DİYARBAKIR'DAKİ YAPILARIN DEPREM DAYANIMI AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Transkript

1 ÖZET: DİYARBAKIR'DAKİ YAPILARIN DEPREM DAYANIMI AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ İdris BEDİRHANOĞLU 1 ve Bedri POLAT 2 1 Doç. Dr., İnşaat Müh. Bölümü, Dicle Üniversitesi, Diyarbakır 2 Yüksek Lisans Öğrencisi, Dicle Üniversitesi, Diyarbakır ibedirhanoglu@dicle.edu.tr Diyarbakır bölgesi sismik açıdan aktif bir bölgede yer almaktadır. Buna karşılık nüfus açısından çok hızlı büyüyen bir kent olmasından dolayı çarpık kentleşmenin yoğun olduğu bir şehirdir. Çarpık kentleşme beraberinde kötü bir yapı stoku yaratmıştır. Bundan dolayı Diyarbakır deprem açısından çok riskli bir bölgedir. Bu çalışmada mevcut tecrübeler, her bir bölgede yapılan gözlemsel incelemeler ve bazı istatiksel veriler kullanılarak Diyarbakır da nüfusun yoğun olduğu ve deprem dayanımı açısından yetersiz olan yapıların yoğun olarak bulunduğu bölgeler tespit edilmiştir. Bu bölgelerdeki yapıların deprem güvenlikleri seçilen tipik yapılar üzerinde hızlı yöntemler kullanılarak tespit edilmiştir. Geleneksel yapılaşmanın yoğun olduğu Diyarbakır'da her dönem yapıları birbirine çok benzemektedir. Malzeme kalitesi de aynı şekilde benzerlik arz etmektedir. Bütün yapıların Deprem Yönetmeliği kullanılarak detaylı deprem performans analizi yapılaması mümkün olmadığından hızlı yöntemlerden faydalanılmıştır. Bu yöntemler kullanılırken yazarların mevcut tecrübeleri de göz önünde bulundurulmuştur. Sonuç olarak Diyarbakır ın nüfus ve kötü yapılaşma açısından yoğun olduğu bölgelerinde bulunan yapıların deprem dayanımları değerlendirilmiştir. Bu şekilde olası bir depremde yapıların durumu ve depremden önce yapılması gerekli olan çalışmalar için öneriler sunulmuştur. ANAHTAR KELİMELER: Betonarme bina, deprem güvenliği, riskli yapılar, hızlı tespit. EVALUATİON OF EXİSTİNG BUİLDİNGS İN DİYARBAKİR İN TERMS OF EARTHQUAKE RESİSTANCE ABSTRACT: Diyarbakir city is located in a seismically active region. On the other hand, since the population grows very rapidly, it is a city where the distorted urbanization is concentrated. Disturbed urbanization has created a big reserve of poor buildings. Therefore, Diyarbakir is a very risky area in terms of earthquake. In this study, by using the experiences, observational investigations made in each region and the statistical data, the biggest district in Diyarbakir where the population is dense and the structures insufficient in terms of earthquake resistance are concentrated are determined. Earthquake safety of structures in this district has been determined by using fast screening methods on selected typical structures. In Diyarbakir, where the traditional construction is intense, the buildings of each period resemble each other very much. Material quality is also similar. Since it is not possible to carry out detailed earthquake performance analysis using Earthquake Regulations for all structures, fast screening methods have been used. When these methods are used, the current experience of the authors is also taken into consideration.

2 As a result, earthquake resistances of the structures in one of big district in Diyarbakir, where population and poor constructions were concentrated, were evaluated. Furthermore, situation of existing structures in this district have been evaluated and suggestions were made for the work that needs to be done before a possible earthquake happen. KEYWORDS: Reinforced concrete building, earthquake safety, risky structures, fast screening method. 