki kanadı ile uçan hiçbir kuş yoktur ki, sizin gibi birer ümmet olmasınlar! Biz kitapta hiçbir eksik bırakmamışızdır. Sonra hepsi Rab larının huzurunda toplanırlar. * 1 Siyasi solda yer alan bazı kişiler de hayvan özgürleşmesinin bir burjuva ideolojisi olduğunu ve dolayısıyla radikal hedefleri olan kişilere uygun olmadığını ileri sürebilirler. Ama sol düşüncenin özü zayıfları, güçsüzleri ve sömürülenleri önemsemek değil midir? Peki günümüzde hissetme yetisine sahip varlıklar arasında en zayıf, en güçsüz ve en çok sömürülen varlıklar hangileridir? Hapsedilen, gıda üretimi ya da tıbbi araştırmalar için yetiştirilen ve sonra da öldürülen insan dışı hayvanlardır. Bu hayvanların ellerinde hiçbir güç bulunmaz; günümüzde hissetme yetisine sahip varlıklar arasında en acımasızca sömürülenler onlardır. Köleliğin herhangi bir biçimindeki kadar gaddarca köleleştirilir, vücutları ve etleri için kullanılırlar. Kitabın II. ve III. bölümlerinde sanayileşmiş ülkelerde hayvanların nasıl sömürüldüklerini anlattım. Bu sömürü biçimlerinin birçoğuna artık Türkiye de de rastlanıyor; örneğin, et piliçlerinin ve yumurta tavuklarının yetiştirilmesinde II. bölümde açıklanan sistemler kullanılıyor. Diğer yandan, Türkiye de yoğun domuz ve süt buzağısı üretimi yapılmıyor. Ayrıca, genel olarak daha az bilimsel araştırma yapıldığı için, hayvanlar üzerinde de daha az deney yapılıyor ama bunlar da değişmeye * Enam Suresi, 38. Ayet. Kur an-ı Kerim ve Açıklamalı Meali, Diyanet Vakfı Yay. (ç.n.) 12

13 Peter Singer başladı. Türkiye zenginleştikçe Avrupa Birliği ne kabul edilirse muhtemelen bu süreç daha da hızlanacak bilimsel araştırmalara ayrılan kaynaklar artacaktır ve bu hayvan deneylerinin de artması anlamına gelecektir. Ne yazık ki, refah genellikle daha çok et tüketimini de beraberinde getiriyor ve bu da çevre tahribatına, tüketicilerin sağlığının bozulmasına ve tabii ki daha çok hayvanın acı çekmesine yol açıyor. Zaten Türkiye deki hayvan sömürüsü ayrıntılarda farklılık gösterse bile, hayvanlarla ilişkilerimizi düzenleyen etik ilkelerin tartışılması ve hayvanlara yaklaşımımızın değişmesi önemlidir. Avrupa Birliği ne katılım et tüketimini artıracak olmakla birlikte, AB standartlarıyla uyum süreci Türkiye de hayvanlara gösterilen muamelenin değişmesi için büyük bir fırsat sunuyor. Artık AB mevzuatında hayvanlardan hissetme yetisine sahip varlıklar olarak bahsediliyor. Bunun zaten açık bir gerçek olduğu düşünülebilir; ama bu değişiklik yapılmadan önce hayvanlar hukukta düpedüz mal olarak görülüyordu. AB düzenlemeleri, uygulamada da, özellikle gıda üretmek için yetiştirilen hayvanların koşullarında iyileştirmelere gidilmesini şart koşuyor. Böylece hayvanlar bu kitapta anlatılan en büyük eziyetlerin bazılarından kurtulmuş olacaklar: Örneğin yumurta tavukları, eşeleyebilecekleri bir alanın ya da yumurtlayabilecekleri yuvaların bulunmadığı tel kafeslerde tutulamayacaklar. Bu değişiklikler, henüz yeterli olmamakla birlikte, milyarlarca hayvanın hayatını iyileştirecek ve bu nedenle de desteklenmesi gereken girişimlerdir. Avrupa Birliği nin genişlemesinin en önemli yararlarından biri de birçok yeni ülkenin bu yüksek standartları benimsemesi oldu; ama, standartların etkin olabilmesi için tabii ki bunların gerekçelerinin anlaşılması gerekiyor. Umarım bu kitap bu sürece katkıda bulunur. Peter Singer Ocak

14 2009 Baskısına Önsöz yılında bir gün televizyonda akşam haberlerini izleyen on milyonlarca Amerikalı, gizlice çekilmiş bir video karşısında dehşete düştü ve videonun doğruluğuna inanmak istemedi. Videoda yürüyemeyecek kadar hasta olan sığırlar tekmeleniyor, elektrikli sopalarla dürtülüyor, çatallı kaldırıcılarla itilip kakılıyor ve sığırların gözlerine sopa batırılıyordu. Bunları yapanların tek amacı sığırları kesilecekleri ve işlenip ete dönüştürülecekleri öldürme bölmesi ne sokmaktı. Video, California nın Chino kentindeki Westland/Hallmark Mezbahası nda çekilmişti. Burası, büyük ölçekli, en modern yöntemlerin kullanıldığı iddia edilen ve Ulusal Okul Yemekleri Programı nın başlıca tedarikçileri arasında yer alan bir tesisti. Öyle dağ başında filan da değildi; Los Angeles ın merkezine yaklaşık 50 km mesafedeydi. Yürü- 14