1. GİRİŞ Ülkemiz deprem açısından aktif bir coğrafya üzerinde bulunmaktadır. Ortalama on yılda bir etkisi büyük bir deprem meydana gelmektedir. Depremin zamanı ve yerini tam olarak tespit etmek bugüne kadar mümkün olamamış ve bundan sonra da olabileceğine pek ihtimal verilmemektedir. Dolayısı ile depremlerde can kayıplarını engellemenin tek yolu depreme dayanıklı yapılarda yaşamaktır. Ülkemizde depremlerle beraber sağlam yapı yapma bilincinde artış olduğu ve yeni çıkarılan yönetmelik ve yasalarla (DBYBHY 2007 ve Kentsel Dönüşüm Yasası, Riskli Alan Yasası) depreme dayanıklı yapı inşasında önemli gelişmeler kat edildiği düşünülmektedir. Buna karşılık mevcut yapılar için bu durum geçerli değildir. Yapılan birçok araştırmaya göre Türkiye deki yapıların büyük bir çoğunluğunun depreme dayanıklı olmadığı, malzeme kalitelerinin kötü olduğu, yetersiz donatı, elemanların yanlış uygulama detaylarına sahip oldukları tespit edilmiştir (Bedirhanoğlu, 2009). Ülkemizde son yıllarda meydana gelen her büyük depremde çok sayıda insan hayatını kaybetmiştir. Depremlerde değişmeyen tek gerçekliğin can kaybı olması mevcut binaların acil olarak depreme hazır hale getirme arayışlarını başlatmıştır. Yapılara müdahale etmeden önce mevcut durumlarının depreme dayanıklı olup olmadıklarının tespiti gerekmektedir. Ayrıca depreme dayanıklı olmayanların güçlendirilebilip güçlendirilemeyeceklerin tespit edilmesi ve buna göre güçlendirilebileceklerin güçlendirilmesi diğerlerinin yıkılması gerekmektedir. Türkiye de mevcut yapı sayısının çok fazla olması ve bu yapıların %75 inin konut olarak kullanımı (İlki ve diğ. (2015) bütün yapıların detaylı incelenmesini imkânsız hale getirmektedir. Bu sebepten dolayı mevcut deprem yönetmeliklerine göre daha basit ve uygulaması daha hızlı olan değerlendirme yönetmeliklerinin geliştirilmesine ihtiyaç duyulmuştur. Bu çalışmalar çerçevesinde 2013 yılında Riskli Yapıların Tespit Edilmesine İlişkin Esaslar (RBTE) resmi gazete yayınlanmış ve binaların riskli olup olmadıklarının tespiti kolaylaşmıştır. Bu yöntemde de betondan numune alınması ve riskli katın rölevesinin çıkarılması gerekmektedir. Bu yöntemle de bir şehirdeki binaların çoğunluğunun incelenmesi zaman açısından mümkün değildir. Bundan dolayı daha hızlı yöntemlerin geliştirilmesi için arayışlar devam etmiştir. İlki ve diğ. (2015) tarafından RBTE den daha basit olan PERA yöntemi geliştirilmiştir. Bütün yöntemlerin güvenirliklerinin farklı tip yapılarda test edilmesine ihtiyaç vardır. Farklı ülkeler yapıları deprem dayanımına göre sınıflandırmak için farklı hızlı tespit yöntemleri geliştirmişlerdir. Fakat bu yöntemlerin çoğunun güvenirlikleri şüpheli ve çoğunlukla geliştirildikleri bölge için daha iyi sonuçlar verdikleri düşünülmektedir. Bundan dolayı Diyarbakır için de bir hızlık tespit yönteminin geliştirmesi ve bu sayede Diyarbakır daki yapıların deprem güvenliğine göre sınıflandırılmalarının gerçekleştirilmesi gerektiği düşünülmektedir. Bu amaçla son yıllarda bu konuda Dicle Üniversitesi, Belediyeler ve İnşaat Mühendisleri Odası Diyarbakır Şubesinin (İMO) de katkılarını alarak Diyarbakır daki yapıların Deprem dayanımlarına göre sınıflandırılması, deprem dayanımı çok düşük olan yapıların yaklaşık tespitine yönelik çalışma yapılması planlanmaktadır. Bu çalışmalara yön verecek bilgiler üniversite, belediye ve İMO olarak bölgede uzun yıllardır (2000 den bu yana) binalar üzerinde yapılan tekil çalışmalar olması düşünülmektedir. Yazarlar bölgede daha önce ve şuanda da yapı derleme uzmanlığı ve 1998 lerden bu yana proje mühendisliği de yaptıklarından söz konusu çalışmayı uzman görüşleri ile yönlendireceklerdir ve bu sayede Diyarbakır daki yapıların deprem dayanımlarına göre sınıflandırılmaları çok daha hızlı bir şekilde yapılabilecek duruma gelecektir. 2. DİYARBAKIR DAKİ RİSKLİ BÖLGELERİN TESPİTİ Cumhuriyetin ilk yıllarına kadar Diyarbakır da kentleşme sur sınırları içinde kalmıştır. Daha sonraları ilk çok katlı betonarme yapılar Sur dışında inşa edilmeye başlanmıştır. Sırası ile önce Dağkapı, Ofis ve en son olarak

3 Bağlar ve Huzurevleri semtleri oluşmuştur. Son olarak Diclekent ve Bağcılar semtleri oluşmuştur. Diyarbakır ın büyükşehir statüsüne alınması ile bu semtler Sur, Yenişehir, Bağlar ve Kayapınar ilçelerine dönüşmüştür. Sur ilçesi Diyarbakır ın en eski tarihi yerleşim yeri olduğundan yapıların çoğu yığma olarak inşa edilmiştir. Betonarme yapıların da mühendislik hizmeti görmeden inşa edildiği ve yapıların çoğunun ruhsatsız olduğu düşünülmektedir. Sur ilçesi bakanlar kurulu kararı ile riskli alan edilmiş ve tarih ve sayılı resmi gazetede bu karar yayınlanmıştır. Sur ilçesinden sonra kurulan ilk yerleşim bölgesi Yenişehir İlçesidir ve çok geniş bir alana yayılmıştır. Sur ve Yenişehir İlçelerinin sınırlarında bulunan Dağkapı ve Ofis semtlerinde ticari yapılar yoğunlukta olup, Seyrantepe semtinde çarpık kentleşme yoğun bir şekilde görülmektedir. Ayrıca ofis semtinde ise yoğun bir şekilde kentsel dönüşüm görülmektedir. Şehitlik semtindeki eski yapılar yığma ve yeni yapılar betonarme karkas yapılmıştır. Bu semtte 7 katlı bir bina 3 Ocak 1983 yılı gece yarısı durup dururken yıkıldı ve 84 kişi hayatını kaybetti. Yine gece yarısına doğru 02 Ağustos 2017 tarihinde aynı bölgede 5 katlı yığma bina durup dururken yıkıldı. 2 saat önce bina boşaltıldığından can kaybı yaşanmamıştır. Çevredeki binalarda yapılan incelemelerde binaların çok kötü durumda olduğu bazı binaların zemin katlarına sonradan betonarme kolon destekleri yapıldığı gözlenmiştir. Ofis semtindeki binalar çok eski olmasına rağmen diğer semtlerdeki eski yapılara göre nispeten mühendislik hizmeti görmüş yapılardır. Kentsel dönüşümün bu semtte yoğunlaşması bu semtteki emlak değerlerinin yüksek olmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. Ofis semtinden sonra kurulan ve çarpık kentleşmenin yoğun olduğu Diyarbakır ın en büyük ilçelerinden biri olan Bağlar ilçesinde binaların çoğu yoğun göçün yaşandığı 1980 ve 1990 lardan sonra yapılmıştır. Denetimin hemen hemen hiç olmadığı bu yıllarda yapılan yapılar her açıdan mühendislik kurallarına aykırı inşa edilmişlerdir. Birçok yapı üzerinde yapılan incelemeler de bu durumu teyit etmiştir. İncelemelerimizden beton dayanımlarının çok düşük olduğu, etriye aralıklarının seyrek, kat sayılarının fazla olduğu görülmüştür. Diyarbakır ın en yoğun nüfusunun bulunduğu ilçe olduğu da göz önünde bulundurulduğunda Bağlar ilçesinin Diyarbakır ın en riskli bölgesi olduğu düşünülmektedir. En yoğun nüfusun bulunması, en çok hızlı yapılaşmanın bulunması, kat sayılarının çok olması, bu düşüncemizi pekiştirmektedir. Bu sebepten ötürü Diyarbakır daki yapıların deprem dayanımlarının incelenmesi Bağlar ilçesi temsilinde gerçekleştirilmiştir. 3. BAĞLAR BÖLGESİNDEKİ YAPILARIN DEPREM DAYANIMI AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ Bağlar nüfus olarak Diyarbakır ın en yoğun ilçesi olup toplam nüfusu 2016 nüfus sayımına göre dir. Diyarbakır Bağlar semti İlçe olduğu ilk dönemde toplam 7 mahalleden (Alipınar, Fatih, Kaynartepe, Körhat, Muradiye, Yeniköy, 5 Nisan) oluşmaktaydı. Daha sonra yoğun göç sonucu Yunus Emre, Şeyh Şamil, Selahattin Eyyübi, Mevlana Halit, Bağcılar mahalleri oluşmuştur (Şekil 1). Bu yeni mahalleler ile birlikte mahalle sayısı toplam 12 ye çıkmıştır. İlçenin en büyük mahallesi olan Bağcılar mahallesi yeni yapılaşmanın yoğun olduğu bir mahalledir ve buradaki yapıların iyi olduğu söylenebilir. Diğer mahallerin hepsinde yapıların çoğunun riskli olduğu düşünülmektedir. Tablo 1 den görülebileceği gibi Bağcılar mahallesinin nüfusu tüm bağlar nüfusunun %25.7 sini oluşturmaktadır. Görüldüğü gibi diğer mahallelere göre nüfusun önemli bir bölümü burada yaşamaktadır. Bu mahalledeki yapıların iyi olması Diyarbakır ın deprem riski için pozitif bir faktör olarak değerlendirilebilir. Buna karşılık geri kalan yapılar Diyarbakır ın en büyük ilçesi olan Bağlar ın yaklaşık %75 ini oluşturmaktadır. Bu rakam bile Diyarbakır ın deprem riskinin yüksek olduğunu gösteren önemli bir göstergedir. İMO ve D.Ü tarafından bazı yapılardan alınan beton karot numuneler de yapıların beton dayanımlarının eski mahallelerde ortalama 10 MPa dolaylarında olduğu görülmüştür (Bedirhanoğlu, 2009; Bedirhanoğlu ve diğ., 2010; Bedirhanoğlu ve Erdemli, 2013; Bedirhanoğlu, 2015). İlk olarak Bağlar daki yapılar mahalle ve sokak taraması yapılmak sureti ile görsel olarak incelenerek durumları tespit edilmiştir. Daha sonra söz konusu ilçede hızlı tespit yöntemlerinden biri olan olan PERA ile bölgedeki yapılar içinden seçilen örnek yapıların performans durumu tespit edilmeye çalışılmıştır. Söz konusu yapıların rölevesi, bina boyutu, kolon boyutları, donatı sınıfı, beton sınıfı, zemin sınıfı, deprem bölgesi, yapıda bulunan düzensizlikler, etriye aralığı gibi parametreler tespit edilerek PERA yöntemi ile deprem dayanımları tespit