15 15 Peter Singer yemeyecek durumdaki sığırların etinin yenmesi insan sağlığını tehdit eden bir durum olarak görüldüğü için, videonun yayımlanmasının ardından ABD tarihinin en büyük et ürünleri geri çağırması gerçekleşti. Videonun ortaya çıkardığı gerçekler, bu kitabın tezinin çarpıcı bir şekilde teyit edilmesi anlamına geliyordu. Hasta sığırlara yüzlerinden elektrik verdiği, vurduğu ve onları çatallı kaldırıcıyla taşıdığı görülen mezbaha yöneticisi Daniel Ugarte Navarro, mahkemede hayvanlara eziyet etme suçlamasını kabul etti, ama sonradan yanlış hiçbir şey yapmadığını, sadece işini yaptığını söyledi. Bu, daha önce çok duyduğumuz, ama maalesef büsbütün temelsiz olmayan bir mazeret. Ugarte nin yaptıkları çok çirkin olsa da, hayvanlara nasıl muamele edeceğimizi düzenleyen etik kurallarda ve yasalarda daha köklü bir sorun var. İnsanlar hissetme yetisine sahip canlıları yemek istedikleri ve şirketler onlara bu canlıların etlerini mümkün olan en düşük fiyatla sağlamak konusunda rekabet ettiği sürece, sistem bu talebi karşılayanları ödüllendirecektir. Bu anlamda, Ugarte gerçekten işini yapıyordu. Ugarte ve Westland/Hallmark Mezbahası açısından bir şanssızlık olarak ABD Hayvanları Koruma Derneği nden (Humane Society of the United States) bir müfettiş mezbahada gizlice çekim yapmamış olsaydı Ugarte işvereninin kârlarını maksimize etmek üzere bu şekilde çalışmaya devam edecekti. Bu videonun ve gizlice çekilmiş başka hayvan istismarı videolarının yarattığı büyük tepki, ABD de hayvanların maruz bırakıldıkları kitlesel ve kurumsal zulmün devam etmesinin ilgisizlikten çok bilgisizlikten kaynaklanıyor olabileceğini düşündürüyor. Medya, hayvanlarla ilgili sorunları daha çok ciddiye aldıkça bu bilgisizlik de azalmaya başladı. Ama bu noktaya ancak uzun bir mücadele sonucunda ulaşılabildi. Bu kitabın ilk baskısının yapıldığı 1975 yılından bu yana, sayısız hayvan aktivistinin yoğun çalışmaları, hem kamuoyunda hayvan istismarı konusundaki farkındalığın artması hem de hayvanlar için somut kazanımların elde edilmesi açısından çok başarılı oldu lerde hayvan hareketinin yarattığı baskı sayesinde, kozme-

16 Hayvan Özgürleşmesi tik şirketleri hayvanlar üzerinde yürütülen testlerin alternatiflerini araştırmak için para ayırmaya başladı. Bilim camiasında hayvanların kullanılmadığı test yöntemlerinin geliştirilmesine yönelik çalışmalar yürütülüyor ve kısmen bu çalışmalar sayesinde testlerde kullanılan hayvan sayısı kontrol altında tutuluyor. Kürk sektörünün Kürk geri döndü iddiasına rağmen, kürk satışları hayvan hareketinin sektörü hedef almaya başladığı 1980 lerdeki seviyesine dönmüş değil. Ev hayvanı sahipleri artık daha eğitimli ve sorumluluk sahibi ve barınaklarda ve hayvan toplama merkezlerinde öldürülen istenmeyen sokak hayvanlarının sayısı hâlâ çok yüksek olmakla birlikte eskiye göre ciddi bir düşüş gösterdi. Ama insanların istismarına uğrayan hayvanların ezici çoğunluğunun çiftlik hayvanları olduğu unutulmamalı. ABD de araştırmalarda kullanılan hayvan sayısı yaklaşık 25 milyon, yani kabaca Teksas eyaletinin nüfusu kadarken, her yıl yine sadece ABD de gıda olarak tüketilmek üzere öldürülen kuşların ve memelilerin sayısı yaklaşık 10 milyar, yani dünya nüfusunun bir buçuk katı kadardır (Bu sayıya balıklar ve diğer su hayvanları dahil değil). Bu hayvanların çoğu sınai çiftliklerde yetiştiriliyor ve yaşadıkları süre boyunca acı çekiyorlar. Çiftlik hayvanlarının durumundaki ilk iyileşme Avrupa da gerçekleşti. İsviçre de yumurta üreticiliğinde, bu kitabın III. bölümünde anlatılan kafes bataryaları sistemi 1991 sonu itibariyle yasaklandı. İsviçreli yumurta üreticileri, tavukları kanatlarını bile açamayacakları kadar küçük tel kafeslere tıkmayı bıraktılar ve zemini tavukların eşeleyebilecekleri saman gibi organik malzemelerle kaplı ve içinde tavukların yumurtlayabilecekleri etrafı kapalı ve zemini yumuşak folluklar bulunan kümesler kullanmaya başladılar. İsviçreliler değişimin mümkün olduğunu ispat edince kafes bataryalarına muhalefet Avrupa nın her yerinde güçlendi. Sonunda, toplam nüfusu 500 milyona yaklaşan ve 27 üye ülkeden oluşan Avrupa Birliği, 2012 ye kadar standart boş tel kafeslerin kademeli olarak kaldırılmasına ve tavuklara daha geniş bir alanda dolaşabilecekleri, istediklerinde bir tüneğe 16