4 edilmiştir. Bütün bu bilgilere ve yazarların tecrübeleri gözönüne alınarak her bir mahalle için tahmini risk düzeyi belirlenmiştir, Tablo 1. Tablo 1 in son sütununda bulunan ve risk düzeylerini belirten yüzdeler olası büyük bir depremde yıkılma riski olan binaları ifade etmektedir. Tablo 1. Bağlar ilçesine ait istatistiki bilgiler (bazı veriler nüfusu.com dan alınmıştır) Mahaller Yapım Yılı Beton (Mpa)* Ruhsat Durumu Zemin kat ticari BAĞLAR İLÇESİ Kat Sayısı Bodrum Kat Karkas Yapı Yığma Yapı Nüfus Nüfus yoğunluğu % A B C D E F G H I İ J K Bağcılar % Ana Cadde üstü Z+7 100% 100% 0% , Şeyh Şamil % Cadde üstü Z+7 50% 90% 10% , Mevlana Halit % Cadde üstü Z+7 60% 95% 5% , Selahattin Eyübi Var Cadde üstü Z+7 100% 100% 0% , Yeniköy % Cadde üstü Z+7-Z+2 10% 10% 90% , Nisan Mah % Cadde üstü Z+7-Z+2 40% 50% 50% , Kaynartepe % Cadde üstü Z+5-Z+2 0% 30% 70% , Yunus Emre % Cadde üstü Z+5-Z+2 0% 30% 70% , Fatih % Cadde üstü Z+5-Z+3 10% 30% 70% , Muradiye % Cadde üstü Z+5-Z+2 0% 30% 70% , Körhat % Cadde üstü Z+7-Z+2 0% 30% 70% , Alipınar % Cadde üstü Z+7-Z+2 50% 70% 30% , *Beton değerleri az sayıdaki deney verilerine göre yapılan bir tahmindir. Konut sayısı Bina Sayısı Tahmini Risk (%) Şekil 1. Bağlar ilçesinde bulunan mahallelerin mahalle sınırları PERA nın güvenilirlik yüzdeliği tespit edildikten sonra Bağlar Belediyesi nden alınan statik projeler üzerinde PERA yöntemi uygulanmıştır. Bunlar PERA ile deprem yönünden incelenirken İMO ve D.Ü tarafından bazı mahallerde alınan karot numuneleri ile beton sınıfı yaklaşık bölgesel olarak belirlenmiştir. Bu sayede eldeki mevcut yapıların deprem dayanımları basit yöntemlerle tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu veriler doğrultusunda Bağlar ilçesindeki mahallelerde bulunan yapılar görsel olarak tespit edilmiştir. Bu yapılar ruhsatlı olup olmadığı, yapım tarihi, yapımı nizamı, bodrum katlı, zemin katının ticari olup olmaması, yapı türüne göre sınıflandırma

5 yöntemi yapılmıştır. Ayrıca mahallerdeki toplam konut, bina ve nüfus bilgileri gibi istatiski bilgilerden alınarak olası bir deprem esnasında oluşabilecek zarar düzeyi tespit edilmeye çalışılacaktır Mahalle Taraması Diyarbakır Bağlar İlçesinde bulunan 12 mahallede (Alipınar, Fatih, Kaynartepe, Körhat, Muradiye, Yeniköy, 5 Nisan, Yunus Emre, Şeyh Şamil, Selahattin Eyyübi, Mevlana Halit, Bağcılar) sokaklar gezilerek yapıların durumu gözlemsel olarak tespit edilmiştir. Sokak taramalarında yapılan gözlemler aşağıda her bir mahalle için ayrı ayrı verilmiştir. Yunus Emre Mahallesi: Mahallenin toplam nüfusu kişi, konut sayısı 3838 adet ve toplam bina sayısı 1279 adettir. Buna göre her bir binaya 3838/1279= yaklaşık 3 adet konut düşmektedir. Görüldüğü gibi istatistiki bilgilere (nüfusu.com dan alınmıştır) göre bu mahalledeki yapıların kat sayıları düşüktür (Şekil 2). Ana cadde üzerindeki yapılar genel olarak bitişik nizam ve BA karkas yapı olarak inşaa edilmiştir (Şekil 2.b). Bu yapılar 5-6 kat ve ticari+konut olarak yapılmıştır. Bu yapıların yapım yılları yılları arasındadır. Ara sokaklardaki yapılar ise genelde 2-3 katlı ve genellikle sadece konut olarak inşaa edilmiştir. Bu yapıların çoğunluğu yığma harman tuğlasından yapılmış kargir yapılardır. Bazı kargir yapılar küçük içi dolu tuğlalardan yapılmıştır.(şekil 2.c) Genel yapım tarihleri yıllarını kapsamaktadır. Yapıların genelinde bodrum kat bulunmamaktadır. Yapılar gözlemsel olarak incelendiğinde yapıların yaklaşık 1/3 ü karkas geriye kalanı ise yığma yapıdır. Söz konusu mahalledeki yapılar ruhsatsızdır. Yığma yapıların katsayıların ikiden fazla olması ve çoğunluğunda taşıyıcı duvarların birinci katta yapılan konsoldan dolayı süreksiz olması bu yapıları çok riskli sınıfına soktuğu düşünülmektedir. BA karkas yapılar da yapım yıllarının 2000 den önce olması, bina altı ticari olarak kullanılması, bodrum olmaması, kat sayılarının fazla olmasından kaynaklı bu yapıların da riskli olduğu düşünülmektedir. Dolayısı ile bu mahalledeki yapıların büyük çoğunluğu risklidir. Şekil 2. a) Yunus Emre Mahallesinin google earth görüntüsü b) ana cadde, c) ara sokak Ali Pınar Mahallesi: Mahallenin toplam nüfusu 4401 kişi, konut sayısı 1023 adet ve toplam bina sayısı 371 adettir. Buna göre her bir binaya 4401/371= yaklaşık 12 adet konut düşmektedir. Görüldüğü gibi istatistiki bilgilere göre bu mahalledeki yapıların kat sayıları yüksektir (Şekil 3). Ana cadde üzerindeki yapılar genel olarak ayrık nizam, karkas yapı olarak inşaa edilmiş. Mevcut yapılar 7-8 kat ve ticari+konut olarak yapılmıştır. Bu yapıların yapım yıllı yılları arasında olmaktadır (Şekil 3.a). Ara sokaklardaki yapılar genelde karkas olup ana cadde üzerindeki yapılar ile benzer yapılardır ve az sayıda 2-3 kat ve konut olarak inşa edilmiştir. Bu yapılar kâgir olup çoğunlukla dolu harman tuğlalarından yapılmıştır. Genel olarak kagir yapıların yapım tarihleri yıllarını kapsamaktadır (Şekil 3.b). Söz konusu mahallede Deprem Yönetmeliğine göre yapılan yapılar da mevcuttur. Mahallede bulunan binaların % 60 ında bodrum kat bulunmaktadır. Yapılar gözlemsel olarak incelendiğinde %90 ı Karkas geriye kalan ise yığma yapıdır. Mahalle de bulunan yapıların %50

6 ruhsatsızdır. Yapıların önemli bir bölümünün yeni olması düşünüldüğünde bu mahallede risk düzeyinin az olduğu yapılan en çok 40 ı riskli sınıfa gireceği düşünülmektedir. Şekil 3. a) Ali Pınar Mahallesinin google earth görüntüsü, b) ana cadde, c) ara sokak Körhat Mahallesi: Mahallenin toplam nüfusu kişi, konut sayısı 3016 adet ve toplam bina sayısı 673 adettir. Buna göre her bir binaya 3016/673= yaklaşık 4.5 adet konut düşmektedir. Görüldüğü gibi istatistiki bilgilere göre bu mahalledeki yapıların kat sayıları azdır. Ana cadde üzerindeki yapılar genelde bitişik nizam olmak üzere bazı yerlerde ise ayrık nizam ve karkas yapı olarak inşaa edilmiş. Mevcut yapılar 5-8 kat ve ticari+konut olarak yapılmıştır. Bu yapıların yapım yıllı yılları arasında olmaktadır (Şekil 4). Ara sokaklardaki yapılar genelde 1-3 kat ve konut olarak inşaa edilmiştir. Bu yapılar kargir olup bazı kargir yapılar küçük içi dolu tuğlalardan yapılmıştır. Genel yapım tarihleri yıllarını kapsamaktadır (Şekil 4). Söz konusu mahalledeki yapılarda bodrum kat bulunmamaktadır. Yapılar gözlemsel olarak incelendiğinde üçte biri karkas, geriye kalanlar ise yığma yapılardır. Söz konusu mahallede yapılar ruhsatsızdır. Mahallenin eski olması ve yapıların hemen hepsinin mühendislik hizmeti almadan inşa edilmiş olması bu mahalleyi bütünüyle riskli guruba sokmaktadır. Şekil 4. a) Körhat Mahallesinin google earth görüntüsü b) ana cadde, c) ara sokak Fatih Mahallesi: Mahallenin toplam nüfusu kişi, konut sayısı 5035 adet ve toplam bina sayısı 1309 adettir. Buna göre her bir binaya 5035/1309 = yaklaşık 4 adet konut düşmektedir. Görüldüğü gibi istatistiki bilgilere göre bu mahalledeki yapıların kat sayıları azdır. Ana cadde üzerindeki yapılar genelde olarak bitişik nizam bazı yerlerde ise ayrık nizam, karkas yapı olarak inşaa edilmiş. Mevcut yapılar 5-6 kat, bazı yerlerde 3-4 ve ticari+konut olarak yapılmıştır (Şekil 5). Bu yapıların yapım yıllı yılları arasında olmaktadır. Ara sokaklardaki yapılar genelde 2-3 kat ve konut olarak inşaa edilmiştir. Bu yapılar kâgir olup bazı kâgir yapılar küçük içi dolu tuğlalardan yapılmıştır. Genel yapım tarihleri yıllarını kapsamaktadır. Söz konusu

7 mahalledeki yapılarda bodrum kat bulunmamaktadır. Söz konusu mahallede yapılar ruhsatsızdır. Yapılar gözlemsel olarak incelendiğinde 1/3 ü Karkas geriye kalanlar ise yığma yapıdır. Yukarıdaki istatistiki bilgilerden görüldüğü gibi yapıların katsayıların çok olması ve yapıların çoğunun yığma olması bu mahallenin de çok riskli olduğu düşünülmektedir. Karkas yapıların hem çok eski hem de çok atlı olması bu yapıların da hepsinin deprem dayanımlarının çok düşük olduğu söylenebilir. Şekil 5.a) Fatih Mahallesinin google earth görüntüsü, b)ana cadde, c) ara sokak Kaynartepe Mahalesi: Mahallenin toplam nüfusu kişi,konut sayısı 7883 adet ve toplam bina sayısı 2110 adettir. Buna göre her bir binaya 7883/2110 = yaklaşık 4 adet konut düşmektedir. Görüldüğü gibi istatistiki bilgilere göre bu mahalledeki yapıların kat sayıları azdır (Şekil 6.a). Ana cadde üzerindeki yapılar genelde olarak bitişik nizam bazı yerlerde ise ayrık nizam, karkas yapı olarak inşaa edilmiş. Mevcut yapılar 5-6 kat ve ticari+konut olarak yapılmıştır. Bu yapıların yapım yıllı yılları arasında olmaktadır (Şekil 6.b). Ara sokaklardaki yapılar genelde 2-3 kat ve konut olarak inşaa edilmitir. Bu yapılar kargir olup bazı kargir yapılar küçük içi dolu tuğlalardan yapılmıştır. Genel yapım tarihleri yıllarını kapsamaktadır (Şekil 6.c). Şekil 6.a) Kaynartepe Mahallesindeki google earth görüntüsü, b) ana cadde, c) ara sokak Söz konusu mahalledeki yapılarda bodrum kat bulunmamaktadır. Yapılar gözlemsel olarak incelendiğinde 1/3 ü karkas geriye kalan ise yığma yapıdır. Söz konusu mahallede yapılar ruhsatsızdır. Kaynartepe mahallesi de Fatih mahallesine benzer şekilde bütün yapılar risklidir. Muradiye Mahallesi: Mahallenin toplam nüfusu 8934 kişi, konut sayısı 2684 adet ve toplam bina sayısı 778 adettir. Buna göre her bir binaya 2684/778 = yaklaşık 3.5 adet konut düşmektedir. Görüldüğü gibi istatistiki bilgilere göre bu mahalledeki yapıların kat sayıları normaldir. Ana cadde üzerindeki yapılar genelde olarak bitişik nizam bazı yerlerde ise ayrık nizam, karkas yapı olarak inşaa edilmiş. Mevcut yapılar 5-6 kat, bazı yerlerde 3-4 ve ticari+konut olarak yapılmıştır. Bu yapıların yapım yıllı yılları arasında

8 olmaktadır.(şekil 7.a)Ara sokaklardaki yapılar genelde 2-3 kat ve konut olarak inşaa edilmiştir. Bu yapılar kargir olup bazı kargir yapılar küçük içi dolu tuğlalardan yapılmıştır. Genel yapım tarileri yıllarını kapsamaktadır.(şekil 7.b) Söz konusu mahallede bodrum kat bulunmamaktadır. Yapılar gözlemsel olarak incelendiğinde üçte biri betonarme karkas geriye kalanlar ise yığma yapıdır. Söz konusu mahallede yapılar ruhsatsızdır ve hemen hemen hepsi risklidir. Şekil 7.a) Muradiye Mahallesinin google earth görüntüsü, b) ana cadde, c) ara sokak 5 Nisan Mahallesi: Mahallenin toplam nüfusu kişi, konut sayısı adet ve toplam bina sayısı 2522 adettir. Buna göre her bir binaya 12684/2522 = yaklaşık 5 adet konut düşmektedir. Görüldüğü gibi istatistiki bilgilere göre bu mahalledeki yapıların kat sayıları ortadır (Şekil 8). Kaynaretepe tarafındaki yapılardan cadde üzerinde olan yapılar genel olarak 5-6 kat bitişik nizam ve betonarme karkas yapı olarak inşaa edilmiştir. Bu yapıların genel olarak yapım tarihleri yıllarını kapsamaktadır. Ara sokaklarda ise 2-3 kat kâgir yapı inşaa edilmiş olup yapım yılları ları kapsamaktadır. Şeyh Şamil mahallesine doğru gidildikçe genel olarak bina yapım yılları arasında olmaktadır. Ortalama 7-8 kat ayrık nizam, betonarme karkas yapı ve ticare+konut olarak inşaa edilmişlerdir. Çok az sayıda da 2-3 kat kargir yapılar da mevcuttur. Söz konusu mahallede Şeyh Şamil tarafındaki yapılar Deprem Yönetmeliğine göre yapılmış olup ruhsatları mevcuttur. Bu yapılarda ayrıca bodrum kat bulunmaktadır. Kaynartepe tarafındaki yapılarda ise ruhsat bulunmamakta ve bodrum katta yoktur. Yapılar gözlemsel olarak incelendiğinde üçte ikisi Karkas geriye kalan üçte biri ise yığma yapılardır. Bu mahalle de kısmen yeni binalar da mevcut olup bu yapıların risk düzeyi düşüktür. Dolayısı ile bu mahalledeki yapıların %60 riskli olduğu düşünülmektedir. Şekil 8.a) Beş Nisan Mahallesindeki google earth görüntüsü, b) ana cadde, c) ara sokak

9 Şeyh Şamil Mahallesi: Mahallenin toplam nüfusu kişi, konut sayısı 8376 adet ve toplam bina sayısı 1717 adettir. Buna göre her bir binaya 8376/1717= yaklaşık 5 adet konut düşmektedir (Şekil 9). Ana cadde üzerindeki yapılar genel olarak ayrık nizam, betonamre karkas yapı olarak inşaa edilmiştir. Mevcut betonarme karkas yapılar 7-8 kat ve ticari+konut olarak yapılmıştır. Bu yapıların yapım yılları arasına düşmektedir. Bazı yapılarında kısmen yeni olup yılarında yapılmıştır (Şekil 9.) Ara sokaklarda benzer yapılar mevcuttur bazı yerlerde az sayıda 2-3 katlı kargir yapılar mevcuttur. Yapıların yaklaşık yarısında bodrum kat bulunmaktadır. Söz konusu mahallede yapıların yarıya yakınının ruhsattı bulunmaktadır. Yapılar gözlemsel olarak incelendiğinde %90 nı betonarme karkas geriye kalanlar ise yığma yapılardır. Binaların çok katlı olması, çoğunluğunun 2000 den önce yapılmış olması, çok katlı olmaları ve taşıyıcı elemanlarının küçük olması bu yapıların deprem açısından riskli olmasına sebep olmaktadır. Her ne kadar yığma yapı sayısı az olsa da betonarme karkas yapıların denetimsiz yapılmış olması bu mahallenin de en az %60-70 riskli olduğu düşünülmektedir. Şekil 9.a) Şeyh Şamil Mahallesindeki google earth görüntüsü, b) ana cadde, c) ara sokak Mevlana Halit Mahallesi: Mahallenin toplam nüfusu kişi, konut sayısı adet ve toplam bina sayısı 1113 adettir. Buna göre her bir binaya 12706/1113= yaklaşık 11 adet konut düşmektedir. Görüldüğü gibi istatistiki bilgilere göre bu mahalledeki yapıların kat sayıları yüksektir (Şekil 10). Ana cadde üzerindeki yapılar genel olarak ayrık nizam, karkas yapı olarak inşaa edilmiş. Mevcut yapılar 7-8 kat ve ticari+konut olarak yapılmıştır. Bu yapıların yapım yıllı yılları arasında olmakta bazı yerlerde ise yılarında yapılmış konutlar bulunmaktadır. Yapıların %60 bodrum kat bulunmaktadır. Söz konusu mahallede yapıların yaklaşık %60 lık kısmının ruhsattı bulunmaktadır. Yapılar gözlemsel olarak incelendiğinde çoğu betonarme karkas ve çok az kısmı ise yığma yapılardır. Bölgedeki eski yapıların hepsi risklidir. Mahallede yeni binaların da olması bu mahalleyi yaklaşık %70 riskli yapmaktadır. Şekil 10. Mevlana Halit Mahallesindeki google earth görüntüsü ve yapılardan örnekler

10 Selahattin Eyübi Mahallesi: Mahallenin toplam nüfusu kişi, konut sayısı 4936 adet ve toplam bina sayısı 219 adettir. Buna göre her bir binaya 4936/219= yaklaşık 22 adet konut düşmektedir. Görüldüğü gibi istatistiki bilgilere göre bu mahalledeki yapıların kat sayıları yüksektir (Şekil 11). Yapılar genel olarak ayrık nizam, karkas yapı olarak inşaa edilmiş. Mevcut yapılar 7-8 kat ve ticari+konut olarak yapılmıştır. Bu yapıların yapım yıllı yılları arasında olmakta bazı yerlerde ise yılarında yapılmış konutlar bulunmaktadır (Şekil 11). Söz konusu mahallede yapıların büyük çoğunluğunda ruhsat ve bodrum kat bulunmaktadır. Yapıların % 100 ü betonarme karkas yapıdır. Dolayısı bu mahallede risk düzeyi düşüktür (%20 riskli). Şekil 11. Selahattin Eyyübi Mahallesindeki google earth görüntüsü ve yapılar Yeniköy Mahallesi: Mahallenin toplam nüfusu 8389 kişi, konut sayısı 1453 adet ve toplam bina sayısı 592 adettir. Buna göre her bir binaya 1453/592= yaklaşık 2.5 adet konut düşmektedir. Görüldüğü gibi istatistiki bilgilere göre bu mahalledeki yapıların kat sayıları düşüktür (Şekil 12). Ana cadde üzerine düşen yapılar genel olarak ticari+konut,7-8 kattır. Geriye kalan bütün yapılar 1-3 kat olup yığma yapılardır. Söz konusu mahallede de genel olarak yapılaşma tarihlidir. Söz konusu mahalledeki yapılarda bodrum kat bulunmamaktadır (Şekil 3.12). Söz konusu mahallede yapıların çoğu ruhsatsızdır. Yapıların % 10 u betonarme karkas geriye kalan ise yığma yapıdır. Yapıların çoğunda ruhsat bulunmamaktadır. Bu mahallede de risk düzeyi yüksektir. %90 riskli olduğu söylenebilir. Şekil 12. Yeniköy Mahallesindeki google earth görüntüsü ve örnek yapılar Bağcılar Mahallesi: Mahallenin toplam nüfusu kişi, konut sayısı adet ve toplam bina sayısı 6000 adettir. Buna göre her bir binaya 36000/6000= yaklaşık 6 adet konut düşmektedir. Görüldüğü gibi istatistiki bilgilere göre bu mahalledeki yapıların kat sayıları yüksektir (Şekil 13). Bağlar İçesinin en gelişmiş mahallesi olup bütün yapılar Deprem Yönetmenliğine göre inşaa edilmiştir. Yapılar genel olaral Z+7 olarak inşaa edilmiştir. Genel yapı tarihlerini kapsamaktadır. Söz konusu mahellede yapılaşmalar hala

11 sürmektedir. Yapıların hepsinde bodrum kat ve ruhsat mevcuttur (Tablo 1). İMO ve D.Ü tarafından alınan numunelerde beton sınıfı ortalama MPa çıkmıştır. Yapıların % 100 betonarme karkas yapılardır. Risk düzeyi çok düşüktür. %5 riskli olduğu düşünülmektedir Hızlı Tespit Yöntemi (PERA) Şekil 13. Bağcılar Mahallesindeki google earth görüntüsü ve binalar PERA yöntemi yapının modellenmesine gerek duymadan, çerçeve sistemli betonarme binalarda, yapıyı riskli veya risksiz kategorisinde olmak üzere sınıflandırabilmektedir. PERA, Türkiye deki mevcut yapılar için geçerli olan Muto Yöntemi ve yapı mekaniği temel ilkelerini kullanarak sonuca ulaşır. Bu sayede PERA yöntemi, RBTE ve DBYBHY ile birlikte, aynı binalar üzerinde performans sonuçları elde edilmiş ve bu sonuçlar arasında belli kıyaslamalar yapılmış, benzerlik ve farklılıklar konusunda yüzdesel veriler ortaya konulmuş ve bazı hususlarda yöntemleri daha uyumlu hale getirmek için öneriler sunulmuştur. Bu sayede PERA yöntemi, RBTE ve DBYBHY ile birlikte, aynı binalar üzerinde performans sonuçları elde edilmiş ve bu sonuçlar arasında belli kıyaslamalar yapılmış, benzerlik ve farklılıklar konusunda yüzdesel veriler ortaya konulmuş ve bazı hususlarda yöntemleri daha uyumlu hale getirmek için öneriler sunulmuştur. PERA ile bulunan sonuçlar, sadece kolonlar üzerinde yapılan değerlendirmeye dayanmaktadır. PERA yapı ağırlığını 1,2 ton/m2 olarak almaktadır. Yapı periyodunu kat adedinin 0,2 katı olarak kabul eder. Bina yapım yılına göre boyuna donatı kabulü yapmaktadır öncesi insa edilen binalar için donatı oranını 0,009 kabul ederken, 1975 sonrası inşa edilen binalar için 0,012 kabul etmektedir. Kolon-kiriş birleşim bölgelerinde, kolon etriye aralığı 10cm veya daha az ise kolon, sargılı olarak kabul edilmektedir. Aksi halde sargısız kabul edilmektedir. Düşey yüklerden gelecek normal kuvvet dağılımı belli katsayılara göre yapılmaktadır. Köşe kolonlar 1 kat oranında, kenar kolonlar 2 kat oranında orta kolonlar ise 4 kat oranında düşey yük aldığı varsayılmaktadır. Eğer yapıda, düşey yük dağılımını değiştirecek derecede ( yaklaşık aks açıklığının yarısı kadar) kapalı çıkmalar var ise programdaki ilgili o kenardaki köse kolonların 2 kat, kenar ve orta kolonların 4 kat oranında düşey yük almaları sağlanır. Her binadan, -X, +X, -Y, +Y deprem dogrultuları, C10,C14, C20 beton sınıfları, sargılı yada sargılı olmama durumları ve Z2 ve Z3 zemin sınıfları için çok sayıda kombinasyon türetilmiştir. Bağlar Belediyesinde alınan 10 statik proje kolon ve bina ölçüleri alınarak PERA ile risk durumu tespit edilmiştir. Statik projeleri alınan binaların PERA sonuçları Şekil 3.14 te sunulmuştur. Bu sonuçlara göre bu binaların 1/5 i tamamıyla riskli, 3/5 i kısmen riskli ve 1/5 i ise risksizdir. Bina sayısı ileriki çalışmalarda artırılacaktır.

12 4. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME Şekil 14. PERA yöntemi ile binalar için elde edilen performans sonuçları Bağlar bölgesi toplam 12 Mahalleden oluşmaktadır. Bunlardan Bağcılar Mahallesi dışında geri kalan 11 mahallenin büyük çoğunluğu risklidir. Risk oranı çok yüksek olan mahaller 5 Nisan, Kaynartepe, Yunus Emre, Muradiye, Fatih, Körhat, Yunus Emre başta gelmektedir. Bu mahallerdeki yapıların durumu detaylı bir şekilde tespitine gerek kalmadan müdahale edilmesi gerekmektedir. Yapılan mahalle taramaları ve tecrübelerden her bir mahalle için belirlenen risk düzeylerine göre olası bir büyük depremde Bağlar ilçesinde 10 binin üzerinde binanın yıkılabileceği kanaatine varılmıştır. Bu yapıların ivedi bir şekilde ya güçlendirilmesi ya da yıkılması için çalışmalar başlatılmalıdır. Olası bir depremde oluşabilecek hasarla ilgili daha net rakamlar elde etmek için ivedi bir şekilde hızlı ve detaylı yöntemler kullanılarak tespit edilmelidir. KAYNAKLAR Bedirhanoğlu, İ. (2009). Düşük Dayanımlı Betona Sahip Betonarme Kolon ve Birleşimlerin Deprem Yükleri Altında Davranışlarının İncelenmesi ve İyileştirilmesi, Doktora tezi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul Teknik Üniversitesi, 2009, 700 sayfa. Bedirhanoğlu İ., (2015). Diyarbakır ve Çevresinin Yapı Stoku. Diyarbakır ve Çevresinin Doğal Afet Riski Çalıştayı, Nisan 2015 Diyarbakır. Bedirhanoğlu İ., ve Erdemli S.G. (2013). Beton kalitesinin yapı denetimi kapsamında denetlenmesi. 3. Yapı Denetimi Sempozyumu, 5-6 Ekim 2013 Diyarbakır. S ISBN: Bedirhanoglu, I., Ilki, A., Pujol, S., and Kumbasar, N. (2010). Seismic Behavior of Joints Built with Plain Bar and Low-Strength Concrete. ACI Structural Journal, 107:3,

13 İlki ve diğ. (2015). İlki, A., Cömert, M., Orakçal, K. Ve Gülkan, P. Az Katlı Düzenli Betonarme Binalar İçin Alternatif Basitleştirilmiş Deprem Tasarımı. Sekizinci Ulusal Deprem Mühendisliği Konferansı, 11 Mayıs-15 Mayıs, 2015, İstanbul. Nüfusu.com. RBTE Riskli Yapıların Tespit Edilmesine İlişkin Esaslar. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Resmi Gazete, 2 Temmuz 2013.